پیشنویس:محیط تربیتی: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''محیط تربیتی'''}} محیط اثرگذار بر شکلگیری باورها، نگرشها، ارزشها و رفتار انسان. | {{درشت|'''محیط تربیتی'''}} محیط اثرگذار بر شکلگیری باورها، نگرشها، ارزشها و رفتار انسان. | ||
محیط تربیتی، مفهومی جامعهشناختی است که در آن به نقش محیط انسانی، طبیعی و مجازی در جامعهپذیری و انتقال ارزشهای گوناگون به افراد پرداخته میشود. به باور کارشناسان امور تربیتی و جامعهشناختی، محیط [[خانه]]، [[مدرسه]]، جامعه و فضای مجازی نقش اساسی در شکلدهی باورها، نگرشها، ارزشها و رفتار انسان دارد. در آموزههای اسلامی نیز محیط در صلاح و فساد انسان مؤثر دانسته شده است. | محیط تربیتی، مفهومی جامعهشناختی است که در آن به نقش محیط انسانی، طبیعی و مجازی در جامعهپذیری و انتقال ارزشهای گوناگون به افراد پرداخته میشود. به باور کارشناسان امور تربیتی و جامعهشناختی، محیط [[خانه]]، [[مدرسه]]، [[مسجد]]، جامعه و فضای مجازی نقش اساسی در شکلدهی باورها، نگرشها، ارزشها و رفتار انسان دارد. در آموزههای اسلامی نیز محیط در صلاح و فساد انسان مؤثر دانسته شده است. | ||
== مفهومشناسی محیط تربیتی == | ==مفهومشناسی محیط تربیتی== | ||
محیط در لغت بهمعنی جایی است که انسان در آن زندگی میکند مانند جامعه، شهر، [[خانواده]]<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، 1369ش، ج2، 1774.</ref> یا مجموعهای از عوامل اجتماعی و فرهنگی که بر فرد اثر میگذارد<ref>انوری، فرهنگ برزگ سخن، 1381ش، ج7، ص6775.</ref> و در اصطلاح دانشمندان علوم تربیتی، به مجموعهای از عوامل خارجی اطلاق میشود که از هنگام انعقاد نطفه تا لحظهٔ مرگ انسان را احاطه میکند و بر رفتار، گفتار و باورهای او، تأثیرگذار است.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص86</ref> | محیط در لغت بهمعنی جایی است که انسان در آن زندگی میکند مانند جامعه، شهر، [[خانواده]]<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، 1369ش، ج2، 1774.</ref> یا مجموعهای از عوامل اجتماعی و فرهنگی که بر فرد اثر میگذارد<ref>انوری، فرهنگ برزگ سخن، 1381ش، ج7، ص6775.</ref> و در اصطلاح دانشمندان علوم تربیتی، به مجموعهای از عوامل خارجی اطلاق میشود که از هنگام انعقاد نطفه تا لحظهٔ مرگ انسان را احاطه میکند و بر رفتار، گفتار و باورهای او، تأثیرگذار است.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص86</ref> | ||
== اهمیت و جایگاه محیط تربیتی == | ==اهمیت و جایگاه محیط تربیتی== | ||
به اعتقاد کارشناسان تربیتی و جامعهشناختی، محیط تأثیر بسزایی درشکوفایی استعدادهای انسان و شکلگیری شخصیت او دارد. اموری همچون زبان، [[دین]]، مذهب و آداب و رسوم اجتماعی از طریق محیط زندگی به انسان تحمیل میشود.<ref>[https://fa.the-koran.org/content/نقش-وراثت-و-محیط-در-تربیت-از-منظر-قرآن زمانی، «نقش وراثت و محیط در تربیت از منظر قرآن»، پایگاه تخصصی قرآن کریم.]</ref> | به اعتقاد کارشناسان تربیتی و جامعهشناختی، محیط تأثیر بسزایی درشکوفایی استعدادهای انسان و شکلگیری شخصیت او دارد. اموری همچون زبان، [[دین]]، مذهب و آداب و رسوم اجتماعی از طریق محیط زندگی به انسان تحمیل میشود.<ref>[https://fa.the-koran.org/content/نقش-وراثت-و-محیط-در-تربیت-از-منظر-قرآن زمانی، «نقش وراثت و محیط در تربیت از منظر قرآن»، پایگاه تخصصی قرآن کریم.]</ref> | ||
به باور کارشناسان تربیتی، محیط زندگی انسان، بر خلقیات، معنویات و رفتار فردی و اجتماعی افراد و نیز بر سعادت و شقاوت آنها اثرگذار است. با تجربه ثابت شده که بسیاری از افراد سالم در محیط ناسالم دچار لغزش شدهاند و در مقابل افراد ناسالم در محیط سالم به سعادت و خوشبختی رسیدهاند.<ref>[https://hedayatgar.ir/fa/news/3628/تأثیر-محیط-و-اجتماع-بر-تربیت-افراد زکیزاده، «تأثیر محیط و اجتماع بر تربیت افراد»، وبسایت دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت.]</ref> محیط آرام و با نشاط، افراد با نشاط، خونسرد، دارای [[اعتماد به نفس|اعتماد بهنفس]] و خوشخلق [[تربیت]] میکند و در مقابل، افراد خشن، [[افسردگی|افسرده]] و دارای [[استرس]] نتیجهٔ محیطهای ناآرام هستند.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص99.</ref> | به باور کارشناسان تربیتی، محیط زندگی انسان، بر خلقیات، معنویات و رفتار فردی و اجتماعی افراد و نیز بر سعادت و شقاوت آنها اثرگذار است. با تجربه ثابت شده که بسیاری از افراد سالم در محیط ناسالم دچار لغزش شدهاند و در مقابل افراد ناسالم در محیط سالم به سعادت و خوشبختی رسیدهاند.<ref>[https://hedayatgar.ir/fa/news/3628/تأثیر-محیط-و-اجتماع-بر-تربیت-افراد زکیزاده، «تأثیر محیط و اجتماع بر تربیت افراد»، وبسایت دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت.]</ref> محیط آرام و با نشاط، افراد با نشاط، خونسرد، دارای [[اعتماد به نفس|اعتماد بهنفس]] و خوشخلق [[تربیت]] میکند و در مقابل، افراد خشن، [[افسردگی|افسرده]] و دارای [[استرس]] نتیجهٔ محیطهای ناآرام هستند.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص99.</ref> | ||
== انواع محیط اثرگذار در تربیت == | ==انواع محیط اثرگذار در تربیت== | ||
=== محیط طبیعی === | ===محیط طبیعی=== | ||
محیط طبیعی در پیدایش برخی صفات اخلاقی، اعتقادی و حالات روانی افراد اثرگذار است؛ برای مثال صفتهایی مانند سخاوت، شجاعت، سختکوشی، استقلال، [[رضایت از زندگی|رضایت]]، [[قناعت]]، جوانمردی و بزرگواری در میان صحرانشینان، کسالت و سستی در محیط گرم و روحیهٔ سختکوشی در محیط سرد، از جمله آثار محیط طبیعی دانسته شده است.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص99.</ref> | محیط طبیعی در پیدایش برخی صفات اخلاقی، اعتقادی و حالات روانی افراد اثرگذار است؛ برای مثال صفتهایی مانند سخاوت، شجاعت، سختکوشی، استقلال، [[رضایت از زندگی|رضایت]]، [[قناعت]]، جوانمردی و بزرگواری در میان صحرانشینان، کسالت و سستی در محیط گرم و روحیهٔ سختکوشی در محیط سرد، از جمله آثار محیط طبیعی دانسته شده است.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص99.</ref> | ||
=== محیط انسانی === | ===محیط انسانی=== | ||
==== خانه ==== | ====خانه==== | ||
خانه اولین و مهمترین محیط انسانی است که نقش برجستهای در [[تربیت]] اعضای آن دارد؛ زیرا پایهٔ تربیت افراد از [[خانه]] شروع میشود. باورهای دینی و ملی، رفتار، گفتار، طرز لباس پوشیدن، رعایت نظافت و بهداشت فردی و اجتماعی اعضای خانه از جمله [[پدر]] و مادر، تعداد اعضای خانواده، رفتار و گفتار فرزندان بزرگتر در خانه،<ref>حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص151-152.</ref> نوع روابط، احترام و تفاهم والدین با یکدیگر، نوع مدیریت والدین درخانه، روابط آنها با فرزندان، مقررات سخت و آسان در خانه و اخلاق خوش یا خشن در خانه بر تربیت اخلاقی، دینی و اجتماعی اعضای آن اثرگذاراست.<ref>[https://basirat.ir/fa/news/317222/تأثیر-محیط-بر-شخصیت-و-آینده-انسان-۲ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت.]</ref> | خانه اولین و مهمترین محیط انسانی است که نقش برجستهای در [[تربیت]] اعضای آن دارد؛ زیرا پایهٔ تربیت افراد از [[خانه]] شروع میشود. باورهای دینی و ملی، رفتار، گفتار، طرز لباس پوشیدن، رعایت نظافت و بهداشت فردی و اجتماعی اعضای خانه از جمله [[پدر]] و مادر، تعداد اعضای خانواده، رفتار و گفتار فرزندان بزرگتر در خانه،<ref>حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص151-152.</ref> نوع روابط، احترام و تفاهم والدین با یکدیگر، نوع مدیریت والدین درخانه، روابط آنها با فرزندان، مقررات سخت و آسان در خانه و اخلاق خوش یا خشن در خانه بر تربیت اخلاقی، دینی و اجتماعی اعضای آن اثرگذاراست.<ref>[https://basirat.ir/fa/news/317222/تأثیر-محیط-بر-شخصیت-و-آینده-انسان-۲ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت.]</ref> | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
وجود یا نبود [[محبت در خانواده|محبت]]، آرامش، آسایش، بهداشت و حتی نوع عکس، پوستر و تابلوهایی که بر دیوار خانه نصب میشود، نوع کتاب، مجله و روزنامههایی که در خانه وجود دارد، از دیگر مواردی است که بر ایجاد نگرش و شکلدهی مجموعهای از اعتقادات، آداب و رسوم و ارزشهای اخلاقی، عاطفی و اجتماعی اعضای خانه مؤثر است.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص101-103.</ref> | وجود یا نبود [[محبت در خانواده|محبت]]، آرامش، آسایش، بهداشت و حتی نوع عکس، پوستر و تابلوهایی که بر دیوار خانه نصب میشود، نوع کتاب، مجله و روزنامههایی که در خانه وجود دارد، از دیگر مواردی است که بر ایجاد نگرش و شکلدهی مجموعهای از اعتقادات، آداب و رسوم و ارزشهای اخلاقی، عاطفی و اجتماعی اعضای خانه مؤثر است.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص101-103.</ref> | ||
==== جامعه ==== | ====جامعه==== | ||
نوع پوشش افراد، رعایت کردن یا نکردن قوانین و مقررات اجتماعی، آداب و رسوم دینی و اجتماعی توسط افراد در جامعه، وضعیت اقتصادی و معیشت در جامعه، نوع حکومت (دینی، غیر دینی)، باورهای اعتقادی، رفتار، گفتار، نوع زندگی حاکمان و مسؤلان حکومتی از جمله نقشهای تربیتی جامعه بر روی افراد است.<ref>حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص155.</ref> | نوع پوشش افراد، رعایت کردن یا نکردن قوانین و مقررات اجتماعی، آداب و رسوم دینی و اجتماعی توسط افراد در جامعه، وضعیت اقتصادی و معیشت در جامعه، نوع حکومت (دینی، غیر دینی)، باورهای اعتقادی، رفتار، گفتار، نوع زندگی حاکمان و مسؤلان حکومتی از جمله نقشهای تربیتی جامعه بر روی افراد است.<ref>حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص155.</ref> | ||
امنیت و آرامش اجتماعی، سیاسی، دینی، اقتصادی، تحوهٔ تعامل افراد جامعه با یکدیگر از دیگر نقشهای تربیتی محیط اجماعی بر تربیت افراد است.<ref>[https://basirat.ir/fa/news/317222/تأثیر-محیط-بر-شخصیت-و-آینده-انسان-۲ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت.]</ref> | امنیت و آرامش اجتماعی، سیاسی، دینی، اقتصادی، تحوهٔ تعامل افراد جامعه با یکدیگر از دیگر نقشهای تربیتی محیط اجماعی بر تربیت افراد است.<ref>[https://basirat.ir/fa/news/317222/تأثیر-محیط-بر-شخصیت-و-آینده-انسان-۲ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت.]</ref> | ||
==== محیطهای آموزشی ==== | ====محیطهای آموزشی==== | ||
[[مدرسه]] بعد از خانه دومین محیطی است که در آن، فرد با قوانین، آداب و رسوم زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی آشنا میشود و آمادگی لازم را برای زندگی اجتماعی کسب میکند. خمیرمایهٔ تربیتی را در مدرسه، باورها، رفتار، گفتار مدیر، معلمان، مربیان و اولیای مدرسه تشکیل میدهد.<ref>[https://basirat.ir/fa/news/317222/تأثیر-محیط-بر-شخصیت-و-آینده-انسان-۲ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت].</ref> | [[مدرسه]] بعد از خانه دومین محیطی است که در آن، فرد با قوانین، آداب و رسوم زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی آشنا میشود و آمادگی لازم را برای زندگی اجتماعی کسب میکند. خمیرمایهٔ تربیتی را در مدرسه، باورها، رفتار، گفتار مدیر، معلمان، مربیان و اولیای مدرسه تشکیل میدهد.<ref>[https://basirat.ir/fa/news/317222/تأثیر-محیط-بر-شخصیت-و-آینده-انسان-۲ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت].</ref> | ||
محیط ظاهری مکانهای آموزشی، همچون نظافت، کثیفی، نوع معماری ساختمان، تابلوها، [[نقاشی]]ها، نوشتههای موجود در فضای آنها، نحوهٔ رفتار و تعامل مدیران، معلمان و کارکنان با یکدیگر و با فراگیران از دیگر اموری است که نقش عمده در ایجاد نگرش دینی، اجتماعی و اخلاقی فراگیران و اولیای آنها دارد.<ref>. داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص105-107.</ref> | محیط ظاهری مکانهای آموزشی، همچون نظافت، کثیفی، نوع معماری ساختمان، تابلوها، [[نقاشی]]ها، نوشتههای موجود در فضای آنها، نحوهٔ رفتار و تعامل مدیران، معلمان و کارکنان با یکدیگر و با فراگیران از دیگر اموری است که نقش عمده در ایجاد نگرش دینی، اجتماعی و اخلاقی فراگیران و اولیای آنها دارد.<ref>. داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص105-107.</ref> | ||
==== محیطهای مذهبی ==== | ====محیطهای مذهبی==== | ||
محیطهای مذهبی مانند [[مساجد]]، [[حسینیه]]ها، [[هیئت]]های مذهبی، [[حرم]] امامان، نقش عمدهای در تربیت فردی و اجتماعی انسانها دارد. ارتباط و رفتوآمد در این مکانها بهدلیل وجود فضای روحانی و برنامههای معنوی سازگار با [[فطرت]] انسانی همچون نماز جماعت، قرائت [[قرآن]]، [[دعا]]، مجالس وعظ و [[روضهخوانی]] که در آنجا وجود دارد، نقش مهمی در رفتار و نگرش فردی و اجتماعی و معنوی افراد دارد.<ref>[https://imanoor.com/blog/محیط-های-مذهبی تراشیون، «نقش محیطهای مذهبی در تربیت فرزند»، وبسایت ایمانور.]</ref> بیان مسائل دینی، سیاسی، اقتصادی، خانوادگی و اجتماعی در این مکانها، باعث رشد شناختی افراد میشود و زمینه را برای تربیت آنها در ابعاد مختلف تربیتی فراهم میکند.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص111-112.</ref> | محیطهای مذهبی مانند [[مساجد]]، [[حسینیه]]ها، [[هیئت]]های مذهبی، [[حرم]] امامان، نقش عمدهای در تربیت فردی و اجتماعی انسانها دارد. ارتباط و رفتوآمد در این مکانها بهدلیل وجود فضای روحانی و برنامههای معنوی سازگار با [[فطرت]] انسانی همچون نماز جماعت، قرائت [[قرآن]]، [[دعا]]، مجالس وعظ و [[روضهخوانی]] که در آنجا وجود دارد، نقش مهمی در رفتار و نگرش فردی و اجتماعی و معنوی افراد دارد.<ref>[https://imanoor.com/blog/محیط-های-مذهبی تراشیون، «نقش محیطهای مذهبی در تربیت فرزند»، وبسایت ایمانور.]</ref> بیان مسائل دینی، سیاسی، اقتصادی، خانوادگی و اجتماعی در این مکانها، باعث رشد شناختی افراد میشود و زمینه را برای تربیت آنها در ابعاد مختلف تربیتی فراهم میکند.<ref>داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص111-112.</ref> | ||
==== فضای مجازی ==== | ====فضای مجازی==== | ||
مراد از محیط مجازی، فضاهایی هستند که افراد در آن از طریق فناوریهای اینترنتی همچون فیسبوک، واتساب، تلگرام، اینستاگرام و توییتر با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند.<ref>عاملی، زمان مجازی تحول در نمادهای مجازی، 1388ش، ص76.</ref> این محیط، با ارائهٔ برنامهها و ایجاد صفحات مجازی بر رشد روانی، شناخت اجتماعی و دینی افراد و نیز تقویت و تضعیف روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی آنها مؤثر است. ایجاد و تغییر باورها و نگرش افراد نسبت به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دینی از دیگر نقشهای تربیتی محیط مجازی است.<ref>حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص157-160.</ref> | مراد از محیط مجازی، فضاهایی هستند که افراد در آن از طریق فناوریهای اینترنتی همچون فیسبوک، واتساب، تلگرام، اینستاگرام و توییتر با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند.<ref>عاملی، زمان مجازی تحول در نمادهای مجازی، 1388ش، ص76.</ref> این محیط، با ارائهٔ برنامهها و ایجاد صفحات مجازی بر رشد روانی، شناخت اجتماعی و دینی افراد و نیز تقویت و تضعیف روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی آنها مؤثر است. ایجاد و تغییر باورها و نگرش افراد نسبت به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دینی از دیگر نقشهای تربیتی محیط مجازی است.<ref>حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص157-160.</ref> | ||
== نقش تربیتی محیط از نگاه اسلام == | ==نقش تربیتی محیط از نگاه اسلام== | ||
از نگاه اسلام، محیط زندگی انسان همچون محیط خانه، محله، کار و اجتماع در تربیت دینی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و اقتصادی افراد اثرگذار است. در حدیثی [[پیامبر اسلام]] دینداری فرزند را در گرو والدین او و خوشبختی و بدبختی فرد را در گرو همنشینانی دانسته است که با او در زندگی تعامل و معاشرت دارند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج3، ص281، ج71، ص201، ج1، ص202.</ref> همچنین در برخی روایات، صلاح و فساد افراد جامعه در گرو صلاح و فساد حاکمان جامعه دانسته شده است.<ref>ابنبابویه، عللالشرایع، 1385ش، ج1، ص14.</ref> | از نگاه اسلام، محیط زندگی انسان همچون محیط خانه، محله، کار و اجتماع در تربیت دینی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و اقتصادی افراد اثرگذار است. در حدیثی [[پیامبر اسلام]] دینداری فرزند را در گرو والدین او و خوشبختی و بدبختی فرد را در گرو همنشینانی دانسته است که با او در زندگی تعامل و معاشرت دارند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج3، ص281، ج71، ص201، ج1، ص202.</ref> همچنین در برخی روایات، صلاح و فساد افراد جامعه در گرو صلاح و فساد حاکمان جامعه دانسته شده است.<ref>ابنبابویه، عللالشرایع، 1385ش، ج1، ص14.</ref> | ||
== نقش تربیتی محیط در ادبیات فارسی == | ==نقش تربیتی محیط در ادبیات فارسی== | ||
در ادبیات [[زبان فارسی|فارسی]]، به نقش عوامل محیطی و تأثیر آن بر تربیت افراد توجه شده است. برای مثال، [[سعدی شیرازی]] در شعری محیط را به باغچهای تشبیه کرده که از گِل، گُل خوشبو و زیبایی میسازد:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/golestan/dibache سعدی، گلستان، وبسایت گنجور.]</ref> | در ادبیات [[زبان فارسی|فارسی]]، به نقش عوامل محیطی و تأثیر آن بر تربیت افراد توجه شده است. برای مثال، [[سعدی شیرازی]] در شعری محیط را به باغچهای تشبیه کرده که از گِل، گُل خوشبو و زیبایی میسازد:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/golestan/dibache سعدی، گلستان، وبسایت گنجور.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* ابنبابویه، محمد، عللالشرایع، قم، داوری، ۱۳۸۵ش. | * ابنبابویه، محمد، عللالشرایع، قم، داوری، ۱۳۸۵ش. | ||
نسخهٔ ۲۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۱:۱۴
محیط تربیتی محیط اثرگذار بر شکلگیری باورها، نگرشها، ارزشها و رفتار انسان.
محیط تربیتی، مفهومی جامعهشناختی است که در آن به نقش محیط انسانی، طبیعی و مجازی در جامعهپذیری و انتقال ارزشهای گوناگون به افراد پرداخته میشود. به باور کارشناسان امور تربیتی و جامعهشناختی، محیط خانه، مدرسه، مسجد، جامعه و فضای مجازی نقش اساسی در شکلدهی باورها، نگرشها، ارزشها و رفتار انسان دارد. در آموزههای اسلامی نیز محیط در صلاح و فساد انسان مؤثر دانسته شده است.
مفهومشناسی محیط تربیتی
محیط در لغت بهمعنی جایی است که انسان در آن زندگی میکند مانند جامعه، شهر، خانواده[۱] یا مجموعهای از عوامل اجتماعی و فرهنگی که بر فرد اثر میگذارد[۲] و در اصطلاح دانشمندان علوم تربیتی، به مجموعهای از عوامل خارجی اطلاق میشود که از هنگام انعقاد نطفه تا لحظهٔ مرگ انسان را احاطه میکند و بر رفتار، گفتار و باورهای او، تأثیرگذار است.[۳]
اهمیت و جایگاه محیط تربیتی
به اعتقاد کارشناسان تربیتی و جامعهشناختی، محیط تأثیر بسزایی درشکوفایی استعدادهای انسان و شکلگیری شخصیت او دارد. اموری همچون زبان، دین، مذهب و آداب و رسوم اجتماعی از طریق محیط زندگی به انسان تحمیل میشود.[۴]
به باور کارشناسان تربیتی، محیط زندگی انسان، بر خلقیات، معنویات و رفتار فردی و اجتماعی افراد و نیز بر سعادت و شقاوت آنها اثرگذار است. با تجربه ثابت شده که بسیاری از افراد سالم در محیط ناسالم دچار لغزش شدهاند و در مقابل افراد ناسالم در محیط سالم به سعادت و خوشبختی رسیدهاند.[۵] محیط آرام و با نشاط، افراد با نشاط، خونسرد، دارای اعتماد بهنفس و خوشخلق تربیت میکند و در مقابل، افراد خشن، افسرده و دارای استرس نتیجهٔ محیطهای ناآرام هستند.[۶]
انواع محیط اثرگذار در تربیت
محیط طبیعی
محیط طبیعی در پیدایش برخی صفات اخلاقی، اعتقادی و حالات روانی افراد اثرگذار است؛ برای مثال صفتهایی مانند سخاوت، شجاعت، سختکوشی، استقلال، رضایت، قناعت، جوانمردی و بزرگواری در میان صحرانشینان، کسالت و سستی در محیط گرم و روحیهٔ سختکوشی در محیط سرد، از جمله آثار محیط طبیعی دانسته شده است.[۷]
محیط انسانی
خانه
خانه اولین و مهمترین محیط انسانی است که نقش برجستهای در تربیت اعضای آن دارد؛ زیرا پایهٔ تربیت افراد از خانه شروع میشود. باورهای دینی و ملی، رفتار، گفتار، طرز لباس پوشیدن، رعایت نظافت و بهداشت فردی و اجتماعی اعضای خانه از جمله پدر و مادر، تعداد اعضای خانواده، رفتار و گفتار فرزندان بزرگتر در خانه،[۸] نوع روابط، احترام و تفاهم والدین با یکدیگر، نوع مدیریت والدین درخانه، روابط آنها با فرزندان، مقررات سخت و آسان در خانه و اخلاق خوش یا خشن در خانه بر تربیت اخلاقی، دینی و اجتماعی اعضای آن اثرگذاراست.[۹]
به باور کارشناسان تربیتی، بسیاری از ناهنجاریهای خانوادگی، اجتماعی، دینی، روانی و عاطفی در جامعه، ریشه در خانواده دارد؛ زیرا این محیط بهدلیل مناسبات، روابط عاطفی، الگودهی و فرهنگسازی که در آن و جود دارد، پایدارترین تأثیرات عاطفی، روحی، اخلاقی و رفتاری را در ساختار تربیتی اعضای آن فراهم میکند.[۱۰]
وجود یا نبود محبت، آرامش، آسایش، بهداشت و حتی نوع عکس، پوستر و تابلوهایی که بر دیوار خانه نصب میشود، نوع کتاب، مجله و روزنامههایی که در خانه وجود دارد، از دیگر مواردی است که بر ایجاد نگرش و شکلدهی مجموعهای از اعتقادات، آداب و رسوم و ارزشهای اخلاقی، عاطفی و اجتماعی اعضای خانه مؤثر است.[۱۱]
جامعه
نوع پوشش افراد، رعایت کردن یا نکردن قوانین و مقررات اجتماعی، آداب و رسوم دینی و اجتماعی توسط افراد در جامعه، وضعیت اقتصادی و معیشت در جامعه، نوع حکومت (دینی، غیر دینی)، باورهای اعتقادی، رفتار، گفتار، نوع زندگی حاکمان و مسؤلان حکومتی از جمله نقشهای تربیتی جامعه بر روی افراد است.[۱۲]
امنیت و آرامش اجتماعی، سیاسی، دینی، اقتصادی، تحوهٔ تعامل افراد جامعه با یکدیگر از دیگر نقشهای تربیتی محیط اجماعی بر تربیت افراد است.[۱۳]
محیطهای آموزشی
مدرسه بعد از خانه دومین محیطی است که در آن، فرد با قوانین، آداب و رسوم زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی آشنا میشود و آمادگی لازم را برای زندگی اجتماعی کسب میکند. خمیرمایهٔ تربیتی را در مدرسه، باورها، رفتار، گفتار مدیر، معلمان، مربیان و اولیای مدرسه تشکیل میدهد.[۱۴]
محیط ظاهری مکانهای آموزشی، همچون نظافت، کثیفی، نوع معماری ساختمان، تابلوها، نقاشیها، نوشتههای موجود در فضای آنها، نحوهٔ رفتار و تعامل مدیران، معلمان و کارکنان با یکدیگر و با فراگیران از دیگر اموری است که نقش عمده در ایجاد نگرش دینی، اجتماعی و اخلاقی فراگیران و اولیای آنها دارد.[۱۵]
محیطهای مذهبی
محیطهای مذهبی مانند مساجد، حسینیهها، هیئتهای مذهبی، حرم امامان، نقش عمدهای در تربیت فردی و اجتماعی انسانها دارد. ارتباط و رفتوآمد در این مکانها بهدلیل وجود فضای روحانی و برنامههای معنوی سازگار با فطرت انسانی همچون نماز جماعت، قرائت قرآن، دعا، مجالس وعظ و روضهخوانی که در آنجا وجود دارد، نقش مهمی در رفتار و نگرش فردی و اجتماعی و معنوی افراد دارد.[۱۶] بیان مسائل دینی، سیاسی، اقتصادی، خانوادگی و اجتماعی در این مکانها، باعث رشد شناختی افراد میشود و زمینه را برای تربیت آنها در ابعاد مختلف تربیتی فراهم میکند.[۱۷]
فضای مجازی
مراد از محیط مجازی، فضاهایی هستند که افراد در آن از طریق فناوریهای اینترنتی همچون فیسبوک، واتساب، تلگرام، اینستاگرام و توییتر با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند.[۱۸] این محیط، با ارائهٔ برنامهها و ایجاد صفحات مجازی بر رشد روانی، شناخت اجتماعی و دینی افراد و نیز تقویت و تضعیف روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی آنها مؤثر است. ایجاد و تغییر باورها و نگرش افراد نسبت به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دینی از دیگر نقشهای تربیتی محیط مجازی است.[۱۹]
نقش تربیتی محیط از نگاه اسلام
از نگاه اسلام، محیط زندگی انسان همچون محیط خانه، محله، کار و اجتماع در تربیت دینی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و اقتصادی افراد اثرگذار است. در حدیثی پیامبر اسلام دینداری فرزند را در گرو والدین او و خوشبختی و بدبختی فرد را در گرو همنشینانی دانسته است که با او در زندگی تعامل و معاشرت دارند.[۲۰] همچنین در برخی روایات، صلاح و فساد افراد جامعه در گرو صلاح و فساد حاکمان جامعه دانسته شده است.[۲۱]
نقش تربیتی محیط در ادبیات فارسی
در ادبیات فارسی، به نقش عوامل محیطی و تأثیر آن بر تربیت افراد توجه شده است. برای مثال، سعدی شیرازی در شعری محیط را به باغچهای تشبیه کرده که از گِل، گُل خوشبو و زیبایی میسازد:[۲۲] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، 1369ش، ج2، 1774.
- ↑ انوری، فرهنگ برزگ سخن، 1381ش، ج7، ص6775.
- ↑ داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص86
- ↑ زمانی، «نقش وراثت و محیط در تربیت از منظر قرآن»، پایگاه تخصصی قرآن کریم.
- ↑ زکیزاده، «تأثیر محیط و اجتماع بر تربیت افراد»، وبسایت دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت.
- ↑ داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص99.
- ↑ داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص99.
- ↑ حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص151-152.
- ↑ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت.
- ↑ عوامل مؤثر بر تربیت»، وبسایت فرزندپرتال.
- ↑ داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص101-103.
- ↑ حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص155.
- ↑ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت.
- ↑ گوهری، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندۀ انسان»، وبسایت بصیرت.
- ↑ . داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص105-107.
- ↑ تراشیون، «نقش محیطهای مذهبی در تربیت فرزند»، وبسایت ایمانور.
- ↑ داوودی، نقش معلم در تربیت دینی، 1385ش، ص111-112.
- ↑ عاملی، زمان مجازی تحول در نمادهای مجازی، 1388ش، ص76.
- ↑ حسنی، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، 1395ش، ص157-160.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج3، ص281، ج71، ص201، ج1، ص202.
- ↑ ابنبابویه، عللالشرایع، 1385ش، ج1، ص14.
- ↑ سعدی، گلستان، وبسایت گنجور.
منابع
- ابنبابویه، محمد، عللالشرایع، قم، داوری، ۱۳۸۵ش.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- تراشیون، علیرضا، «نقش محیطهای مذهبی در تربیت فرزند»، وبسایت ایمانور، تاریخ بازدید: ۲۳ خرداد ۱۴۰۲ش.
- حسنی، رحمتالله، «نقش تربیتی محیط از دیدگاه اسلام و روانشناسی»، دو فصلنامهٔ تخصصی معارف اسلامی و علوم تربیتی، سال سوم، شمارهٔ ششم وهفتم، ۱۳۹۵ش.
- داوودی، محمد، نقش معلم در تربیت دینی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۵ش.
- زکیزاده، مسلم، «تأثیر محیط و اجتماع بر تربیت افراد»، وبسایت دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، تاریخ درج مطلب: ۳ تیر ۱۳۹۹ش.
- زمانی، زهرا، «نقش وراثت و محیط در تربیت از منظر قرآن»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ بازدید: ۲۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
- سعدی، گلستان، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۶ تیر۱۴۰۲ش.
- عاملی، سعیدرضا، زمان مجازی؛ تحول در نمادهای مجازی، تهران، بعثت، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیر کبیر، چاپ هفتم، ۱۳۶۹ش
- «عوامل مؤثر بر تربیت»، وبسایت فرزندپرتال، تاریخ بازدید: ۱۵ تیر۱۴۰۲ش.
- گوهری، زهرا، «تأثیر محیط بر شخصیت و آیندهٔ انسان»، وبسایت بصیرت، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۹۸ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسهٔ الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
| اصطلاحات آموزشی و پرورشی | |
|---|---|
| انواع پرورش | |
| انواع آموزش | |
| نهادهای آموزشی | |
| سیاست آموزش و پرورش | |
| آثار آموزشی | |
| آسیبشناسی آموزش و پرورش | |
| موارد مرتبط | |
