پیشنویس:عزاداری: تفاوت میان نسخهها
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
*'''سوگواری در آیین یهود''': یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه میخوانند و گریه میکنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار میشود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه میدارند و روی آینههای خانه را میپوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا میکند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را میخواند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل.]</ref> | *'''سوگواری در آیین یهود''': یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه میخوانند و گریه میکنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار میشود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه میدارند و روی آینههای خانه را میپوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا میکند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را میخواند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل.]</ref> | ||
'''سوگواری در آیین مسیحیت''': مسیحیان، بهویژه کاتولیکها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار میکنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام میشود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن میکنند و تور یا روسری سیاه بر سر میاندازند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل.]</ref> | * '''سوگواری در آیین مسیحیت''': مسیحیان، بهویژه کاتولیکها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار میکنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام میشود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن میکنند و تور یا روسری سیاه بر سر میاندازند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل.]</ref> | ||
* '''سوگواری در آیین زرتشت''': در آیین زرتشت، سوگواری بهشکل ناله و شیون ممنوع است و موجب آزار روح درگذشته دانسته میشود. مراسم رسمی شامل چند مرحله در روزهای سوم، چهارم، دهم و سیام است و پس از آن، مراسم ماهانه «روزه» به مدت یک سال و سالگردها تا سی سال ادامه دارد. در شب سوم، ختم سهباره گرفته شده، یکدست لباس کامل خیرات میشود و حیوانی به نیابت قربانی میشود. روز چهارم، بخشی از قربانی به آتش گذاشته میشود. در سی روز اول پس از فوت، هر روز خیرات خوراک انجام میشود و پس از آن، هر سی روز یک بار قربانی و خیرات تکرار میشود. پایان سال اول مراسم ویژهای با قربانی سوم برگزار میشود و پس از آن، سالگردها همراه خیرات تا سی سال ادامه دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/180516/%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A2%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%DB%8C%DA%A9%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1 «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | |||
* '''سوگواری در آیین اسلام''': مسلمانان مراسم سوگواری را پس از خاکسپاری متوفی برگزار میکنند. در فقه اهلسنت، عزاداری پس از فوت میت بهطور کلی پذیرفته است؛ اما معمولاً محدود به گریه و ندبه تا سه روز میشود؛ برخی از حنابله تسلیت پس از این مدت را نیز جایز میدانند.<ref>[https://lib.efatwa.ir/43950/12/288 مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهية الكويتية، ج12، ص288،]</ref> مالکیه و حنفیه گریه بلند و فریاد زدن را حرام میدانند، در حالی که شافعیه و حنابله آن را مباح میدانند؛ اما همه علما ریختن اشک بدون صدا را مجاز میشمارند.<ref>[https://pdf.lib.efatwa.ir/92492/1/484 الجزيري، الفقه على المذاهب الأربعة، 1419ق، ج۱، ص۴۸۴.]</ref> برگزاری مراسم سالگرد وفات نزد اهلسنت معمول نیست.<ref name=":0">[https://javabcity.ir/node/1720 «عزاداری در اهلسنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وبسایت جواب سیتی.]</ref> وهابیها که شاخهای از سلفیه هستند، سوگواری در مرگ عزیزان را جایز نمیدانند؛ از منظر آنها سوگواری در متون دینی صریحاً تأیید نشده و ممکن است بدعت باشد. همچنین سوگواری میتواند نشانه مخالفت با قضا و قدر الهی تلقی شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | |||
===کارکرد سوگواری=== | |||
*'''پذیرش واقعیت مرگ'''؛ افراد با مرگ عزیزان دچار شوک و ناباوری میشوند، اما دیدن جسد و بهویژه شرکت در مراسم تدفین و یادبود، گام مهمی در پذیرش تدریجی واقعیت از دست دادن عزیز است. این مراسم فرصتی برای وداع با فرد از دست رفته فراهم میکند. | |||
===سوگواری | |||
*'''پذیرش واقعیت مرگ'''؛ | |||
*'''بیان و پردازش احساسات'''؛ سوگواری فرآیندی پر از احساسات و گاه متناقض مانند بهت، کرختی، بیقراری، دلتنگی شدید، خشم، احساس گناه و حتی حس رهایی است. عزاداری به افراد اجازه میدهد این احساسات دشوار را تجربه کنند، مرور کنند و بهتدریج با آنها کنار بیایند. گریه کردن، فکر کردن به خاطرات خوب و بد و خلوتگزینی، همگی بخشی از این پردازش هستند. | *'''بیان و پردازش احساسات'''؛ سوگواری فرآیندی پر از احساسات و گاه متناقض مانند بهت، کرختی، بیقراری، دلتنگی شدید، خشم، احساس گناه و حتی حس رهایی است. عزاداری به افراد اجازه میدهد این احساسات دشوار را تجربه کنند، مرور کنند و بهتدریج با آنها کنار بیایند. گریه کردن، فکر کردن به خاطرات خوب و بد و خلوتگزینی، همگی بخشی از این پردازش هستند. | ||
*'''بهرهگیری از حمایت اجتماعی و فرهنگی'''؛ مردم فرهنگهای مختلف با مرگ با روشهای خاص خود کنار میآیند و آداب و مراسم سوگواری و عزاداری میتواند خیلی عمومی و نمایشی و یا خصوصی و آرام باشد. این نشان میدهد که عزاداری یک بستر اجتماعی و فرهنگی است که به فرد سوگوار کمک میکند تا در قالب یک چارچوب شناخته شده، درد خود را بیان کند و از حمایت اطرافیان و سنتها بهرهمند شود. | *'''بهرهگیری از حمایت اجتماعی و فرهنگی'''؛ مردم فرهنگهای مختلف با مرگ با روشهای خاص خود کنار میآیند و آداب و مراسم سوگواری و عزاداری میتواند خیلی عمومی و نمایشی و یا خصوصی و آرام باشد. این نشان میدهد که عزاداری یک بستر اجتماعی و فرهنگی است که به فرد سوگوار کمک میکند تا در قالب یک چارچوب شناخته شده، درد خود را بیان کند و از حمایت اطرافیان و سنتها بهرهمند شود. | ||
*'''بازگشت به زندگی و شروع مجدد'''؛ با گذشت زمان و طی کردن مراحل سوگواری، درد اولیه کاهش یافته و فرد بهتدریج میتواند به آینده فکر کند. عزاداری به فرد کمک میکند تا انرژی از دست رفته خود را بازیابد و به فعالیتهای معمول بازگردد.<ref>[https://www.isna.ir/news/97111508317/%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%AF «سوگواری چه تاثیری روی بازماندگان میگذارد؟»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | *'''بازگشت به زندگی و شروع مجدد'''؛ با گذشت زمان و طی کردن مراحل سوگواری، درد اولیه کاهش یافته و فرد بهتدریج میتواند به آینده فکر کند. عزاداری به فرد کمک میکند تا انرژی از دست رفته خود را بازیابد و به فعالیتهای معمول بازگردد.<ref>[https://www.isna.ir/news/97111508317/%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%AF «سوگواری چه تاثیری روی بازماندگان میگذارد؟»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | ||
==='''فرهنگسازی در | ==='''فرهنگسازی در سوگواری'''=== | ||
روایات اسلامی تصریح دارند که پس از | روایات اسلامی تصریح دارند که پس از مرگ، تنها باقیات الصالحات برای متوفی سودمند خواهند بود؛ ازجمله دعا و طلب مغفرت، قرائت قرآن و انجام نماز و روزههای قضا به نیابت از متوفی، سفرهای زیارتی نیابتی، پرداخت حقوق الهی و مردمی که بر ذمهاش بوده و همچنین کمک به امور خیریه به یاد او. تشریفات مراسم عزاداری برای متوفی بیفایده است. در فرهنگ مسلمانی، این باور رایج است که تا سه روز نباید در منزل صاحب عزا غذا صرف شود و همسایگان و بستگان در این مدت، غذای خانواده عزادار را تأمین میکنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85576908/%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B2%D8%A7 «بدعتگذاریهای ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> پس از سپری شدن روزهای نخست سوگواری و کاهش شدت غم، بهتر است بازماندگان صدقات و امور خیریه را به یاد متوفا انجام دهند، ازجمله یاری نیازمندان، حمایت از درماندگان، فراهم کردن جهیزیه دختران مستمند و دیگر اقدامات نیکوکارانه. این راهکار علاوه بر جلوگیری از برگزاری مراسمی که ممکن است برای درگذشته سودی نداشته و موجب زحمت اطرافیان شود، شیوهای ارزشمند برای حفظ یاد و خاطره او به شمار میآید.<ref>[http://motkazin.ir/?p=6904 «بدعتگذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وبسایت متکازین.]</ref> | ||
===سوگواری در فرهنگ ایرانی=== | |||
شیعیان ایران، عموماً در برگزاری مجالس سوگواری به آموزههای دین اسلام، توجه ویژهای دارند و این آیین را با نام مجلس ترحیم برگزار میکنند. در فقه شیعه، سفارش شده است که مدت عزاداری و برپایی مجلس سوگواری بر عزیزان بیش از سه روز نباشد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوهها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنتهای جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref> همچنین ایرانیان از دیرباز، مجالس ترحیم را در مساجد برگزار میکردهاند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/347954/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%AA%D8%B1%D8%AD%DB%8C%D9%85-%7C-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7 «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.]</ref> مراسم مهم شامل هفتم، چهلم و سالگرد فوت است که در آنها قرآنخوانی، مدیحهسرایی و پذیرایی با [[حلوا]] و [[خرما]] صورت میگیرد. عزاداران بر سر مزار حاضر شده و برای متوفا فاتحه میخوانند و از خدا برای او آمرزش میطلبند. پس از چهلم و سالگرد، خویشان هدایایی برای صاحبان عزا میآورند تا لباس سیاه را از تن بهدر کنند. در برخی مناطق مراسم شام غریبان شب اول پس از مرگ برگزار میشود که شامل روشن کردن شمع، قرآنخوانی و [[دعا]] برای آمرزش است. خانوادههایی که فرزند جوان از دست دادهاند نیز ممکن است حجله ببندند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل.]</ref> | |||
در سالهای اخیر، برخی مراسم ترحیم از مساجد و حسینیهها به تالارهای مجلل منتقل شده و گرفتار تشریفات ظاهری با صرف هزینۀ بسیار شدهاند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/375463/ رحمانی و قربانی، «تدفین بهمثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیینهای مرگ در بهشت زهرا»، 1396ش، ص419.]</ref> تهیۀ بستههای خوراک گرانقیمت یا چندین شبانهروز پذیرایی از مردم،<ref>[https://www.irna.ir/news/4547782/%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%DB%8C%D8% «تشریفات و بدعتها در برگزاری آیینهای وفاتیافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از رسمهایی است که سنت اصیل حلوا و خرمای عزا را به غذاها و دسرهای رنگی تغییر داده و مراسم ترحیم را تجملیتر از مراسم عروسی میسازد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5359628/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D9%88-%D9%87%D9%85-%DA%86%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%B3-%D8%AA%D8%B1%D8%AD%D «مرگ سنتها در سایۀ چشموهمچشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر]</ref> نواختن دف، ساز، نی و پیانو در مجلس ترحیم بهجای یاد خدا، از رسمهای نوپدید در برخی مجالس ترحیم است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/1395292/%D8%AE%D8%AA%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%84%D8%A7%DA%A9%DA%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D9%81-%D9%88-%DA%AF%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7 «ختمهای لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرقنیوز.]</ref> همچنین در حالی که مجالس سوگواری ایرانیان از دوران زرتشت با آرامش و حرمت همراه بود، امروزه گاهی با موسیقی و حرکات موزون همراه میشود و از فضای طلب مغفرت برای متوفا، فاصله میگیرد.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/1307851/%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D9%87-%DB%8C%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86 «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وبسایت خبری-تحلیلی تابناک.]</ref> اهدای تاج گل و نصب چندین پارچهنوشته بر سردر منزل متوفی، نصب عکسها و تصاویر بزرگ در معابر عمومی، اقامت طولانیمدت در منزل صاحبان عزا، پذیرایی با انواع نوشیدنیها و خوراکها، از جمله بدعتهای آیین سوگواری در دوران معاصر است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85576908/%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B2%D8%A7 «بدعتگذاریهای ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | |||
==عزاداری | ==تفاوتهای عزاداری مذهبی و سوگواری غیرمذهبی== | ||
عزاداری بر اولیای الهی از سوگواری بر میت معمولی متفاوت است؛ زیرا گریه و سوگواری بر نزدیکان و خویشان بیشتر جنبه عاطفی و ترحمی دارد و ارتباط زیادی با مسائل دینی ندارد. از سوی دیگر، گریه و عزاداری بر مصائب اولیای الهی وجه دینی و الهی دارد و روایات بسیاری در مورد یادآوری و گریه بر آنان وارد شده است. این تفاوت باعث میشود که در مواردی مانند عزاداری بر اهلبیت، گریه و یادآوری مصائبشان تشویق و حتی سفارش شود؛ در حالی که درباره سایر مصیبتها صبر و شکیبایی توصیه شده است. روایات متعددی بر اهمیت گریه و حتی گریاندن دیگران در مصیبت اهل بیت وارد شده است؛ چنان که حتی جزع و بیتابی در این مصیبت روا شمرده شده، در حالی که جزع بر میت معمولی حرام است.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%B3%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%8A-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%8A-%D9%85%D9%8A%D8%AA!/131955 «سه روز عزاداری برای میت!»، وبسایت پرسمان.]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۲۶ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۳
عزاداری؛ آیین و سنت به سوگ نشستن در مرگ کسی یا شهادت پیشوایان دینی و مذهبی.
عزاداری سنتی اجتماعی، انسانی و جهانی برای گرامیداشت یاد درگذشتگان است که در فرهنگهای مختلف با آداب و رسوم گوناگون برگزار میشود. هدف اصلی آن یادآوری مرگ بهعنوان واقعیتی اجتنابناپذیر و تسکین غم فقدان عزیزان است. این آیین به افراد کمک میکند تا احساسات خود را بیان کرده و با حمایت اجتماعی و فرهنگی، فقدان را بهتر بپذیرند. در عرف مسلمانان بهویژه شیعیان، عزاداری به آیین گرامیداشت رحلت پیامبر خدا یا شهادت خاندان او اطلاق میشود. این آیین کارکردهای دینی، اجتماعی، سیاسی، روانشناختی و اخلاقی دارد و با وجود مخالفت برخی گروهها، نقش مهمی در هویت و همبستگی شیعیان ایفا میکند.
مفهومشناسی عزاداری
واژۀ «عزا» در لغت بهمعنی اندوه شدیدی است که بر اثر مرگ کسی برای دیگری پیش میآید و «عزاداری» بهمعنی در سوگ کسی اندوهگین بودن، ناله و زاری کردن و یا مراسمی آمده است که در مرگ کسی برگزار میشود.[۱] در عرف مسلمانان بهویژه شیعیان، «عزاداری» به مراسمی اطلاق میشود که در غم رحلت پیامبر اسلام یا شهادت خاندان او بر پا میشود که اوج آن در ماه محرم و صفر است.[۲]
تفاوت داغدیدگی و عزاداری
داغدیدگی، واکنشی شخصی و غیرارادی است که ریشه در عمق روان فرد دارد. این حالت درونی، اغلب باعث میشود فرد داغدار از جریان عادی زندگی خارج شود و با احساسات شدیدی همچون غم، اندوه، خشم یا بیحسی دستوپنجه نرم کند. در مقابل، عزاداری معمولاً یک عمل اجتماعی و کاملاً اختیاری است که با برنامهریزی و آگاهی انجام میشود. عزاداری میتواند شامل مجموعهای از آداب و رسوم و رفتارهایی باشد که فرد برای ابراز همدردی، یادبود و تسلیت به بازماندگان انجام میدهد. عزاداری فرصتی را فراهم میآورد تا فرد داغدار با حمایت و همدلی جامعه، بهتدریج به زندگی عادی خود بازگردد.[۳]
تسلیت در عزاداری
در مواجهه با فشارهای روانی شدید، افراد نیازمند همدردی و همدلی برای کاهش بار غم و بازگرداندن تعادل روانی هستند. فشارهای روانی میتواند منجر به رفتارهای ناسازگار و بیماری شود و تسلیت و دلداری نقش مهمی در کاهش این فشارها دارد. این روند با استفاده از کلمات آرامشبخش آغاز میشود که واکنشهای هیجانی را کنترل میکند. قرآن کریم نیز اهمیت این سخنان را تأکید میکند و نمونههایی مانند «لاتحزن» و «لاتخف» را بهعنوان راهکار تسکین رنج روانی معرفی میکند. مهمترین هدف تسلیت و دلداری، زدودن اندوه و ترس از دل فرد مصیبتدیده است. این اقدام، انواع مختلفی دارد و با توجه به ماهیت مصیبت، شکل متفاوتی به خود میگیرد. خداوند در قرآن به خانواده شهدا با یادآوری جایگاه رفیع آنان دلداری میدهد.[۴]
تاریخچه عزاداری
سوگواری، در طول تاریخ همواره بهاشکال گوناگون نمایان شده است. این ابراز تأثر در تمدنهای مختلف و اعصار گوناگون، به روشهای متنوعی صورت پذیرفته است. بسیاری از این روشها، چه در قالب آیینهای مذهبی و چه در هیئت سنتهای فرهنگی و اجتماعی، تا امروز نیز رواج دارند و بخش جداییناپذیری از میراث بشری محسوب میشوند.[۵]
پیشینه سوگواری به روایت شاهنامه
تاریخ فرهنگی ایران، نمونههای متعددی از آیینهای سوگواری را به خود دیده است. فردوسی، در شاهنامه به آدابورسوم ایرانیان عهد باستان در برپایی عزاداریها اشاره میکند. او به نمونههایی چون سوگواری کیومرث در مرگ سیاوش،[۶] فریدون در فقدان فرزندش[۷] و سیاوش در مرگ مادرش[۸] اشاره میکند و جزئیاتی از نحوه عزاداریها و نمادهای آن را برمیشمارد. این آداب شامل گریستن و بر سر و روی زدن، موی کندن، خاک بر سر و روی ریختن، روی خراشیدن و کندن گوشت بازو با دندان، سیاهپوشیدن، نوحهخوانی، عزاداری زنانه، دادن خیرات و برگزاری تعزیه و شبیهخوانی میشد که نشان از تنوع و عمق این آیینها دارد.[۹]
جایگاه عزاداری در اسلام
در متون دینی اسلام، اشاراتی به سوگواری اولیای الهی و جواز آن وجود دارد. قرآن کریم به سوگواری حضرت یعقوب در فراق حضرت یوسف اشاره میکند.[۱۰] همچنین، روایات متعددی از اهلبیت بر جواز گریه و عزاداری دلالت دارد. امام صادق نیز در این باره بر ضرورت جاریشدن اشک و نوحهسرایی زنان در مصیبتها تأکید دارد، مشروط بر آنکه سخنان باطل بر زبان نیاورند.[۱۱]
رفتار عزاداری، مشمول احکام پنجگانه فقهی (واجب، مستحب، مباح، مکروه، حرام) میشود. عزاداری در اسلام، منع نشده و در مواردی مستحب و حتی مستحب مؤکد شمرده شده است. روایات متعددی به برپایی مراسم برای تعزیت و تعظیم پیامبر اکرم و اهلبیت، سفارش کردهاند.[۱۲]
نمونههای عزاداری در صدر اسلام
عزاداری میان مسلمانان سابقهای طولانی دارد. پس از جنگ احد، مردم مدینه بر شهدای مسلمان گریستند و پیامبر اسلام از اینکه برای عمویش حمزه کسی نمیگریست، ابراز اندوه کرد. خود پیامبر نیز در سوگ حمزه بسیار گریست و با صدای بلند، اوصاف نیک وی را برشمرد. همچنین پیامبر در شهادت جعفر در جنگ موته و در سوگ فرزندش ابراهیم گریست. پس از رحلت پیامبر نیز، مردم مدینه به گریه و ندبه پرداختند. در شهادت امام علی و امام حسن نیز، مردم به سوگواری پرداختند و محمّد حنفیه برای امام حسن مرثیهسرایی کرد.[۱۳]
در سالهای آغازین ظهور اسلام، عزاداریها اغلب بهشیوه واکنشهای احساسی و ابراز تأثر در سوگ درگذشتگان، شامل گریه، ذکر احوال، سوگواری توسط زنان، لطمه زدن بر سر و صورت و نوحهسرایی صورت میگرفت. تا پیش از واقعه کربلا، این عزاداریها بیشتر با هدف ابراز همدردی با بازماندگان و بزرگداشت یاد و خاطره از دست رفتگان و در قالب سنتهای قبیلهای و خانوادگی برگزار میشد و بار سیاسی و اجتماعی چندانی نداشت. شیوههای عزاداری در این دوره، ادامۀ همان سنتهای رایج میان مردم پیش از اسلام بود.[۱۴]
عزاداری مذهبی
عزاداری مذهبی، بیشتر در فرهنگ مسلمانان و بهویژه شیعیان، نمود یافته است. شیعیان بهمناسبت رحلت پیامبر اسلام و شهادت خاندان او، از صدر اسلام تاکنون، آیین و سنت عزاداری را برپا داشتهاند. اوج سنت عزاداری شیعیان در محرم و صفر بهمناسبت شهادت امام حسین، اسارت اهلبیت او و نیز در سالروز رحلت پیامبر اسلام و ایام فاطمیه به مناسبت شهادت فاطمه زهرا است.[۱۵] در فرهنگ شیعیان، عزاداری نشانۀ وفاداری و پیوند دوستی با خاندان پیامبر اسلام است که در غم رحلت و شهادت آنها ماتم بهپا میکنند.[۱۶] سنت عزاداری در سیرۀ پیامبر خدا و امامان تأیید شده و برای آن ثوابهای زیادی ذکر کردهاند.[۱۷]
آداب عزاداری
- دلدادگی؛ نشاندادن عشق و ارادت واقعی در دل، بهخصوص نسبت به امام حسین.
- حزن و اندوه؛ داشتن غم و اندوه قلبی؛ زیرا شیعیان با ائمه در غم و شادی شریکاند.
- گریه؛ گریستن در مصائب اهلبیت، موجب شادی در بهشت میشود.
- پرهیز از شادی و بیهودگی؛
- نوحه؛ شیونکردن و گریستن در سوگ ائمه.
- ندبه؛ ذکر فضایل و مناقب همراه با گریه.
- انشاد و سرایش؛ خواندن شعر و مرثیه در وصف فضایل و مصائب ائمه.
- رثاء؛ بیان تاسف و غم همراه با یاد فضایل و مصائب که در شعر و نوحهخوانی نمود پیدا میکند.
- گریاندن دیگران؛ تلاش برای برانگیختن احساسات و گریاندن دیگران از طریق شعر و نوحه که پاداش بزرگی نزد خداوند دارد.
- شعرسرایی؛ سرودن شعر در مورد ائمه، موجب بنا شدن خانهای در بهشت برای شاعر میشود.
- مدح؛ ستایش و ذکر فضائل ائمه، یاوری برای آنان در دنیا و آخرت است.
- مراسم خانگی؛ برگزاری مراسم عزاداری در خانه و دستور به خانواده برای گریستن، از آداب توصیه شده است.
- جزع و بیتابی؛ اظهار غم و اندوه و بیصبری، از نشانههای دلسوختگی برای ائمه است.[۱۸]
مناسبتهای عزاداری در فرهنگ شیعیان
دهه آخر ماه صفر
در روزهای دهه آخر ماه صفر، شیعیان به مناسبت اربعین شهادت امام حسین، رحلت پیامبر خدا، شهادت امام حسن مجتبی و شهادت امام رضا، عزاداری میکنند. در روز ۲۸ ماه صفر به مناسبت رحلت پیامبر و همچنین در روز آخر ماه صفر بهمناسبت شهادت امام رضا، ایران غرق در سوگواری است؛ بهویژه مشهد که میزبان هیئتها و عزاداران بیشماری از سراسر کشور میشود. این آیینها، که شامل تعزیهخوانی، نذری دادن، و حضور پرشور جوانان در دستههای عزاداری است، به قدری اهمیت دارد که به ثبت ملی رسیده است. پس از پیادهروی اربعین، تعداد زیادی از زائران پیاده از شهرها و استانهای مجاور به سوی مشهد حرکت میکنند و در طول مسیر در ایستگاههای صلواتی پذیرایی میشوند. خطبهخوانی در شب شهادت امام رضا از جمله آیینهای رایج در حرم رضوی است.[۱۹]
دهه اول ماه محرم
در 10 روز نخست ماه محرم و بهویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، شیعیان به مناسبت واقعه کربلا و شهادت امام حسین، بهصورت گسترده، عزاداری میکنند. پیشینۀ سنت عزاداری بهمناسبت شهادت امام حسین، به عصر عاشورای سال ۶۱ق بازمیگردد که توسط خانوادههای شهدا در کربلا برگزار شد و توسط زنان بنیاسد در کربلا و اسرای اهلبیت در شام و مدینه ادامه یافت. امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا با برپایی مجالس سوگواری ضمن تقدیر از نوحهسرایان، شیعیان را به عزاداری در شهادت امام حسین تشویق میکردند تا فلسفه نهضت کربلا را زنده نگهدارند.[۲۰] از دورۀ آلبویه، عزاداری روز عاشورا رسمیت پیدا کرد و احمد معزالدوله در محرم ۳۵۲ق، دستور داد که بازارها تعطیل و خریدوفروش ممنوع شود و سقاخانههایی در بازارها برای آب دادن به عزاداران دایر شود. بعد از آلبویه، در عصر تیموریان عزاداری گسترش پیدا کرد و در عصر صفویه به اوج خود رسید.[۲۱]
شهادت امام علی
ایام شهادت حضرت علی از ۱۹ تا ۲۱ ماه رمضان دورۀ سوگواری و عزاداری ویژه برای آن امام است که با تعطیلی کسبوکارها و تغییرات در فعالیتهای عمومی همراه است. مراسم تعزیه، سینهزنی، نوحهخوانی و دعا در مساجد و اماکن مذهبی برگزار میشود. آیینهای معمول شامل برگزاری مجالس تعزیه، حرکت دستههای عزاداری با بیرق و طبل، سینهزنی و زنجیرزنی در حرمها، پرهیز دامداران از دوشیدن و چرا دادن دامها و نذر شیر به نیازمندان است. همچنین لعن و نفرین قاتل حضرت علی، ابنملجم مرادی، از بخشهای مراسم است.[۲۲]
ایام فاطمیه
بهدلیل اختلاف در تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه، دو دهه عزاداری با نامهای فاطمیه اول و دوم برگزار میشود. در این ایام، با بیان فضایل، مصائب و سیره عملی حضرت زهرا، یاد وی گرامی داشته میشود. این مراسم در مساجد، حسینیهها و منازل برگزار میشود. در ایران، روز سوم جمادیالثانی بهمناسبت شهادت حضرت فاطمه تعطیل رسمی است.[۲۳]
انحرافات عزاداری مذهبی
تحریف محتوایی
گاهی در مجالس عزاداری، مطالب نادرست یا نامعتبر بیان میشود تا عواطف و احساسات عزاداران را بیشتر برانگیزند. همچنین در برخی سخنرانیها یا نوحهسراییها تصویرسازی نادرست و غلوآمیز از اهلبیت موجب وهن تشیع و غیرعقلانی جلوهدادن این مذهب میشود.[۲۴]
انحراف رفتاری
برخی بهعنوان عزادارای، به قمهزنی و شکافتن سر و جاری ساختن خون از آن میپردازند که موجب وهن و بدنام شدن مذهب تشیع است و طبق فتوای فقیهان شیعه، این عمل در هیچ حالتی جایز نیست.[۲۵] همچنین استفاده از سبکها، آهنگها و ابیات نامناسب در مداحی و نوحهها، موجب دوری از سبک اصیل عزاداری و تداعیکننده مراسم نامطلوب است. سلب آرامش عمومی هنگام عزاداری با صدای بلندگوها و یا در ساعات استراحت مردم نیز انحراف رفتاری در عزاداری به شمار میآید.[۲۶]
عزاداری شیعیان در جهان
ایران
ایرانیان از دوران آلبویه، عزاداری در شهادت امام حسین را رسمیت بخشیدند. با پیروزی انقلاب اسلامی در 1357ش، دامنه و شکل عزاداری گسترش پیدا کرد. امروزه، عزاداری در مساجد، حسینیهها، بیوت مراجع تقلید و نیز در خیابانهای سراسر ایران، باشکوه برگزار میشود. سینهزنی و زنجیرزنی، از جمله رسمهای عزاداری در ایران است.[۲۷] مراسم آتشزنی خیمه، علمکِشی، نخلگردانی در یزد، سنج و دمام در بوشهر، بیلزنی خراسانیها، گِلمالی لُرستانیها و قربانی هزاران رأس دام در حسینیه اعظم زنجان از دیگر برنامههای ایرانیان در مراسم عزاداری بر شهادت امام حسین است.[۲۸]
افغانستان
مراسم عزاداری در افغانستان هر سال در نقاط مختلف این کشور با آداب و رسوم خاصی برگزار میشود. مراسم عزاداری، با ذکر صلوات آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضۀ دیباچهخوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینهزنی و زنجیرزنی پایان مییابد. منقبتخوانی، گهوارهگردانی و دادن غذای نذری به عزاداران از دیگر برنامههای شیعیان افغانستان در عزاداری امام حسین است.[۲۹]
پاکستان
عزاداری در پاکستان با شور خاصی برگزار میشود و روز عاشورا از تعطیلات رسمی در این کشور است. پوشیدن جامۀ سیاه، خاموشکردن چراغهای منازل، جمعکردن رختخواب، خاموشکردن اجاق پختوپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و آرایش و زیورآلات، روضهخوانی، سینهزنی، زنجیرزنی، تزیین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرۀ حیدری از آداب و رسوم عزاداری در پاکستان است.[۳۰]
هند
تاریخ عزاداری در هند، به قبل از سلطۀ سلطان محمود غزنوی میرسد. شیعیان، اهلسنت و برخی دیگر از فرقههای دوستدار امام حسین، در روزهای محرم در امامبارهها، جمع میشوند و به عزاداری میپردازند. این مراسم با شور خاص برگزار میشود و گاهی تا اربعین ادامه مییابد.[۳۱] شیعیان هند در عزاداری محرم، هر شبی از دهۀ محرم را به نام یکی از شهدای کربلا عزاداری میکنند. دادن نذریهایی همچون شربت، غذا و شیر، سینهزنی، زنجیرزنی، قمهزنی و راه رفتن با پایبرهنه روی آتش، از جمله برنامههای عزاداری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام عزا از برپایی هرگونه جشن تولد، مراسم عروسی، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز میکنند.[۳۲]
عراق
شیعیان عراق از زمان شهادت امام حسین، برای او عزاداری میکردند؛ اما در عصر عباسیان بهویژه عصر مأمون، عزاداری رونق بیشتری داشت. در عصر آلبویه و فتح بغداد در 334ق، توسط احمد معزالدوله، عزاداری بهصورت عمومی رسمیت یافت.[۳۳] نصب پرچمهای عزا بر بام خانهها، کوچهها، خیابانها، سیاهپوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، مقتلخوانی و تشکیل دستههای عزاداری از جمله رسمهای شیعیان عراق در عزاداریها است.[۳۴]
لبنان
مردم شامات در عصر امویان، از برگزاری مراسم عزاداری امام حسین محروم بودند؛ اما امروزه در لبنان، عزاداری رونق یافته و مجالس عزاداری باشکوهی بهویژه در جبلعامل برگزار میشود.[۳۵]
سایر کشورها
شیعیان و محبان اهلبیت در کشورهای بنگلادش، مالزی، اندونزی، فیلیپین، تایلند، کانادا، امریکا، آلمان، استرالیا و دیگر کشورهایی که شیعیان حضور دارند مراسم عزاداری امام حسین را برپا میکنند و یاد و نام آن امام را گرامی میدارند و با آرمان او بیعت میکنند.[۳۶]
کارکردهای عزاداری مذهبی
- اجتماعی؛ به باور جامعهشناسان، عزاداری زیر یک پرچم، در قالب سخنرانی و روضهخوانی، عواطف، اندیشه و شعور افراد را برمیانگیزد، احساسات را بههم گرهزده، عقلانیت جمعی را بر فردی مقدم داشته، زمینه را برای همدلی، هماندیشی و همکاری مشترک میان افراد جامعه آماده میکند و کمیت و کیفیت انجام فعالیتهای اجتماعی را بالا میبرد. جمع شدن اقشار مختلف جامعه از هر قوم و نژاد، با هر گرایش و سلیقه زیر پرچم عزاداری و ادای احترام و تکریم به همدیگر از دیگر کارکردهای اجتماعی عزاداری است.[۳۷]
- سیاسی؛ تقویت و احیای روحیۀ استقلالطلبی، ظلمستیزی، مبارزه با بیعدالتی، استبداد و فساد اجتماعی و نقد عملکرد حاکمان ظالم و مستبد، از آثار سیاسی عزاداری است.[۳۸]
- دینی؛ در عزاداری، فرهنگ و شعایر دینی احیا و پیوندهای دینی و عاطفی با اولیای دین برقرار میشود. عزاداری باعث تقویت دینداری، تعهّد به انجام وظایف دینی و پاکزیستی افراد میشود.[۳۹] به باور کارشناسان تربیتی، در مجالس عزاداری، بیان معارف دینی، توسل به اهلبیت باعث تقرب بهخداوند، ارتقای معرفت دینی، تحکیم باورها و تحریک هیجانات مذهبی میشود که میزان پایبندی افراد را به دین بیشتر و نقش فزایندهای در دینداری افراد دارد.[۴۰]
- روانشناختی؛ عزاداری باعث آرامش روحی و روانی افراد میشود. از نظر دینی ذکر و یاد خدا در انسان ایجاد آرامش میکند،[۴۱] ذکر و یاد اهلبیت پیامبر اسلام نیز چون ذکر و یاد خدا است که موجب آرامش روانی انسان میشود.[۴۲]
- اخلاقی؛ بیان فضایل اخلاقی در مجالس عزاداری همچون اخلاص، جوانمردی، ایثار، فداکاری، وفاداری، عزتنفس، غیرت، شجاعت، حقطلبی، فضیلتخواهی، کمالطلبی، نقش مهمی در تربیت اخلاقی افراد دارد.[۴۳] همچنین در مجالس عزاداری، خاندان پیامبر اسلام، بهعنوان الگو و اسوههای تربيتي بشر معرفي میشوند تا نسل امروز برای رسيدن به کمال و سعادت ابدي، از آنها پیروی کنند.[۴۴]
سوگواری غیرمذهبی
سوگواری غیرمذهبی عموماً معطوف به برپایی آیینهای سوگ در مرگ عزیزان و آشنایان است. ابراز احساسات عاطفی بازماندگان به فرد درگذشته، امری فراتر از دین، مذهب، قومیت و ملیت خاص است و سوگواری بهخاطر درگذشت عزیزان، همواره به شیوههای گوناگون وجود داشته است. بهعنوان مثال در کره جنوبی، فقط همجنسهای متوفی كه قبل از مرگ او حضور داشتهاند، حق حضور در مراسم و گریه بر میت را دارند. آنها تا سه روز غذا بر مزار متوفی میبرند و برای او عزاداری میکنند. در آفریقای جنوبی، سوگواری در مرگ عزیزان، از یك هفته تا یک ماه ادامه دارد. عزاداران با پوشیدن لباس سیاه، یا گرهزدن پارچۀ مشكی در لباس خود، در سوگ عزیز ازدسترفته، گریه میکنند. مردم هند 13 روز برای شخصی متوفی عزاداری کرده و در این مدت از پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهای شیرین پرهیز میکنند.[۴۵]
فلسفۀ سوگواری
به گفته کارشناسان، فلسفه اصلی برگزاری مراسم ترحیم، یادآوری مرگ بهعنوان یک واقعیت حتمی برای زندگان است. در این میان، دور هم جمع شدن افراد در شرایط سخت و بحرانی، به آنها آرامش روحی و روانی میبخشد و از میزان تألم ناشی از فقدان عزیزان میکاهد. این سنت حسنه، نسل به نسل منتقل شده و تا به امروز بهعنوان یکی از راهکارهای التیامبخش در مواجهه با غم و اندوه، جایگاه خود را حفظ کرده است.[۴۶]
سوگواری از منظر ادیان و مذاهب
- سوگواری در آیین یهود: یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه میخوانند و گریه میکنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار میشود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه میدارند و روی آینههای خانه را میپوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا میکند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را میخواند.[۴۷]
- سوگواری در آیین مسیحیت: مسیحیان، بهویژه کاتولیکها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار میکنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام میشود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن میکنند و تور یا روسری سیاه بر سر میاندازند.[۴۸]
- سوگواری در آیین زرتشت: در آیین زرتشت، سوگواری بهشکل ناله و شیون ممنوع است و موجب آزار روح درگذشته دانسته میشود. مراسم رسمی شامل چند مرحله در روزهای سوم، چهارم، دهم و سیام است و پس از آن، مراسم ماهانه «روزه» به مدت یک سال و سالگردها تا سی سال ادامه دارد. در شب سوم، ختم سهباره گرفته شده، یکدست لباس کامل خیرات میشود و حیوانی به نیابت قربانی میشود. روز چهارم، بخشی از قربانی به آتش گذاشته میشود. در سی روز اول پس از فوت، هر روز خیرات خوراک انجام میشود و پس از آن، هر سی روز یک بار قربانی و خیرات تکرار میشود. پایان سال اول مراسم ویژهای با قربانی سوم برگزار میشود و پس از آن، سالگردها همراه خیرات تا سی سال ادامه دارد.[۴۹]
- سوگواری در آیین اسلام: مسلمانان مراسم سوگواری را پس از خاکسپاری متوفی برگزار میکنند. در فقه اهلسنت، عزاداری پس از فوت میت بهطور کلی پذیرفته است؛ اما معمولاً محدود به گریه و ندبه تا سه روز میشود؛ برخی از حنابله تسلیت پس از این مدت را نیز جایز میدانند.[۵۰] مالکیه و حنفیه گریه بلند و فریاد زدن را حرام میدانند، در حالی که شافعیه و حنابله آن را مباح میدانند؛ اما همه علما ریختن اشک بدون صدا را مجاز میشمارند.[۵۱] برگزاری مراسم سالگرد وفات نزد اهلسنت معمول نیست.[۵۲] وهابیها که شاخهای از سلفیه هستند، سوگواری در مرگ عزیزان را جایز نمیدانند؛ از منظر آنها سوگواری در متون دینی صریحاً تأیید نشده و ممکن است بدعت باشد. همچنین سوگواری میتواند نشانه مخالفت با قضا و قدر الهی تلقی شود.[۵۳]
کارکرد سوگواری
- پذیرش واقعیت مرگ؛ افراد با مرگ عزیزان دچار شوک و ناباوری میشوند، اما دیدن جسد و بهویژه شرکت در مراسم تدفین و یادبود، گام مهمی در پذیرش تدریجی واقعیت از دست دادن عزیز است. این مراسم فرصتی برای وداع با فرد از دست رفته فراهم میکند.
- بیان و پردازش احساسات؛ سوگواری فرآیندی پر از احساسات و گاه متناقض مانند بهت، کرختی، بیقراری، دلتنگی شدید، خشم، احساس گناه و حتی حس رهایی است. عزاداری به افراد اجازه میدهد این احساسات دشوار را تجربه کنند، مرور کنند و بهتدریج با آنها کنار بیایند. گریه کردن، فکر کردن به خاطرات خوب و بد و خلوتگزینی، همگی بخشی از این پردازش هستند.
- بهرهگیری از حمایت اجتماعی و فرهنگی؛ مردم فرهنگهای مختلف با مرگ با روشهای خاص خود کنار میآیند و آداب و مراسم سوگواری و عزاداری میتواند خیلی عمومی و نمایشی و یا خصوصی و آرام باشد. این نشان میدهد که عزاداری یک بستر اجتماعی و فرهنگی است که به فرد سوگوار کمک میکند تا در قالب یک چارچوب شناخته شده، درد خود را بیان کند و از حمایت اطرافیان و سنتها بهرهمند شود.
- بازگشت به زندگی و شروع مجدد؛ با گذشت زمان و طی کردن مراحل سوگواری، درد اولیه کاهش یافته و فرد بهتدریج میتواند به آینده فکر کند. عزاداری به فرد کمک میکند تا انرژی از دست رفته خود را بازیابد و به فعالیتهای معمول بازگردد.[۵۴]
فرهنگسازی در سوگواری
روایات اسلامی تصریح دارند که پس از مرگ، تنها باقیات الصالحات برای متوفی سودمند خواهند بود؛ ازجمله دعا و طلب مغفرت، قرائت قرآن و انجام نماز و روزههای قضا به نیابت از متوفی، سفرهای زیارتی نیابتی، پرداخت حقوق الهی و مردمی که بر ذمهاش بوده و همچنین کمک به امور خیریه به یاد او. تشریفات مراسم عزاداری برای متوفی بیفایده است. در فرهنگ مسلمانی، این باور رایج است که تا سه روز نباید در منزل صاحب عزا غذا صرف شود و همسایگان و بستگان در این مدت، غذای خانواده عزادار را تأمین میکنند.[۵۵] پس از سپری شدن روزهای نخست سوگواری و کاهش شدت غم، بهتر است بازماندگان صدقات و امور خیریه را به یاد متوفا انجام دهند، ازجمله یاری نیازمندان، حمایت از درماندگان، فراهم کردن جهیزیه دختران مستمند و دیگر اقدامات نیکوکارانه. این راهکار علاوه بر جلوگیری از برگزاری مراسمی که ممکن است برای درگذشته سودی نداشته و موجب زحمت اطرافیان شود، شیوهای ارزشمند برای حفظ یاد و خاطره او به شمار میآید.[۵۶]
سوگواری در فرهنگ ایرانی
شیعیان ایران، عموماً در برگزاری مجالس سوگواری به آموزههای دین اسلام، توجه ویژهای دارند و این آیین را با نام مجلس ترحیم برگزار میکنند. در فقه شیعه، سفارش شده است که مدت عزاداری و برپایی مجلس سوگواری بر عزیزان بیش از سه روز نباشد.[۵۷] همچنین ایرانیان از دیرباز، مجالس ترحیم را در مساجد برگزار میکردهاند.[۵۸] مراسم مهم شامل هفتم، چهلم و سالگرد فوت است که در آنها قرآنخوانی، مدیحهسرایی و پذیرایی با حلوا و خرما صورت میگیرد. عزاداران بر سر مزار حاضر شده و برای متوفا فاتحه میخوانند و از خدا برای او آمرزش میطلبند. پس از چهلم و سالگرد، خویشان هدایایی برای صاحبان عزا میآورند تا لباس سیاه را از تن بهدر کنند. در برخی مناطق مراسم شام غریبان شب اول پس از مرگ برگزار میشود که شامل روشن کردن شمع، قرآنخوانی و دعا برای آمرزش است. خانوادههایی که فرزند جوان از دست دادهاند نیز ممکن است حجله ببندند.[۵۹]
در سالهای اخیر، برخی مراسم ترحیم از مساجد و حسینیهها به تالارهای مجلل منتقل شده و گرفتار تشریفات ظاهری با صرف هزینۀ بسیار شدهاند.[۶۰] تهیۀ بستههای خوراک گرانقیمت یا چندین شبانهروز پذیرایی از مردم،[۶۱] از رسمهایی است که سنت اصیل حلوا و خرمای عزا را به غذاها و دسرهای رنگی تغییر داده و مراسم ترحیم را تجملیتر از مراسم عروسی میسازد.[۶۲] نواختن دف، ساز، نی و پیانو در مجلس ترحیم بهجای یاد خدا، از رسمهای نوپدید در برخی مجالس ترحیم است.[۶۳] همچنین در حالی که مجالس سوگواری ایرانیان از دوران زرتشت با آرامش و حرمت همراه بود، امروزه گاهی با موسیقی و حرکات موزون همراه میشود و از فضای طلب مغفرت برای متوفا، فاصله میگیرد.[۶۴] اهدای تاج گل و نصب چندین پارچهنوشته بر سردر منزل متوفی، نصب عکسها و تصاویر بزرگ در معابر عمومی، اقامت طولانیمدت در منزل صاحبان عزا، پذیرایی با انواع نوشیدنیها و خوراکها، از جمله بدعتهای آیین سوگواری در دوران معاصر است.[۶۵]
تفاوتهای عزاداری مذهبی و سوگواری غیرمذهبی
عزاداری بر اولیای الهی از سوگواری بر میت معمولی متفاوت است؛ زیرا گریه و سوگواری بر نزدیکان و خویشان بیشتر جنبه عاطفی و ترحمی دارد و ارتباط زیادی با مسائل دینی ندارد. از سوی دیگر، گریه و عزاداری بر مصائب اولیای الهی وجه دینی و الهی دارد و روایات بسیاری در مورد یادآوری و گریه بر آنان وارد شده است. این تفاوت باعث میشود که در مواردی مانند عزاداری بر اهلبیت، گریه و یادآوری مصائبشان تشویق و حتی سفارش شود؛ در حالی که درباره سایر مصیبتها صبر و شکیبایی توصیه شده است. روایات متعددی بر اهمیت گریه و حتی گریاندن دیگران در مصیبت اهل بیت وارد شده است؛ چنان که حتی جزع و بیتابی در این مصیبت روا شمرده شده، در حالی که جزع بر میت معمولی حرام است.[۶۶]
پانویس
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ج5، ص5011-5012.
- ↑ محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاعرسانیحوزه.
- ↑ «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ «مهمترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرقنیوز.
- ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوهها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنتهای جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
- ↑ فردوسی، شاهنامه «داستان سیاوش»، وبسایت گنجور.
- ↑ فردوسی، شاهنامه «فریدون»، وبسایت گنجور.
- ↑ «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکینبشته.
- ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوهها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنتهای جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
- ↑ سورۀ یوسف، آیۀ 84.
- ↑ طوسی، تهذيب الأحكام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، 1365ش، ج8، ص325.
- ↑ «مهمترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرقنیوز.
- ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوهها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنتهای جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
- ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوهها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنتهای جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
- ↑ آقاجانی، « تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانیحوزه.
- ↑ محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاعرسانیحوزه.
- ↑ ابنقولویه، کاملالزیارات، 1356ش، ج1، ص100.
- ↑ «مهمترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرقنیوز.
- ↑ «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وبسایت بیتوته.
- ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وبسایت فرهنگی اعتقادی فطرت.
- ↑ «آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وبسایت راسخون.
- ↑ بابایی، «آسیبشناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.
- ↑ نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداري اهلبیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص21-24.
- ↑ بابایی، «آسیبشناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.
- ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وبسایت مجلۀ اتاقک.
- ↑ آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وبسایت بیتوته.
- ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ «نگاهی به آداب و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین.
- ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ موسوی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشههای امام خمینی و امیل دورکیم»، وبسایت پرتال امام خمینی.
- ↑ محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ سورۀ رعد، آیۀ 28.
- ↑ «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «آموزههاي تربيتي در قيام عاشورا»، وبسایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
- ↑ «آموزههاي تربيتي در قيام عاشورا»، وبسایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
- ↑ «عجیبترین رسوم كفن و دفن در دنیا»، وبسایت بیتوته.
- ↑ «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.
- ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل.
- ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل.
- ↑ «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهية الكويتية، ج12، ص288،
- ↑ الجزيري، الفقه على المذاهب الأربعة، 1419ق، ج۱، ص۴۸۴.
- ↑ «عزاداری در اهلسنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وبسایت جواب سیتی.
- ↑ «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ «سوگواری چه تاثیری روی بازماندگان میگذارد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «بدعتگذاریهای ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «بدعتگذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وبسایت متکازین.
- ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوهها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنتهای جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
- ↑ «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.
- ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل.
- ↑ رحمانی و قربانی، «تدفین بهمثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیینهای مرگ در بهشت زهرا»، 1396ش، ص419.
- ↑ «تشریفات و بدعتها در برگزاری آیینهای وفاتیافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «مرگ سنتها در سایۀ چشموهمچشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر
- ↑ «ختمهای لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرقنیوز.
- ↑ «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وبسایت خبری-تحلیلی تابناک.
- ↑ «بدعتگذاریهای ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «سه روز عزاداری برای میت!»، وبسایت پرسمان.
منابع
- قرآن کریم
- «آداب مجالس روضه و عزاداری امام حسین علیهالسلام»، وبسایت مکتب وحی، تاریخ بازدید: 5 شهریور 1404ش.
- «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: 5 شهریور 1404ش.
- «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: 12 اکتبر 2016م.
- «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
- «آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1403ش.
- آقاجانی، علی «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
- «آموزههاي تربيتی در قيام عاشورا»، وبسایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
- ابنقولویه، جعفر، کاملالزیارات، نجف، دارالمرتضویه، 1356ش.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1381ش.
- بابایی، رضا، «آسیبشناسی مجالس عزاداری»، پیام ویژه محرم، شمارۀ 86، 1386ش.
- «بدعتگذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وبسایت متکازین، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1397ش.
- «بدعتگذاریهای ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1403ش.
- «تشریفات و بدعتها در برگزاری آیینهای وفاتیافتگان کهکیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۷۸ش.
- الجزایری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، دارالثقلين، بیروت، 1419ق.
- «ختمهای لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرقنیوز، تاریخ درج مطلب: 14 تیر 1401ش.
- «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: 6 مرداد 1404ش.
- ربانی، محمدعلی، «بررسی تطبیقی شیوهها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین (ع) و سنتهای جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن، تاریخ درج مطلب: 1 سپتامبر 2019م.
- رحمانی، جبار و قربانی، هاجر، «تدفین بهمثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیینهای مرگ در بهشت زهرا»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورۀ ۶، شمارۀ ۳، پاییز ۱۳۹۶ش.
- «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وبسایت خبری-تحلیلی تابناک، تاریخ درج مطلب: 5 خرداد 1404ش.
- «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وبسایت فرهنگی اعتقادی فطرت، تاریخ بازدید: 1 شهریور 1404ش.
- «سوگواری چه تاثیری روی بازماندگان میگذارد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 15 بهمن 1397ش.
- «سه روز عزاداری برای میت!»، وبسایت پرسمان، تاریخ درج مطلب 14 آبان 1391ش.
- شریفی، فاطمه، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وبسایت مجله اتاقک، تاریخ درج مطلب: 26 دی 1400ش.
- «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1385ش.
- طوسی، حسن، تهذيب الأحكام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1365ش.
- «عجیبترین رسوم كفن و دفن در دنیا»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
- «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا وسیما، تاریخ درج مطلب: 12 مهر1396ش.
- «عزاداری در اهلسنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وبسایت جواب سیتی، تاریخ درج مطلب: 9 بهمن 1397ش.
- «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1393ش.
- فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1404ش.
- «گونههای مخالفت با عزاداری برای امام حسین علیه السّلام»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 20 شهریور 1401ش.
- مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهية الكويتية، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية، الكويت، 1427ق.
- محتشم کاشانی، دیوان اشعار، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
- محدثی، جواد، «فلسفۀ عزاداری» پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
- «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وبسایت چهارفصل، تاریخ بازدید: 30 مرداد 1404ش.
- «مرگ سنتها در سایۀ چشموهمچشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۰ش.
- «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1396ش.
- موسوی، سیدمحمدعلی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشههای امام خمینی و امیل دورکیم»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1396ش.
- «مهمترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرقنیوز، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1395ش.
- نجفی، زینالعابدین، «اعمال نامتعارف در عزاداري اهلبیت (ع) از منظر فقه امامیه»، فصلنامه دین و سیاست، شماره 17 و 18 پاییز و زمستان، 1387ش.
- «نگاهی به آداب و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
- «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکینبشته، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1404ش.