پیشنویس:حق سلامتی زنان: تفاوت میان نسخهها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) جز ۷ نسخه واردشده |
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) ابرابزار |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''{{درشت|حق سلامتی زنان}}'''؛ حق برخورداری زنان از رفاه و آسایش کامل روانی، جسمی و اجتماعی.{{سخ}} | ||
زنان در قیاس با مردان از آسیبپذیری بیشتری برخوردارند، میزان دسترسی و بهرهمندی آنها از امکانات و خدمات کمتر بوده و از حیث فیزیولوژیکی و فرهنگی عهدهدار نقشهای همسری و مادری هستند که ایفای آنها در شرایطی میتواند مخاطرهآمیز باشد. از اینرو توجه به حق سلامتی زن و مصونیت وی از تهدیدات، مورد | زنان در قیاس با مردان از آسیبپذیری بیشتری برخوردارند، میزان دسترسی و بهرهمندی آنها از امکانات و خدمات کمتر بوده و از حیث فیزیولوژیکی و فرهنگی عهدهدار نقشهای همسری و مادری هستند که ایفای آنها در شرایطی میتواند مخاطرهآمیز باشد. از اینرو توجه به حق سلامتی زن و مصونیت وی از تهدیدات، مورد تأکید اسلام و به تبع آن سازمانهای جهانی بوده است. | ||
==مفهومشناسی== | == مفهومشناسی == | ||
سلامتی بهمعنی تندرستی، عافیت، بهبودی و صحت مزاج،<ref>[https://vajehyab.com/?q= | سلامتی بهمعنی تندرستی، عافیت، بهبودی و صحت مزاج،<ref>[https://vajehyab.com/?q=سلامتی دهخدا، لغتنامه، وبسایت واژهیاب.]</ref> امروزه مفهوم وسیعی یافته و بهمعنای داشتن رفاه کامل جسمانی، روانی و اجتماعی است و تنها به فقدان بیماری یا نقص عضو محدود نمیشود.<ref>محسنی، جامعهشناسی پزشکی، 1376ش، ص46.</ref> از طرفی ارتباط مستقیم سلامتی با حقوق بشر و [[کرامت]] انسان، آن را به شکل یک حق ویژه مطرح کرده است که نیازمند حمایت قانونی است.<ref>آذری و بهرامی، «توسعه مفهومی حق بر سلامت زنان و تحلیل آن در سیاستگذاریهای کلان و خرد»، 1399ش، ص530.</ref> سلامتی همانگونه که با اعمال ارادی خود فرد (نظیر استعمال دخانیات و مصرف الکل) به خطر میافتد در نتیجه اعمال دیگران (خشونت، تهدید و محرومیت) نیز ممکن است با مشکل مواجه شود. از اینرو قانون با ایجاد مانع و محدودیت، نقش مهمی در بهرهمندی افراد از این حق دارد. در شرایطی که تعصبهای اجتماعی و تبعیضهای جنسیتی، سلامتی زنان را بیشتر تهدید میکند، اهمیت حمایتهای قانونی و فرهنگی از حق سلامتی زنان، دوچندان میشود.<ref>رحیمی سجاسی، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، 1398ش، ص77.</ref> | ||
==وضعیت سلامت زنان در ایران و جهان== | == وضعیت سلامت زنان در ایران و جهان == | ||
وضعیت سلامت در هر کشوری | وضعیت سلامت در هر کشوری متأثر از بسترهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آن کشور است. در این چارچوب، وضعیت سلامت زنان ایران نیز تابع شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعیِ ویژهٔ ایران است.<ref>[https://ipis.ir/portal/subjectview/711889 سیف افجهای، «مقایسه جایگاه زنان ایران و منطقه»، وبسایت مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی.]</ref> آب هوای سالم، تغذیه مناسب، بهداشت و درمان، تحرک و [[ورزش بانوان]] و اموری از این دست تأثیر مهمی بر سلامت زنان دارد. امروزه سلامت زنان در ایران نسبت به ادوار گذشته و در قیاس با میانگین جهانی روبهرشد است، بهعنوان مثال امید به زندگی زنان، از ۵۷ سال در سال ۱۹۶۰م، به ۷۹ سال در سال ۲۰۱۹م، افزایش یافته است که متخصصان با توجه به متوسط سن امید به زندگی در جهان (۷۳ سال)، آن را مطلوب ارزیابی میکنند. بهعلاوه کاهش ۹۰ درصدی میزان مرگومیر مادران هنگام زایمان در سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷م، نیز روند رو به رشد سلامت زنان در ایران را نشان میدهد.<ref>[https://iranianrise.com/status-women-iran «بررسی وضعیت زنان در ایران»، وبسایت صعود.]</ref> این در حالی است که در آمریکا میزان مرگومیر مادران باردار در سالهای ۱۹۹۹ – ۲۰۱۹م، دو برابر شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5830337/افزایش-۲-برابری-نرخ-مرگ-و-میر-مادران-باردار-در-آمریکا «افزایش دو برابری نرخ مرگ و میر مادران باردار در آمریکا»، خبرگزاری مهر.]</ref> | ||
==سلامت زنان در رویکردهای فمینیستی== | == سلامت زنان در رویکردهای فمینیستی == | ||
تحلیلهای فمنیستی، سلامتی زنان را دارای ابعاد مختلفی میدانند از جمله: سلامت ذهنی، سلامت فیزیکی، سلامت شغلی، سلامت معنوی، سلامت عاطفی، سلامت محیط زندگی و سلامت اجتماعی. آنها معتقدند یکی از موانع مهم در دستیابی زنان به حق سلامتی، وجود نابرابری و شکاف جنسیتی است،<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_80037.html آذری و بهرامی، «توسعه مفهومی حق بر سلامت زنان و تحلیل آن در سیاستگذاریهای کلان و خرد»، 1399ش، ص535-536.]</ref> زیرا سلامتی زنان به تعاملات پیچیده بین بیولوژی فردی، رفتار بهداشتی و زمینههای خاص تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زندگی زنان بستگی دارد. علاوه بر موارد خاص فیزیولوژیکی زنان، نابرابریهای بهداشتی- درمانی<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_27412.html ودادهیر و دیگران، «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران: تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت»، 1387ش، ص135.]</ref> و وظایف چندگانه زنان که | تحلیلهای فمنیستی، سلامتی زنان را دارای ابعاد مختلفی میدانند از جمله: سلامت ذهنی، سلامت فیزیکی، سلامت شغلی، سلامت معنوی، سلامت عاطفی، سلامت محیط زندگی و سلامت اجتماعی. آنها معتقدند یکی از موانع مهم در دستیابی زنان به حق سلامتی، وجود نابرابری و شکاف جنسیتی است،<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_80037.html آذری و بهرامی، «توسعه مفهومی حق بر سلامت زنان و تحلیل آن در سیاستگذاریهای کلان و خرد»، 1399ش، ص535-536.]</ref> زیرا سلامتی زنان به تعاملات پیچیده بین بیولوژی فردی، رفتار بهداشتی و زمینههای خاص تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زندگی زنان بستگی دارد. علاوه بر موارد خاص فیزیولوژیکی زنان، نابرابریهای بهداشتی- درمانی<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_27412.html ودادهیر و دیگران، «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران: تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت»، 1387ش، ص135.]</ref> و وظایف چندگانه زنان که متأثر از عوامل اجتماعی- فرهنگی است، سلامتی آنها را متأثر میسازد. با این وجود مطالعات پزشکی، بیشتر معطوف به مسائل مردان است تا زنان. بهعنوان مثال مطالعات خاص دربارهٔ خطرات شغلی بیشتر متوجه مشاغلی بوده که مردان در آنها اکثریت دارند و خطرات مشاغلی که سلامتی زنان را تهدید میکند، عمدتاً نادیده گرفته شدهاند یا به تفاوتهای میان نیازهای بهداشتی زنان و مردان توجهی نشده است.<ref>آبوت و والاس، جامعهشناسی زنان، 1393ش، ص138.</ref> در این میان، [[خشونت علیه زنان|خشونت]] جسمی، جنسی و روانی علیه زنان یکی از معضلات بزرگ بهداشتی در بسیاری از کشورهای جهان است که پیامدهای منفی متعددی برای سلامتی زنان دارد،<ref>[https://www.sid.ir/paper/79585/fa قهاری و همکاران، «سلامت روان زنان قربانی همسر آزاری»، 1385ش، ص58.]</ref> اما تنها بعد از تلاش گروههای هوادار آزادی زنان و تشکیل خانههای امن، مورد توجه محققان وزارت بهداشت قرار گرفته است.<ref>آبوت و والاس، جامعهشناسی زنان، 1393ش، ص239-240.</ref> به همین نحو مسائلی مانند برنامههای مایهکوبی ناکافی و نامناسب برای دختران و کمتوجهی به بیماریهایی که عمدتاً زنان دچار آن میشوند<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_27412.html ودادهیر و دیگران، «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران: تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت»، 1387ش، ص135.]</ref> و مشکلاتی مانند نبود تسهیلات برای نگهداری از کودکان خردسال در زمان مراجعه مادران به مراکز درمانی، طرز برخورد پزشکان و مشکل بودن تعامل زنان با آنها، مواردی است که از عدم وجود برابری در برخورداری از خدمات بهداشتی، حکایت میکند و سلامتی زنان را تهدید میکند.<ref>آبوت و والاس، جامعهشناسی زنان، 1393ش، ص147.</ref> | ||
==سلامت زنان در نگاه فقهی== | == سلامت زنان در نگاه فقهی == | ||
وظیفه اصلی زن در ازدواج، تمکین خاص از شوهر بوده و مرد مجاز به هر نوع کامروایی از زن است. در این روابط، زن بهدلیل ضعف قدرت جسمانی و آموزههای فرهنگی، از امکان تصمیمگیری و کنترل چندانی برخوردار نیست و اگر شوهر به وضعیت و موانع موجود، بیتوجه باشد، سلامتی زن با مشکل مواجه میشود. بر این | وظیفه اصلی زن در ازدواج، تمکین خاص از شوهر بوده و مرد مجاز به هر نوع کامروایی از زن است. در این روابط، زن بهدلیل ضعف قدرت جسمانی و آموزههای فرهنگی، از امکان تصمیمگیری و کنترل چندانی برخوردار نیست و اگر شوهر به وضعیت و موانع موجود، بیتوجه باشد، سلامتی زن با مشکل مواجه میشود. بر این اساس زمانی که حفظ سلامتی زن در تزاحم با حقوق شوهر است، اسلام اولویت را به حق سلامتی زن داده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/414469/نقدی-بر-رویکرد-اقتصادمحور-قوانین-خانواده-تبیین-خلأهای-قانونی-حقوق-انسانی-و-عاطفی-زن رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص37.]</ref> بهعنوان مثال زن در صورت عدم تمکین، ناشزه محسوب شده و حق وی در برخورداری از نفقه سلب میشود، اما در مواردی با وجود عدم تمکین، ناشزه محسوب نمیشود.<ref>[https://davoudabadi.ir/page/0625843/ماده-1127-قانون-مدنی قانون مدنی، ماده 1127.]</ref> این استثنائات عبارت است از وجود مانع شرعی مانند حیض، نفاس و روزه واجب و عذرهای پزشکی همچون بیماریهای واگیردار در مرد مانند سوزاک و سیفلیس.<ref>گرجی و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، 1392ش، ص197.</ref> آیات قرآن نیز با تأکید بر ممانعت از نزدیکی با زنان در ایام حیض و نفاس، حق سلامتی زن در ازدواج را به رسمیت شناخته است.<ref>سوره بقره، آیه 222.</ref> بنابراین در صورتی که زن بیمار باشد و [[رابطه جنسی سالم|رابطه جنسی]] سبب تشدید بیماری وی شود یا چنین رابطهای مستلزم ایراد ضرر و مشقتی شود که نوعاً قابل تحمل نیست، میتواند از نزدیکی خودداری کند، همچنین در صورتی که زن از نظر جسمانی، ضعیف و نحیف بوده و تاب مقاربت با شوهر را نداشته باشد.<ref>نجفی، جواهر الکلام، 1365ش، ص312.</ref> علاوه بر این در سایر مواردی که بهدلیل بیماری زن، پزشک آمیزش را برای وی ممنوع اعلام میکند، دستور پزشک عذر موجه محسوب میشود.<ref>محقق داماد، تحلیل فقهی حقوق خانواده، 1387ش، ص294- 295.</ref> به همین نحو مجاز ندانستن زنا<ref>سوره اسراء، آیه 32.</ref> بر اساس منابع شرعی، مورد دیگری از توجه به حق سلامتی زن است؛ زیرا یکی از عوارض داشتن شرکای جنسی متعدد و بدون ضابطه، شیوع بیماریهای مقاربتی در جامعه است و اگر مردی به این عمل مبادرت داشته باشد، حق سلامتی زن تضییع میشود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414469/نقدی-بر-رویکرد-اقتصادمحور-قوانین-خانواده-تبیین-خلأهای-قانونی-حقوق-انسانی-و-عاطفی-زن رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص38.]</ref> همچنین در صورتی که [[باروری|بارداری]]، سلامتی مادر را به خطر بیندازد، جلوگیری از بارداری یا سقط جنین مجاز شمرده میشود.<ref>خمینی، استفتائات امام خمینی، 1392ش، ص427-428.</ref> | ||
==قوانین مربوط به سلامت زنان== | == قوانین مربوط به سلامت زنان == | ||
قانون مدنی در مادههای | قانون مدنی در مادههای ۱۱۲۷،<ref>[https://davoudabadi.ir/page/0625843/ماده-1127-قانون-مدنی قانون مدنی، ماده 1127.]</ref> 1108<ref>[https://davoudabadi.ir/page/8392165/ماده-1108-قانون-مدنی قانون مدنی، ماده 1108.]</ref> و 1115<ref>[https://davoudabadi.ir/page/4206789/ماده-1115-قانون-مدنی قانون مدنی، ماده 1115.]</ref> به حق سلامتی زن توجه داشته است و قانون مجازات اسلامی، مجازاتهایی را برای تضییع این حق وضع کرده که عبارت است از: صدمه وارد کردن به زن در حین رابطه جنسی، چنانچه موجب پارهشدن بافتهای حائل میان واژن و مقعد یا بافتهای میان واژن و مثانه شود، تحت عنوان «افضا» جرمانگاری شده است و مردی که حین رابطه جنسی، باعث این آسیب به زن شود، محکوم به پرداخت دیه یا آرش<ref>[https://davoudabadi.ir/page/4729316/ماده-449-قانون-مجازات-اسلامی قانون مجازات اسلامی، ماده 449.]</ref> خواهد شد.<ref>[https://wikihoghoogh.net/wiki/ماده_۶۶۰_قانون_مجازات_اسلامی_(۱۳۹۲ قانون مجازات اسلامی، ماده 660]؛ [https://davoudabadi.ir/page/8321547/ماده-659-قانون-مجازات-اسلامی قانون مجازات اسلامی، ماده 659.]</ref> به همین نحو ختنه زنان و از بین بردن قدرت باروری یا لذت جنسی در آنها جرمانگاری شده است.<ref>[https://davoudabadi.ir/page/7341092/ماده-663-قانون-مجازات-اسلامی قانون مجازات اسلامی، ماده 663.] ؛ [https://davoudabadi.ir/page/9724681/ماده-706-قانون-مجازات-اسلامی قانون مجازات اسلامی، ماده706]؛ [https://davoudabadi.ir/page/8013627/ماده-707-قانون-مجازات-اسلامی قانون مجازات اسلامی، ماده 707]؛ [https://davoudabadi.ir/page/5976132/ماده-708-قانون-مجازات-اسلامی قانون مجازات اسلامی، ماده 708.]</ref> در این میان افزایش تعداد زنان مبتلا به ویروس ایدز که اغلب از طریق شوهران دارای شرکای جنسی متعدد یا معتاد تزریقی، مبتلا شدهاند و نبود قوانین لازم در این موارد، آسیبهای جسمی و روحی زیادی برای زنان به همراه داشته است. جرمانگاری رفتارهای انتقال دهنده ویروسHIV یا گنجاندن شروط محدود کننده مانند گواهی سلامت برای طرفین در ازدواج دوم میتواند مانع تضییع این حق در زنان شود.<ref>[https://ijmedicallaw.ir/article-1-56-fa.html احسانپور، «ایدز و حقوق کیفری»، 1387ش، ص141.]</ref> امروزه زنان با استناد به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی<ref>[https://davoudabadi.ir/page/2946835/ماده-1130-قانون-مدنی قانون مدنی، ماده 1130.]</ref> و اثبات عسر و حرج ناشی از تضییع حق سلامتی میتوانند از طریق دادخواست طلاق، سلامتی خود را حفظ کنند.<ref>رحیمی سجاسی، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، 1398ش، ص79.</ref> | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
*قرآن کریم. | == منابع == | ||
*آبوت، پاملا و والاس، کلر، جامعهشناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، | {{آغاز منابع}} | ||
* | * قرآن کریم. | ||
*احسانپور، سیدرضا، «ایدز و حقوق کیفری»، | * آبوت، پاملا و والاس، کلر، جامعهشناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، ۱۳۹۳ش. | ||
*«افزایش دو برابری نرخ مرگ و میر مادران باردار در آمریکا»، | * آذری، هاجر و بهرامی، لیلا، «توسعه مفهومی حق بر سلامت زنان و تحلیل آن در سیاستگذاریهای کلان و خرد»، در زن در توسعه و سیاست، شماره ۴، دوره ۱۸، زمستان ۱۳۹۹ش. | ||
*«بررسی وضعیت زنان در ایران»، | * احسانپور، سیدرضا، «ایدز و حقوق کیفری»، در فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۵، سال ۲، ۱۳۸۷ش. | ||
*خمینی، روحالله، استفتائات امام خمینی، تهران، | * «افزایش دو برابری نرخ مرگ و میر مادران باردار در آمریکا»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*سیف افجهای، معصومه، «مقایسه جایگاه زنان ایران و منطقه»، | * «بررسی وضعیت زنان در ایران»، وبسایت صعود، تاریخ درج مطلب: ۱۳بهمن ۱۴۰۲ش. | ||
*دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | * خمینی، روحالله، استفتائات امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش. | ||
*رحیمی سجاسی، مریم، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، پایاننامه دوره دکتری، تهران، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، | * سیف افجهای، معصومه، «مقایسه جایگاه زنان ایران و منطقه»، وبسایت مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۴۰۱ش. | ||
*رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱ مهر ۱۴۰۳ش. | ||
*قانون مدنی | * رحیمی سجاسی، مریم، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، پایاننامه دوره دکتری، تهران، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۹۸ش. | ||
*قانون مجازات اسلامی. | * رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، در پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، شماره ۱۴، سال ۱۷، بهار ۱۳۹۸ش. | ||
*قهاری، شهربانو و دیگران، «سلامت روان زنان قربانی همسرآزاری»، | * قانون مدنی | ||
*گرجی، ابوالقاسم و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، | * قانون مجازات اسلامی. | ||
*محسنی، منوچهر، جامعهشناسی پزشکی، تهران، طهوری، | * قهاری، شهربانو و دیگران، «سلامت روان زنان قربانی همسرآزاری»، در مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، شماره ۴، دوره ۸، زمستان ۱۳۸۵ش. | ||
*محقق داماد، سیدمصطفی، تحلیل فقهی حقوق خانواده، قم، علوم اسلامی، چاپ پانزدهم، | * گرجی، ابوالقاسم و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۲ش. | ||
*نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، المکتبه الاسلامیه، چاپ دوم، | * محسنی، منوچهر، جامعهشناسی پزشکی، تهران، طهوری، ۱۳۷۶ش. | ||
*ودادهیر، ابوعلی و دیگران، «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران (تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت)»، | * محقق داماد، سیدمصطفی، تحلیل فقهی حقوق خانواده، قم، علوم اسلامی، چاپ پانزدهم، ۱۳۷۲ش. | ||
* نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، المکتبه الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش. | |||
* ودادهیر، ابوعلی و دیگران، «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران (تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت)»، در پژوهش زنان، شماره ۲، دوره ۶، تابستان ۱۳۸۷ش. | |||
{{پایان منابع}} | |||
نسخهٔ ۶ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۱۰
حق سلامتی زنان؛ حق برخورداری زنان از رفاه و آسایش کامل روانی، جسمی و اجتماعی.
زنان در قیاس با مردان از آسیبپذیری بیشتری برخوردارند، میزان دسترسی و بهرهمندی آنها از امکانات و خدمات کمتر بوده و از حیث فیزیولوژیکی و فرهنگی عهدهدار نقشهای همسری و مادری هستند که ایفای آنها در شرایطی میتواند مخاطرهآمیز باشد. از اینرو توجه به حق سلامتی زن و مصونیت وی از تهدیدات، مورد تأکید اسلام و به تبع آن سازمانهای جهانی بوده است.
مفهومشناسی
سلامتی بهمعنی تندرستی، عافیت، بهبودی و صحت مزاج،[۱] امروزه مفهوم وسیعی یافته و بهمعنای داشتن رفاه کامل جسمانی، روانی و اجتماعی است و تنها به فقدان بیماری یا نقص عضو محدود نمیشود.[۲] از طرفی ارتباط مستقیم سلامتی با حقوق بشر و کرامت انسان، آن را به شکل یک حق ویژه مطرح کرده است که نیازمند حمایت قانونی است.[۳] سلامتی همانگونه که با اعمال ارادی خود فرد (نظیر استعمال دخانیات و مصرف الکل) به خطر میافتد در نتیجه اعمال دیگران (خشونت، تهدید و محرومیت) نیز ممکن است با مشکل مواجه شود. از اینرو قانون با ایجاد مانع و محدودیت، نقش مهمی در بهرهمندی افراد از این حق دارد. در شرایطی که تعصبهای اجتماعی و تبعیضهای جنسیتی، سلامتی زنان را بیشتر تهدید میکند، اهمیت حمایتهای قانونی و فرهنگی از حق سلامتی زنان، دوچندان میشود.[۴]
وضعیت سلامت زنان در ایران و جهان
وضعیت سلامت در هر کشوری متأثر از بسترهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آن کشور است. در این چارچوب، وضعیت سلامت زنان ایران نیز تابع شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعیِ ویژهٔ ایران است.[۵] آب هوای سالم، تغذیه مناسب، بهداشت و درمان، تحرک و ورزش بانوان و اموری از این دست تأثیر مهمی بر سلامت زنان دارد. امروزه سلامت زنان در ایران نسبت به ادوار گذشته و در قیاس با میانگین جهانی روبهرشد است، بهعنوان مثال امید به زندگی زنان، از ۵۷ سال در سال ۱۹۶۰م، به ۷۹ سال در سال ۲۰۱۹م، افزایش یافته است که متخصصان با توجه به متوسط سن امید به زندگی در جهان (۷۳ سال)، آن را مطلوب ارزیابی میکنند. بهعلاوه کاهش ۹۰ درصدی میزان مرگومیر مادران هنگام زایمان در سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷م، نیز روند رو به رشد سلامت زنان در ایران را نشان میدهد.[۶] این در حالی است که در آمریکا میزان مرگومیر مادران باردار در سالهای ۱۹۹۹ – ۲۰۱۹م، دو برابر شده است.[۷]
سلامت زنان در رویکردهای فمینیستی
تحلیلهای فمنیستی، سلامتی زنان را دارای ابعاد مختلفی میدانند از جمله: سلامت ذهنی، سلامت فیزیکی، سلامت شغلی، سلامت معنوی، سلامت عاطفی، سلامت محیط زندگی و سلامت اجتماعی. آنها معتقدند یکی از موانع مهم در دستیابی زنان به حق سلامتی، وجود نابرابری و شکاف جنسیتی است،[۸] زیرا سلامتی زنان به تعاملات پیچیده بین بیولوژی فردی، رفتار بهداشتی و زمینههای خاص تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زندگی زنان بستگی دارد. علاوه بر موارد خاص فیزیولوژیکی زنان، نابرابریهای بهداشتی- درمانی[۹] و وظایف چندگانه زنان که متأثر از عوامل اجتماعی- فرهنگی است، سلامتی آنها را متأثر میسازد. با این وجود مطالعات پزشکی، بیشتر معطوف به مسائل مردان است تا زنان. بهعنوان مثال مطالعات خاص دربارهٔ خطرات شغلی بیشتر متوجه مشاغلی بوده که مردان در آنها اکثریت دارند و خطرات مشاغلی که سلامتی زنان را تهدید میکند، عمدتاً نادیده گرفته شدهاند یا به تفاوتهای میان نیازهای بهداشتی زنان و مردان توجهی نشده است.[۱۰] در این میان، خشونت جسمی، جنسی و روانی علیه زنان یکی از معضلات بزرگ بهداشتی در بسیاری از کشورهای جهان است که پیامدهای منفی متعددی برای سلامتی زنان دارد،[۱۱] اما تنها بعد از تلاش گروههای هوادار آزادی زنان و تشکیل خانههای امن، مورد توجه محققان وزارت بهداشت قرار گرفته است.[۱۲] به همین نحو مسائلی مانند برنامههای مایهکوبی ناکافی و نامناسب برای دختران و کمتوجهی به بیماریهایی که عمدتاً زنان دچار آن میشوند[۱۳] و مشکلاتی مانند نبود تسهیلات برای نگهداری از کودکان خردسال در زمان مراجعه مادران به مراکز درمانی، طرز برخورد پزشکان و مشکل بودن تعامل زنان با آنها، مواردی است که از عدم وجود برابری در برخورداری از خدمات بهداشتی، حکایت میکند و سلامتی زنان را تهدید میکند.[۱۴]
سلامت زنان در نگاه فقهی
وظیفه اصلی زن در ازدواج، تمکین خاص از شوهر بوده و مرد مجاز به هر نوع کامروایی از زن است. در این روابط، زن بهدلیل ضعف قدرت جسمانی و آموزههای فرهنگی، از امکان تصمیمگیری و کنترل چندانی برخوردار نیست و اگر شوهر به وضعیت و موانع موجود، بیتوجه باشد، سلامتی زن با مشکل مواجه میشود. بر این اساس زمانی که حفظ سلامتی زن در تزاحم با حقوق شوهر است، اسلام اولویت را به حق سلامتی زن داده است.[۱۵] بهعنوان مثال زن در صورت عدم تمکین، ناشزه محسوب شده و حق وی در برخورداری از نفقه سلب میشود، اما در مواردی با وجود عدم تمکین، ناشزه محسوب نمیشود.[۱۶] این استثنائات عبارت است از وجود مانع شرعی مانند حیض، نفاس و روزه واجب و عذرهای پزشکی همچون بیماریهای واگیردار در مرد مانند سوزاک و سیفلیس.[۱۷] آیات قرآن نیز با تأکید بر ممانعت از نزدیکی با زنان در ایام حیض و نفاس، حق سلامتی زن در ازدواج را به رسمیت شناخته است.[۱۸] بنابراین در صورتی که زن بیمار باشد و رابطه جنسی سبب تشدید بیماری وی شود یا چنین رابطهای مستلزم ایراد ضرر و مشقتی شود که نوعاً قابل تحمل نیست، میتواند از نزدیکی خودداری کند، همچنین در صورتی که زن از نظر جسمانی، ضعیف و نحیف بوده و تاب مقاربت با شوهر را نداشته باشد.[۱۹] علاوه بر این در سایر مواردی که بهدلیل بیماری زن، پزشک آمیزش را برای وی ممنوع اعلام میکند، دستور پزشک عذر موجه محسوب میشود.[۲۰] به همین نحو مجاز ندانستن زنا[۲۱] بر اساس منابع شرعی، مورد دیگری از توجه به حق سلامتی زن است؛ زیرا یکی از عوارض داشتن شرکای جنسی متعدد و بدون ضابطه، شیوع بیماریهای مقاربتی در جامعه است و اگر مردی به این عمل مبادرت داشته باشد، حق سلامتی زن تضییع میشود.[۲۲] همچنین در صورتی که بارداری، سلامتی مادر را به خطر بیندازد، جلوگیری از بارداری یا سقط جنین مجاز شمرده میشود.[۲۳]
قوانین مربوط به سلامت زنان
قانون مدنی در مادههای ۱۱۲۷،[۲۴] 1108[۲۵] و 1115[۲۶] به حق سلامتی زن توجه داشته است و قانون مجازات اسلامی، مجازاتهایی را برای تضییع این حق وضع کرده که عبارت است از: صدمه وارد کردن به زن در حین رابطه جنسی، چنانچه موجب پارهشدن بافتهای حائل میان واژن و مقعد یا بافتهای میان واژن و مثانه شود، تحت عنوان «افضا» جرمانگاری شده است و مردی که حین رابطه جنسی، باعث این آسیب به زن شود، محکوم به پرداخت دیه یا آرش[۲۷] خواهد شد.[۲۸] به همین نحو ختنه زنان و از بین بردن قدرت باروری یا لذت جنسی در آنها جرمانگاری شده است.[۲۹] در این میان افزایش تعداد زنان مبتلا به ویروس ایدز که اغلب از طریق شوهران دارای شرکای جنسی متعدد یا معتاد تزریقی، مبتلا شدهاند و نبود قوانین لازم در این موارد، آسیبهای جسمی و روحی زیادی برای زنان به همراه داشته است. جرمانگاری رفتارهای انتقال دهنده ویروسHIV یا گنجاندن شروط محدود کننده مانند گواهی سلامت برای طرفین در ازدواج دوم میتواند مانع تضییع این حق در زنان شود.[۳۰] امروزه زنان با استناد به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی[۳۱] و اثبات عسر و حرج ناشی از تضییع حق سلامتی میتوانند از طریق دادخواست طلاق، سلامتی خود را حفظ کنند.[۳۲]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، وبسایت واژهیاب.
- ↑ محسنی، جامعهشناسی پزشکی، 1376ش، ص46.
- ↑ آذری و بهرامی، «توسعه مفهومی حق بر سلامت زنان و تحلیل آن در سیاستگذاریهای کلان و خرد»، 1399ش، ص530.
- ↑ رحیمی سجاسی، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، 1398ش، ص77.
- ↑ سیف افجهای، «مقایسه جایگاه زنان ایران و منطقه»، وبسایت مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی.
- ↑ «بررسی وضعیت زنان در ایران»، وبسایت صعود.
- ↑ «افزایش دو برابری نرخ مرگ و میر مادران باردار در آمریکا»، خبرگزاری مهر.
- ↑ آذری و بهرامی، «توسعه مفهومی حق بر سلامت زنان و تحلیل آن در سیاستگذاریهای کلان و خرد»، 1399ش، ص535-536.
- ↑ ودادهیر و دیگران، «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران: تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت»، 1387ش، ص135.
- ↑ آبوت و والاس، جامعهشناسی زنان، 1393ش، ص138.
- ↑ قهاری و همکاران، «سلامت روان زنان قربانی همسر آزاری»، 1385ش، ص58.
- ↑ آبوت و والاس، جامعهشناسی زنان، 1393ش، ص239-240.
- ↑ ودادهیر و دیگران، «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران: تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت»، 1387ش، ص135.
- ↑ آبوت و والاس، جامعهشناسی زنان، 1393ش، ص147.
- ↑ رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص37.
- ↑ قانون مدنی، ماده 1127.
- ↑ گرجی و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، 1392ش، ص197.
- ↑ سوره بقره، آیه 222.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، 1365ش، ص312.
- ↑ محقق داماد، تحلیل فقهی حقوق خانواده، 1387ش، ص294- 295.
- ↑ سوره اسراء، آیه 32.
- ↑ رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص38.
- ↑ خمینی، استفتائات امام خمینی، 1392ش، ص427-428.
- ↑ قانون مدنی، ماده 1127.
- ↑ قانون مدنی، ماده 1108.
- ↑ قانون مدنی، ماده 1115.
- ↑ قانون مجازات اسلامی، ماده 449.
- ↑ قانون مجازات اسلامی، ماده 660؛ قانون مجازات اسلامی، ماده 659.
- ↑ قانون مجازات اسلامی، ماده 663. ؛ قانون مجازات اسلامی، ماده706؛ قانون مجازات اسلامی، ماده 707؛ قانون مجازات اسلامی، ماده 708.
- ↑ احسانپور، «ایدز و حقوق کیفری»، 1387ش، ص141.
- ↑ قانون مدنی، ماده 1130.
- ↑ رحیمی سجاسی، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، 1398ش، ص79.
منابع
- قرآن کریم.
- آبوت، پاملا و والاس، کلر، جامعهشناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، ۱۳۹۳ش.
- آذری، هاجر و بهرامی، لیلا، «توسعه مفهومی حق بر سلامت زنان و تحلیل آن در سیاستگذاریهای کلان و خرد»، در زن در توسعه و سیاست، شماره ۴، دوره ۱۸، زمستان ۱۳۹۹ش.
- احسانپور، سیدرضا، «ایدز و حقوق کیفری»، در فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۵، سال ۲، ۱۳۸۷ش.
- «افزایش دو برابری نرخ مرگ و میر مادران باردار در آمریکا»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ش.
- «بررسی وضعیت زنان در ایران»، وبسایت صعود، تاریخ درج مطلب: ۱۳بهمن ۱۴۰۲ش.
- خمینی، روحالله، استفتائات امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
- سیف افجهای، معصومه، «مقایسه جایگاه زنان ایران و منطقه»، وبسایت مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱ مهر ۱۴۰۳ش.
- رحیمی سجاسی، مریم، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، پایاننامه دوره دکتری، تهران، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۹۸ش.
- رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، در پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، شماره ۱۴، سال ۱۷، بهار ۱۳۹۸ش.
- قانون مدنی
- قانون مجازات اسلامی.
- قهاری، شهربانو و دیگران، «سلامت روان زنان قربانی همسرآزاری»، در مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، شماره ۴، دوره ۸، زمستان ۱۳۸۵ش.
- گرجی، ابوالقاسم و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۲ش.
- محسنی، منوچهر، جامعهشناسی پزشکی، تهران، طهوری، ۱۳۷۶ش.
- محقق داماد، سیدمصطفی، تحلیل فقهی حقوق خانواده، قم، علوم اسلامی، چاپ پانزدهم، ۱۳۷۲ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، المکتبه الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.
- ودادهیر، ابوعلی و دیگران، «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران (تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت)»، در پژوهش زنان، شماره ۲، دوره ۶، تابستان ۱۳۸۷ش.