پیشنویس:مشارکت اجتماعی زن: تفاوت میان نسخهها
زهرا غلامی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
زهرا غلامی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
مشارکت اجتماعی زنان بهمعنای ورود زنان به حوزهای فراتر از محدودهٔ تعریف شده در [[خانواده]]، [[مسئولیتپذیری]] در [[جامعه]] و نیز انجام فعالیتهای اجتماعی است. این مسئله هم حق است و هم تکلیف. کارشناسان معتقدند که موانع فرهنگی و اجتماعی زمینهٔ سهمگیری زنان را در طول تاریخ با چالش و کندی مواجه کرده است. حضور فعال زنان در فضای عمومی، علیرغم فوائد با آسیبهایی نیز همراه بوده که ناشی از مدیریت نشدن آن است. | مشارکت اجتماعی زنان بهمعنای ورود زنان به حوزهای فراتر از محدودهٔ تعریف شده در [[خانواده]]، [[مسئولیتپذیری]] در [[جامعه]] و نیز انجام فعالیتهای اجتماعی است. این مسئله هم حق است و هم تکلیف. کارشناسان معتقدند که موانع فرهنگی و اجتماعی زمینهٔ سهمگیری زنان را در طول تاریخ با چالش و کندی مواجه کرده است. حضور فعال زنان در فضای عمومی، علیرغم فوائد با آسیبهایی نیز همراه بوده که ناشی از مدیریت نشدن آن است. | ||
==تعریف مشارکت اجتماعی | ==تعریف مشارکت اجتماعی زنان== | ||
مشارکت اجتماعی یعنی وقتی تمام اعضای یک جامعه، فرصت داشته باشند تا بهطور فعال در تصمیمگیریها و فعالیتهایی که روی زندگیشان تاثیر میگذارد، نقش ایفا کنند.<ref>Midgley, Community Participation, Social Development, 1989, P23.</ref> به عبارت دیگر مشارکت اجتماعی یعنی همه بتوانند مسئولیتپذیر باشند و کنار هم همکاری کنند تا جامعه بهتر شود.<ref>وینر و هانتینگتون، درک توسعهٔ سیاسی، 1379ش، ص16.</ref> | |||
مشارکت | این مشارکت موجب میشود روابط بین افراد و گروهها گسترش پیدا کند. مردم در انجمنهای داوطلبانه، باشگاهها و گروهها شرکت میکنند تا در فرایندهای اجتماعی بیشتر درگیر شوند و به سیاستهای اجتماعی کمک کنند.<ref>محسنی تبریزی، بررسی زمینهٔ مشارکتی روستاییان و ارتباط آن با ترویج کشاورزی، 1369ش، ص108.</ref> | ||
کارشناسان | کارشناسان میگویند اگر همۀ گروهها و اقشار جامعه، بهخصوص زنان، در تصمیمگیریها شرکت کنند، جامعه بهتر پیشرفت میکند. این کار فقط بهمعنای برابری نیست، بلکه به حقوق زنان نیز احترام گذاشته میشود و مسائل مربوط به آنها بهتر دیده میشود. همچنین، شرایط کاری و زندگی اجتماعی آنها بهتر در نظر گرفته میشود.<ref>Hanish, A Governance Perspective on The Role of Cooperatives in Rural Development, 2005, P3.</ref> | ||
در | اما بعضیها هم انتقاد دارند که در نگاه غربی، مشارکت اجتماعی زنان ممکن است فقط ابزاری باشد که نظام [[مردسالاری|مردسالار]] سرمایهداری به نفع خودش از آن استفاده میکند.<ref>خامنهای، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=51655 «بیانات در دیدار اقشار مختلف بانوان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> | ||
در جوامع اسلامی نیز آموزهها و الگوهای قرآنی، زنان را علاوه بر ایفای نقشهای مهم [[نقش همسری زن|همسری]] و [[نقش مادری|مادری]]، به اثرگذاری در مسیر ساخت جامعهای عادلانه، [[اخلاق محوری|اخلاقمدار]] و پیشرفته، سفارش میکند<ref>نصیری، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، 1394ش، ص90.</ref> و قرآن با معرفی نمونههایی از زنان اثرگذار در تاریخ، بر ضرورت [[مسئولیتپذیری]] اجتماعی زنان در راستای تحقق عدالت و برابری و همکاری در ترسیم آیندهای مطلوب تأکید کرده است.<ref>[3] سوره آلعمران، آیه 35؛ سوره قصص، آیه 7؛ سوره توبه، آیة 100.</ref> | در جوامع اسلامی نیز آموزهها و الگوهای قرآنی، زنان را علاوه بر ایفای نقشهای مهم [[نقش همسری زن|همسری]] و [[نقش مادری|مادری]]، به اثرگذاری در مسیر ساخت جامعهای عادلانه، [[اخلاق محوری|اخلاقمدار]] و پیشرفته، سفارش میکند<ref>نصیری، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، 1394ش، ص90.</ref> و قرآن با معرفی نمونههایی از زنان اثرگذار در تاریخ، بر ضرورت [[مسئولیتپذیری]] اجتماعی زنان در راستای تحقق عدالت و برابری و همکاری در ترسیم آیندهای مطلوب تأکید کرده است.<ref>[3] سوره آلعمران، آیه 35؛ سوره قصص، آیه 7؛ سوره توبه، آیة 100.</ref> | ||
== تاریخچه مشارکت اجتماعی | ==تاریخچه مشارکت اجتماعی زنان== | ||
=== مشارکت اجتماعی زنان در طول تاریخ === | ===مشارکت اجتماعی زنان در طول تاریخ=== | ||
مشارکت اجتماعی زنان در جوامع متفاوت و در طول تاریخ بر اساس شرایط خاص فرهنگی و اجتماعی بوده است | مشارکت اجتماعی زنان در جوامع متفاوت و در طول تاریخ بر اساس شرایط خاص فرهنگی و اجتماعی بوده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7284 خامنهای، «بیانات در اجتماع بانوان خوزستان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای]</ref> در دوران باستان، نقش زنان عمدتاً به حوزۀ خصوصی و خانوادگی محدود بود، اگرچه در برخی تمدنها مانند مصر، زنان از حقوق قانونی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار بودند. در قرون وسطی، تحت تأثیر ساختارهای مذهبی و سنتی، این محدودیتها در اکثر جوامع تشدید شد. | ||
با آغاز دورۀ رنسانس و بهویژه عصر روشنگری، ایدههای اولیۀ برابری و حقوق فردی مطرح شد که زمینهساز تحولات آینده شد. نقطۀ عطف اصلی، انقلاب صنعتی بود که زنان را بهصورت گسترده وارد نیروی کار و فضای عمومی کرد. این حضور، آگاهی اجتماعی آنان را افزایش داد و به شکلگیری اولین جنبشهای سازمانیافته برای کسب حقوقی مانند حق رأی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم منجر شد. | |||
قرن بیستم دورۀ دستاوردهای بزرگ بود؛ زنان در بسیاری از کشورها به حقوق سیاسی و دسترسی به آموزش عالی دست یافتند و نقشهای اجتماعی و حرفهای متنوعی را بر عهده گرفتند. امروزه، با وجود پیشرفتهای چشمگیر، تلاش برای دستیابی به برابری کامل در عرصههای اقتصادی و سیاسی در سراسر جهان همچنان ادامه دارد. | |||
==== | ===مشارکت اجتماعی زنان پس از اسلام=== | ||
اسلام مسئولیت و مشارکت اجتماعی زنان را بهرسمیت شناخته است و مسئولیت زنان در قبال سرنوشت فردی و اجتماعی برابر با مردان معرفی شده ولی نحوۀ ایفای آن متفاوت است.<ref>خامنهای، «بیانات در اجتماع بانوان خوزستان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله عظمی خامنهای</ref> در اسلام، بیعت، مالکیت، مسئولیت و حضور سیاسی و اجتماعی زنان پذیرفته شده است.<ref>سوره ممتحنه، آیهٔ ۱۲</ref> بههمین دلیل زنان از دیرباز در تاریخ اسلام و ایران در عرصههای مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی حضور فعال داشتهاند. الگوهای دینی و قرآنی مانند فاطمه زهرا، مریم، آسیه و خدیجه نمونههای برجستهای از کنشگری و مقاومت اجتماعی زنان را ارائه میدهند که فارغ از زمان و مکان ارزشمند هستند. برخی از این نمونهها که در قرآن کریم بهعنوان مراجع الهامبخش مطرح شدهاند، عبارتند از: | |||
# '''آسیه، همسر فرعون: الگوی مقاومت در برابر ظلم'''؛ همسر فرعون<ref>سوره تحریم، آیه 11.</ref> با ایمان راسخ و پایداری در برابر ظلم استبدادی ایستاد<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/ قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج10، ص140.]</ref> و علیرغم فشارهای اجتماعی و سیاسی شدید، به خدا ایمان آورد و الگویی از مقاومت و پایداری شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/12023/10/64 الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج10، ص64.]</ref> | |||
# '''حضرت مریم: نماد زهد، تقوا و تربیت دینی'''؛ مریم با استواری ایمان و تقوا در برابر تبعیضها و قضاوتهای نادرست اجتماعی ایستادگی کرد،<ref>[https://lib.eshia.ir/12023/3/232 طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج3، ص232.]</ref> مسئولیت نگهداری از فرزندش را به عهده گرفت و الگویی از مقاومت در برابر هنجارهای نادرست شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/12013/1/174/ثمان عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج1، ص174.]</ref> | |||
# '''زنان مدینه: حامی و پشتیبان پیامبر اکرم؛''' زنان مؤمن مدینه به تأثیر آموزههای اسلامی در حوزههای گوناگون کنشگری اجتماعی گروهی داشتند و تلاش کردند اسلام و پیامبر را یاری رسانند.<ref>[https://lib.eshia.ir/44786/1/162/ام_عماره_احد المقریزی، ، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، بیتا، ج1، ص162.]</ref> | |||
# '''خدیجه: الگوی موفقیت اقتصادی و حمایت استراتژیک'''؛ خدیجه که زنی توانمند در عرصۀ اقتصادی بود، با ثروت و مدیریت صحیح خود از اسلام حمایت کرد<ref>حسینی شاهعبدالعظیمی، تفسیر اثنیعشری، 1363ش، ج14، ص256.</ref> و نشان داد زنان میتوانند همزمان در خانهداری و کنشگری اجتماعی و اقتصادی موفق و تأثیرگذار باشند.<ref>[https://lib.eshia.ir/11008/35/425 مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج35، ص425؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، 1379ق، ج3، ص320.]</ref> | |||
==== | ==== ویژگیهای زنان کنشگر اجتماعی در قرآن ==== | ||
الگوهایی که قرآن کریم برای مشارکت فعال زنان در جامعه ارائه میدهد، دارای ویژگیهای زیر هستند: | |||
* | * '''انگیزه و جرأت بیان دیدگاهها'''؛ زنان تأثیرگذار مانند همسر فرعون که در برابر ظلم مقاومت کرد<ref>سوره تحریم، آیه 11.</ref> یا زنانی که پرسشهای خود را مستقیماً با پیامبر اکرم در میان میگذاشتند، از جرات و انگیزهٔ لازم برای بیان نظرات و تجربیات خود برخوردار بودند. این ویژگی، زمینهساز مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی و فرهنگی است.<ref>[https://pdf.lib.efatwa.ir/91003/4/306 هیثمی، مجمعالزوائد، 1408ق، ج4، ص306.]</ref> | ||
* '''مدیریت چالشها و مقاومت'''؛ زنان مؤمن در برابر مخالفتها و فشارهای اجتماعی استقامت میکنند. قرآن بر ضرورت [[صبر]] و ایستادگی در برابر دشواریها تأکید دارد. این پیام برای زنان کنشگر اجتماعی، الگویی از تحمل و مدیریت چالشها فراهم میکند تا با عزم راسخ در مسیر فعالیتهای خود باقی بمانند.<ref>[https://lib.eshia.ir/50081/19/579 طباطبایی، تفسیرالمیزان، 1374، ج19، ص579.]</ref> | |||
* زنان | * '''پایداری در مسیر هدف'''؛ آموزههای قرآن، زنان کنشگر اجتماعی را ترغیب میکند که همانند حضرت مریم، مادر موسی، خواهر موسی و زن فرعون برای رسیدن به هدف خود شرایط دشوار را تحمل کنند؛ این تلاشها در نهایت به شکوفایی شخصیت موسی و هدایت قومش منجر شد.<ref>جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1387ش، ص119.</ref> | ||
==انواع مشارکت اجتماعی زنان== | ==انواع مشارکت اجتماعی زنان== | ||
انواع مشارکت اجتماعی زنان بهطور کلی شامل موارد زیر است که در پژوهشها و مطالعات مختلف به مقیاسهای متفاوتی در ایران و جوامع دیگر اشاره شده است: | انواع مشارکت اجتماعی زنان بهطور کلی شامل موارد زیر است که در پژوهشها و مطالعات مختلف به مقیاسهای متفاوتی در ایران و جوامع دیگر اشاره شده است: | ||
# '''مشارکت مدنی''': مانند شرکت در فعالیتهای مرتبط با تصمیمگیریهای اجتماعی و زندگی روزمره که شامل حضور در انتخابات، انجمنهای محلی و فعالیتهای مدنی است. کمترین میانگین مشارکت زنان در این نوع مشارکت گزارش شده است. | #'''مشارکت مدنی''': مانند شرکت در فعالیتهای مرتبط با تصمیمگیریهای اجتماعی و زندگی روزمره که شامل حضور در انتخابات، انجمنهای محلی و فعالیتهای مدنی است. کمترین میانگین مشارکت زنان در این نوع مشارکت گزارش شده است. | ||
# '''مشارکت حمایتی''': فعالیتهایی که به حمایت و کمک به دیگران یا گروههای خاص اختصاص دارد. مشارکت در گروههای خیریه و سازمانهای حمایتی نمونهای از این نوع است. | #'''مشارکت حمایتی''': فعالیتهایی که به حمایت و کمک به دیگران یا گروههای خاص اختصاص دارد. مشارکت در گروههای خیریه و سازمانهای حمایتی نمونهای از این نوع است. | ||
# '''مشارکت فرهنگی و تاریخی''': مانند شرکت در برنامهها و فعالیتهای فرهنگی، هنری و تفریحی که افزایش سطح آگاهی فرهنگی و ایجاد ارتباط اجتماعی را شامل میشود. | #'''مشارکت فرهنگی و تاریخی''': مانند شرکت در برنامهها و فعالیتهای فرهنگی، هنری و تفریحی که افزایش سطح آگاهی فرهنگی و ایجاد ارتباط اجتماعی را شامل میشود. | ||
# '''مشارکت محلی''': مانند فعالیتهای اجتماعی مرتبط با محل زندگی و جامعۀ محلی که شامل شرکت در برنامههای محلی و انجمنهای مردمنهاد محلی میشود. | #'''مشارکت محلی''': مانند فعالیتهای اجتماعی مرتبط با محل زندگی و جامعۀ محلی که شامل شرکت در برنامههای محلی و انجمنهای مردمنهاد محلی میشود. | ||
# '''مشارکت مذهبی و خیریهای''': مثل حضور فعال در مراسم دینی، فعالیتهای خیریه و نیکوکاری. این نوع مشارکت در زنان بیشترین میزان حضور را دارد و فعالیتهای داوطلبانۀ زیادی در این عرصهها انجام میشود. | #'''مشارکت مذهبی و خیریهای''': مثل حضور فعال در مراسم دینی، فعالیتهای خیریه و نیکوکاری. این نوع مشارکت در زنان بیشترین میزان حضور را دارد و فعالیتهای داوطلبانۀ زیادی در این عرصهها انجام میشود. | ||
# '''مشارکت در فعالیتهای انقلابی و سیاسی''': مانند شرکت در جنبشها، اعتراضات و فعالیتهای سیاسی و انقلابی که میتواند شامل فعالیتهای سیاسی رسمی یا غیررسمی در راستای تغییرات اجتماعی باشد. | #'''مشارکت در فعالیتهای انقلابی و سیاسی''': مانند شرکت در جنبشها، اعتراضات و فعالیتهای سیاسی و انقلابی که میتواند شامل فعالیتهای سیاسی رسمی یا غیررسمی در راستای تغییرات اجتماعی باشد. | ||
# '''مشارکت اقتصادی''': حضور فعال زنان در امور اقتصادی نهتنها رضایت فردی آنان را افزایش میدهد، بلکه بخشی از نیازهای مادیشان را نیز برآورده میسازد.<ref>علی محمدی، اشتغال یا خانهداری کدام یک؟، 1387، ص65.</ref> | #'''مشارکت اقتصادی''': حضور فعال زنان در امور اقتصادی نهتنها رضایت فردی آنان را افزایش میدهد، بلکه بخشی از نیازهای مادیشان را نیز برآورده میسازد.<ref>علی محمدی، اشتغال یا خانهداری کدام یک؟، 1387، ص65.</ref> | ||
بنابر تحقیقات انجامشده، در بسیاری از جوامع از جمله ایران، مشارکت زنان در حوزههای مذهبی و خیریهای پررنگتر است و مشارکت مدنی و سیاسی کمتر دیده میشود. این دستهبندیها نشان میدهد که زنان به روشها و عرصههای مختلف و متناسب با فرهنگ خود در جامعه نقشآفرینی میکنند. | بنابر تحقیقات انجامشده، در بسیاری از جوامع از جمله ایران، مشارکت زنان در حوزههای مذهبی و خیریهای پررنگتر است و مشارکت مدنی و سیاسی کمتر دیده میشود. این دستهبندیها نشان میدهد که زنان به روشها و عرصههای مختلف و متناسب با فرهنگ خود در جامعه نقشآفرینی میکنند. | ||
== اهمیت کنشگری اجتماعی زنان == | ==اهمیت کنشگری اجتماعی زنان== | ||
کنشگری اجتماعی زنان اهمیت فراوانی دارد که در بنا و پیشرفت جوامع مختلف نقش اساسی ایفا میکند. در جوامع اسلامی نیز مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی، بر اساس آموزههای قرآنی، بخشی از مسئولیت فردی و اجتماعی آنان است که در راستای ارتقای جامعه و دستیابی به کمال انسانی انجام میشود. این نقشآفرینی اهداف متعالی دین را محقق میسازد.<ref>فاضلی بیارجمندی، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، 1381ش، ص216.</ref> | کنشگری اجتماعی زنان اهمیت فراوانی دارد که در بنا و پیشرفت جوامع مختلف نقش اساسی ایفا میکند. در جوامع اسلامی نیز مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی، بر اساس آموزههای قرآنی، بخشی از مسئولیت فردی و اجتماعی آنان است که در راستای ارتقای جامعه و دستیابی به کمال انسانی انجام میشود. این نقشآفرینی اهداف متعالی دین را محقق میسازد.<ref>فاضلی بیارجمندی، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، 1381ش، ص216.</ref> | ||
* '''تحقق عدالت اجتماعی''': مشارکت فعال زنان در جامعه عاملی برای مقابله با تبعیض و تقویت مسئولیت اجتماعی معرفی شده است. این مشارکت به بهبود توازن اجتماعی و ارتقای [[اخلاق]] و ارزشهای جامعه کمک میکند.<ref>سوره نساء، آیه 1؛ سوره آلعمران، آیه 195؛ رضایی اصفهانی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، 1385ش، ج7، ص21.</ref> | |||
مشارکت فعال زنان در جامعه عاملی برای مقابله با تبعیض و تقویت مسئولیت اجتماعی معرفی شده است. این مشارکت به بهبود توازن اجتماعی و ارتقای [[اخلاق]] و ارزشهای جامعه کمک میکند.<ref>سوره نساء، آیه 1؛ سوره آلعمران، آیه 195؛ رضایی اصفهانی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، 1385ش، ج7، ص21.</ref> | |||
* '''توسعه و پیشرفت جامعه''': زنان با حضور فعال در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به پیشرفت جامعه کمک کرده و نقش مادری و همسریشان موجب استحکام [[خانواده]] و [[تربیت]] نسل آینده میشود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1873821 حسینی و ولایتی فاضل، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»، 1401ش، ص25.]</ref> | |||
* '''تقویت بنیانهای اخلاقی و معنوی''': کنشهای اجتماعی زنان تأثیر قابلتوجهی در گسترش ارزشهای اخلاقی و معنوی دارد. مشارکت آنها در فعالیتهای فرهنگی، موجب اصلاح عادات ناپسند و تقویت اخلاق در جامعه میشود.<ref>خامنهای، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصههای حضور اجتماعی، 1392ش، ص99-100.</ref> | |||
* '''تأمین سلامت روانی و اجتماعی زنان''': فعالیتهای اجتماعی زنان نهتنها حس مفید بودن آنها را افزایش میدهد، بلکه از [[انزوای اجتماعی|انزوا]] و [[افسردگی]] میکاهد و منجر به رشد شخصیتی و بهبود روابط اجتماعی شده و در نهایت کیفیت زندگی فردی و جمعی را ارتقا میبخشد.<ref>خامنهای، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصههای حضور اجتماعی، 1392ش، ص37.</ref> | |||
== | ==موانع مشارکت اجتماعی زنان== | ||
زنان | موانع مشارکت اجتماعی زنان به دو دستۀ کلی موانع خانوادگی و موانع فردی تقسیم میشوند: | ||
* '''موانع خانوادگی''': پذیرش نقشهای تابع و تحت سلطه توسط خود زنان، نداشتن تجربۀ کافی در فعالیتهای اجتماعی، ضعف در برقراری ارتباط موثر با دیگران، مشکلات جسمانی و ناتوانیهای جسمی، بیسوادی و کمبود تحصیلات، سن بالا و کهولت، عدم تمایل به مدیریت و پیشرفت، بهویژه نسبت به مردان، تجرد یا مجرد بودن، فقدان اعتماد به نفس، مشغولیتهای زیاد در کارهای کشاورزی و دامداری، تجارب ناموفق گذشته در فعالیتهای اجتماعی و باور به ناتوانی در انجام امور اجتماعی. | |||
* '''موانع فردی''': حجم زیاد فعالیتهای زنان در داخل منزل، زمانبر بودن پرورش و تربیت فرزندان، مخالفت یا نارضایتی پدر و همسر، تعداد زیاد اعضای خانواده، عدم حمایت پدر و همسر و ازدواج زودهنگام.<ref>[http://rdsj.torbath.ac.ir/article_46738.html آگهی و دیگران، «بررسی موانع فردی و خانوادگی مشارکت زنان در امور سیاسی و اجتماعی روستا (مورد مطالعه: شهرستان هرسین- دهستان شیرز)، 1396ش، ص25.]</ref> | |||
فعالیتهای | |||
* '''موانع فرهنگی و سنتی''': علاوه بر موانع فردی و خانوادگی، فرهنگ و آدابورسوم قدیمی موجب شدهاند زنان بیشتر در نقشهای خانهداری و تولیدمثل محدود شوند و کمتر به حضور در عرصههای اجتماعی توجه شود. در صورتی که حضور زنان در عرصههای اجتماعی، تعالی زندگی انسانها و کاهش نابرابریها را تسهیل کرده و دستیابی به رفاه واقعی را آسان میکند.<ref>نیکبین صداقتی و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، 1391ش، ص36.</ref> | |||
* '''مانع اصلی مشارکت در ایران''': در جامعۀ مسلمان ایران، مهمترین مانع مشارکت اجتماعی زنان، موانع فرهنگی است. فرهنگ غالب قبل از انقلاب اسلامی نیز به تقویت این موانع فرهنگی دامن زده است. این وضعیت سبب شده است که حتی جامعۀ مذهبی ایران نیز بعضاً با مشارکت فعال زنان مخالف باشد. برای رفع این موانع، لازم است الگوهای مشارکت متناسب با فرهنگ دینی طراحی و زنان مسلمان ایرانی به توانمندسازی و پرورش مثبت هدایت شوند تا نگرشهای منفی به نگرشهای مثبت تبدیل شوند.<ref>خامنهای، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=51655 «بیانات در دیدار اقشار مختلف بانوان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> | |||
==روشهای مشارکت اجتماعی | ==روشهای مشارکت اجتماعی زنان== | ||
مشارکت اجتماعی زنان در مجموع، به دو صورت اتفاق میافتاد: | مشارکت اجتماعی زنان در مجموع، به دو صورت اتفاق میافتاد: | ||
#'''مشارکت اجتماعی غیر مستقیم''': در این نوع از مشارکت، مادران با ایفای نقش حیات بخشی و تربیت فرزندان خود و مدیریت درست خانواده، صعود یا انحطاط یک جامعه را رقم زده و در این مشارکت، همسر و فرزندان مذکر بهصورت مستقیم و مادران بهصورت غیرمستقیم در جامعه حضور دارند. تجارب افراد در خانواده، سالهای سال، اعضای خانواده را تحت تأثیر خود قرار داده و پیامدهایی را نیز بهدنبال دارند که از ارکان مهم جامعه بهشمار میروند.<ref>سالاریفر، نظام خانواده در اسلام، 1383ش، ص30.</ref> | #'''مشارکت اجتماعی غیر مستقیم''': در این نوع از مشارکت، مادران با ایفای نقش حیات بخشی و تربیت فرزندان خود و مدیریت درست خانواده، صعود یا انحطاط یک جامعه را رقم زده و در این مشارکت، همسر و فرزندان مذکر بهصورت مستقیم و مادران بهصورت غیرمستقیم در جامعه حضور دارند. تجارب افراد در خانواده، سالهای سال، اعضای خانواده را تحت تأثیر خود قرار داده و پیامدهایی را نیز بهدنبال دارند که از ارکان مهم جامعه بهشمار میروند.<ref>سالاریفر، نظام خانواده در اسلام، 1383ش، ص30.</ref> | ||
#'''مشارکت اجتماعی مستقیم''': بهمعنای حضور زن در عرصههای مختلف علمی، فرهنگی و سیاسی، پس از مسئولیتهای او در خانواده است. برای این نوع مشارکت مصادیق زیر ذکر شده است که مهمترین آن مشارکت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تبلیغی، اجتماعی، آموزشی، علمی، تربیتی، حقوقی و قضایی است. در سبک زندگی اسلامی ایرانی در اصل هر دو نوع پذیرفته شده است؛ اما این به معنای همسانی کامل با مشارکت مردان در تمام عرصههای مذکور نیست.<ref>[http://nj.jz.ac.ir/article_88583.html حقانی، «مطالعۀ تطبیقی حضور اجتماعی زن، چالشها و راهکارها»، 1397ش، ص65-66.]</ref> | #'''مشارکت اجتماعی مستقیم''': بهمعنای حضور زن در عرصههای مختلف علمی، فرهنگی و سیاسی، پس از مسئولیتهای او در خانواده است. برای این نوع مشارکت مصادیق زیر ذکر شده است که مهمترین آن مشارکت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تبلیغی، اجتماعی، آموزشی، علمی، تربیتی، حقوقی و قضایی است. در سبک زندگی اسلامی ایرانی در اصل هر دو نوع پذیرفته شده است؛ اما این به معنای همسانی کامل با مشارکت مردان در تمام عرصههای مذکور نیست.<ref>[http://nj.jz.ac.ir/article_88583.html حقانی، «مطالعۀ تطبیقی حضور اجتماعی زن، چالشها و راهکارها»، 1397ش، ص65-66.]</ref> | ||
==مزایای مشارکت اجتماعی | ==مزایای مشارکت اجتماعی زنان== | ||
=== تاثیر مشارکت اجتماعی زنان بر رفاه خانواده === | |||
تحقیقات نشان میدهد که حضور فعال زنان در عرصههای مختلف اجتماعی نقش مهمی در افزایش رفاه خانوادهها دارد و به همین دلیل، مشارکت زنان یکی از شاخصهای مهم توسعه شناخته میشود.<ref>نیکبین صداقتی و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، 1391ش، ص37.</ref> | |||
=== تغییر دیدگاه و نقش زنان === | |||
کارشناسان معتقدند که با مشارکت زنان در جامعه، نگرش آنها نسبت به خود، جایگاهشان و نقششان در جامعه تغییر میکند. این تغییر موجب میشود خواستههای زنان واقعبینانهتر شود و آنها تلاش کنند زندگی سالمتر و آرامتری داشته باشند. همچنین زنان با مشارکت اجتماعی خود میتوانند در تأمین مالی خانواده سهیم شده و در تصمیمگیریهای خانوادگی سهم داشته باشند. حضور در اجتماع، به زنان کمک میکند تا دانش و اطلاعات بیشتری در زمینههای فردی و اجتماعی کسب کنند، استقلال بیشتری در تصمیمگیریهای خود پیدا کنند، برنامهریزی بهتری برای آینده داشته باشند، انتقادپذیرتر شوند و حس واقعگرایی در آنها تقویت شود.<ref>بروجردی، ارتباط فعالیتهای اجتماعی و خانوادگی زنان و تأثیر مثبت این دو نقش بر یکدیگر، 1381ش، ص192-193.</ref> | |||
=== آثار مثبت مشارکت زنان بر خانواده === | |||
افزایش آگاهی اعضای خانواده، استفادۀ بهتر از اوقات فراغت، بهبود وضعیت اقتصادی خانواده، گسترش روابط اجتماعی مناسب، ارتقاء سطح تغذیه خانواده و افزایش امنیت روحی زنان.<ref>نیکبین صداقتی و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، 1391ش، ص57.</ref> | |||
=== مزایای مشارکت اجتماعی زنان === | |||
سهم زنان در تعیین سرنوشت خود که ارزشمند است، تقویت حس اعتماد به نفس و خودکفایی در زنان، افزایش تلاش برای رسیدن به اهداف با سرعت بیشتر، ایجاد فرصتهای رشد و بروز خلاقیتهای زنان و کاهش هزینههای اجرای برنامهها و طرحها بهدلیل مشارکت فعال زنان. | |||
این اثرات مثبت نشان میدهد که حضور اجتماعی زنان نهتنها به نفع خود آنها بلکه به بهبود کل خانواده و جامعه کمک میکند. مشارکت زنان به گسترش عدالت، رفاه و توسعۀ پایدار در جامعه میانجامد.<ref>نیکبین صداقتی و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، 1391ش، ص36.</ref> | |||
==آسیبهای مشارکت اجتماعی زن== | ==آسیبهای مشارکت اجتماعی زن== | ||
کارشناسان برای مشارکت اجتماعی زنان آسیبهایی را نیز برشمردهاند: | کارشناسان برای مشارکت اجتماعی زنان آسیبهایی را نیز برشمردهاند: | ||
#آسیبپذیری خانواده: مشارکت و حضور زنان در امور اجتماعی، امروزه به امری بدیهی و ضروری تبدیل شده است. کارشناسان معتقدند که برخی الگوهای نادرست حضور زنان در اجتماع، بهدلیل نداشتن پشتوانههای فرهنگی- تاریخی، میتواند به کانون خانواده آسیب رساند. امروزه، دگرگونی در نقش زنان، تأثیر چشمگیری برنهاد خانواده داشته است؛ برای مثال، نسل جدیدی از کودکان، توسط مادران شاغل تربیت و پرورش یافته و بیشتر زمان خود را در مراکز نگهداری کودکان سپری کرده و توسط افرادی به جز مادران خود مراقبت میشوند. علاوه بر آن، برخی از زنان، امروزه ترجیح میدهند تا بهراحتی ازدواجهای ناموفق خود را رها کرده یا به فکر بزرگ کردن فرزندان، با هزینههای خود هستند. نتیجهٔ این امر در جوامع امروزی، افزایش سریع طلاقها، فرزندان زنان بیوه و گسترش خانوادههای | #'''آسیبپذیری خانواده''': مشارکت و حضور زنان در امور اجتماعی، امروزه به امری بدیهی و ضروری تبدیل شده است. کارشناسان معتقدند که برخی الگوهای نادرست حضور زنان در اجتماع، بهدلیل نداشتن پشتوانههای فرهنگی- تاریخی، میتواند به کانون خانواده آسیب رساند. امروزه، دگرگونی در نقش زنان، تأثیر چشمگیری برنهاد خانواده داشته است؛ برای مثال، نسل جدیدی از کودکان، توسط مادران شاغل تربیت و پرورش یافته و بیشتر زمان خود را در مراکز نگهداری کودکان سپری کرده و توسط افرادی به جز مادران خود مراقبت میشوند. علاوه بر آن، برخی از زنان، امروزه ترجیح میدهند تا بهراحتی ازدواجهای ناموفق خود را رها کرده یا به فکر بزرگ کردن فرزندان، با هزینههای خود هستند. نتیجهٔ این امر در جوامع امروزی، افزایش سریع طلاقها، فرزندان زنان بیوه و گسترش خانوادههای زنسرپرست خواهد بود. این در حالی است که اگر بسترهای حضور زنان در اجتماع مناسبسازی شود، زنان میتوانند با کمترین نقصان به نظام خانواده در حیات اقتصادی- اجتماعی جامعه ایفای نقش کنند. برخی از کارشناسان، با تأسی از الگوهای اسلامی، ضمن حفظ استحکام نهاد خانواده، بحث حضور زنان و مشارکت آنها در اجتماع را پررنگتر بیان کردهاند؛ برای مثال، در خانوادهٔ روستایی، زنان علاوه بر فعالیتهای درون خانواده، در فعالیتهای اقتصادی نیز همواره نقشی پررنگ دارند.<ref>شادیطلب، «مشارکت اجتماعی زنان»، 1382ش، ص88.</ref> | ||
#آسیبپذیری الگوی مشارکت: استفادهٔ ابزاری از زنان در فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی، جایگاه اجتماعی آنها را همواره مورد تهدید قرار داده است. متخصصان، حضور زنان در جوامع اسلامی را آزاد عنوان کرده و تنها در مواردی زنان را محدود کردهاند که مشارکت اجتماعی زنان منجر به فساد اخلاقی در جامعه شود.<ref>عیوضی و کریمی، «مشارکت اجتماعی زنان؛ رویکرد اسلامی»، 1390ش، شماره پیاپی 14، ص160-161.</ref> | #'''آسیبپذیری الگوی مشارکت''': استفادهٔ ابزاری از زنان در فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی، جایگاه اجتماعی آنها را همواره مورد تهدید قرار داده است. متخصصان، حضور زنان در جوامع اسلامی را آزاد عنوان کرده و تنها در مواردی زنان را محدود کردهاند که مشارکت اجتماعی زنان منجر به فساد اخلاقی در جامعه شود.<ref>عیوضی و کریمی، «مشارکت اجتماعی زنان؛ رویکرد اسلامی»، 1390ش، شماره پیاپی 14، ص160-161.</ref> | ||
== چالشهای نظری کنشگری اجتماعی زنان در قرآن == | |||
[[پرونده:کنشگری_اجتماعی_زنان_در_قرآن_(1).jpg|جایگزین=اشتغال زنان در کارخانه|بندانگشتی|اشتغال زنان در تولید]] | |||
=== محدودیتهای جنسیتی در کنشگری اجتماعی === | |||
برخی چنین میپندارند که آیۀ ۳۴ سوره نساء و آیات مربوط به حجاب، به محدودیت زنان در فعالیتهای اجتماعی اشاره دارند. در مقابل، صاحبنظران دیگری بیان میکنند که آیۀ ۳۴ سورهٔ نساء به توزیع مسئولیتها در خانواده اشاره دارد و نشاندهندۀ برتری ذاتی مردان نیست.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/author/13915 حبیبی، شهلا، زن، فرهنگ اسلامی و توسعه، فصلنامة مجلس شورای اسلامی، 1372، ص89.]</ref> همچنین، قرآن بر برابری زن و مرد در حقوق بنیادین تأکید دارد. | |||
از سوی دیگر، حجاب بهعنوان ابزاری برای حفظ [[کرامت]] زنان در نظر گرفته میشود و هدف آن محدود کردن حضور اجتماعی نیست. سیرۀ پیامبر اکرم نیز مشارکت اجتماعی زنان را تأیید میکند.<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، 1362، ص324.</ref> | |||
=== عدم مشارکت زنان در امور سیاسی و رهبری === | |||
[[پرونده:کنشگری_اجتماعی_زنان_در_قرآن_(3).jpg|جایگزین=پرستاری زنان در بیمارستان صحرایی پادگان ابوذر|بندانگشتی|پرستاری زنان در بیمارستان صحرایی پادگان ابوذر حین جنگ ایران و عراق]] | |||
عدهای بر این باور هستند که قرآن حضور زنان در سیاست و رهبری را محدود کرده است؛ اما قرآن زنان را بهطور مستقیم از مشارکت سیاسی منع نکرده و بر شایستگی افراد بهعنوان معیار اصلی تأکید دارد. نمونههای تاریخی فراوانی از نقشآفرینی سیاسی زنان در اسلام، نظیر بیعت زنان با پیامبر، وجود دارد.<ref>[https://lib.eshia.ir/44758/3/137 حلبی، سیره حلبی، بیتا، ج3، ص137.]</ref> | |||
زنان در زمان [[جنگ]] نیز نقش مهمی ایفا کرده و با پرستاری از مجروحان و حمایت از پیامبر و یارانش، تأثیر بسزایی در گسترش ارزشهای اسلامی و تقویت امنیت عاطفی جامعه داشتند.<ref>[https://lib.eshia.ir/40238/1/0 ابن سعد، الطبقات الکبری، بیتا، ج8، ص414.]</ref> | |||
آیات ۲۳ تا ۴۴ سورهٔ نمل بر صلاحیت و شایستگی ملکۀ سبا تأکید دارند و نشان میدهند که او با هوش و درایت خود بر سرزمینش حکومت میکرد.<ref>[https://lib.efatwa.ir/40049/1/367 ابنحبیب البغدادی، المحبر، ، بیتا، ص367.]</ref> قرآن با نقل سخنان او، نقش مثبت زنان در موقعیتهای سیاسی را تأیید میکند.<ref>سورة نمل، آیة 44.</ref> | |||
=== ترجیح نقش خانهداری زنان === | |||
دیدگاهی وجود دارد که با تکیه بر آموزههای قرآن، نقش زنان را فقط به خانهداری محدود میداند؛ اما از منظر دیگر صاحبنظران، قرآن بر اهمیت فعالیتهای اجتماعی زنان تأکید دارد و این دو نقش را در تضاد نمیداند. قرآن مسئولیتهای خانوادگی و اجتماعی را بهطور متوازن به زن و مرد واگذار کرده است.<ref>خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ص300.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۵ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۱۹
مشارکت اجتماعی زن؛ حضور و فعالیتهای زنان در اجتماع.
مشارکت اجتماعی زنان بهمعنای ورود زنان به حوزهای فراتر از محدودهٔ تعریف شده در خانواده، مسئولیتپذیری در جامعه و نیز انجام فعالیتهای اجتماعی است. این مسئله هم حق است و هم تکلیف. کارشناسان معتقدند که موانع فرهنگی و اجتماعی زمینهٔ سهمگیری زنان را در طول تاریخ با چالش و کندی مواجه کرده است. حضور فعال زنان در فضای عمومی، علیرغم فوائد با آسیبهایی نیز همراه بوده که ناشی از مدیریت نشدن آن است.
تعریف مشارکت اجتماعی زنان
مشارکت اجتماعی یعنی وقتی تمام اعضای یک جامعه، فرصت داشته باشند تا بهطور فعال در تصمیمگیریها و فعالیتهایی که روی زندگیشان تاثیر میگذارد، نقش ایفا کنند.[۱] به عبارت دیگر مشارکت اجتماعی یعنی همه بتوانند مسئولیتپذیر باشند و کنار هم همکاری کنند تا جامعه بهتر شود.[۲]
این مشارکت موجب میشود روابط بین افراد و گروهها گسترش پیدا کند. مردم در انجمنهای داوطلبانه، باشگاهها و گروهها شرکت میکنند تا در فرایندهای اجتماعی بیشتر درگیر شوند و به سیاستهای اجتماعی کمک کنند.[۳]
کارشناسان میگویند اگر همۀ گروهها و اقشار جامعه، بهخصوص زنان، در تصمیمگیریها شرکت کنند، جامعه بهتر پیشرفت میکند. این کار فقط بهمعنای برابری نیست، بلکه به حقوق زنان نیز احترام گذاشته میشود و مسائل مربوط به آنها بهتر دیده میشود. همچنین، شرایط کاری و زندگی اجتماعی آنها بهتر در نظر گرفته میشود.[۴]
اما بعضیها هم انتقاد دارند که در نگاه غربی، مشارکت اجتماعی زنان ممکن است فقط ابزاری باشد که نظام مردسالار سرمایهداری به نفع خودش از آن استفاده میکند.[۵]
در جوامع اسلامی نیز آموزهها و الگوهای قرآنی، زنان را علاوه بر ایفای نقشهای مهم همسری و مادری، به اثرگذاری در مسیر ساخت جامعهای عادلانه، اخلاقمدار و پیشرفته، سفارش میکند[۶] و قرآن با معرفی نمونههایی از زنان اثرگذار در تاریخ، بر ضرورت مسئولیتپذیری اجتماعی زنان در راستای تحقق عدالت و برابری و همکاری در ترسیم آیندهای مطلوب تأکید کرده است.[۷]
تاریخچه مشارکت اجتماعی زنان
مشارکت اجتماعی زنان در طول تاریخ
مشارکت اجتماعی زنان در جوامع متفاوت و در طول تاریخ بر اساس شرایط خاص فرهنگی و اجتماعی بوده است.[۸] در دوران باستان، نقش زنان عمدتاً به حوزۀ خصوصی و خانوادگی محدود بود، اگرچه در برخی تمدنها مانند مصر، زنان از حقوق قانونی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار بودند. در قرون وسطی، تحت تأثیر ساختارهای مذهبی و سنتی، این محدودیتها در اکثر جوامع تشدید شد.
با آغاز دورۀ رنسانس و بهویژه عصر روشنگری، ایدههای اولیۀ برابری و حقوق فردی مطرح شد که زمینهساز تحولات آینده شد. نقطۀ عطف اصلی، انقلاب صنعتی بود که زنان را بهصورت گسترده وارد نیروی کار و فضای عمومی کرد. این حضور، آگاهی اجتماعی آنان را افزایش داد و به شکلگیری اولین جنبشهای سازمانیافته برای کسب حقوقی مانند حق رأی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم منجر شد.
قرن بیستم دورۀ دستاوردهای بزرگ بود؛ زنان در بسیاری از کشورها به حقوق سیاسی و دسترسی به آموزش عالی دست یافتند و نقشهای اجتماعی و حرفهای متنوعی را بر عهده گرفتند. امروزه، با وجود پیشرفتهای چشمگیر، تلاش برای دستیابی به برابری کامل در عرصههای اقتصادی و سیاسی در سراسر جهان همچنان ادامه دارد.
مشارکت اجتماعی زنان پس از اسلام
اسلام مسئولیت و مشارکت اجتماعی زنان را بهرسمیت شناخته است و مسئولیت زنان در قبال سرنوشت فردی و اجتماعی برابر با مردان معرفی شده ولی نحوۀ ایفای آن متفاوت است.[۹] در اسلام، بیعت، مالکیت، مسئولیت و حضور سیاسی و اجتماعی زنان پذیرفته شده است.[۱۰] بههمین دلیل زنان از دیرباز در تاریخ اسلام و ایران در عرصههای مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی حضور فعال داشتهاند. الگوهای دینی و قرآنی مانند فاطمه زهرا، مریم، آسیه و خدیجه نمونههای برجستهای از کنشگری و مقاومت اجتماعی زنان را ارائه میدهند که فارغ از زمان و مکان ارزشمند هستند. برخی از این نمونهها که در قرآن کریم بهعنوان مراجع الهامبخش مطرح شدهاند، عبارتند از:
- آسیه، همسر فرعون: الگوی مقاومت در برابر ظلم؛ همسر فرعون[۱۱] با ایمان راسخ و پایداری در برابر ظلم استبدادی ایستاد[۱۲] و علیرغم فشارهای اجتماعی و سیاسی شدید، به خدا ایمان آورد و الگویی از مقاومت و پایداری شد.[۱۳]
- حضرت مریم: نماد زهد، تقوا و تربیت دینی؛ مریم با استواری ایمان و تقوا در برابر تبعیضها و قضاوتهای نادرست اجتماعی ایستادگی کرد،[۱۴] مسئولیت نگهداری از فرزندش را به عهده گرفت و الگویی از مقاومت در برابر هنجارهای نادرست شد.[۱۵]
- زنان مدینه: حامی و پشتیبان پیامبر اکرم؛ زنان مؤمن مدینه به تأثیر آموزههای اسلامی در حوزههای گوناگون کنشگری اجتماعی گروهی داشتند و تلاش کردند اسلام و پیامبر را یاری رسانند.[۱۶]
- خدیجه: الگوی موفقیت اقتصادی و حمایت استراتژیک؛ خدیجه که زنی توانمند در عرصۀ اقتصادی بود، با ثروت و مدیریت صحیح خود از اسلام حمایت کرد[۱۷] و نشان داد زنان میتوانند همزمان در خانهداری و کنشگری اجتماعی و اقتصادی موفق و تأثیرگذار باشند.[۱۸]
ویژگیهای زنان کنشگر اجتماعی در قرآن
الگوهایی که قرآن کریم برای مشارکت فعال زنان در جامعه ارائه میدهد، دارای ویژگیهای زیر هستند:
- انگیزه و جرأت بیان دیدگاهها؛ زنان تأثیرگذار مانند همسر فرعون که در برابر ظلم مقاومت کرد[۱۹] یا زنانی که پرسشهای خود را مستقیماً با پیامبر اکرم در میان میگذاشتند، از جرات و انگیزهٔ لازم برای بیان نظرات و تجربیات خود برخوردار بودند. این ویژگی، زمینهساز مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی و فرهنگی است.[۲۰]
- مدیریت چالشها و مقاومت؛ زنان مؤمن در برابر مخالفتها و فشارهای اجتماعی استقامت میکنند. قرآن بر ضرورت صبر و ایستادگی در برابر دشواریها تأکید دارد. این پیام برای زنان کنشگر اجتماعی، الگویی از تحمل و مدیریت چالشها فراهم میکند تا با عزم راسخ در مسیر فعالیتهای خود باقی بمانند.[۲۱]
- پایداری در مسیر هدف؛ آموزههای قرآن، زنان کنشگر اجتماعی را ترغیب میکند که همانند حضرت مریم، مادر موسی، خواهر موسی و زن فرعون برای رسیدن به هدف خود شرایط دشوار را تحمل کنند؛ این تلاشها در نهایت به شکوفایی شخصیت موسی و هدایت قومش منجر شد.[۲۲]
انواع مشارکت اجتماعی زنان
انواع مشارکت اجتماعی زنان بهطور کلی شامل موارد زیر است که در پژوهشها و مطالعات مختلف به مقیاسهای متفاوتی در ایران و جوامع دیگر اشاره شده است:
- مشارکت مدنی: مانند شرکت در فعالیتهای مرتبط با تصمیمگیریهای اجتماعی و زندگی روزمره که شامل حضور در انتخابات، انجمنهای محلی و فعالیتهای مدنی است. کمترین میانگین مشارکت زنان در این نوع مشارکت گزارش شده است.
- مشارکت حمایتی: فعالیتهایی که به حمایت و کمک به دیگران یا گروههای خاص اختصاص دارد. مشارکت در گروههای خیریه و سازمانهای حمایتی نمونهای از این نوع است.
- مشارکت فرهنگی و تاریخی: مانند شرکت در برنامهها و فعالیتهای فرهنگی، هنری و تفریحی که افزایش سطح آگاهی فرهنگی و ایجاد ارتباط اجتماعی را شامل میشود.
- مشارکت محلی: مانند فعالیتهای اجتماعی مرتبط با محل زندگی و جامعۀ محلی که شامل شرکت در برنامههای محلی و انجمنهای مردمنهاد محلی میشود.
- مشارکت مذهبی و خیریهای: مثل حضور فعال در مراسم دینی، فعالیتهای خیریه و نیکوکاری. این نوع مشارکت در زنان بیشترین میزان حضور را دارد و فعالیتهای داوطلبانۀ زیادی در این عرصهها انجام میشود.
- مشارکت در فعالیتهای انقلابی و سیاسی: مانند شرکت در جنبشها، اعتراضات و فعالیتهای سیاسی و انقلابی که میتواند شامل فعالیتهای سیاسی رسمی یا غیررسمی در راستای تغییرات اجتماعی باشد.
- مشارکت اقتصادی: حضور فعال زنان در امور اقتصادی نهتنها رضایت فردی آنان را افزایش میدهد، بلکه بخشی از نیازهای مادیشان را نیز برآورده میسازد.[۲۳]
بنابر تحقیقات انجامشده، در بسیاری از جوامع از جمله ایران، مشارکت زنان در حوزههای مذهبی و خیریهای پررنگتر است و مشارکت مدنی و سیاسی کمتر دیده میشود. این دستهبندیها نشان میدهد که زنان به روشها و عرصههای مختلف و متناسب با فرهنگ خود در جامعه نقشآفرینی میکنند.
اهمیت کنشگری اجتماعی زنان
کنشگری اجتماعی زنان اهمیت فراوانی دارد که در بنا و پیشرفت جوامع مختلف نقش اساسی ایفا میکند. در جوامع اسلامی نیز مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی، بر اساس آموزههای قرآنی، بخشی از مسئولیت فردی و اجتماعی آنان است که در راستای ارتقای جامعه و دستیابی به کمال انسانی انجام میشود. این نقشآفرینی اهداف متعالی دین را محقق میسازد.[۲۴]
- تحقق عدالت اجتماعی: مشارکت فعال زنان در جامعه عاملی برای مقابله با تبعیض و تقویت مسئولیت اجتماعی معرفی شده است. این مشارکت به بهبود توازن اجتماعی و ارتقای اخلاق و ارزشهای جامعه کمک میکند.[۲۵]
- توسعه و پیشرفت جامعه: زنان با حضور فعال در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به پیشرفت جامعه کمک کرده و نقش مادری و همسریشان موجب استحکام خانواده و تربیت نسل آینده میشود.[۲۶]
- تقویت بنیانهای اخلاقی و معنوی: کنشهای اجتماعی زنان تأثیر قابلتوجهی در گسترش ارزشهای اخلاقی و معنوی دارد. مشارکت آنها در فعالیتهای فرهنگی، موجب اصلاح عادات ناپسند و تقویت اخلاق در جامعه میشود.[۲۷]
- تأمین سلامت روانی و اجتماعی زنان: فعالیتهای اجتماعی زنان نهتنها حس مفید بودن آنها را افزایش میدهد، بلکه از انزوا و افسردگی میکاهد و منجر به رشد شخصیتی و بهبود روابط اجتماعی شده و در نهایت کیفیت زندگی فردی و جمعی را ارتقا میبخشد.[۲۸]
موانع مشارکت اجتماعی زنان
موانع مشارکت اجتماعی زنان به دو دستۀ کلی موانع خانوادگی و موانع فردی تقسیم میشوند:
- موانع خانوادگی: پذیرش نقشهای تابع و تحت سلطه توسط خود زنان، نداشتن تجربۀ کافی در فعالیتهای اجتماعی، ضعف در برقراری ارتباط موثر با دیگران، مشکلات جسمانی و ناتوانیهای جسمی، بیسوادی و کمبود تحصیلات، سن بالا و کهولت، عدم تمایل به مدیریت و پیشرفت، بهویژه نسبت به مردان، تجرد یا مجرد بودن، فقدان اعتماد به نفس، مشغولیتهای زیاد در کارهای کشاورزی و دامداری، تجارب ناموفق گذشته در فعالیتهای اجتماعی و باور به ناتوانی در انجام امور اجتماعی.
- موانع فردی: حجم زیاد فعالیتهای زنان در داخل منزل، زمانبر بودن پرورش و تربیت فرزندان، مخالفت یا نارضایتی پدر و همسر، تعداد زیاد اعضای خانواده، عدم حمایت پدر و همسر و ازدواج زودهنگام.[۲۹]
- موانع فرهنگی و سنتی: علاوه بر موانع فردی و خانوادگی، فرهنگ و آدابورسوم قدیمی موجب شدهاند زنان بیشتر در نقشهای خانهداری و تولیدمثل محدود شوند و کمتر به حضور در عرصههای اجتماعی توجه شود. در صورتی که حضور زنان در عرصههای اجتماعی، تعالی زندگی انسانها و کاهش نابرابریها را تسهیل کرده و دستیابی به رفاه واقعی را آسان میکند.[۳۰]
- مانع اصلی مشارکت در ایران: در جامعۀ مسلمان ایران، مهمترین مانع مشارکت اجتماعی زنان، موانع فرهنگی است. فرهنگ غالب قبل از انقلاب اسلامی نیز به تقویت این موانع فرهنگی دامن زده است. این وضعیت سبب شده است که حتی جامعۀ مذهبی ایران نیز بعضاً با مشارکت فعال زنان مخالف باشد. برای رفع این موانع، لازم است الگوهای مشارکت متناسب با فرهنگ دینی طراحی و زنان مسلمان ایرانی به توانمندسازی و پرورش مثبت هدایت شوند تا نگرشهای منفی به نگرشهای مثبت تبدیل شوند.[۳۱]
روشهای مشارکت اجتماعی زنان
مشارکت اجتماعی زنان در مجموع، به دو صورت اتفاق میافتاد:
- مشارکت اجتماعی غیر مستقیم: در این نوع از مشارکت، مادران با ایفای نقش حیات بخشی و تربیت فرزندان خود و مدیریت درست خانواده، صعود یا انحطاط یک جامعه را رقم زده و در این مشارکت، همسر و فرزندان مذکر بهصورت مستقیم و مادران بهصورت غیرمستقیم در جامعه حضور دارند. تجارب افراد در خانواده، سالهای سال، اعضای خانواده را تحت تأثیر خود قرار داده و پیامدهایی را نیز بهدنبال دارند که از ارکان مهم جامعه بهشمار میروند.[۳۲]
- مشارکت اجتماعی مستقیم: بهمعنای حضور زن در عرصههای مختلف علمی، فرهنگی و سیاسی، پس از مسئولیتهای او در خانواده است. برای این نوع مشارکت مصادیق زیر ذکر شده است که مهمترین آن مشارکت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تبلیغی، اجتماعی، آموزشی، علمی، تربیتی، حقوقی و قضایی است. در سبک زندگی اسلامی ایرانی در اصل هر دو نوع پذیرفته شده است؛ اما این به معنای همسانی کامل با مشارکت مردان در تمام عرصههای مذکور نیست.[۳۳]
مزایای مشارکت اجتماعی زنان
تاثیر مشارکت اجتماعی زنان بر رفاه خانواده
تحقیقات نشان میدهد که حضور فعال زنان در عرصههای مختلف اجتماعی نقش مهمی در افزایش رفاه خانوادهها دارد و به همین دلیل، مشارکت زنان یکی از شاخصهای مهم توسعه شناخته میشود.[۳۴]
تغییر دیدگاه و نقش زنان
کارشناسان معتقدند که با مشارکت زنان در جامعه، نگرش آنها نسبت به خود، جایگاهشان و نقششان در جامعه تغییر میکند. این تغییر موجب میشود خواستههای زنان واقعبینانهتر شود و آنها تلاش کنند زندگی سالمتر و آرامتری داشته باشند. همچنین زنان با مشارکت اجتماعی خود میتوانند در تأمین مالی خانواده سهیم شده و در تصمیمگیریهای خانوادگی سهم داشته باشند. حضور در اجتماع، به زنان کمک میکند تا دانش و اطلاعات بیشتری در زمینههای فردی و اجتماعی کسب کنند، استقلال بیشتری در تصمیمگیریهای خود پیدا کنند، برنامهریزی بهتری برای آینده داشته باشند، انتقادپذیرتر شوند و حس واقعگرایی در آنها تقویت شود.[۳۵]
آثار مثبت مشارکت زنان بر خانواده
افزایش آگاهی اعضای خانواده، استفادۀ بهتر از اوقات فراغت، بهبود وضعیت اقتصادی خانواده، گسترش روابط اجتماعی مناسب، ارتقاء سطح تغذیه خانواده و افزایش امنیت روحی زنان.[۳۶]
مزایای مشارکت اجتماعی زنان
سهم زنان در تعیین سرنوشت خود که ارزشمند است، تقویت حس اعتماد به نفس و خودکفایی در زنان، افزایش تلاش برای رسیدن به اهداف با سرعت بیشتر، ایجاد فرصتهای رشد و بروز خلاقیتهای زنان و کاهش هزینههای اجرای برنامهها و طرحها بهدلیل مشارکت فعال زنان.
این اثرات مثبت نشان میدهد که حضور اجتماعی زنان نهتنها به نفع خود آنها بلکه به بهبود کل خانواده و جامعه کمک میکند. مشارکت زنان به گسترش عدالت، رفاه و توسعۀ پایدار در جامعه میانجامد.[۳۷]
آسیبهای مشارکت اجتماعی زن
کارشناسان برای مشارکت اجتماعی زنان آسیبهایی را نیز برشمردهاند:
- آسیبپذیری خانواده: مشارکت و حضور زنان در امور اجتماعی، امروزه به امری بدیهی و ضروری تبدیل شده است. کارشناسان معتقدند که برخی الگوهای نادرست حضور زنان در اجتماع، بهدلیل نداشتن پشتوانههای فرهنگی- تاریخی، میتواند به کانون خانواده آسیب رساند. امروزه، دگرگونی در نقش زنان، تأثیر چشمگیری برنهاد خانواده داشته است؛ برای مثال، نسل جدیدی از کودکان، توسط مادران شاغل تربیت و پرورش یافته و بیشتر زمان خود را در مراکز نگهداری کودکان سپری کرده و توسط افرادی به جز مادران خود مراقبت میشوند. علاوه بر آن، برخی از زنان، امروزه ترجیح میدهند تا بهراحتی ازدواجهای ناموفق خود را رها کرده یا به فکر بزرگ کردن فرزندان، با هزینههای خود هستند. نتیجهٔ این امر در جوامع امروزی، افزایش سریع طلاقها، فرزندان زنان بیوه و گسترش خانوادههای زنسرپرست خواهد بود. این در حالی است که اگر بسترهای حضور زنان در اجتماع مناسبسازی شود، زنان میتوانند با کمترین نقصان به نظام خانواده در حیات اقتصادی- اجتماعی جامعه ایفای نقش کنند. برخی از کارشناسان، با تأسی از الگوهای اسلامی، ضمن حفظ استحکام نهاد خانواده، بحث حضور زنان و مشارکت آنها در اجتماع را پررنگتر بیان کردهاند؛ برای مثال، در خانوادهٔ روستایی، زنان علاوه بر فعالیتهای درون خانواده، در فعالیتهای اقتصادی نیز همواره نقشی پررنگ دارند.[۳۸]
- آسیبپذیری الگوی مشارکت: استفادهٔ ابزاری از زنان در فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی، جایگاه اجتماعی آنها را همواره مورد تهدید قرار داده است. متخصصان، حضور زنان در جوامع اسلامی را آزاد عنوان کرده و تنها در مواردی زنان را محدود کردهاند که مشارکت اجتماعی زنان منجر به فساد اخلاقی در جامعه شود.[۳۹]
چالشهای نظری کنشگری اجتماعی زنان در قرآن
.jpg)
محدودیتهای جنسیتی در کنشگری اجتماعی
برخی چنین میپندارند که آیۀ ۳۴ سوره نساء و آیات مربوط به حجاب، به محدودیت زنان در فعالیتهای اجتماعی اشاره دارند. در مقابل، صاحبنظران دیگری بیان میکنند که آیۀ ۳۴ سورهٔ نساء به توزیع مسئولیتها در خانواده اشاره دارد و نشاندهندۀ برتری ذاتی مردان نیست.[۴۰] همچنین، قرآن بر برابری زن و مرد در حقوق بنیادین تأکید دارد.
از سوی دیگر، حجاب بهعنوان ابزاری برای حفظ کرامت زنان در نظر گرفته میشود و هدف آن محدود کردن حضور اجتماعی نیست. سیرۀ پیامبر اکرم نیز مشارکت اجتماعی زنان را تأیید میکند.[۴۱]
عدم مشارکت زنان در امور سیاسی و رهبری
.jpg)
عدهای بر این باور هستند که قرآن حضور زنان در سیاست و رهبری را محدود کرده است؛ اما قرآن زنان را بهطور مستقیم از مشارکت سیاسی منع نکرده و بر شایستگی افراد بهعنوان معیار اصلی تأکید دارد. نمونههای تاریخی فراوانی از نقشآفرینی سیاسی زنان در اسلام، نظیر بیعت زنان با پیامبر، وجود دارد.[۴۲]
زنان در زمان جنگ نیز نقش مهمی ایفا کرده و با پرستاری از مجروحان و حمایت از پیامبر و یارانش، تأثیر بسزایی در گسترش ارزشهای اسلامی و تقویت امنیت عاطفی جامعه داشتند.[۴۳]
آیات ۲۳ تا ۴۴ سورهٔ نمل بر صلاحیت و شایستگی ملکۀ سبا تأکید دارند و نشان میدهند که او با هوش و درایت خود بر سرزمینش حکومت میکرد.[۴۴] قرآن با نقل سخنان او، نقش مثبت زنان در موقعیتهای سیاسی را تأیید میکند.[۴۵]
ترجیح نقش خانهداری زنان
دیدگاهی وجود دارد که با تکیه بر آموزههای قرآن، نقش زنان را فقط به خانهداری محدود میداند؛ اما از منظر دیگر صاحبنظران، قرآن بر اهمیت فعالیتهای اجتماعی زنان تأکید دارد و این دو نقش را در تضاد نمیداند. قرآن مسئولیتهای خانوادگی و اجتماعی را بهطور متوازن به زن و مرد واگذار کرده است.[۴۶]
پانویس
- ↑ Midgley, Community Participation, Social Development, 1989, P23.
- ↑ وینر و هانتینگتون، درک توسعهٔ سیاسی، 1379ش، ص16.
- ↑ محسنی تبریزی، بررسی زمینهٔ مشارکتی روستاییان و ارتباط آن با ترویج کشاورزی، 1369ش، ص108.
- ↑ Hanish, A Governance Perspective on The Role of Cooperatives in Rural Development, 2005, P3.
- ↑ خامنهای، «بیانات در دیدار اقشار مختلف بانوان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ نصیری، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، 1394ش، ص90.
- ↑ [3] سوره آلعمران، آیه 35؛ سوره قصص، آیه 7؛ سوره توبه، آیة 100.
- ↑ خامنهای، «بیانات در اجتماع بانوان خوزستان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای
- ↑ خامنهای، «بیانات در اجتماع بانوان خوزستان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله عظمی خامنهای
- ↑ سوره ممتحنه، آیهٔ ۱۲
- ↑ سوره تحریم، آیه 11.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج10، ص140.
- ↑ الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج10، ص64.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج3، ص232.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج1، ص174.
- ↑ المقریزی، ، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، بیتا، ج1، ص162.
- ↑ حسینی شاهعبدالعظیمی، تفسیر اثنیعشری، 1363ش، ج14، ص256.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج35، ص425؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، 1379ق، ج3، ص320.
- ↑ سوره تحریم، آیه 11.
- ↑ هیثمی، مجمعالزوائد، 1408ق، ج4، ص306.
- ↑ طباطبایی، تفسیرالمیزان، 1374، ج19، ص579.
- ↑ جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1387ش، ص119.
- ↑ علی محمدی، اشتغال یا خانهداری کدام یک؟، 1387، ص65.
- ↑ فاضلی بیارجمندی، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، 1381ش، ص216.
- ↑ سوره نساء، آیه 1؛ سوره آلعمران، آیه 195؛ رضایی اصفهانی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، 1385ش، ج7، ص21.
- ↑ حسینی و ولایتی فاضل، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»، 1401ش، ص25.
- ↑ خامنهای، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصههای حضور اجتماعی، 1392ش، ص99-100.
- ↑ خامنهای، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصههای حضور اجتماعی، 1392ش، ص37.
- ↑ آگهی و دیگران، «بررسی موانع فردی و خانوادگی مشارکت زنان در امور سیاسی و اجتماعی روستا (مورد مطالعه: شهرستان هرسین- دهستان شیرز)، 1396ش، ص25.
- ↑ نیکبین صداقتی و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، 1391ش، ص36.
- ↑ خامنهای، «بیانات در دیدار اقشار مختلف بانوان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ سالاریفر، نظام خانواده در اسلام، 1383ش، ص30.
- ↑ حقانی، «مطالعۀ تطبیقی حضور اجتماعی زن، چالشها و راهکارها»، 1397ش، ص65-66.
- ↑ نیکبین صداقتی و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، 1391ش، ص37.
- ↑ بروجردی، ارتباط فعالیتهای اجتماعی و خانوادگی زنان و تأثیر مثبت این دو نقش بر یکدیگر، 1381ش، ص192-193.
- ↑ نیکبین صداقتی و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، 1391ش، ص57.
- ↑ نیکبین صداقتی و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، 1391ش، ص36.
- ↑ شادیطلب، «مشارکت اجتماعی زنان»، 1382ش، ص88.
- ↑ عیوضی و کریمی، «مشارکت اجتماعی زنان؛ رویکرد اسلامی»، 1390ش، شماره پیاپی 14، ص160-161.
- ↑ حبیبی، شهلا، زن، فرهنگ اسلامی و توسعه، فصلنامة مجلس شورای اسلامی، 1372، ص89.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، 1362، ص324.
- ↑ حلبی، سیره حلبی، بیتا، ج3، ص137.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، بیتا، ج8، ص414.
- ↑ ابنحبیب البغدادی، المحبر، ، بیتا، ص367.
- ↑ سورة نمل، آیة 44.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ص300.
منابع
- آشتیانی، زهره، مشکلات اجتماعی زنان، روزنامهٔ یاس نو، شمارهٔ ۱۸۵، ۱۳۸۲ش.
- آگهی، حسین و دیگران، «بررسی موانع فردی و خانوادگی مشارکت زنان در امور سیاسی و اجتماعی روستا (مورد مطالعه: شهرستان هرسین- دهستان شیرز)، مجلهٔ راهبردهای توسعهٔ روستایی، دوره ۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۳، ۱۳۹۶ش.
- بروجردی، اشرف، ارتباط فعالیتهای اجتماعی و خانوادگی زنان و تأثیر مثبت این دو نقش بر یکدیگر، زنان؛ مشارکت و برنامهریزی برای توسعهٔ پایدار۲، مرکز امور زنان، ۱۳۸۱ش.
- پیران، پرویز، «مبانی مفهومی مشارکت زنان روستایی»، گردهمایی زنان، مشارکت کشاورزی ۱۴۰۰، تهران، مؤسسهٔ پژوهشهای برنامهریزی و اقتصاد کشاورزی وزارت کشاورزی، ۱۳۷۶ش.
- «پیشرفتهای مهم زنان بعد از انقلاب در ۷ حوزه»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: ۳۰ مهر ۱۴۰۱ش.
- حقانی، ریحانه، «مطالعهٔ تطبیقی حضور اجتماعی زن، چالشها و راهکارها»، فصلنامهٔ علمی- تخصیی مطالعات قرآنی نامه جامعه، دوره ۵، شماره ۱۲۷، شماره پیاپی ۱۲۷، ۱۳۹۷ش.
- خامنهای، سیدعلی، «بیانات در دیدار اقشار مختلف بانوان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای، تاریخ بارگزاری: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.
- خامنهای، سیدعلی، «بیانات در اجتماع بانوان خوزستان»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای، تاریخ بارگزاری: ۲۰ اسفند ۱۳۷۵ش.
- خامنهای، سیدعلی، «بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای، تاریخ بارگزاری: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۶ش.
- «زنان ایرانی پس از انقلاب؛ عزت مادرانه، پیشرفت اجتماعی- سیاسی و کرامت انسانی»، وبسایت ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بارگذاری: ۱۵ بهمن ۱۳۹۹ش؛
- سالاریفر، محمدرضا، نظام خانواده در اسلام، چ۱، قم، سنابل، ۱۳۸۳ش.
- شادیطلب، ژاله، «مشارکت اجتماعی زنان»، پژوهش زنان، دوره ۱، سال ۳، شماره ۷، ۱۳۸۲ش.
- شادیطلب، ژاله و کمالی، افسانه، «مشارکت اجتماعی زنان»، نشریهٔ زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، دوره ۱، شماره ۴، ۱۳۸۱ش.
- عیوضی، محمدرحیم و کریمی، غلامرضا، «مشارکت اجتماعی زنان؛ رویکرد اسلامی»، مجلهٔ دانش سیاسی، سال ۷، شماره ۲، شماره پیاپی ۱۴، ۱۳۹۰ش.
- قریشی، فردین و دیگران، «بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی زنان بالای ۲۰ سال شهر تبریز» جامعهشناسی اقتصادی و توسعه، شمارهٔ ۲، ۱۳۹۱ش.
- محسنی تبریزی، علیرضا، بررسی زمینهٔ مشارکتی روستاییان و ارتباط آن با ترویج کشاورزی، تهران، معاونت ترویج و مشارکت مردمی وزارت جهاد سازندگی، ۱۳۶۹ش.
- نیکبین صداقتی، فاطمه و دیگران، «مشارکت اجتماعی زنان و تأثیر آن بر رفاه خانواده»، مجلهٔ زن و مطالعات خانواده، سال۵، شماره ۱۸، ۱۳۹۱ش.
- وینر، مایرون و هانتینگتون، ساموئل، درک توسعهٔ سیاسی، ترجمهٔ پژوهشکدهٔ مطالعات راهبردی، تهران، مؤسسهٔ پژوهشکده، ۱۳۷۹ش.
- Hanish, marhus, A Governance Perspective on The Role of Cooperatives in Rural Development, 2005.
- Midgley, James, Anthony Hall, Margaret Hardiman, and Dhanpaul Narine, Community Participation, Social Development, and the State, London, UK: Methuen, 1989.
- Momsen, J.H, Woment and Development in the Third World, Londan: Routledge, Coorporation, Basie Books, 1991.