پیشنویس:بازی با کودک: تفاوت میان نسخهها
ابرابزار |
تلفیق با مقاله «بازی با کودکان در سیره پیامبر خدا» |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>بازی با کودک</big>'''؛ انجام فعالیتهای جسمی و ذهنی سرگرمکننده | '''<big>بازی با کودک</big>'''؛ همراهی با کودک در انجام فعالیتهای جسمی و ذهنی سرگرمکننده. | ||
بازی با [[کودک]]، بهمنظور | [[بازی]] با [[کودک]]، بهمنظور [[تفریح]]، سرگرمی، [[آموزش کودک|آموزش]]، [[تربیت]] و جامعهپذیری او صورت میگیرد. کودکان در حین بازی، مسائل و مهارتهای مختلفی را یاد گرفته و ارتباطات اجتماعی و امنی را با دیگران برقرار میکنند. امروزه، با مشخص شدن فواید بازی با کودکان، از آن بهعنوان [[حقوق کودک|حقی برای کودک]] در سراسر جهان یاد میشود. بازی با کودک، از سوی والدین و نزدیکان، زمینهٔ پیشرفت او از نظر جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی و نیز آمادهسازی برای رودرو شدن با چالشهای زندگی را فراهم میکند. | ||
== اهمیت بازی با کودک == | ==اهمیت بازی با کودک== | ||
بازی با کودک، فعالیت جسمی یا ذهنی برای سرگرمی و تفریح کودکان است.<ref>[https://vajehyab.com/moein/بازی معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ بازی.]</ref> در فرهنگ | بازی با کودک، فعالیت جسمی یا ذهنی برای سرگرمی و تفریح کودکان است.<ref>[https://vajehyab.com/moein/بازی معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ بازی.]</ref> در فرهنگ ایرانیاسلامی، بازی، علاوه بر سرگرمی، از جمله روشهای آموزشی، [[محیط تربیتی|تربیتی]] و جامعهپذیری کودکان نیز بهشمار میرود. کودکان از بدو تولد، بازی را آغاز کرده و با افزایش سن و براساس تجربیات خود، نوع بازی خود را تغییر میدهند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/7453/92338/بازی-را-جدی-بگیرید%221%22 «بازی را جدی بگیرید»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> بازی، وسیلهای برای شناخت روحیات و استعدادهای کودکان بوده و از جمله ابزارهای آموزش و پرورش اخلاقی و اجتماعی است که زمینه را برای ورود کودک به زندگی واقعی فراهم میسازد. در شیوهٔ [[تربیت دینی کودک|تربیت دینی کودکان]] نیز همواره بر بازی با کودک تأکید شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج104، ص300-304.</ref> | ||
بازی با کودکان، از راههای پرورش شخصیت آنها بوده و | بازی با کودکان، از راههای پرورش شخصیت آنها بوده و نقش اساسی و سازنده در تعادل روحی و جسمی کودکان ایفا میکند. در منابع دینی، به مشارکت [[پیامبر اسلام]] با نوههای خود در کارهای آنها اشاره شده که با رفتارهایی کودکانه انجام میشده است؛ برای مثال، پیامبر، نوههای خود را بر پشت خود سوار کرده و با آنها با لحنی کودکانه سخن میگفته است.<ref>نوری، مستدرک الوسایل، 1366ش، ج2، ص626.</ref> روانشناسان نیز اثبات کردهاند که مشارکت [[پدر]] و [[نقش مادری|مادر]] یا یکی از آنها در بازی با کودکان، نیاز جدی برای کودکان محسوب شده و منجر به رشد تواناییهای مختلف در آنها میشود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/7454/92367/بازی-را-جدی-بگیرید-قسمت-دوم?SearchText=بازی%20را%20جد «بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | ||
== انواع بازیهای کودکانه == | ==انواع بازیهای کودکانه== | ||
[[بازی]]<nowiki/>های مورد علاقهٔ کودکان به چند دسته، تقسیم شده است: | |||
# بازیهای انفرادی: این بازیها، نظم و قاعدهٔ خاصی نداشته و فیالبداهه، توسط خود کودک تنظیم و اجرا میشوند. زمان بازی نیز بهصورت کامل، در اختیار خود کودک قرار دارد. کودک، بیشتر در بازیهای انفرادی میخواهد احساساتی همچون مالکیتطلبی و تعلق خاطر خود را نسبت به یک یا چند چیز | #'''بازیهای انفرادی''': این بازیها، نظم و قاعدهٔ خاصی نداشته و فیالبداهه، توسط خود کودک تنظیم و اجرا میشوند. زمان بازی نیز بهصورت کامل، در اختیار خود کودک قرار دارد. کودک، بیشتر در بازیهای انفرادی میخواهد احساساتی همچون مالکیتطلبی و تعلق خاطر خود را نسبت به یک یا چند چیز مختلف نشان دهد. | ||
# بازیهای نمایشی و هیجانانگیز: این گروه از بازیها، بیشتر از نقش بزرگترها الگوبرداری میکند. کودک، در این بازیها، با همانندسازی، به تواناییهای خود میافزاید تا از تنگناها و محدودیتهای دنیای واقعی بگریزد و از منظر والدین به دنیا بنگرد. بازیهای نمایشی و هیجانانگیز به کودکان فرصت میدهد تا در عالم بازی، به آرزوهای خود دست یافته و بر موقعیتهایی که در زندگی واقعی، آنها را آزار | #'''بازیهای نمایشی''' و هیجانانگیز: این گروه از بازیها، بیشتر از نقش بزرگترها الگوبرداری میکند. کودک، در این بازیها، با همانندسازی، به تواناییهای خود میافزاید تا از تنگناها و محدودیتهای دنیای واقعی بگریزد و از منظر والدین به دنیا بنگرد. بازیهای نمایشی و هیجانانگیز به کودکان فرصت میدهد تا در عالم بازی، به آرزوهای خود دست یافته و بر موقعیتهایی غلبه کنند که در زندگی واقعی، آنها را آزار میدهد. کارشناسان، بر این باورند که بازیهای نمایشی، [[امنیت فرهنگی|فرهنگ]] جامعهٔ کودکان را منعکس میکند. | ||
# بازیهای خیالی: این بازیها با تفکر و تخیل کودکان در رابطه هستند. زمانیکه کودک در این بازیها به ایفای نقش میپردازد، هیجان بالایی را تجربه میکند. برخی از کودکان، در این بازیها، از کارتونها و فیلمهای مخصوص خود الگوبرداری میکنند. | #'''بازیهای خیالی''': این بازیها با تفکر و تخیل کودکان در رابطه هستند. زمانیکه کودک در این بازیها به ایفای نقش میپردازد، هیجان بالایی را تجربه میکند. برخی از کودکان، در این بازیها، از کارتونها و فیلمهای مخصوص خود الگوبرداری میکنند. | ||
# بازیهای | #'''بازیهای خلاقانه''': برخی والدین، به کودکان کمک میکنند تا آنها به تخیلات خود واقعیت ببخشند. از جمله بازیهای خلاقانه میتوان به طراحی، [[نقاشی]]، مجسمهسازی، کاردستی و نواختن [[موسیقی]] اشاره کرد.<ref>[https://www.nipna.ir/fa/newsagency/19251/نقش-بازی-های-کودکان-در-رشد-آن-ها#:~:text=بازی،%20در%20 فرهادیپور، «نقش بازیهای کودکان در رشد آنها»، خبرگزاری نیپنا.]</ref> | ||
# بازیهای آموزشی: استفاده از [[اسباببازی]] در آموزش کودکان بسیار اثرگذار است. بازیهای آموزشی، منجر به تقویت حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک میشوند به شرط آنکه کنترل اصلی بازی در اختیار کودک بوده و | #'''بازیهای آموزشی''': استفاده از [[اسباببازی]] در آموزش کودکان بسیار اثرگذار است. بازیهای آموزشی، منجر به تقویت حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک میشوند به شرط آنکه کنترل اصلی بازی در اختیار کودک بوده و او تعیینکنندهٔ مسیر بازی باشد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/7454/92367/بازی-را-جدی-بگیرید-قسمت-دوم?SearchText=بازی%20را%20جد بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | ||
==شرایط بازی با کودک== | |||
===کودک شدن=== | |||
بهترین راه مشارکت والدین در بازی با کودک، متناسبسازی خود با سطح فکری و زبانی کودکان است تا آنها، معنا و مفهوم بازی را درک کنند. [[پیامبر اسلام]] در حدیثی بر این مهم تأکید کرده و از والدین خواسته است تا با کودک، رفتاری کودکانه داشته باشند. مولانا نیز در بیتی به این موضوع اشاره کرده است:<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar4/sh100 مولانا، مثنوی معنوی، دفتر چهارم، بخش 100، وبسایت گنجور.]</ref> | |||
== شرایط بازی با کودک == | |||
=== کودک شدن === | |||
بهترین راه مشارکت والدین در بازی با کودک، متناسبسازی خود با سطح فکری و زبانی کودکان | |||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۵: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
اگر والدین بازی با کودک را جدی بگیرند، منجر به ایجاد احساسات | اگر والدین بازی با کودک را جدی بگیرند، منجر به ایجاد احساسات عمیق در کودک شده و آنها این ارجنهادن و وقت گذاشتن والدین را درک کرده و خود را در مقام والایی میبینند. علاوه بر آن، کارشناسان حوزهٔ تربیت کودکان معتقدند که بزرگترها نباید از کودکان توقع رفتار بزرگسالانه داشته باشند. | ||
===آزادی در بازی=== | |||
این شرط بهمعنای آزاد گذاشتن و عدم دخالت والدین در زمان، نوع و روش بازی کودک، تا حدی است که برای او خطری بهدنبال نداشته و با اخلاق عمومی نیز منافاتی نداشته باشد. بهترین بازی از نظر کودک، آن چیزی است که خود او انتخاب یا خلق کند. کودک باید آزاد گذاشته شود تا بازیهای خود را مدیریت کرده و دانستنیهای لازم را در خلال بازی بیاموزد، اما اگر کودکی برای رفع نیازها و مشکلات خود در بازی به والدین خود پناه آورد، باید به کمک او شتافت.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/7454/92367/بازی-را-جدی-بگیرید-قسمت-دوم?SearchText=بازی%20را%20جد «بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | |||
==فواید بازی با کودک== | |||
بازی با کودک از مهمترین جنبههای زندگی کودکان بوده که نهتنها منجر به سرگرمی آنها شده بلکه در رشد و پرورش قوای مختلف آنها تأثیرگذار است. بازیکردن برای کودکان، همان یادگیری بوده و کودکان از طریق بازی با آموزشهای بسیاری در زمینههای مختلف مواجه میشوند. از جمله فواید بازی با کودک میتوان به موارد زیر اشاره کرد: | |||
=== رشد اجتماعی === | |||
در اغلب بازیها، بهخصوص بازیهای گروهی، کودکان مهارتهایی همچون سازش اجتماعی، همکاری، همدلی، وفاداری، تحمل عقاید مخالف، گذشت و توانایی تأثیرگذاری بر دیگران را یادمیگیرند. کودک، در خلال بازی، به شناسایی محیط اطراف خود پرداخته و نخستین گامهای اجتماعیشدن را برمیدارد. کودکان، در حین بازی یاد میگیرند که چگونه از سوی افراد گروه پذیرفته شده، به میزان توانایی لازم در راستای موفقیت در گروه پی برده و با چگونگی استفاده از تواناییهای دیگران بهمنظور رفع نیازهای خود آشنا میشوند.<ref>شجاعی، بازی کودک در اسلام، 1393ش، ص18.</ref> از دیگر آثار بازی با کودک در رشد اجتماعی او میتوان به گسترش دنیای اجتماعی، شکوفایی استعدادهای نهفته، رشد خلاقیت، تقویت حس همکاری، همیاری و مشارکت در کودک، آشنایی با راه و روش رعایت اصول و مقررات، همانندسازی با بزرگسالان، یادگیری رقابت و تجربهٔ شکست، تقویت مهارتهایی همچون ابراز وجود و رهایی از ترس، کمرویی و خجالت اشاره کرد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/7453/92338/بازی-را-جدی-بگیرید%221%22 «بازی را جدی بگیرید»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | |||
=== رشد عاطفی === | |||
بازی، از مهمترین ابزارهای شناختهشده برای پرورش هیجانات و عواطف کودک است. کودکان، در حین بازی یادمیگیرند چگونه عواطف خود را بروز داده و نیز چگونه آنها را کنترل کنند. این در حالی است که کودکان، در زمان بازی بهصورت کامل صداقت داشته و تمامی احساسات، تشویشها و اضطرابهای آنها حقیقی است. از دیگر آثار بازی با کودک بر رشد عاطفی او میتوان به کاهش تمایل به خشونت (در بازیهای مناسب)، افزایش بروننگری و ارضای حس برتریجویی اشاره کرد.<ref>شجاعی، بازی کودک در اسلام، 1393ش، ص75.</ref> | |||
=== آموزش تعالیم دینی === | |||
[[تربیت دینی کودک]]، از مهمترین وظایف والدین بهشمار میرود. [[امام سجاد]] به والدین سفارش میکند که باید تربیت کودک بهصورتی باشد که او را بهسوی خداوند جذب کرده و در این زمینه، والدین باید [[مسئولیتپذیری|مسئولیت]] تربیت کودکان را بر عهده بگیرند؛<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، 1377ش، ص253-254.</ref> زیرا کودک، دارای فطرتی خدا آشنا بوده و با اندک یادآوری والدین و اطرافیان خود و نیز یافتن مصادیقی در جهان خارج، آن را پذیرفته و خود را با آن تطبیق میدهد. کودکان از حدود چهار سالگی به کنجکاوی عمیقی دچار میشوند که همین منجر به شناخت حقایقی دربارهٔ جهان توسط آنها میشود. این آشناییها، در بیشتر مواقع به مبدأجویی و پذیرش خداوند ختم میشود. در حدود سن ششسالگی نیز کودک با خداوند ارتباط برقرار کرده و از او خواستههایی دارد؛ مانند انواع خوردنی، اسباببازی و پوشاک. از سوی دیگر، جهان کودک، جهان محسوسات و مشهودات بوده و بههمین دلیل کارشناسان توصیه میکنند که از طریق بازی با کودک و داستانهای کودکانه مفاهیم انتزاعی همچون خداوند، مرگ، قیامت و ثواب و کیفر به او آموخته شود.<ref>شجاعی، بازی کودک در اسلام، 1393ش، ص74.</ref> در صورتیکه تعالیم دینی از طریق قصه و بازی به کودکان آموخته شود، علاوه بر جذابیت آنها نزد کودکان، میتوان به پایدار بودن این مفاهیم در ذهن و باور آنها نیز امیدوار بود. امام صادق در حدیثی به این موضوع اشاره کرده و بر این باور است که آنچه کودک با شیرینی میآموزد، بهتر بهخاطر میسپارد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج104، ص304.</ref> | |||
=== رشد جسمی و ذهنی کودک === | |||
علاقهٔ کودک به بازی کردن، نشاندهندهٔ سلامت جسمی و روانی کودک است. انسانها، به حرکت و جنبش نیاز دارند و بازی از جمله راههای تأمین این نیاز است. علاوه بر آن، هر فردی، برای رشد ذهنی و اجتماعی خود به اندیشیدن نیاز دارد که بسیاری، بازی را خمیرمایهٔ آن میدانند. از جمله فلسفههای بازی با کودک را فراهم شدن آمادگی جسمی و روحی او بهمنظور رویارویی با مشکلات است. بازیهای پیچیده و اجتماعی نیز برای مصونیت روانی کودک مؤثرتر است. بازی بر قدرت بدنی و چالاکی کودک افزوده و او را از حالت انفعال و انزوا میرهاند. همچنین بازی با کودک به رشد هماهنگ دستگاهها و اعضای بدن، تقویت حواس کودک، صرف انرژی و نیروی بدن به بهترین شکل ممکن، آگاه شدن از توانمندیهای فکری و بدنی، نقش داشتن در یادگیری زبان، تأثیر بر رشد هوش کودک، آشنایی با مفاهیمی همچون مسافت، فضا و اشکال و نیز تقویت قوهٔ [[تفکر]] اثر میگذارد.<ref>شجاعی، بازی کودک در اسلام، 1393ش، ص77.</ref> | |||
=== رشد [[خلاقیت کودک]] === | |||
پژوهشهای صورتگرفته نشان دادهاند که خلاقیت، مفهومی همگانی و آموختنی است. بههمین دلیل، در کشورهایی که آموزش و پرورش پویا وجود دارد، پرورش خلاقیت از مهمترین اهداف آموزشی بهشمار میرود. بازیهای خلاق، به کودکان فرصت میدهد تا قوهٔ خلاقیت خود را در حل مسائل رشد دهند. | |||
=== کاهش [[مشکلات رفتاری کودکان|مشکلات رفتاری کودک]] === | |||
کودک، از انرژی بالایی برخودار بوده و باید آن را بهصورتهای مختلفی تخلیه کند. در غیر این صورت، کودک با مشکلاتی همچون بیشفعالی و بیقراری مواجه میشود. کودکان از طریق بازی، فرصت بروز احساسات درونی خود را کسب کرده و خود را از تنشها، ناامیدیها، ناامنیها، پرخاشگریها و سرگردانیها رها میکنند. هنگام [[بازی]]، کودک با مشکلات و چالشهایی که منجر به آزرده شدن خاطر او میشود، مواجه شده و خشم خود را با استفاده از وسایل بازی برطرف میکند. در این میان، والدین موظف هستند تا کودک را بهصورت غیرمستقیم زیر نظر داشته و به شناخت جامع و کاملی از رفتارها و عصبیتهای او دست یابند. | |||
=== | === رشد [[سازگاری اجتماعی]] === | ||
در بازی با کودک میتوان سازگاری او را پیشبینی کرد؛ برای مثال، کودکی که بیشتر به بازیهای انفرادی علاقه دارد، از سازگاری اجتماعی ضعیفتری نسبت به همسالان خود برخودار است. | |||
== | === آموزش و یادگیری === | ||
والدین و اطرافیان کودک میتوانند با برنامهریزیهای هدفمند و از پیش تعیینشده، از بازی برای آموزش موضوعات مختلف علمی، اصول اخلاقی، رفتاری، ارزشها، مهارتها و باورهای اجتماعی استفاده کنند. کودکان در حین بازی، مطالب آموختنی را بدون فشار و با میل و رغبت یادمیگیرند. | |||
== | === رشد اخلاقی کودک === | ||
کودک، از طریق بازی، مفاهیم و ارزشهای اخلاقی را درک کرده و رفتارهای خوب را از بد تشخیص میدهد. کارشناسان معتقدند که هرچند کودک در [[خانه]] و [[مدرسه]] نیز با ارزشهای اخلاقی متعددی آشنا میشود اما این درونی شدن و تثبیت معیارهای اخلاقی، هیچگاه به اندازهٔ بازی نخواهد بود.<ref>هارلوک، بازی، 1364ش، ص16.</ref> | |||
در | === سایر فواید === | ||
تقویت هوش، کسب تجربیات مفید، برقراری رابطهای امن با والدین، مربیان و همسالان،<ref>[https://www.digikala.com/mag/benefits-play-childhood/ کریمی، «9 فایدۀ مهم بازی با کودک خردسال»، وبسایت دیجی کالا.]</ref> افزایش شادی در زندگی و کشف علایق،<ref>[https://www.irna.ir/news/84645520/۱۰-فایده-بازی-کردن-برای-کودکان «10 فایدۀ بازی کردن برای کودکان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از دیگر فواید بازی با کودک است. | |||
==اسباب بازی== | |||
استفاده از اسباببازیها، از دیرباز در سراسر جهان مرسوم بوده و کودکان از انواع مختلف اسباببازی برای کمک گرفتن و جذابتر شدن بازیهای خود بهره میبرند. اسباببازیها باید متناسب با سن و هماهنگ با توانایی ذهنی کودکان خریداری و استفاده شوند؛ برای مثال، اسباببازیهای ساده، تحرک ذهنی و قدرت ابتکاری بیشتری داشته و اسباببازیهای گوناگون و متنوع، منجر به رشد و شکوفایی استعدادهای مختلف در کودکان میشوند. علاوه بر آن، اسباببازیها، باید با ارزشهای فرهنگی و دینی حاکم بر جامعه نیز همخوانی داشته باشند. از جمله اسباببازیهای امروزی، بازیهای رایانهای و وسایل مرتبط با آنها هستند که علاوه بر فواید متعدد مانند افزایش اعتماد به نفس، رشد خلاقیت و قوهٔ تخیل، دارای ضررهای بسیاری همچون اعتیاد به این بازیها، کمتحرکی کودکان و معضل چاقی، کنارهگیری از درس و سایر فعالیتهای اجتماعی و بدنی هستند؛ بنابراین، والدین و اطرافیان کودک، باید در انتخاب بازیها و اسباببازیهای مناسب، مراقبت لازم را به عمل آورده و فرزند خود را با ذوق و اشتیاق بیشتری بهسمت رشد، [[معنویت]] و دینداری سوق دهند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/113797/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D9%88-% «بازیهای مناسب برای آموزش مفاهیم اخلاقی و دینی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | |||
در فرهنگ کهن ایرانی، عروسکهای دختران، ساده و سرگرمکننده بوده و بیشتر از جنس پارچههای بدون استفاده و توسط خود زنان و دختران ایرانی، تهیه میشد. برخی دختران نیز از وسایل بدون استفاده در خانه استفاده کرده و با بهرهگیری از قوهٔ تخیل و [[خلاقیت کودک|خلاقیت]] خود، از آنها در بازیهای خود مانند خالهبازی، استفاده میکردند. پسران نیز از وسایلی همچون ماشینهای چوبی و سایر ابزارآلات دمدستی استفاده کرده، به آنها شخصیت بخشیده و بازی میکردند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/198430/اسباب-بازی-ها-و-فرهنگ-غربی/ «اسباب بازیها و فرهنگ غربی»، وبسایت راسخون.]</ref> | |||
بازیهای کودکان موجب رشد مناسب روحی و جسمی آنها و بروز خلاقیتها و شکوفایی [[استعدادهای انسان|استعدادهای]] آنان میشود. در همین چارچوب، همبازی شدن والدین با کودکان میتواند تربیت بهینه جسمی، ذهنی، [[نیازهای عاطفی|عاطفی]] و اجتماعی کودکان را در پی داشته باشد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/310901 بهشتی و منطقی، «بررسی نقش بازی در تربیت کودک از دیدگاه قرآن و سنت معصومین (ع)»، 1390ش.]</ref> [[پیامبر خدا]] نیز در گفتار و رفتار خود، همبازی شدن با کودکان را مورد توجه قرار داده و شیوهها و پیامدهای بازی با کودکان را به پیروان خود گوشزد کرده است.<ref>[http://lib.eshia.ir/11025/21/486/٢٧٦٥٩ <nowiki>حر عاملی، وسائل الشیعة، [بیتا]، ج۲۱، ص۴۸۶.</nowiki>]</ref> | == بازی با کودک در سیره پیامبر خدا == | ||
[[پرونده:بازی با کودکان در سیره پیامبر خدا.jpg|جایگزین=بازی با کودکان|بندانگشتی|تصویری از بازی یک سالمند با کودک]]بازیهای کودکان موجب رشد مناسب روحی و جسمی آنها و بروز خلاقیتها و شکوفایی [[استعدادهای انسان|استعدادهای]] آنان میشود. در همین چارچوب، همبازی شدن والدین با کودکان میتواند تربیت بهینه جسمی، ذهنی، [[نیازهای عاطفی|عاطفی]] و اجتماعی کودکان را در پی داشته باشد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/310901 بهشتی و منطقی، «بررسی نقش بازی در تربیت کودک از دیدگاه قرآن و سنت معصومین (ع)»، 1390ش.]</ref> [[حضرت محمد|پیامبر خدا]] نیز در گفتار و رفتار خود، همبازی شدن با کودکان را مورد توجه قرار داده و شیوهها و پیامدهای بازی با کودکان را به پیروان خود گوشزد کرده است.<ref>[http://lib.eshia.ir/11025/21/486/٢٧٦٥٩ <nowiki>حر عاملی، وسائل الشیعة، [بیتا]، ج۲۱، ص۴۸۶.</nowiki>]</ref> | |||
== ابراز محبت در بازی با کودک == | === ابراز محبت در بازی با کودک === | ||
حضرت محمد (ص) با نوههایش کودکانه بازی میکرد و هنگام [[بازی با کودک]]، محبت بیدریغ خود را به آنها نشان میداد؛ از سیرهٔ او چنین نقل شده است که در یکی از روزها هنگام خروج از منزل بههمراه یاران، نوهاش [[امام حسین|حسین بن علی]] را دید که با کودکان همسن خویش مشغول بازی بود. پیامبر آغوش خود را برای حسین گشود و بهسوی او حرکت کرد؛ اما حسین، کودکانه به اینسو و آنسو میدوید. پیامبر خدا با خنده، او را همراهی میکرد تا اینکه حسین را گرفت و یک دست خود را پشت سر و دست دیگری را زیر چانه حسین گذاشت و لبانش را بوسید.<ref>[http://lib.eshia.ir/27044/1/51/يَعلى قمی، کامل الزیارات، 1356ش، ص۵۱.]</ref> | |||
== جذب کودکان با بازی == | === جذب کودکان با بازی === | ||
از سیرهٔ رسول خدا نقل شده است که هنگام بازی با حسین، گاهی زبانش را برای او بیرون میآورد و | از سیرهٔ رسول خدا نقل شده است که هنگام بازی با حسین، گاهی زبانش را برای او بیرون میآورد و کودک با مشاهده قرمزی زبان پیامبر، بهسوی او میدوید. یکی از اطرافیان با دیدن چنین رفتاری از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] خدا، با شگفتی سوگند یاد کرد که من فرزندم بهقدری بزرگ شده که صورتش دارای محاسن است اما تاکنون او را نبوسیدهام. پیامبر خدا پاسخ داد آنکه رحم نکند، ترحمی نبیند.<ref>[http://lib.eshia.ir/40071/1/487/أَسْقَطَ ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، 1413ق، ج۱، ص۴۸۷.]</ref> | ||
در گزارش دیگری آمده است که | در گزارش دیگری آمده است که پیامبر خدا هنگام بازی با کودکان، آنها را بر پشت خود سوار کرده و چهار دستوپا حرکت میکرد. کودکان در این حالت میگفتند: «حل حل» (خطابی که عربها برای حرکت شتر به کار میبردند)، و رسول خدا به آنان میگفت چه [[شتر]] خوبی دارید و چه شترسواران خوبی هستید! و گاهی هم میگفت چه اسب خوبی دارید و چه اسبسواران خوبی هستید!<ref>[http://lib.eshia.ir/16066/3/158/دخلت <nowiki>ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، [بیتا]، ج۳، ص۱۵۸.</nowiki>]</ref> | ||
== تأخیر نماز بهخاطر بازی با کودکان == | === تأخیر نماز بهخاطر بازی با کودکان === | ||
گاهی در مسیر پیامبر بهسوی مسجد جهت برگزاری | گاهی در مسیر پیامبر بهسوی [[مسجد]] جهت برگزاری نماز جماعت، کودکانی که مشغول بازی بودند بهسراغ او میآمدند و درخواست بازی میکردند؛ ایشان نیز بیدرنگ با آنان به بازی مشغول میشد. این در حالی بود که مردم در مسجد منتظر بودند. یکبار در چنین وضعیتی بلال (اذانگوی مسجد رسول خدا) بهسوی خانه پیامبر روانه شد، در راه پیامبر را مشغول بازی با کودکان دید. او برای رهایی پیامبر، تلاش کرد تا کودکان را از اطراف ایشان دور کند؛ اما پیامبر، او را از این کار نهی کرد و گفت برای من دیر شدن زمان اقامهٔ نماز بهتر است از اینکه کودکان را ناراحت کنم. سپس بلال را به خانهٔ خویش فرستاد تا با آوردن خوراکی برای کودکان، رضایت آنها را برای رهاکردن پیامبر جلب کند. بلال مقداری گردو آورد و پیامبر خدا آن را گرفته رو به کودکان گفت آیا شتر خود را به این گردوها میفروشید؟ کودکان نیز قبول کرده و ایشان را رها کردند.<ref>عوفی، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، 1340ش، ص۳۰.</ref> | ||
== تماشا و تشویق در بازی کودکان == | === تماشا و تشویق در بازی کودکان === | ||
وقت گذاشتن برای تماشای بازی کودکان و همراهی کردن آنها با تشویق و | وقت گذاشتن برای تماشای بازی کودکان و همراهی کردن آنها با تشویق و یاری، در سیرهٔ رسول خدا گزارش شده است. امام علی نقل میکند که روزی حسن و حسین در حضور پیامبر خدا با یکدیگر کشتی میگرفتند و پیامبر آنها را تهییج و تشویق میکرد.<ref>[http://lib.eshia.ir/16066/3/162/والصادق <nowiki>ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، [بیتا]، ج۳، ص۱۶۲.</nowiki>]</ref> | ||
== بازی با کودکان در خستگیِ سفر == | === بازی با کودکان در خستگیِ سفر === | ||
از سیرهٔ | از سیرهٔ رسول خدا گزارش شده است که حتی اگر تازه از سفر رسیده و خستهٔ راه بود باز هم دست رد به سینهٔ کودکان نمیزد و دل به بازی با کودکان میداد. برخی از کودکان را در آغوش گرفته و برخی را به پشتش سوار میکرد. حتی به یارانش سفارش میکرد که با کودکان چنین بازی کنند. کودکان بعد از بازی، با همدیگر به تفاخر میپرداختند که من را پیامبر خدا در آغوش گرفت! اما تو را بر پشت خویش سوار کرد و برخی میگفتند پیامبر خدا دستور داد تا اصحابش تو را بر پشت خویش سوار کنند.<ref>[http://lib.eshia.ir/71448/3/366/كان فیض کاشانی، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، 1417ق، ج۳، ص۳۶۶.]</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* «۱۰ فایدهٔ بازی کردن برای کودکان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۲۰ بهمن ۱۴۰۰ش. | * «۱۰ فایدهٔ بازی کردن برای کودکان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۲۰ بهمن ۱۴۰۰ش. | ||
| خط ۸۶: | خط ۹۶: | ||
* ابنقولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، مرتضوی، ۱۳۵۶ش. | * ابنقولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، مرتضوی، ۱۳۵۶ش. | ||
* «اسباببازیها و فرهنگ غربی»، وبسایت راسخون، تاریخ بارگذاری: ۲۰ شهریور ۱۳۹۰ش. | * «اسباببازیها و فرهنگ غربی»، وبسایت راسخون، تاریخ بارگذاری: ۲۰ شهریور ۱۳۹۰ش. | ||
* «بازی را جدی بگیرید»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش. | * «بازی را جدی بگیرید»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
* «بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش. | * «بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
* «بازیهای مناسب برای آموزش مفاهیم اخلاقی و دینی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۲ش. | * «بازیهای مناسب برای آموزش مفاهیم اخلاقی و دینی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
* بهشتی، سعید و منطقی، یگانه، «بررسی نقش بازی در تربیت کودک از دیدگاه قرآن و سنت معصومین»، نشریه اندیشههای نوین تربیتی، شماره ۳، ۱۳۹۰ش. | * بهشتی، سعید و منطقی، یگانه، «بررسی نقش بازی در تربیت کودک از دیدگاه قرآن و سنت معصومین»، نشریه اندیشههای نوین تربیتی، شماره ۳، ۱۳۹۰ش. | ||
* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آلالبیت لاحیاء التراث، بیتا. | * حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آلالبیت لاحیاء التراث، بیتا. | ||
* ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمرعبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۳ق. | * ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمرعبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۳ق. | ||
* شجاعی، محمدصادق، بازی کودک در اسلام، قم، مؤسسهٔ بوستان کتاب، ۱۳۹۳ش. | * شجاعی، محمدصادق، بازی کودک در اسلام، قم، مؤسسهٔ بوستان کتاب، ۱۳۹۳ش. | ||
* طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، ۱۳۷۷ش. | * طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، ۱۳۷۷ش. | ||
نسخهٔ ۱۰ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۱۰
بازی با کودک؛ همراهی با کودک در انجام فعالیتهای جسمی و ذهنی سرگرمکننده.
بازی با کودک، بهمنظور تفریح، سرگرمی، آموزش، تربیت و جامعهپذیری او صورت میگیرد. کودکان در حین بازی، مسائل و مهارتهای مختلفی را یاد گرفته و ارتباطات اجتماعی و امنی را با دیگران برقرار میکنند. امروزه، با مشخص شدن فواید بازی با کودکان، از آن بهعنوان حقی برای کودک در سراسر جهان یاد میشود. بازی با کودک، از سوی والدین و نزدیکان، زمینهٔ پیشرفت او از نظر جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی و نیز آمادهسازی برای رودرو شدن با چالشهای زندگی را فراهم میکند.
اهمیت بازی با کودک
بازی با کودک، فعالیت جسمی یا ذهنی برای سرگرمی و تفریح کودکان است.[۱] در فرهنگ ایرانیاسلامی، بازی، علاوه بر سرگرمی، از جمله روشهای آموزشی، تربیتی و جامعهپذیری کودکان نیز بهشمار میرود. کودکان از بدو تولد، بازی را آغاز کرده و با افزایش سن و براساس تجربیات خود، نوع بازی خود را تغییر میدهند.[۲] بازی، وسیلهای برای شناخت روحیات و استعدادهای کودکان بوده و از جمله ابزارهای آموزش و پرورش اخلاقی و اجتماعی است که زمینه را برای ورود کودک به زندگی واقعی فراهم میسازد. در شیوهٔ تربیت دینی کودکان نیز همواره بر بازی با کودک تأکید شده است.[۳]
بازی با کودکان، از راههای پرورش شخصیت آنها بوده و نقش اساسی و سازنده در تعادل روحی و جسمی کودکان ایفا میکند. در منابع دینی، به مشارکت پیامبر اسلام با نوههای خود در کارهای آنها اشاره شده که با رفتارهایی کودکانه انجام میشده است؛ برای مثال، پیامبر، نوههای خود را بر پشت خود سوار کرده و با آنها با لحنی کودکانه سخن میگفته است.[۴] روانشناسان نیز اثبات کردهاند که مشارکت پدر و مادر یا یکی از آنها در بازی با کودکان، نیاز جدی برای کودکان محسوب شده و منجر به رشد تواناییهای مختلف در آنها میشود.[۵]
انواع بازیهای کودکانه
بازیهای مورد علاقهٔ کودکان به چند دسته، تقسیم شده است:
- بازیهای انفرادی: این بازیها، نظم و قاعدهٔ خاصی نداشته و فیالبداهه، توسط خود کودک تنظیم و اجرا میشوند. زمان بازی نیز بهصورت کامل، در اختیار خود کودک قرار دارد. کودک، بیشتر در بازیهای انفرادی میخواهد احساساتی همچون مالکیتطلبی و تعلق خاطر خود را نسبت به یک یا چند چیز مختلف نشان دهد.
- بازیهای نمایشی و هیجانانگیز: این گروه از بازیها، بیشتر از نقش بزرگترها الگوبرداری میکند. کودک، در این بازیها، با همانندسازی، به تواناییهای خود میافزاید تا از تنگناها و محدودیتهای دنیای واقعی بگریزد و از منظر والدین به دنیا بنگرد. بازیهای نمایشی و هیجانانگیز به کودکان فرصت میدهد تا در عالم بازی، به آرزوهای خود دست یافته و بر موقعیتهایی غلبه کنند که در زندگی واقعی، آنها را آزار میدهد. کارشناسان، بر این باورند که بازیهای نمایشی، فرهنگ جامعهٔ کودکان را منعکس میکند.
- بازیهای خیالی: این بازیها با تفکر و تخیل کودکان در رابطه هستند. زمانیکه کودک در این بازیها به ایفای نقش میپردازد، هیجان بالایی را تجربه میکند. برخی از کودکان، در این بازیها، از کارتونها و فیلمهای مخصوص خود الگوبرداری میکنند.
- بازیهای خلاقانه: برخی والدین، به کودکان کمک میکنند تا آنها به تخیلات خود واقعیت ببخشند. از جمله بازیهای خلاقانه میتوان به طراحی، نقاشی، مجسمهسازی، کاردستی و نواختن موسیقی اشاره کرد.[۶]
- بازیهای آموزشی: استفاده از اسباببازی در آموزش کودکان بسیار اثرگذار است. بازیهای آموزشی، منجر به تقویت حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک میشوند به شرط آنکه کنترل اصلی بازی در اختیار کودک بوده و او تعیینکنندهٔ مسیر بازی باشد.[۷]
شرایط بازی با کودک
کودک شدن
بهترین راه مشارکت والدین در بازی با کودک، متناسبسازی خود با سطح فکری و زبانی کودکان است تا آنها، معنا و مفهوم بازی را درک کنند. پیامبر اسلام در حدیثی بر این مهم تأکید کرده و از والدین خواسته است تا با کودک، رفتاری کودکانه داشته باشند. مولانا نیز در بیتی به این موضوع اشاره کرده است:[۸] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
اگر والدین بازی با کودک را جدی بگیرند، منجر به ایجاد احساسات عمیق در کودک شده و آنها این ارجنهادن و وقت گذاشتن والدین را درک کرده و خود را در مقام والایی میبینند. علاوه بر آن، کارشناسان حوزهٔ تربیت کودکان معتقدند که بزرگترها نباید از کودکان توقع رفتار بزرگسالانه داشته باشند.
آزادی در بازی
این شرط بهمعنای آزاد گذاشتن و عدم دخالت والدین در زمان، نوع و روش بازی کودک، تا حدی است که برای او خطری بهدنبال نداشته و با اخلاق عمومی نیز منافاتی نداشته باشد. بهترین بازی از نظر کودک، آن چیزی است که خود او انتخاب یا خلق کند. کودک باید آزاد گذاشته شود تا بازیهای خود را مدیریت کرده و دانستنیهای لازم را در خلال بازی بیاموزد، اما اگر کودکی برای رفع نیازها و مشکلات خود در بازی به والدین خود پناه آورد، باید به کمک او شتافت.[۹]
فواید بازی با کودک
بازی با کودک از مهمترین جنبههای زندگی کودکان بوده که نهتنها منجر به سرگرمی آنها شده بلکه در رشد و پرورش قوای مختلف آنها تأثیرگذار است. بازیکردن برای کودکان، همان یادگیری بوده و کودکان از طریق بازی با آموزشهای بسیاری در زمینههای مختلف مواجه میشوند. از جمله فواید بازی با کودک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
رشد اجتماعی
در اغلب بازیها، بهخصوص بازیهای گروهی، کودکان مهارتهایی همچون سازش اجتماعی، همکاری، همدلی، وفاداری، تحمل عقاید مخالف، گذشت و توانایی تأثیرگذاری بر دیگران را یادمیگیرند. کودک، در خلال بازی، به شناسایی محیط اطراف خود پرداخته و نخستین گامهای اجتماعیشدن را برمیدارد. کودکان، در حین بازی یاد میگیرند که چگونه از سوی افراد گروه پذیرفته شده، به میزان توانایی لازم در راستای موفقیت در گروه پی برده و با چگونگی استفاده از تواناییهای دیگران بهمنظور رفع نیازهای خود آشنا میشوند.[۱۰] از دیگر آثار بازی با کودک در رشد اجتماعی او میتوان به گسترش دنیای اجتماعی، شکوفایی استعدادهای نهفته، رشد خلاقیت، تقویت حس همکاری، همیاری و مشارکت در کودک، آشنایی با راه و روش رعایت اصول و مقررات، همانندسازی با بزرگسالان، یادگیری رقابت و تجربهٔ شکست، تقویت مهارتهایی همچون ابراز وجود و رهایی از ترس، کمرویی و خجالت اشاره کرد.[۱۱]
رشد عاطفی
بازی، از مهمترین ابزارهای شناختهشده برای پرورش هیجانات و عواطف کودک است. کودکان، در حین بازی یادمیگیرند چگونه عواطف خود را بروز داده و نیز چگونه آنها را کنترل کنند. این در حالی است که کودکان، در زمان بازی بهصورت کامل صداقت داشته و تمامی احساسات، تشویشها و اضطرابهای آنها حقیقی است. از دیگر آثار بازی با کودک بر رشد عاطفی او میتوان به کاهش تمایل به خشونت (در بازیهای مناسب)، افزایش بروننگری و ارضای حس برتریجویی اشاره کرد.[۱۲]
آموزش تعالیم دینی
تربیت دینی کودک، از مهمترین وظایف والدین بهشمار میرود. امام سجاد به والدین سفارش میکند که باید تربیت کودک بهصورتی باشد که او را بهسوی خداوند جذب کرده و در این زمینه، والدین باید مسئولیت تربیت کودکان را بر عهده بگیرند؛[۱۳] زیرا کودک، دارای فطرتی خدا آشنا بوده و با اندک یادآوری والدین و اطرافیان خود و نیز یافتن مصادیقی در جهان خارج، آن را پذیرفته و خود را با آن تطبیق میدهد. کودکان از حدود چهار سالگی به کنجکاوی عمیقی دچار میشوند که همین منجر به شناخت حقایقی دربارهٔ جهان توسط آنها میشود. این آشناییها، در بیشتر مواقع به مبدأجویی و پذیرش خداوند ختم میشود. در حدود سن ششسالگی نیز کودک با خداوند ارتباط برقرار کرده و از او خواستههایی دارد؛ مانند انواع خوردنی، اسباببازی و پوشاک. از سوی دیگر، جهان کودک، جهان محسوسات و مشهودات بوده و بههمین دلیل کارشناسان توصیه میکنند که از طریق بازی با کودک و داستانهای کودکانه مفاهیم انتزاعی همچون خداوند، مرگ، قیامت و ثواب و کیفر به او آموخته شود.[۱۴] در صورتیکه تعالیم دینی از طریق قصه و بازی به کودکان آموخته شود، علاوه بر جذابیت آنها نزد کودکان، میتوان به پایدار بودن این مفاهیم در ذهن و باور آنها نیز امیدوار بود. امام صادق در حدیثی به این موضوع اشاره کرده و بر این باور است که آنچه کودک با شیرینی میآموزد، بهتر بهخاطر میسپارد.[۱۵]
رشد جسمی و ذهنی کودک
علاقهٔ کودک به بازی کردن، نشاندهندهٔ سلامت جسمی و روانی کودک است. انسانها، به حرکت و جنبش نیاز دارند و بازی از جمله راههای تأمین این نیاز است. علاوه بر آن، هر فردی، برای رشد ذهنی و اجتماعی خود به اندیشیدن نیاز دارد که بسیاری، بازی را خمیرمایهٔ آن میدانند. از جمله فلسفههای بازی با کودک را فراهم شدن آمادگی جسمی و روحی او بهمنظور رویارویی با مشکلات است. بازیهای پیچیده و اجتماعی نیز برای مصونیت روانی کودک مؤثرتر است. بازی بر قدرت بدنی و چالاکی کودک افزوده و او را از حالت انفعال و انزوا میرهاند. همچنین بازی با کودک به رشد هماهنگ دستگاهها و اعضای بدن، تقویت حواس کودک، صرف انرژی و نیروی بدن به بهترین شکل ممکن، آگاه شدن از توانمندیهای فکری و بدنی، نقش داشتن در یادگیری زبان، تأثیر بر رشد هوش کودک، آشنایی با مفاهیمی همچون مسافت، فضا و اشکال و نیز تقویت قوهٔ تفکر اثر میگذارد.[۱۶]
رشد خلاقیت کودک
پژوهشهای صورتگرفته نشان دادهاند که خلاقیت، مفهومی همگانی و آموختنی است. بههمین دلیل، در کشورهایی که آموزش و پرورش پویا وجود دارد، پرورش خلاقیت از مهمترین اهداف آموزشی بهشمار میرود. بازیهای خلاق، به کودکان فرصت میدهد تا قوهٔ خلاقیت خود را در حل مسائل رشد دهند.
کاهش مشکلات رفتاری کودک
کودک، از انرژی بالایی برخودار بوده و باید آن را بهصورتهای مختلفی تخلیه کند. در غیر این صورت، کودک با مشکلاتی همچون بیشفعالی و بیقراری مواجه میشود. کودکان از طریق بازی، فرصت بروز احساسات درونی خود را کسب کرده و خود را از تنشها، ناامیدیها، ناامنیها، پرخاشگریها و سرگردانیها رها میکنند. هنگام بازی، کودک با مشکلات و چالشهایی که منجر به آزرده شدن خاطر او میشود، مواجه شده و خشم خود را با استفاده از وسایل بازی برطرف میکند. در این میان، والدین موظف هستند تا کودک را بهصورت غیرمستقیم زیر نظر داشته و به شناخت جامع و کاملی از رفتارها و عصبیتهای او دست یابند.
رشد سازگاری اجتماعی
در بازی با کودک میتوان سازگاری او را پیشبینی کرد؛ برای مثال، کودکی که بیشتر به بازیهای انفرادی علاقه دارد، از سازگاری اجتماعی ضعیفتری نسبت به همسالان خود برخودار است.
آموزش و یادگیری
والدین و اطرافیان کودک میتوانند با برنامهریزیهای هدفمند و از پیش تعیینشده، از بازی برای آموزش موضوعات مختلف علمی، اصول اخلاقی، رفتاری، ارزشها، مهارتها و باورهای اجتماعی استفاده کنند. کودکان در حین بازی، مطالب آموختنی را بدون فشار و با میل و رغبت یادمیگیرند.
رشد اخلاقی کودک
کودک، از طریق بازی، مفاهیم و ارزشهای اخلاقی را درک کرده و رفتارهای خوب را از بد تشخیص میدهد. کارشناسان معتقدند که هرچند کودک در خانه و مدرسه نیز با ارزشهای اخلاقی متعددی آشنا میشود اما این درونی شدن و تثبیت معیارهای اخلاقی، هیچگاه به اندازهٔ بازی نخواهد بود.[۱۷]
سایر فواید
تقویت هوش، کسب تجربیات مفید، برقراری رابطهای امن با والدین، مربیان و همسالان،[۱۸] افزایش شادی در زندگی و کشف علایق،[۱۹] از دیگر فواید بازی با کودک است.
اسباب بازی
استفاده از اسباببازیها، از دیرباز در سراسر جهان مرسوم بوده و کودکان از انواع مختلف اسباببازی برای کمک گرفتن و جذابتر شدن بازیهای خود بهره میبرند. اسباببازیها باید متناسب با سن و هماهنگ با توانایی ذهنی کودکان خریداری و استفاده شوند؛ برای مثال، اسباببازیهای ساده، تحرک ذهنی و قدرت ابتکاری بیشتری داشته و اسباببازیهای گوناگون و متنوع، منجر به رشد و شکوفایی استعدادهای مختلف در کودکان میشوند. علاوه بر آن، اسباببازیها، باید با ارزشهای فرهنگی و دینی حاکم بر جامعه نیز همخوانی داشته باشند. از جمله اسباببازیهای امروزی، بازیهای رایانهای و وسایل مرتبط با آنها هستند که علاوه بر فواید متعدد مانند افزایش اعتماد به نفس، رشد خلاقیت و قوهٔ تخیل، دارای ضررهای بسیاری همچون اعتیاد به این بازیها، کمتحرکی کودکان و معضل چاقی، کنارهگیری از درس و سایر فعالیتهای اجتماعی و بدنی هستند؛ بنابراین، والدین و اطرافیان کودک، باید در انتخاب بازیها و اسباببازیهای مناسب، مراقبت لازم را به عمل آورده و فرزند خود را با ذوق و اشتیاق بیشتری بهسمت رشد، معنویت و دینداری سوق دهند.[۲۰]
در فرهنگ کهن ایرانی، عروسکهای دختران، ساده و سرگرمکننده بوده و بیشتر از جنس پارچههای بدون استفاده و توسط خود زنان و دختران ایرانی، تهیه میشد. برخی دختران نیز از وسایل بدون استفاده در خانه استفاده کرده و با بهرهگیری از قوهٔ تخیل و خلاقیت خود، از آنها در بازیهای خود مانند خالهبازی، استفاده میکردند. پسران نیز از وسایلی همچون ماشینهای چوبی و سایر ابزارآلات دمدستی استفاده کرده، به آنها شخصیت بخشیده و بازی میکردند.[۲۱]
بازی با کودک در سیره پیامبر خدا
بازیهای کودکان موجب رشد مناسب روحی و جسمی آنها و بروز خلاقیتها و شکوفایی استعدادهای آنان میشود. در همین چارچوب، همبازی شدن والدین با کودکان میتواند تربیت بهینه جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودکان را در پی داشته باشد.[۲۲] پیامبر خدا نیز در گفتار و رفتار خود، همبازی شدن با کودکان را مورد توجه قرار داده و شیوهها و پیامدهای بازی با کودکان را به پیروان خود گوشزد کرده است.[۲۳]
ابراز محبت در بازی با کودک
حضرت محمد (ص) با نوههایش کودکانه بازی میکرد و هنگام بازی با کودک، محبت بیدریغ خود را به آنها نشان میداد؛ از سیرهٔ او چنین نقل شده است که در یکی از روزها هنگام خروج از منزل بههمراه یاران، نوهاش حسین بن علی را دید که با کودکان همسن خویش مشغول بازی بود. پیامبر آغوش خود را برای حسین گشود و بهسوی او حرکت کرد؛ اما حسین، کودکانه به اینسو و آنسو میدوید. پیامبر خدا با خنده، او را همراهی میکرد تا اینکه حسین را گرفت و یک دست خود را پشت سر و دست دیگری را زیر چانه حسین گذاشت و لبانش را بوسید.[۲۴]
جذب کودکان با بازی
از سیرهٔ رسول خدا نقل شده است که هنگام بازی با حسین، گاهی زبانش را برای او بیرون میآورد و کودک با مشاهده قرمزی زبان پیامبر، بهسوی او میدوید. یکی از اطرافیان با دیدن چنین رفتاری از پیامبر خدا، با شگفتی سوگند یاد کرد که من فرزندم بهقدری بزرگ شده که صورتش دارای محاسن است اما تاکنون او را نبوسیدهام. پیامبر خدا پاسخ داد آنکه رحم نکند، ترحمی نبیند.[۲۵]
در گزارش دیگری آمده است که پیامبر خدا هنگام بازی با کودکان، آنها را بر پشت خود سوار کرده و چهار دستوپا حرکت میکرد. کودکان در این حالت میگفتند: «حل حل» (خطابی که عربها برای حرکت شتر به کار میبردند)، و رسول خدا به آنان میگفت چه شتر خوبی دارید و چه شترسواران خوبی هستید! و گاهی هم میگفت چه اسب خوبی دارید و چه اسبسواران خوبی هستید![۲۶]
تأخیر نماز بهخاطر بازی با کودکان
گاهی در مسیر پیامبر بهسوی مسجد جهت برگزاری نماز جماعت، کودکانی که مشغول بازی بودند بهسراغ او میآمدند و درخواست بازی میکردند؛ ایشان نیز بیدرنگ با آنان به بازی مشغول میشد. این در حالی بود که مردم در مسجد منتظر بودند. یکبار در چنین وضعیتی بلال (اذانگوی مسجد رسول خدا) بهسوی خانه پیامبر روانه شد، در راه پیامبر را مشغول بازی با کودکان دید. او برای رهایی پیامبر، تلاش کرد تا کودکان را از اطراف ایشان دور کند؛ اما پیامبر، او را از این کار نهی کرد و گفت برای من دیر شدن زمان اقامهٔ نماز بهتر است از اینکه کودکان را ناراحت کنم. سپس بلال را به خانهٔ خویش فرستاد تا با آوردن خوراکی برای کودکان، رضایت آنها را برای رهاکردن پیامبر جلب کند. بلال مقداری گردو آورد و پیامبر خدا آن را گرفته رو به کودکان گفت آیا شتر خود را به این گردوها میفروشید؟ کودکان نیز قبول کرده و ایشان را رها کردند.[۲۷]
تماشا و تشویق در بازی کودکان
وقت گذاشتن برای تماشای بازی کودکان و همراهی کردن آنها با تشویق و یاری، در سیرهٔ رسول خدا گزارش شده است. امام علی نقل میکند که روزی حسن و حسین در حضور پیامبر خدا با یکدیگر کشتی میگرفتند و پیامبر آنها را تهییج و تشویق میکرد.[۲۸]
بازی با کودکان در خستگیِ سفر
از سیرهٔ رسول خدا گزارش شده است که حتی اگر تازه از سفر رسیده و خستهٔ راه بود باز هم دست رد به سینهٔ کودکان نمیزد و دل به بازی با کودکان میداد. برخی از کودکان را در آغوش گرفته و برخی را به پشتش سوار میکرد. حتی به یارانش سفارش میکرد که با کودکان چنین بازی کنند. کودکان بعد از بازی، با همدیگر به تفاخر میپرداختند که من را پیامبر خدا در آغوش گرفت! اما تو را بر پشت خویش سوار کرد و برخی میگفتند پیامبر خدا دستور داد تا اصحابش تو را بر پشت خویش سوار کنند.[۲۹]
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ بازی.
- ↑ «بازی را جدی بگیرید»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج104، ص300-304.
- ↑ نوری، مستدرک الوسایل، 1366ش، ج2، ص626.
- ↑ «بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ فرهادیپور، «نقش بازیهای کودکان در رشد آنها»، خبرگزاری نیپنا.
- ↑ بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ مولانا، مثنوی معنوی، دفتر چهارم، بخش 100، وبسایت گنجور.
- ↑ «بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ شجاعی، بازی کودک در اسلام، 1393ش، ص18.
- ↑ «بازی را جدی بگیرید»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ شجاعی، بازی کودک در اسلام، 1393ش، ص75.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، 1377ش، ص253-254.
- ↑ شجاعی، بازی کودک در اسلام، 1393ش، ص74.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج104، ص304.
- ↑ شجاعی، بازی کودک در اسلام، 1393ش، ص77.
- ↑ هارلوک، بازی، 1364ش، ص16.
- ↑ کریمی، «9 فایدۀ مهم بازی با کودک خردسال»، وبسایت دیجی کالا.
- ↑ «10 فایدۀ بازی کردن برای کودکان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «بازیهای مناسب برای آموزش مفاهیم اخلاقی و دینی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ «اسباب بازیها و فرهنگ غربی»، وبسایت راسخون.
- ↑ بهشتی و منطقی، «بررسی نقش بازی در تربیت کودک از دیدگاه قرآن و سنت معصومین (ع)»، 1390ش.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، [بیتا]، ج۲۱، ص۴۸۶.
- ↑ قمی، کامل الزیارات، 1356ش، ص۵۱.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، 1413ق، ج۱، ص۴۸۷.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، [بیتا]، ج۳، ص۱۵۸.
- ↑ عوفی، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، 1340ش، ص۳۰.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، [بیتا]، ج۳، ص۱۶۲.
- ↑ فیض کاشانی، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، 1417ق، ج۳، ص۳۶۶.
منابع
- «۱۰ فایدهٔ بازی کردن برای کودکان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۲۰ بهمن ۱۴۰۰ش.
- ابنشهرآشوب، محمد، مناقب آل ابیطالب، نجف، مطبعه الحیدریه، بیتا.
- ابنقولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، مرتضوی، ۱۳۵۶ش.
- «اسباببازیها و فرهنگ غربی»، وبسایت راسخون، تاریخ بارگذاری: ۲۰ شهریور ۱۳۹۰ش.
- «بازی را جدی بگیرید»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش.
- «بازی را جدی بگیرید/ قسمت دوم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش.
- «بازیهای مناسب برای آموزش مفاهیم اخلاقی و دینی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۲ش.
- بهشتی، سعید و منطقی، یگانه، «بررسی نقش بازی در تربیت کودک از دیدگاه قرآن و سنت معصومین»، نشریه اندیشههای نوین تربیتی، شماره ۳، ۱۳۹۰ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آلالبیت لاحیاء التراث، بیتا.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمرعبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۳ق.
- شجاعی، محمدصادق، بازی کودک در اسلام، قم، مؤسسهٔ بوستان کتاب، ۱۳۹۳ش.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، ۱۳۷۷ش.
- عوفی، سدیدالدین محمد، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تهران، ابنسینا، ۱۳۴۰ش.
- کریمی، حمیده، «۹ فایدهٔ مهم بازی با کودک خردسال»، وبسایت دیجیکالا، تاریخ بارگذاری: ۲۴ فروردین ۱۴۰۰ش.
- فرهادیپور، نگار، «نقش بازیهای کودکان در رشد آنها»، خبرگزاری نیپنا، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش.
- فیض کاشانی، محسن، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ۱، ۱۴۰۳ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۲ش
- مولانا، مثنوی معنوی، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسایل، قم، موسسهٔ آلالبیت، ۱۳۶۶ش.
- هارلوک، الیزابت، بازی، ترجمهٔ وحید رواندوست، تهران، یوش، ۱۳۶۴ش.