پیشنویس:تشبیب: تفاوت میان نسخهها
حذف ردهها |
زهرا غلامی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>تشبیب</big>'''؛ بیان ویژگیها و زیباییهای زن در شعر. | '''<big>تشبیب</big>'''؛ بیان ویژگیها و زیباییهای زن در شعر. | ||
'''تشبیب'''، شعری است که در آن شاعر به ذکر اوصاف و زیباییهای زن مورد علاقهاش میپردازد. این سبک، بیشتر برای اظهار عشق و برشمردن زیبایی جسمانی زنان بهکار میرود. از منظر فقه اسلامی، این عمل در مواردی که سبب اذیّت زن، هتک حرمت او و تمایل مردان به وی باشد، [[حرام]] دانسته شده است. | |||
==مفهوم== | |||
«تشبیب» بهمعنای یادآوری ایّام جوانی و احوال مربوط به دوران عاشقی است. <ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص72]؛ [http://ensani.ir/fa/article/456585/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%91%D9%84-%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبکهای خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.]</ref> این واژه در اصطلاح، بهمعنای ذكر زيباييهاى زن یا پسربچه در شعر و اظهار عشق به آنان است. <ref>انصاری، المكاسب، 1415ق، ج1، ص177. </ref> | ==مفهوم تشبیب== | ||
==خاستگاه== | «تشبیب» بهمعنای یادآوری ایّام جوانی و احوال مربوط به دوران عاشقی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص72]؛ [http://ensani.ir/fa/article/456585/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%91%D9%84-%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبکهای خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.]</ref> این واژه در اصطلاح، بهمعنای ذكر زيباييهاى زن یا پسربچه در شعر و اظهار عشق به آنان است.<ref>انصاری، المكاسب، 1415ق، ج1، ص177. </ref> | ||
گرایش مرد و زن به یکدیگر، امری فطری است و عامل زندگی اجتماعی، ازدیاد نسل و بقای آن دانسته شده است. در ادیان الهی و مکاتب بشری این کشش مورد توجه بوده و برای آن مقررات ویژهای وضع شده است. دین [[اسلام]] نیز بهمنظور هدایت انسانها و سالمسازی جامعه، دستوراتی در این زمینه بیان کرده است. در روایات، علاقه به زن از اخلاق پیامبران دانسته شده و [[قرآن]] نیز دوستیِ زن را فطری و عامل پیوند زن و مرد معرفی کرده است. <ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص74.]</ref> | |||
==خاستگاه تشبیب== | |||
گرایش مرد و زن به یکدیگر، امری فطری است و عامل زندگی اجتماعی، ازدیاد نسل و بقای آن دانسته شده است. در ادیان الهی و مکاتب بشری این کشش مورد توجه بوده و برای آن مقررات ویژهای وضع شده است. دین [[اسلام]] نیز بهمنظور هدایت انسانها و سالمسازی جامعه، دستوراتی در این زمینه بیان کرده است. در روایات، علاقه به زن از اخلاق پیامبران دانسته شده و [[قرآن]] نیز دوستیِ زن را فطری و عامل پیوند زن و مرد معرفی کرده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص74.]</ref> | |||
==قالب شعری تشبیب== | ==قالب شعری تشبیب== | ||
قصیده | قالب شعری تشبیب معمولاً بهعنوان بخشی از قصیده در ادبیات فارسی ظاهر میشود و بهعنوان مقدمهای عاشقانه یا غنایی شناخته میشود. تشبیب معمولاً اوایل قصیده قرار دارد و در آن شاعر به وصف معشوق، یاد جوانی و گاهی طبیعت و احوال عاشق میپردازد. شاعران از تشبیب بهعنوان مقدمهای جذاب برای سرودن قصیده، بهره بردهاند و کمتر قصیدهای بدون تشبیب وجود داشته است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/456585/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%91%D9%84-%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبکهای خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118].</ref> ساختار تشبیب معمولاً شامل چند بیت است که قبل از رسیدن به موضوع اصلی قصیده بیان میشود. بعد از تشبیب، شاعران معمولاً با یک یا دو بیت بهنام «تخلص» یا «گزیر» از این بخش جدا شده و به اصل موضوع قصیده میپردازند. قالب شعری تشبیب، معمولاً دارای وزن عروضی قصیده است و قافیهها در آن رعایت میشود. این قالب گاهی به شکل مستقل در قالبهای دیگر شعری نیز بهکار رفته و بهمرور زمان به شکل مستقلتری چون قالب غزل تکامل یافته است.<ref>[https://blog.faradars.org/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D8%B4%D8%B9%D8%B1/ «انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وبسایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس.]</ref> | ||
==حکم فقهی تشبیب== | ==حکم فقهی تشبیب== | ||
برخی فقها، تشبیب زن را با شرایطی [[حلال]] و جایز دانستهاند؛ اما بسیاری از فقها، با توجه به سویههای اغفالکننده و شهوتانگیز تشبیب، آن را حرام میدانند. <ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص76].</ref> | حکم فقهی تشبیب در شعر و ادبیات اسلامی موضوعی است که در فقه الفنون (فقه هنر) مورد بررسی قرار گرفته است.<ref>[https://ostadmarvi.ir/%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%A8-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%D9%87/%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8/ «مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاعرسانی استاد حاج شیخ جواد مروی.]</ref> برخی فقها، تشبیب زن را با شرایطی [[حلال]] و جایز دانستهاند؛ اما بسیاری از فقها، با توجه به سویههای اغفالکننده و شهوتانگیز تشبیب، آن را حرام میدانند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص76].</ref> | ||
از منظر فقه اسلامی، سرودن اشعار عاشقانه دربارۀ پسربچه حتی بهصورت مبهم و خیالی، حرام است. <ref>محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28</ref> | |||
از نظر برخی فقها، حرمت تشبيب اختصاص به شعر ندارد و در غير شعر نيز حرام است. <ref>هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج2، ص487.</ref> شنیدن تشبيب حرام نيز حرام است. <ref>محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28. </ref> | از دیدگاه فقها تشبیب در شعر به سه صورت میتواند مورد بررسی قرار گیرد: | ||
# اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او برای شاعر جایز است، مانند همسر، نامزد یا زنی که قصد [[ازدواج]] با او را دارد، این نوع تشبیب جایز و حلال است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.]</ref> | |||
# اگر تشبیب به زنی مبهم و خیالی باشد که مشخص نیست و زنی که شاعر او را میشناسد ولی شنونده زن را نمیشناسد نیز اشکال ندارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.]</ref> | |||
# اما اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او جایز نیست، مانند زن بیوه یا زن دیگر که متعلق به غیر است، این نوع تشبیب حرام است.<ref>سعیدزاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17.</ref> | |||
از منظر فقه اسلامی، سرودن اشعار عاشقانه دربارۀ پسربچه حتی بهصورت مبهم و خیالی، حرام است.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28</ref> از نظر برخی فقها، حرمت تشبيب اختصاص به شعر ندارد و در غير شعر نيز حرام است.<ref>هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج2، ص487.</ref> شنیدن تشبيب حرام نيز حرام است.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28. </ref> | |||
==پیامدهای تشبیب حرام== | ==پیامدهای تشبیب حرام== | ||
تشبیب در | حکم فقهی تشبیب به نیت و موضوع اشاره دارد و از نظر برخی فقها، سرودن یا بیان تشبیب به زن نامحرم در شعر موجب فسق و حرمت است. همچنین بحث کرد و مناقشه دربارۀ حکم تشبیب در آثار علمی مانند مکاسب محرمه وجود دارد که برخی آن را یکی از مصادیق حرام در حوزۀ هنر میدانند؛ زیرا ممکن است موجب تحریک شهوت، ترویج فحشا و هتک حرمت زن شده و پیامدهایی مانند رسوایی، اذیت و هتک حرمت زن یا خانوادهاش و کشاندن مردان فاسق بهسوی زن را بهدنبال داشته باشد.<ref>سعیدزاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17؛ ذهنی تهرانی،1369ش، تشريح المطالب، ج2، ص376.</ref> همچنین تشبیب حرام موجب فسق شاعر شده و حتی شهادت او پذیرفته نمیشود. بههمین ترتیب، درآمدی که از راه تشبيب حرام بهدست آید نیز حرام شمرده شده است.<ref>انصاری، المكاسب،1415ق، ج1، ص177-163؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج۲، ص487. </ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، 1415ق. | *انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، 1415ق. | ||
* حسینی، سیده الهام و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبکهای خراسانی و عراقی»، مجله شعرپژوهی، سال 12، شماره 4، 1399ش. | *«انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وبسایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس، تاریخ درج مطلب: 29 مرداد 1404ش. | ||
* ذهنی تهرانی، محمدجواد، تشريح المطالب: شرح فارسی بر مکاسب، قم، حاذق، 1369ش. | *حسینی، سیده الهام و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبکهای خراسانی و عراقی»، مجله شعرپژوهی، سال 12، شماره 4، 1399ش. | ||
* رضایی، مائده و عاشری، رقیه، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 80، 1397ش. | *ذهنی تهرانی، محمدجواد، تشريح المطالب: شرح فارسی بر مکاسب، قم، حاذق، 1369ش. | ||
* سعیدزاده، | *رضایی، مائده و عاشری، رقیه، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 80، 1397ش. | ||
* محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آلالبیت الاحیاء التراث، 1414ق. | *سعیدزاده، سیدمحسن، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، پيام زن، شماره 34، 1373ش. | ||
* هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت، 1382ق. | *محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آلالبیت الاحیاء التراث، 1414ق. | ||
*«مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاعرسانی استاد حاج شیخ جواد مروی، تاریخ بازدید: 3 شهریور 1404ش. | |||
*هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت، 1382ق. | |||
نسخهٔ ۳ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۱۷
تشبیب؛ بیان ویژگیها و زیباییهای زن در شعر.
تشبیب، شعری است که در آن شاعر به ذکر اوصاف و زیباییهای زن مورد علاقهاش میپردازد. این سبک، بیشتر برای اظهار عشق و برشمردن زیبایی جسمانی زنان بهکار میرود. از منظر فقه اسلامی، این عمل در مواردی که سبب اذیّت زن، هتک حرمت او و تمایل مردان به وی باشد، حرام دانسته شده است.
مفهوم تشبیب
«تشبیب» بهمعنای یادآوری ایّام جوانی و احوال مربوط به دوران عاشقی است.[۱] این واژه در اصطلاح، بهمعنای ذكر زيباييهاى زن یا پسربچه در شعر و اظهار عشق به آنان است.[۲]
خاستگاه تشبیب
گرایش مرد و زن به یکدیگر، امری فطری است و عامل زندگی اجتماعی، ازدیاد نسل و بقای آن دانسته شده است. در ادیان الهی و مکاتب بشری این کشش مورد توجه بوده و برای آن مقررات ویژهای وضع شده است. دین اسلام نیز بهمنظور هدایت انسانها و سالمسازی جامعه، دستوراتی در این زمینه بیان کرده است. در روایات، علاقه به زن از اخلاق پیامبران دانسته شده و قرآن نیز دوستیِ زن را فطری و عامل پیوند زن و مرد معرفی کرده است.[۳]
قالب شعری تشبیب
قالب شعری تشبیب معمولاً بهعنوان بخشی از قصیده در ادبیات فارسی ظاهر میشود و بهعنوان مقدمهای عاشقانه یا غنایی شناخته میشود. تشبیب معمولاً اوایل قصیده قرار دارد و در آن شاعر به وصف معشوق، یاد جوانی و گاهی طبیعت و احوال عاشق میپردازد. شاعران از تشبیب بهعنوان مقدمهای جذاب برای سرودن قصیده، بهره بردهاند و کمتر قصیدهای بدون تشبیب وجود داشته است.[۴] ساختار تشبیب معمولاً شامل چند بیت است که قبل از رسیدن به موضوع اصلی قصیده بیان میشود. بعد از تشبیب، شاعران معمولاً با یک یا دو بیت بهنام «تخلص» یا «گزیر» از این بخش جدا شده و به اصل موضوع قصیده میپردازند. قالب شعری تشبیب، معمولاً دارای وزن عروضی قصیده است و قافیهها در آن رعایت میشود. این قالب گاهی به شکل مستقل در قالبهای دیگر شعری نیز بهکار رفته و بهمرور زمان به شکل مستقلتری چون قالب غزل تکامل یافته است.[۵]
حکم فقهی تشبیب
حکم فقهی تشبیب در شعر و ادبیات اسلامی موضوعی است که در فقه الفنون (فقه هنر) مورد بررسی قرار گرفته است.[۶] برخی فقها، تشبیب زن را با شرایطی حلال و جایز دانستهاند؛ اما بسیاری از فقها، با توجه به سویههای اغفالکننده و شهوتانگیز تشبیب، آن را حرام میدانند.[۷]
از دیدگاه فقها تشبیب در شعر به سه صورت میتواند مورد بررسی قرار گیرد:
- اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او برای شاعر جایز است، مانند همسر، نامزد یا زنی که قصد ازدواج با او را دارد، این نوع تشبیب جایز و حلال است.[۸]
- اگر تشبیب به زنی مبهم و خیالی باشد که مشخص نیست و زنی که شاعر او را میشناسد ولی شنونده زن را نمیشناسد نیز اشکال ندارد.[۹]
- اما اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او جایز نیست، مانند زن بیوه یا زن دیگر که متعلق به غیر است، این نوع تشبیب حرام است.[۱۰]
از منظر فقه اسلامی، سرودن اشعار عاشقانه دربارۀ پسربچه حتی بهصورت مبهم و خیالی، حرام است.[۱۱] از نظر برخی فقها، حرمت تشبيب اختصاص به شعر ندارد و در غير شعر نيز حرام است.[۱۲] شنیدن تشبيب حرام نيز حرام است.[۱۳]
پیامدهای تشبیب حرام
حکم فقهی تشبیب به نیت و موضوع اشاره دارد و از نظر برخی فقها، سرودن یا بیان تشبیب به زن نامحرم در شعر موجب فسق و حرمت است. همچنین بحث کرد و مناقشه دربارۀ حکم تشبیب در آثار علمی مانند مکاسب محرمه وجود دارد که برخی آن را یکی از مصادیق حرام در حوزۀ هنر میدانند؛ زیرا ممکن است موجب تحریک شهوت، ترویج فحشا و هتک حرمت زن شده و پیامدهایی مانند رسوایی، اذیت و هتک حرمت زن یا خانوادهاش و کشاندن مردان فاسق بهسوی زن را بهدنبال داشته باشد.[۱۴] همچنین تشبیب حرام موجب فسق شاعر شده و حتی شهادت او پذیرفته نمیشود. بههمین ترتیب، درآمدی که از راه تشبيب حرام بهدست آید نیز حرام شمرده شده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص72؛ حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبکهای خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.
- ↑ انصاری، المكاسب، 1415ق، ج1، ص177.
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص74.
- ↑ حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبکهای خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.
- ↑ «انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وبسایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس.
- ↑ «مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاعرسانی استاد حاج شیخ جواد مروی.
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص76.
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.
- ↑ سعیدزاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج2، ص487.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28.
- ↑ سعیدزاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17؛ ذهنی تهرانی،1369ش، تشريح المطالب، ج2، ص376.
- ↑ انصاری، المكاسب،1415ق، ج1، ص177-163؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج۲، ص487.
منابع
- انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، 1415ق.
- «انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وبسایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس، تاریخ درج مطلب: 29 مرداد 1404ش.
- حسینی، سیده الهام و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبکهای خراسانی و عراقی»، مجله شعرپژوهی، سال 12، شماره 4، 1399ش.
- ذهنی تهرانی، محمدجواد، تشريح المطالب: شرح فارسی بر مکاسب، قم، حاذق، 1369ش.
- رضایی، مائده و عاشری، رقیه، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 80، 1397ش.
- سعیدزاده، سیدمحسن، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، پيام زن، شماره 34، 1373ش.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آلالبیت الاحیاء التراث، 1414ق.
- «مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاعرسانی استاد حاج شیخ جواد مروی، تاریخ بازدید: 3 شهریور 1404ش.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت، 1382ق.