پیش‌نویس:ایام فاطمیه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ۹ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۰۵

ایام فاطمیه، روزهایی معین برای عزاداری شیعیان به‌مناسبت شهادت فاطمه زهرا.

شیعیان در ماه‌های قمری جمادی‌الاولی و جمادی‌الثانیه به‌مناسبت شهادت فاطمه زهرا، دختر پیامبر اسلام، چندین روز به سوگواری می‌پردازند. این روزها در فرهنگ شیعیان، به «ایام فاطمیه» شهرت یافته است و با آداب‌ورسوم ویژه‌ای، گرامی داشته می‌شود.

مفهوم‌شناسی ایام فاطمیه

واژه عربی «ایام» در فارسی به‌معنای روزها است.^[۱] «ایام فاطمیه» به روزهای احتمالی درگذشت فاطمه، دختر حضرت محمد، گفته می‌شود. درگذشت حضرت فاطمه را برخی منابع تاریخی، هفتادوپنج روز و برخی نودوپنج روز بعد از رحلت پیامبر خدا، اعلام کرده‌اند. مطابق این گزارش‌های تاریخی، سیزدهم جمادی‌الاولی و سوم جمادی‌الثانیه، روزهای احتمالی شهادت فاطمه زهرا است^[۲] که در فرهنگ سوگواری شیعیان، به فاطمیه اول و دوم معروف شده‌اند.^[۳]

تعداد روزهای فاطمیه

در احادیثی از امام علی و امام رضا آمده است که مؤمنین در شادی ما شاد و در عزای ما عزادار باشند.^[۴] شیعیان با تکیه بر این دسته از روایات، در شهادت فاطمه زهرا سوگواری می‌کنند^[۵] و مراجع تقلید شیعیان نیز در کمیت و کیفیت عزاداری، شیوهٔ رایج نزد شیعیان را تأیید کرده‌اند.^[۶] بسیاری از شیعیان، سیزدهم تا پانزدهم جمادی‌الاولی را «فاطمیه اول» و سوم تا پنجم جمادی‌الثانیه را «فاطمیه دوم» می‌دانند.^[۷] در برخی از مناطق نیز، فاطمیهٔ اول را پنج روز و فاطمیهٔ دوم را نیز پنج روز در نظر می‌گیرند.^[۸]

اهداف اقامه عزا در ایام فاطمیه

پژوهشگران در آیین سوگ فاطمی، اهداف زیر را مورد توجه قرار داده‌اند:

گسترش آموزه‌های اسلام و معارف اهل‌بیت؛^[۹]
عدالت‌جویی و حق‌طلبی؛^[۱۰]
ترویج سبک زندگی فاطمی؛^[۱۱]
تقویت معنویت در جامعه؛^[۱۲]
ارتقاء بینش دینی.^[۱۳]

ایام فاطمیه در ادوار و جوامع مختلف

مراسم عزاداری فاطمیه با حضور آیت‌الله وحید خراسانی در قم

در روایات آمده است که امام علی هنگام دفن حضرت فاطمه محزون بود و اشک بر گونه‌هایش جاری شد.^[۱۴] امام صادق نیز به یاد شهادت حضرت فاطمه عزاداری می‌کرد^[۱۵] و آن‌قدر گریه می‌کرد که دستمال، محاسن و سینه او از اشک، تر می‌شد.^[۱۶]
در دوران بعد از ائمه، عزاداری شیعیان برای فاطمه زهرا در مناطقی از جمله مصر، دمشق، بغداد، الرمله و عَکّا، گزارش شده است.^[۱۷] در دولت‌های آل‌بویه در عراق، حمدانیون در سوریه و فاطمیون در مصر که مذهب شیعه گسترش یافت، فرهنگ عزاداری ویژهٔ آنان نیز توسعه یافته بود.^[۱۸]
در ایران، رونق رسمی ایام فاطمیه، در دوره قاجاریه به‌ویژه در عهد ناصرالدین‌شاه، ثبت شده است.^[۱۹] پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، با پیشنهاد آیت‌الله وحید خراسانی و اعلام سوم جمادی‌الثانی به‌عنوان تعطیل رسمی،^[۲۰] ایام فاطمیه از رونق بیشتری برخوردار شده است.^[۲۱] در این ایام مردم در شهرهای مختلف ایران از جمله شهر قم، به سوگواری پرداخته و برخی از مراجعِ تقلید در قالب دسته‌های عزاداری به‌سمت حرم فاطمه معصومه پیاده‌روی می‌کنند.^[۲۲]
در عراق از جمله در حوزه علمیهٔ نجف، شیعیان در ایام فاطمیه، سوگواری می‌کنند. آخوند خراسانی، نقش برجسته‌ای در برپایی آیین سوگواری فاطمیه دوم داشته است.^[۲۳] شیعیان عراق، بر اساس نقلی که شهادت فاطمه را ۴۰ روز بعد از رحلت پیامبر دانسته، در هشتم ربیع‌الثانی نیز عزاداری می‌کنند.^[۲۴]
عزای فاطمه زهرا در ایام فاطمیه در کشورهایی چون دانمارک، آمریکا، نیجریه، کانادا، انگلیس،^[۲۵] استرالیا،^[۲۶] آلمان،^[۲۷] پاکستان^[۲۸] و مرکز اسلامی امام علی در استکهلم سوئد به‌ویژه در فاطمیه دوم اقامه می‌شود.^[۲۹]
در افغانستان، از دوره ابوالقاسم بابر (۸۵۱–۸۶۱ق) تا عهد شاه محمود دُرانی (نیمه سدهٔ سیزدهم هجری)، شیعیان در مراسم خود از آزادی برخوردار بودند، اما در دوره‌های بعد از آن تعامل حکومت‌ها با شیعیان یکسان نبوده و فراز و فرود داشته است.^[۳۰] در سال‌های اخیر، سوگواری ایام فاطمیه در شهرهای مختلف افغانستان از جمله مزارشریف،^[۳۱] بامیان، دایکندی و کابل با تأکید بر حفظ وحدت مسلمانان، برگزار می‌شود.^[۳۲]

مقدمات برپایی مراسم ایام فاطمیه

جمع شدن هیئت‌امنا یا تشکیل یک کارگروه برای برنامه‌ریزی و مدیریت مراسم؛^[۳۳]
تدارک و تهیه امکانات مالی مورد نیاز برای برپایی مراسم؛
هماهنگی و دعوت از روحانیِ سخنران، مداح، نوحه‌خوان و اطلاع‌رسانی برای شرکت در مراسم؛
تمیز کردن، فرش کردن، آماده‌سازی دستگاه صوتی و آراسته کردن مساجد، حسینیه‌ها، منابر یا خیمه‌ها با پوستر و پرچم‌های سیاه فاطمی همراه با رونوشته‌هایی از آیات و روایات مناسبتی؛^[۳۴]
تهیه لباس مشکی، شال یا پرچم عزا و پوشیدن آنها در هنگام شرکت در مراسم فاطمیه؛
آمادگی مساجد یا تعیین انتظامات مراسم و نیز افرادی برای خدمات و پذیرایی.^[۳۵]

محتوای برنامه‌های ایام فاطمه

توزیع یکصد هزار وعده غذای نذری از سوی خادمان امام رضا در حاشیه شهر مشهد در ایام فاطمیه

سخنرانی؛ ذکر فضائل و معارف اهل‌بیت، احکام اسلامی، اخلاق، اعتقادات، مسائل سیاسی و اجتماعی با تأکید بر سیره فاطمی؛^[۳۶]
مدیحه‌سرایی، ذکر دعای توسل و مصیبت‌خوانی؛ تبیین سیره، اخلاق و رفتار فاطمه همراه با شرح واقعه شهادت او؛^[۳۷]
مرثیه‌سرایی و نوحه‌خوانی در رثای شهادت فاطمه زهرا همراه با سینه‌زنی، زنجیرزنی و هم‌خوانی؛^[۳۸]
منقبت‌خوانی که در آن مداح یا مدیحه‌سرا یک عصایی از یک موسفید به‌دست گرفته، بین مستمعان راه رفته و اشعار جانسوزی را با آهنگ دل‌انگیزی می‌خواند. این رسم ویژه افغانستان بوده و در دیگر کشورها دیده نمی‌شود.^[۳۹]
راه‌انداختن دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی در سطح شهر تا یک مکان مذهبی چون حرم امامان، امام‌زاده‌ها، مساجد جامع یا در مسیر بین دو مسجد و تکیه‌خانه هیئت‌ها؛^[۴۰]
اجرای تعزیه، شبیه‌خوانی و نمایش‌های مناسبتی در برخی از کشورها و شهرها؛
برگزاری همایش‌ها و نشست‌های علمی و تخصصی در راستای ترویج و تقویت فرهنگ فاطمی در برخی کشورها و شهرها؛
توزیع غذای نذری، چای، حلوا، شیرچای، شله شیرین و گوشت‌کوچه؛^[۴۱]
برپایی موکب‌ها و اماکنی آراسته برای تبلیغ آموزه‌های اسلامی، پخش صوت و تصویر مراسم سوگواری، اطعام و توزیع نوشیدنی‌ها برای رفع تشنگی؛
برپایی نمایشگاه‌هایی با عنوان کوچه بنی‌هاشم و خانه فاطمه زهرا^[۴۲] با نمایی از بقیع، غدیرخم و فدک، در برخی از کشورها و در برخی از شهرهای ایران مانند تهران و قم.^[۴۳]
ذاکرخوانی و دیباچه‌خوانی؛ قبل از سخنران اصلی، فردی در پله اول منبر قرارگرفته و شعر کوتاهی می‌خواند که به آن ذاکر می‌گویند یا فردی بر منبر بالا می‌رود، اندکی موعظه نموده و روضه می‌خواند که به آن دیباچه‌خوان گویند. این فرهنگ بیشتر بین شیعیان افغانستان رایج است.^[۴۴]

پانویس

منابع

«آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۵ش.
«آمادگی دو هزار مسجد و حوزه علمیه جهت برگزاری ویژه‌برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۴ش.
«آمادگی هیئت‌های مذهبی جهت فضاسازی محیطی ویژه ایام فاطمیه»، وب‌سایت حلقه وصل، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۴۰۰ش.
ابن‌اثیر، علی بن محمد جزری، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
«ارتقای بینش دینی مردم هدف اصلی برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۳۹۴ش.
انصاری زنجانی، اسماعیل، الموسوعه الکبری عن فاطمه الزهراء، قم، دلیل ما، ۱۴۲۹ق.
«الأیّام الفاطمیه أو موسم الأحزان الفاطمیه»، شبکه الکفیل العالمیه، تاریخ درج مطلب: ۱۸ ژانویه ۲۰۱۶.
«ایام فاطمیه فرصت تقویت روح معنویت است»، خبر لنده، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۳۹۳ش.
«ایام فاطمیه»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۵ دی ۱۴۰۱ش.
«برگزاری مراسم فاطمیه در اروپا و استرالیا»، وب‌سایت شورای جهانی مراکز شیعی، تاریخ بازدید: ۸ دی‌ماه ۱۴۰۱ش.
«پیاده‌روی و عزاداری دو تن از مراجع تقلید در قم»، وب‌سایت تابناک قم، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۳۹۵ش.
«ترویج سبک زندگی فاطمی از اهداف برگزاری مراسم‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۳ دی‌ماه ۱۴۰۱ش.
«ترویج و تبیین سیره فاطمه از اهداف برگزاری مراسمات فاطمیه»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: ۹ اسفند ۱۳۹۴ش.
جوادی، قاسم و موسوی، سید محمدجمال، «مراسم عاشورا در کابل» مجله شیعه‌شناسی، س۱۲، ش۴۵، ۱۳۹۳ش.
خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایه الکبری، بیروت، مؤسسه البلاغ، ۱۴۱۹ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۰۹ق.
حسام‌مظاهری، محسن، فرهنگ سوگ شیعی، تهران، خیمه، ۱۳۹۵ش.
«دسته عزاداری فاطمیه همراه با پیاده‌روی آیت‌الله وحید خراسانی» خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۶ دی‌ماه ۱۴۰۱ش.
«سخنرانی و خطابه؛ شاخص‌ترین برنامه ایام فاطمیه»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۴ فروردین ۱۳۹۳ش.
«سومین نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم در قم برپا شد/ ساخت ماکت بقیع قبل از تخریب»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۲۵ اسفند ۱۳۹۲ش.
«سیزدهمین نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم - فاطمیه ۱۴۰۱»، وب‌سایت مؤسسه ریحانه النبی، تاریخ بازدید: ۲۸ بهمن ۱۴۰۱ش.
سیف، سید مهدی، «تاریخچه رسم‌الخط قرآن و سیر و تحول آن»، رشد آموزش معارف اسلامی، شماره ۴۴، ۱۳۸۸ش.
غلامی، یوسف، «فرهنگ القاب فاطمه»، مجله فرهنگ کوثر، شماره ۸، ۱۳۷۶ش.
«فاطمیه اول و دوم چند روز است؟»، وبسایت پاسخ‌گویی به سؤالات دینی: هدانا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۳۹۹ش.
فتحی، علی‌اشرف، «نگاهی تاریخی به ایام فاطمیه»، فصلنامه شهر قانون، سال دوم، شماره پنجم، ۱۳۹۲ش.
قاضی، عبدالجبار بن احمد، تثبیت دلائل النبوه، مصر، دارالمصطفی، ۱۴۲۷ق.
«گرامی‌داشت ایام فاطمیه در مزار شریف»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۳۹۵ش.
«گزارش تصویری/ مراسم عزاداری ایام فاطمیه در اقصی نقاط دنیا»، وب‌سایت علمی تخصصی فاطمه زهرا، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۱ش.
لطفی، فاطمه، «ایام فاطمیه و مناسک شکل‌یافته پیرامون آن»، فصلنامه شهر قانون، شماره ۵، بهار ۱۳۹۲ش.
«ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
«مجلس ایران تعطیلی سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا را تصویب کرد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۷۸ش.
مجلسی، محمدباقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب اسلامیه، ۱۴۰۴ق.
«مراسم عزاداری ایام فاطمیه در افغانستان برگزار شد»، بشارت‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۳۹۲ش.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۸ بهمن ۱۴۰۱ش.
مفید، محمد بن محمد، الامالی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
«نوحه و روضه‌خوانی ایام فاطمیه» فلاح: پایگاه نشر و تبلیغ قرآن کریم و معارف اهل بیت، تاریخ درج مطلب: ۲۴ فروردین ۱۳۹۲ش.

[1] . معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ایام.

[2] . مجلسی، مرآه العقول، 1404ق، ج۵، ص۳۱3-314؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379ق، ج۳، ص۳۵۷.

[3] . «ایام فاطمیه»، ویکی فقه؛ لطفی، «ایام فاطمیه و مناسک شکل‌یافته پیرامون آن»، فصلنامه شهر قانون، 1392ش، ص25.

[4] . حر عاملی، وسائل الشیعه، 1409، ج14، ص508 و 530.

[5] . مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، 1395ش، ص 365.

[6] . «فاطمیه اول و دوم چند روز است»، هدانا: وب‌سایت پاسخگویی به سؤالات دینی.

[7] . مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ص۳۶۶.

[8] . فاطمیه اول و دوم چند روز است، هدانا: وب‌سایت پاسخگویی به سؤالات دینی.

[9] . «ارتقای بینش دینی مردم هدف اصلی برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری بین‌المللی قرآنی.

[10] . «ترویج و تبیین سیره فاطمه از اهداف برگزاری مراسمات فاطمیه»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا.

[11] . «ترویج سبک زندگی فاطمی از اهداف برگزاری مراسم‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری شبستان.

[12] «ایام فاطمیه فرصت تقویت روح معنویت است»، خبر لنده با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

[13] «ارتقای بینش دینی مردم هدف اصلی برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.

[14] . مفید، الامالی، 1413ق، ص۲۸۱.

[15] . خصیبی، الهدایه الکبری، ۱۴۱۹ق، ص408.

[16] . انصاری زنجانی، الموسوعه الکبری عن فاطمه الزهراء، ۱۴۲9ق، ج۲۰، ص۱194.

[17] . قاضی عبدالجبار، تثبیت دلائل النبوه، ۱۴۲۷ق، ص595.

[18] . ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، 1385ق، ج۸، ص۵۴۹.

[19] . فتحی، «نگاهی تاریخی به ایام فاطمیه»، فصلنامه شهر قانون، ۱۳۹۲ش، ص14.

[20] . «مجلس ایران تعطیلی سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا را تصویب کرد»، ایرنا.

[21] . «ایام فاطمیه»، ویکی شیعه.

[22] . «پیاده‌روی و عزاداری دو تن از مراجع تقلید در قم»، وب‌سایت تابناک قم.

[23] . فتحی، «نگاهی تاریخی به ایام فاطمیه»، فصلنامه شهر قانون، ۱۳۹۲ش، ص14.

[24] . «الأیّام الفاطمیه أو موسم الأحزان الفاطمیه»، شبکه الکفیل العالمیه.

[25] . «گزارش تصویری/ مراسم عزاداری ایام فاطمیه در اقصی نقاط دنیا»، وب‌سایت علمی تخصصی فاطمه زهرا.

[26] . «برگزاری مراسم فاطمیه در اروپا و استرالیا»، شورای جهانی مراکز شیعی.

[27] . «برگزاری مراسم عزاداری به مناسبت شهادت حضرت زهرا در آلمان»، خبرگزاری شبستان.

[28] . «شیعیان پاکستان در سوگ ایام فاطمیه» خبرگزاری رسا.

[29] . «مراسم عزاداری ایام فاطمیه در سوئد»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن .

[30] . جوادی و موسوی، «مراسم عاشورا در کابل» شیعه‌شناسی، 1393، ص 107ـ130.

[31] . «گرامی‌داشت ایام فاطمیه در مزار شریف»، شیعه نیوز.

[32] . «مراسم عزاداری ایام فاطمیه در افغانستان برگزار شد»، بشارت نیوز.

[33] . «اعزام ۳ هزار مبلغ در ایام فاطمیه»، خبرگزاری ایسنا.

[34] . «آمادگی دو هزار مسجد و حوزه علمیه جهت برگزاری ویژه برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری شبستان.

[35] . «آمادگی هیئت‌های مذهبی جهت فضاسازی محیطی ویژه ایام فاطمیه»، وب‌سایت حلقه وصل.

[36] . «سخنرانی و خطابه؛ شاخص‌ترین برنامه ایام فاطمیه»،-خبرگزاری بین‌المللی قرآن.

[37] . «نوحه و روضه‌خوانی ایام فاطمیه» فلاح: پایگاه نشر و تبلیغ قرآن کریم و معارف اهل بیت.

[38] . «سخنرانی و خطابه؛ شاخص‌ترین برنامه ایام فاطمیه...» خبرگزاری بین‌المللی قرآن.

[39] . «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، باشگاه خبرنگاران جوان.

[40] . «دسته عزاداری فاطمیه همراه با پیاده‌روی آیت الله وحید خراسانی»، خبرگزاری شبستان.

[41] . این نوع اطعام در عزاداری‌ها مخصوص افغانستان است که با ترکیبی از گندم و گوشت گوسفند درست شده و در بین عزاداران پس از اتمام مراسم عزاداری توزیع می‌شود.

[42] . «سیزدهمین نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم - فاطمیه 1401»، وب‌سایت مؤسسه ریحانه النبی.

[43] . «سومین نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم در قم برپا شد/ ساخت ماکت بقیع قبل از تخریب»، خبرگزاری مهر.

[44] . «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، باشگاه خبرنگاران جوان.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
+[[پرونده:ایام فاطمیه.jpg|جایگزین=نمایشگاه فاطمیه در تبریز|بندانگشتی|نمایشگاه فاطمیه در تبریز]]
 '''{{درشت|ایام فاطمیه}}'''، روزهایی معین برای عزاداری شیعیان به‌مناسبت شهادت فاطمه زهرا.
@@ خط ۱۸: / خط ۱۹: @@
 ==ایام فاطمیه در ادوار و جوامع مختلف==
+[[پرونده:ایام فاطمیه۲.jpg|جایگزین=مراسم عزاداری فاطمیه با حضور آیت‌الله وحید خراسانی در قم|بندانگشتی|مراسم عزاداری فاطمیه با حضور آیت‌الله وحید خراسانی در قم]]
 #در روایات آمده است که امام علی هنگام دفن حضرت فاطمه محزون بود و اشک بر گونه‌هایش جاری شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/15035/1/281 . مفید، الامالی، 1413ق، ص۲۸۱.]</ref> [[امام صادق]] نیز به یاد شهادت حضرت فاطمه عزاداری می‌کرد<ref>. خصیبی، الهدایه الکبری، ۱۴۱۹ق، ص408.</ref> و آن‌قدر گریه می‌کرد که دستمال، محاسن و سینه او از اشک، تر می‌شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/86597/20/194 . انصاری زنجانی، الموسوعه الکبری عن فاطمه الزهراء، ۱۴۲9ق، ج۲۰، ص۱194.]</ref>
 #در دوران بعد از ائمه، عزاداری شیعیان برای فاطمه زهرا در مناطقی از جمله مصر، دمشق، بغداد، الرمله و عَکّا، گزارش شده است.<ref>. قاضی عبدالجبار، تثبیت دلائل النبوه، ۱۴۲۷ق، ص595.</ref> در دولت‌های آل‌بویه در عراق، حمدانیون در سوریه و فاطمیون در مصر که مذهب [[شیعه]] گسترش یافت، فرهنگ عزاداری ویژهٔ آنان نیز توسعه یافته بود.<ref>[https://lib.eshia.ir/22036/8/549 . ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، 1385ق، ج۸، ص۵۴۹.]</ref>
@@ خط ۳۴: / خط ۳۶: @@
 ==محتوای برنامه‌های ایام فاطمه==
+[[پرونده:ایام فاطمیه۱.jpg|جایگزین=توزیع یکصد هزار وعده غذای نذری از سوی خادمان امام رضا در حاشیه شهر مشهد در ایام فاطمیه|بندانگشتی|توزیع یکصد هزار وعده غذای نذری از سوی خادمان امام رضا در حاشیه شهر مشهد در ایام فاطمیه]]
 #سخنرانی؛ ذکر فضائل و معارف [[اهل‌بیت]]، احکام اسلامی، [[اخلاق]]، اعتقادات، مسائل سیاسی و اجتماعی با تأکید بر سیره فاطمی؛<ref>[https://ardabil.iqna.ir/fa/news/1394566/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D . «سخنرانی و خطابه؛ شاخص‌ترین برنامه ایام فاطمیه»،-خبرگزاری بین‌المللی قرآن.]</ref>
 #مدیحه‌سرایی، ذکر دعای [[توسل]] و مصیبت‌خوانی؛ تبیین سیره، [[اخلاق]] و رفتار فاطمه همراه با شرح واقعه شهادت او؛<ref>[https://al-falah.ir/content/detail/1292 . «نوحه و روضه‌خوانی ایام فاطمیه» فلاح: پایگاه نشر و تبلیغ قرآن کریم و معارف اهل بیت.]</ref>