رزق: تفاوت میان نسخهها
imported>زهرا حلیمی بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>زهرا حلیمی بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''رزق؛''' مجموعه مواهب مادی و معنوی مورد نیاز زندگی انسان. | |||
رزق، بهعنوان مجموعه مواهب مادی و معنوی مورد نیاز انسان، نقش اساسی در شکلگیری سبک زندگی اسلامی دارد. اهمیت رزق حلال در تأمین معیشت سالم، تضمینکننده سلامت اخلاقی و آرامش روانی فرد و خانواده است. این نوع رزق، زمینۀ رشد معنوی و اجتماعی انسان را فراهم میکند و پیوند فرد با خداوند و جامعه را تقویت مینماید. اقسام رزق شامل رزق مادی و معنوی است که در چارچوب رزق حلال و مشروع تأمین میشوند. | |||
==تعریف== | ==تعریف== | ||
رزق در لغت به معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع میبرد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=%D8%B1%D8%B2%D9%82&d= وبسایت واژهیاب، ذیل واژۀ رزق.]</ref> در اصطلاح، رزق به بخششی گفته میشود که به اندازه تلاش و کوشش انسان به او میرسد. این مفهوم تنها به خوراک و مال محدود نمیشود، بلکه هر نوع سود و منفعتی را که به انسان میرسد دربر میگیرد. از این رو، در منابع اسلامی، تمامی نعمتها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش و دیگر مواهب را نیز از مصادیق رزق دانستهاند.<ref>طباطبایی، ترجمۀ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.</ref> | رزق در لغت به معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع میبرد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=%D8%B1%D8%B2%D9%82&d= وبسایت واژهیاب، ذیل واژۀ رزق.]</ref> در اصطلاح، رزق به بخششی گفته میشود که به اندازه تلاش و کوشش انسان به او میرسد. این مفهوم تنها به خوراک و مال محدود نمیشود، بلکه هر نوع سود و منفعتی را که به انسان میرسد دربر میگیرد. از این رو، در منابع اسلامی، تمامی نعمتها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش و دیگر مواهب را نیز از مصادیق رزق دانستهاند.<ref>طباطبایی، ترجمۀ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.</ref> | ||
= رزق در آموزههای اسلامی = | =رزق در آموزههای اسلامی= | ||
واژۀ رزق و مشتقات آن 123 بار در قرآن بهکار رفته و شامل رزقهای مادی و معنوی میشود. از مصادیق رزق در قرآن میتوان به خوراک روزانه و مواد غذایی،<ref>سورۀ بقره، آیۀ 233؛ سورۀ کهف، آیۀ 19.</ref> بهرهمندی از قرآن،<ref>سورۀ واقعه، آیۀ 82.</ref> مقام نبوت و علم،<ref>سورۀ هود، آیۀ 88.</ref> باران<ref>سورۀ غافر، آیۀ 13.</ref> و خوراک برزخی<ref>سورۀ آلعمران، آیۀ 169.</ref> اشاره کرد. براساس آیات الهی، خداوند رازق مطلق و یگانه روزیدهندۀ موجودات معرفی شده است.<ref>سورۀ هود، آیۀ6؛ سورۀ ذاریات، آیۀ 58.</ref> روزی مقدّر هرکس از سوی خداوند تعیین شده و تحقق آن در گروی سعی و تلاش انسان است.<ref>سورۀ نجم، آیۀ 39.</ref> افزون بر این، قرآن نظام توزیع رزق را حکیمانه و مبتنی بر تفاوت استعدادها و مصالح اجتماعی میداند.<ref>سورۀ زخرف، آیۀ 32.</ref> همچنین آیات متعددی نیز بیانگر آن است که وسعت یا تنگی رزق به اراده و حکمت الهی بستگی دارد.<ref>سورۀ اسراء، آیۀ 30؛ سورۀ رعد، آیۀ 26؛ سورۀ قصص، آیۀ 82.</ref> | واژۀ رزق و مشتقات آن 123 بار در قرآن بهکار رفته و شامل رزقهای مادی و معنوی میشود. از مصادیق رزق در قرآن میتوان به خوراک روزانه و مواد غذایی،<ref>سورۀ بقره، آیۀ 233؛ سورۀ کهف، آیۀ 19.</ref> بهرهمندی از قرآن،<ref>سورۀ واقعه، آیۀ 82.</ref> مقام نبوت و علم،<ref>سورۀ هود، آیۀ 88.</ref> باران<ref>سورۀ غافر، آیۀ 13.</ref> و خوراک برزخی<ref>سورۀ آلعمران، آیۀ 169.</ref> اشاره کرد. براساس آیات الهی، خداوند رازق مطلق و یگانه روزیدهندۀ موجودات معرفی شده است.<ref>سورۀ هود، آیۀ6؛ سورۀ ذاریات، آیۀ 58.</ref> روزی مقدّر هرکس از سوی خداوند تعیین شده و تحقق آن در گروی سعی و تلاش انسان است.<ref>سورۀ نجم، آیۀ 39.</ref> افزون بر این، قرآن نظام توزیع رزق را حکیمانه و مبتنی بر تفاوت استعدادها و مصالح اجتماعی میداند.<ref>سورۀ زخرف، آیۀ 32.</ref> همچنین آیات متعددی نیز بیانگر آن است که وسعت یا تنگی رزق به اراده و حکمت الهی بستگی دارد.<ref>سورۀ اسراء، آیۀ 30؛ سورۀ رعد، آیۀ 26؛ سورۀ قصص، آیۀ 82.</ref> | ||
در روایات اسلامی نیز، رزق از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. براساس حدیث نبوی همانگونه که مرگ انسان را میطلبد، روزی نیز در پی بنده است و او را میطلبد.<ref>شعیری، جامع الأخبار، بیتا، ص108.</ref> در متون روایی، کسب رزق حلال و تلاش برای بهدست آوردن آن به مثابۀ جهاد در راه خدا بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.</ref> براساس احادیث، خوش خلقی با خانواده،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.</ref> استغفار از گناهان،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.</ref> پرهیز از حرص،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.</ref> صلۀ رحم<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.</ref> و اطعام فقیر،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.</ref> از عوامل افزایش رزق و روزیاند، در حالی که زنا،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.</ref> دروغ، حرامخواری،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.</ref> بدخلقی،<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.</ref> پرداخت نکردن زکات<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.</ref> و خیانت در امانت<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.</ref> از عوامل کاهش آن شمرده شدهاند. | در روایات اسلامی نیز، رزق از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. براساس حدیث نبوی همانگونه که مرگ انسان را میطلبد، روزی نیز در پی بنده است و او را میطلبد.<ref>شعیری، جامع الأخبار، بیتا، ص108.</ref> در متون روایی، کسب رزق حلال و تلاش برای بهدست آوردن آن به مثابۀ جهاد در راه خدا بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.</ref> براساس احادیث، خوش خلقی با خانواده،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.</ref> استغفار از گناهان،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.</ref> پرهیز از حرص،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.</ref> صلۀ رحم<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.</ref> و اطعام فقیر،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.</ref> از عوامل افزایش رزق و روزیاند، در حالی که زنا،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.</ref> دروغ، حرامخواری،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.</ref> بدخلقی،<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.</ref> پرداخت نکردن زکات<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.</ref> و خیانت در امانت<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.</ref> از عوامل کاهش آن شمرده شدهاند. | ||
= اقسام رزق = | =اقسام رزق= | ||
در آموزههای اسلامی، رزق به گونههای مختلف تقسیم میشود. از یک سو، بر پایۀ روایات اسلامی، رزق بر دو نوع است: رزقِ مطلوب و رزقِ طالب.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.</ref> رزق مطلوب آن است که انسان برای بهدست آوردن آن تلاش میکند و در پی آن است، در حالیکه رزق طالب، روزیای است که خود به سوی انسان میآید و او را میجوید. در این نگرش، همانگونه که مرگ در پی انسان است، رزق او نیز مقدّر و تضمینشده است و پیش از مرگ به او خواهد رسید. تفاوت این دو نوع رزق در نیت و جهت حرکت انسان نهفته است؛ انسان دنیاطلب و مالاندوز در پی رزق مطلوب است و با رنج و اضطراب به روزی اندک دست مییابد، اما انسان مؤمن و خدمتگزار که نیتش رضای الهی است، در دایرۀ رزق طالب قرار دارد و روزی با برکت و آسانی به او میرسد.<ref>[https://www.manaviyat.ir/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-2/ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزههای دینی»، وبسایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آلیاسین.]</ref> از سوی دیگر، در منابع دینی، رزق از نظر ماهیت به دو بخش مادی و معنوی تقسیم میشود. رزق مادی شامل نعمتهای محسوس و ضروری چون خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است که استمرار زندگی دنیوی را ممکن میسازد، در حالیکه رزق معنوی به توفیقات و مواهب الهی مانند ایمان، علم، معرفت، هدایت و قرب الهی اطلاق میشود که مایه رشد روح و سعادت ابدی انساناند.<ref>[https://rahtoosheh.dte.ir/article_67663_e8aa16728e290ff1a3dc8ffe78ae3141.pdf «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگیهای رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.]</ref> | در آموزههای اسلامی، رزق به گونههای مختلف تقسیم میشود. از یک سو، بر پایۀ روایات اسلامی، رزق بر دو نوع است: رزقِ مطلوب و رزقِ طالب.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.</ref> رزق مطلوب آن است که انسان برای بهدست آوردن آن تلاش میکند و در پی آن است، در حالیکه رزق طالب، روزیای است که خود به سوی انسان میآید و او را میجوید. در این نگرش، همانگونه که مرگ در پی انسان است، رزق او نیز مقدّر و تضمینشده است و پیش از مرگ به او خواهد رسید. تفاوت این دو نوع رزق در نیت و جهت حرکت انسان نهفته است؛ انسان دنیاطلب و مالاندوز در پی رزق مطلوب است و با رنج و اضطراب به روزی اندک دست مییابد، اما انسان مؤمن و خدمتگزار که نیتش رضای الهی است، در دایرۀ رزق طالب قرار دارد و روزی با برکت و آسانی به او میرسد.<ref>[https://www.manaviyat.ir/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-2/ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزههای دینی»، وبسایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آلیاسین.]</ref> از سوی دیگر، در منابع دینی، رزق از نظر ماهیت به دو بخش مادی و معنوی تقسیم میشود. رزق مادی شامل نعمتهای محسوس و ضروری چون خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است که استمرار زندگی دنیوی را ممکن میسازد، در حالیکه رزق معنوی به توفیقات و مواهب الهی مانند ایمان، علم، معرفت، هدایت و قرب الهی اطلاق میشود که مایه رشد روح و سعادت ابدی انساناند.<ref>[https://rahtoosheh.dte.ir/article_67663_e8aa16728e290ff1a3dc8ffe78ae3141.pdf «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگیهای رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.]</ref> | ||
= فاعل رزق = | =فاعل رزق= | ||
با توجه به آیات قرآن، رازق بودن منحصراً برای خداوند است،<ref>سورۀ فاطر، آیۀ 3.</ref> اگر چه در برخی از آیات، فاعل رزق غیر خدا دانسته شده است<ref>سورۀ نساء، آیۀ 5.</ref> معنای دقیق آن این است که آن شیء بهنحو مظهریت خدا عهدهدار رزق میباشد؛ زیرا رازقیت از صفات فعل خداست و دیگران میتوانند مظهر آن شوند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص430-432.</ref> | با توجه به آیات قرآن، رازق بودن منحصراً برای خداوند است،<ref>سورۀ فاطر، آیۀ 3.</ref> اگر چه در برخی از آیات، فاعل رزق غیر خدا دانسته شده است<ref>سورۀ نساء، آیۀ 5.</ref> معنای دقیق آن این است که آن شیء بهنحو مظهریت خدا عهدهدار رزق میباشد؛ زیرا رازقیت از صفات فعل خداست و دیگران میتوانند مظهر آن شوند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص430-432.</ref> | ||
= اهمیت رزق حلال = | =اهمیت رزق حلال= | ||
براساس آموزههای دینی، کسب روزی حلال و پرهیز از حرامخواری از اساسیترین دستورها و الزامات شرعی در عرصۀ فعالیتهای اقتصادی، اعم از فردی و اجتماعی، بهشمار میآید. اهمیت این اصل از آن روست که نوع و شیوۀ تأمین معاش، تأثیر ژرفی بر سرنوشت انسان در ابعاد مادی و معنوی دارد. در متون دینی، روزی حلال عامل برکت، وسعت و آرامش در زندگی معرفی شده و بهعنوان زمینهساز رشد اخلاقی و تقرب الهی شناخته میشود؛ در مقابل، درآمدهای ناشی از راههای نامشروع موجب کاستی برکت، تنگی معیشت و تیرگی دل دانسته شدهاند. از همین رو، در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر ضرورت تلاش برای کسب رزق حلال و پرهیز از حرامخواری شده است.<ref>ملک احمدی، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، 1392ش، ص11.</ref> | براساس آموزههای دینی، کسب روزی حلال و پرهیز از حرامخواری از اساسیترین دستورها و الزامات شرعی در عرصۀ فعالیتهای اقتصادی، اعم از فردی و اجتماعی، بهشمار میآید. اهمیت این اصل از آن روست که نوع و شیوۀ تأمین معاش، تأثیر ژرفی بر سرنوشت انسان در ابعاد مادی و معنوی دارد. در متون دینی، روزی حلال عامل برکت، وسعت و آرامش در زندگی معرفی شده و بهعنوان زمینهساز رشد اخلاقی و تقرب الهی شناخته میشود؛ در مقابل، درآمدهای ناشی از راههای نامشروع موجب کاستی برکت، تنگی معیشت و تیرگی دل دانسته شدهاند. از همین رو، در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر ضرورت تلاش برای کسب رزق حلال و پرهیز از حرامخواری شده است.<ref>ملک احمدی، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، 1392ش، ص11.</ref> | ||
= علت اختلاف در رزق و روزی = | =علت اختلاف در رزق و روزی= | ||
در نگاه قرآن و روایات، تفاوت در رزق و روزی انسانها امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است و هدفی فراتر از تبعیض یا ترجیح دارد. این اختلاف، نخست برای برقراری نظم اجتماعی و گردش طبیعی زندگی انسانهاست؛ چراکه تفاوت در استعدادها و امکانات، موجب میشود برخی کارفرما، برخی کارگر و برخی صاحب هنر یا علم شوند و به این ترتیب جامعه بر پایه نیاز متقابل افراد استوار گردد. افزون بر این، تفاوت در روزیها زمینهای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او سنجیده شود. گاه نیز گسترش رزق نشانهی نعمت نیست، بلکه نوعی ابتلا یا مجازات الهی است تا انسان غافل در دل دنیا فرو رود، و در مقابل، تنگی رزق میتواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد. از منظر قرآن، خداوند روزی را به اندازهی حکمت خویش میان بندگان تقسیم میکند<ref>سورۀ شوری، آیۀ 27.</ref> تا هم نیاز و وابستگی متقابل آنان سبب پایداری جامعه شود و هم هر کس در مسیر رشد روحی و اخلاقی خود به آزمایش الهی در قالب وسعت یا تنگی روزی گرفتار گردد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%8A-%D9%87%D8%A7/105443 «تفاوت رزق و روزیها»، وبسایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref> | در نگاه قرآن و روایات، تفاوت در رزق و روزی انسانها امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است و هدفی فراتر از تبعیض یا ترجیح دارد. این اختلاف، نخست برای برقراری نظم اجتماعی و گردش طبیعی زندگی انسانهاست؛ چراکه تفاوت در استعدادها و امکانات، موجب میشود برخی کارفرما، برخی کارگر و برخی صاحب هنر یا علم شوند و به این ترتیب جامعه بر پایه نیاز متقابل افراد استوار گردد. افزون بر این، تفاوت در روزیها زمینهای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او سنجیده شود. گاه نیز گسترش رزق نشانهی نعمت نیست، بلکه نوعی ابتلا یا مجازات الهی است تا انسان غافل در دل دنیا فرو رود، و در مقابل، تنگی رزق میتواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد. از منظر قرآن، خداوند روزی را به اندازهی حکمت خویش میان بندگان تقسیم میکند<ref>سورۀ شوری، آیۀ 27.</ref> تا هم نیاز و وابستگی متقابل آنان سبب پایداری جامعه شود و هم هر کس در مسیر رشد روحی و اخلاقی خود به آزمایش الهی در قالب وسعت یا تنگی روزی گرفتار گردد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%8A-%D9%87%D8%A7/105443 «تفاوت رزق و روزیها»، وبسایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref> | ||
= آثار رزق حلال در زندگی = | =آثار رزق حلال در زندگی= | ||
کسب رزق حلال در دو بُعد فردی و اجتماعی آثار متعددی در زندگی به دنبال دارد که مورد تأکید آموزههای اسلامی نیز است، از جمله این آثار عبارتند از: | کسب رزق حلال در دو بُعد فردی و اجتماعی آثار متعددی در زندگی به دنبال دارد که مورد تأکید آموزههای اسلامی نیز است، از جمله این آثار عبارتند از: | ||
=== الف- آثار رزق حلال در سبک زندگی فردی === | ===الف- آثار رزق حلال در سبک زندگی فردی=== | ||
رزق حلال در سبک زندگی فردی نقش بنیادینی در تربیت اخلاقی و معنوی انسان دارد و زمینهساز رشد روحی و آرامش درونی است. فردی که از راه حلال روزی خود را به دست میآورد، از وسوسههای شیطانی و تمایلات نفسانی دور میماند و روحیۀ سپاسگزاری و شکر در او تقویت میشود. چنین رزقی انسان را به انجام اعمال صالح و عبادت خالصانه سوق میدهد و ثبات قدم در دینداری را در او استوار میسازد. همچنین، روزی حلال موجب جلاء روح، آرامش خاطر، شادی درونی و رفاه واقعی در زندگی میشود. در پرتو این نوع روزی، انسان به تعادل مادی و معنوی دست مییابد و دل او از نور ایمان و حکمت الهی سرشار میگردد.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_5724_2d6148553182ebd4562b0e2452b29177.pdf دهقانی و هادوی، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، 1395ش، ص89-93.]</ref> | رزق حلال در سبک زندگی فردی نقش بنیادینی در تربیت اخلاقی و معنوی انسان دارد و زمینهساز رشد روحی و آرامش درونی است. فردی که از راه حلال روزی خود را به دست میآورد، از وسوسههای شیطانی و تمایلات نفسانی دور میماند و روحیۀ سپاسگزاری و شکر در او تقویت میشود. چنین رزقی انسان را به انجام اعمال صالح و عبادت خالصانه سوق میدهد و ثبات قدم در دینداری را در او استوار میسازد. همچنین، روزی حلال موجب جلاء روح، آرامش خاطر، شادی درونی و رفاه واقعی در زندگی میشود. در پرتو این نوع روزی، انسان به تعادل مادی و معنوی دست مییابد و دل او از نور ایمان و حکمت الهی سرشار میگردد.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_5724_2d6148553182ebd4562b0e2452b29177.pdf دهقانی و هادوی، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، 1395ش، ص89-93.]</ref> | ||
=== ب- آثار رزق حلال در سبک زندگی اجتماعی === | ===ب- آثار رزق حلال در سبک زندگی اجتماعی=== | ||
رزق حلال، افزون بر آثار فردی، نقش تعیینکنندهای در سلامت و پویایی زندگی اجتماعی دارد. جامعهای که بر پایۀ روزی حلال بنا شود، از فروپاشی اخلاقی، اقتصادی و فرهنگی در امان میماند و زمینۀ رشد فضایل انسانی در آن فراهم میگردد. از مهمترین آثار اجتماعی رزق حلال میتوان به تربیت نسل صالح و متعهد اشاره کرد؛ زیرا پاکی درآمد والدین زمینهساز شکلگیری فرزندانی درستکار و دیندار است. رعایت حقوق دیگران و دوری از تجاوز به اموال عمومی نیز از نتایج مستقیم باور به رزق طیب است که امنیت و اعتماد متقابل را در جامعه تقویت میکند. چنین جامعهای در پناه لطف الهی قرار میگیرد و از بسیاری از رذایل اخلاقی و آسیبهای اجتماعی مصون میماند. روزی حلال موجب رفاه و آسایش عمومی، اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف میشود و روابط خانوادگی را بر پایۀ محبت و نشاط سامان میدهد. همچنین، از دیدگاه قرآن، رزق پاکیزه مایۀ برتری امتها و عامل شکلگیری فرهنگی برتر و اقتصادی سالم است. در نهایت، پایبندی به حلالخواری روحیۀ امانتداری، اعتماد اجتماعی و همکاری اقتصادی را در میان مردم تقویت میکند و جامعهای مسئول، امن و اخلاقمحور پدید میآورد.<ref>[https://aminyavaran.com/%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/#:~:text=%D8%A7%D8%B2%20%D8%AC%D9%85%D9%84%D9%87%20%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%20%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C%20%D8%B1%D8%B2%D9%82,%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%20%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF%20%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%20%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA. «آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وبسایت امین یاوران.]</ref> | رزق حلال، افزون بر آثار فردی، نقش تعیینکنندهای در سلامت و پویایی زندگی اجتماعی دارد. جامعهای که بر پایۀ روزی حلال بنا شود، از فروپاشی اخلاقی، اقتصادی و فرهنگی در امان میماند و زمینۀ رشد فضایل انسانی در آن فراهم میگردد. از مهمترین آثار اجتماعی رزق حلال میتوان به تربیت نسل صالح و متعهد اشاره کرد؛ زیرا پاکی درآمد والدین زمینهساز شکلگیری فرزندانی درستکار و دیندار است. رعایت حقوق دیگران و دوری از تجاوز به اموال عمومی نیز از نتایج مستقیم باور به رزق طیب است که امنیت و اعتماد متقابل را در جامعه تقویت میکند. چنین جامعهای در پناه لطف الهی قرار میگیرد و از بسیاری از رذایل اخلاقی و آسیبهای اجتماعی مصون میماند. روزی حلال موجب رفاه و آسایش عمومی، اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف میشود و روابط خانوادگی را بر پایۀ محبت و نشاط سامان میدهد. همچنین، از دیدگاه قرآن، رزق پاکیزه مایۀ برتری امتها و عامل شکلگیری فرهنگی برتر و اقتصادی سالم است. در نهایت، پایبندی به حلالخواری روحیۀ امانتداری، اعتماد اجتماعی و همکاری اقتصادی را در میان مردم تقویت میکند و جامعهای مسئول، امن و اخلاقمحور پدید میآورد.<ref>[https://aminyavaran.com/%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/#:~:text=%D8%A7%D8%B2%20%D8%AC%D9%85%D9%84%D9%87%20%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%20%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C%20%D8%B1%D8%B2%D9%82,%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%20%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF%20%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%20%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA. «آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وبسایت امین یاوران.]</ref> | ||
= نقش رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعۀ اسلامی = | =نقش رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعۀ اسلامی= | ||
رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعه اسلامی، نقشی بنیادین دارد. براساس آموزههای قرآن و سنت، اقتصاد اسلامی نظامی است که در آن، کار، تولید، توزیع و مصرف، بر محور ایمان، عدالت، صداقت و حلالخواری سامان مییابد. در این نگرش، کار و تلاش برای تأمین معاش خانواده، عبادت شمرده میشود و انگیزۀ اصلی فعالیت اقتصادی، خدمت به خلق و رضای الهی است. رزق حلال موجب میشود تا روابط اقتصادی بر پایۀ اعتماد، انصاف و وجدان شکل گیرد و از مفاسدی چون کمفروشی، ربا، احتکار و اسراف جلوگیری شود. هنگامی که اقتصاد بر پایۀ حلالخواری استوار شود، هم نیروی کار با نشاط و خلاقیت بیشتری فعالیت میکند، هم سرمایهداران با نیت خیرخواهانه و انفاق، ثروت را در مسیر صحیح به گردش درمیآورند. بدین ترتیب، عدالت توزیعی، تعاون اجتماعی، امنیت اقتصادی و اعتماد عمومی تقویت میشود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3894157/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%87%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86 قرائتی، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کمفروشان»، خبرگزاری ایکنا.]</ref> | رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعه اسلامی، نقشی بنیادین دارد. براساس آموزههای قرآن و سنت، اقتصاد اسلامی نظامی است که در آن، کار، تولید، توزیع و مصرف، بر محور ایمان، عدالت، صداقت و حلالخواری سامان مییابد. در این نگرش، کار و تلاش برای تأمین معاش خانواده، عبادت شمرده میشود و انگیزۀ اصلی فعالیت اقتصادی، خدمت به خلق و رضای الهی است. رزق حلال موجب میشود تا روابط اقتصادی بر پایۀ اعتماد، انصاف و وجدان شکل گیرد و از مفاسدی چون کمفروشی، ربا، احتکار و اسراف جلوگیری شود. هنگامی که اقتصاد بر پایۀ حلالخواری استوار شود، هم نیروی کار با نشاط و خلاقیت بیشتری فعالیت میکند، هم سرمایهداران با نیت خیرخواهانه و انفاق، ثروت را در مسیر صحیح به گردش درمیآورند. بدین ترتیب، عدالت توزیعی، تعاون اجتماعی، امنیت اقتصادی و اعتماد عمومی تقویت میشود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3894157/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%87%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86 قرائتی، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کمفروشان»، خبرگزاری ایکنا.]</ref> | ||
= تأثیر رزق حلال بر پایداری و سلامت خانواده در اسلام = | =تأثیر رزق حلال بر پایداری و سلامت خانواده در اسلام= | ||
رزق حلال در فرهنگ اسلامی از ارکان بنیادین استحکام، آرامش و پایداری خانواده بهشمار میآید. براساس تعالیم اسلامی، تأمین معاش خانواده از راه حلال عامل افزایش محبت، برکت، رضایت و طول عمر محسوب میشود. خانوادهای که بر مبنای تلاش مشروع، محبت، قناعت و اعتماد متقابل بنا شود، از اضطراب، بیاعتمادی و اختلافات مالی در امان میماند و در فضای آن آرامش و صفا حاکم میگردد. لقمۀ حلال در تربیت نسل صالح، شکلگیری وجدان اخلاقی و رشد معنوی فرزندان نقشی تعیینکننده دارد؛ در حالی که مال حرام سبب سلب برکت، بروز اختلافات و انحرافهای اخلاقی میشود. از اینرو، رزق حلال در نگاه اسلام ضامن سلامت روانی، اخلاقی و اجتماعی خانواده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1248283 رحیمی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وبسایت راسخون.]</ref> | رزق حلال در فرهنگ اسلامی از ارکان بنیادین استحکام، آرامش و پایداری خانواده بهشمار میآید. براساس تعالیم اسلامی، تأمین معاش خانواده از راه حلال عامل افزایش محبت، برکت، رضایت و طول عمر محسوب میشود. خانوادهای که بر مبنای تلاش مشروع، محبت، قناعت و اعتماد متقابل بنا شود، از اضطراب، بیاعتمادی و اختلافات مالی در امان میماند و در فضای آن آرامش و صفا حاکم میگردد. لقمۀ حلال در تربیت نسل صالح، شکلگیری وجدان اخلاقی و رشد معنوی فرزندان نقشی تعیینکننده دارد؛ در حالی که مال حرام سبب سلب برکت، بروز اختلافات و انحرافهای اخلاقی میشود. از اینرو، رزق حلال در نگاه اسلام ضامن سلامت روانی، اخلاقی و اجتماعی خانواده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1248283 رحیمی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وبسایت راسخون.]</ref> | ||
= کلیدهای گشایش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی = | =کلیدهای گشایش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی= | ||
براساس تعالیم اسلامی، افزایش رزق و روزی علاوه بر تلاش مادی به رفتارهای عبادی، اخلاق و اجتماعی نیز وابسته است. این عوامل عبارتند از: | براساس تعالیم اسلامی، افزایش رزق و روزی علاوه بر تلاش مادی به رفتارهای عبادی، اخلاق و اجتماعی نیز وابسته است. این عوامل عبارتند از: | ||
=== عوامل عبادی === | ===عوامل عبادی=== | ||
اهتمام به نماز، بهویژه نماز اول وقت؛ | اهتمام به نماز، بهویژه نماز اول وقت؛ | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۸: | ||
خواندن دعای فرج و آیتالکرسی. | خواندن دعای فرج و آیتالکرسی. | ||
=== عوامل اخلاقی و تربیتی === | ===عوامل اخلاقی و تربیتی=== | ||
خوشاخلاقی و نیت خیر داشتن؛ | خوشاخلاقی و نیت خیر داشتن؛ | ||
| خط ۶۷: | خط ۷۱: | ||
ذکر فراوان «لا حول و لا قوّة إلّا بالله». | ذکر فراوان «لا حول و لا قوّة إلّا بالله». | ||
=== عوامل اجتماعی === | ===عوامل اجتماعی=== | ||
دادن حقوق مردم، مانند ارث و بدهی؛ | دادن حقوق مردم، مانند ارث و بدهی؛ | ||
| خط ۷۸: | خط ۸۲: | ||
رعایت عدالت و نیکی به دیگران در معاملات و روابط اجتماعی. | رعایت عدالت و نیکی به دیگران در معاملات و روابط اجتماعی. | ||
=== عوامل خانوادگی === | ===عوامل خانوادگی=== | ||
نیکی به اهل خانه؛ | نیکی به اهل خانه؛ | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۹: | ||
ازدواج کردن. | ازدواج کردن. | ||
=== عوامل معنوی === | ===عوامل معنوی=== | ||
رضایت پدر و مادر و دعای آنان؛ | رضایت پدر و مادر و دعای آنان؛ | ||
| خط ۹۶: | خط ۱۰۰: | ||
روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب (بهعنوان نماد روشنایی و برکت در خانه). | روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب (بهعنوان نماد روشنایی و برکت در خانه). | ||
=== اذکار ویژه برای گشایش رزق === | ===اذکار ویژه برای گشایش رزق=== | ||
ذکر «یا فتّاح» 70 مرتبه پس از نماز صبح؛ | ذکر «یا فتّاح» 70 مرتبه پس از نماز صبح؛ | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۷: | ||
ذکر مداوم «یا غنی».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6592964/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «راههای افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> | ذکر مداوم «یا غنی».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6592964/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «راههای افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> | ||
= موانع رزق و برکت در زندگی = | =موانع رزق و برکت در زندگی= | ||
مهمترین عوامل کاهش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی عبارت است از: | مهمترین عوامل کاهش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی عبارت است از: | ||
| خط ۱۵۴: | خط ۱۵۸: | ||
فریب و خدعه در تجارت.<ref>[https://snn.ir/fa/news/427163/%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو.]</ref> | فریب و خدعه در تجارت.<ref>[https://snn.ir/fa/news/427163/%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو.]</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
= منابع = | =منابع= | ||
* قرآن کریم. | *قرآن کریم. | ||
* «آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وبسایت امین یاوران، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1400ش. | *«آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وبسایت امین یاوران، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1400ش. | ||
* «تفاوت رزق و روزیها»، وبسایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1389ش. | *«تفاوت رزق و روزیها»، وبسایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1389ش. | ||
* جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش. | *جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش. | ||
* حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق. | *حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق. | ||
* دهقانی،روشن و هادوی، اصغر، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، نشریۀ پژوهشنامۀ معارف قرآنی، شمارۀ 24، بهار 1395ش. | *دهقانی،روشن و هادوی، اصغر، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، نشریۀ پژوهشنامۀ معارف قرآنی، شمارۀ 24، بهار 1395ش. | ||
* «راههای افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1397ش. | *«راههای افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1397ش. | ||
* رحیمی، مرتضی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1395ش. | *رحیمی، مرتضی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1395ش. | ||
* «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگیهای رزق و روزی»، نشریۀ رهتوشۀ راهیان نور، 1398ش. | *«رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگیهای رزق و روزی»، نشریۀ رهتوشۀ راهیان نور، 1398ش. | ||
* شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بیتا. | *شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بیتا. | ||
* طباطبایی، محمدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش. | *طباطبایی، محمدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش. | ||
* «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1403ش. | *«عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1403ش. | ||
* فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزههای دینی»، وبسایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آلیاسین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1400ش. | *فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزههای دینی»، وبسایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آلیاسین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1400ش. | ||
* قرائتی، محسن، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کمفروشان»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: 6 اردیبهشت 1399ش. | *قرائتی، محسن، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کمفروشان»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: 6 اردیبهشت 1399ش. | ||
* مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق. | *مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق. | ||
* ملک احمدی، علیاصغر، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، مشهد، مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1392ش. | *ملک احمدی، علیاصغر، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، مشهد، مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1392ش. | ||
* «موانع افزایش رزق و روزی»، وبسایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1394ش. | *«موانع افزایش رزق و روزی»، وبسایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1394ش. | ||
* وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: 26 مهر 1404ش. | *وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: 26 مهر 1404ش. | ||
* «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1394ش. | *«یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1394ش. | ||
نسخهٔ ۳ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۴۸
رزق؛ مجموعه مواهب مادی و معنوی مورد نیاز زندگی انسان.
رزق، بهعنوان مجموعه مواهب مادی و معنوی مورد نیاز انسان، نقش اساسی در شکلگیری سبک زندگی اسلامی دارد. اهمیت رزق حلال در تأمین معیشت سالم، تضمینکننده سلامت اخلاقی و آرامش روانی فرد و خانواده است. این نوع رزق، زمینۀ رشد معنوی و اجتماعی انسان را فراهم میکند و پیوند فرد با خداوند و جامعه را تقویت مینماید. اقسام رزق شامل رزق مادی و معنوی است که در چارچوب رزق حلال و مشروع تأمین میشوند.
تعریف
رزق در لغت به معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع میبرد.[۱] در اصطلاح، رزق به بخششی گفته میشود که به اندازه تلاش و کوشش انسان به او میرسد. این مفهوم تنها به خوراک و مال محدود نمیشود، بلکه هر نوع سود و منفعتی را که به انسان میرسد دربر میگیرد. از این رو، در منابع اسلامی، تمامی نعمتها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش و دیگر مواهب را نیز از مصادیق رزق دانستهاند.[۲]
رزق در آموزههای اسلامی
واژۀ رزق و مشتقات آن 123 بار در قرآن بهکار رفته و شامل رزقهای مادی و معنوی میشود. از مصادیق رزق در قرآن میتوان به خوراک روزانه و مواد غذایی،[۳] بهرهمندی از قرآن،[۴] مقام نبوت و علم،[۵] باران[۶] و خوراک برزخی[۷] اشاره کرد. براساس آیات الهی، خداوند رازق مطلق و یگانه روزیدهندۀ موجودات معرفی شده است.[۸] روزی مقدّر هرکس از سوی خداوند تعیین شده و تحقق آن در گروی سعی و تلاش انسان است.[۹] افزون بر این، قرآن نظام توزیع رزق را حکیمانه و مبتنی بر تفاوت استعدادها و مصالح اجتماعی میداند.[۱۰] همچنین آیات متعددی نیز بیانگر آن است که وسعت یا تنگی رزق به اراده و حکمت الهی بستگی دارد.[۱۱]
در روایات اسلامی نیز، رزق از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. براساس حدیث نبوی همانگونه که مرگ انسان را میطلبد، روزی نیز در پی بنده است و او را میطلبد.[۱۲] در متون روایی، کسب رزق حلال و تلاش برای بهدست آوردن آن به مثابۀ جهاد در راه خدا بیان شده است.[۱۳] براساس احادیث، خوش خلقی با خانواده،[۱۴] استغفار از گناهان،[۱۵] پرهیز از حرص،[۱۶] صلۀ رحم[۱۷] و اطعام فقیر،[۱۸] از عوامل افزایش رزق و روزیاند، در حالی که زنا،[۱۹] دروغ، حرامخواری،[۲۰] بدخلقی،[۲۱] پرداخت نکردن زکات[۲۲] و خیانت در امانت[۲۳] از عوامل کاهش آن شمرده شدهاند.
اقسام رزق
در آموزههای اسلامی، رزق به گونههای مختلف تقسیم میشود. از یک سو، بر پایۀ روایات اسلامی، رزق بر دو نوع است: رزقِ مطلوب و رزقِ طالب.[۲۴] رزق مطلوب آن است که انسان برای بهدست آوردن آن تلاش میکند و در پی آن است، در حالیکه رزق طالب، روزیای است که خود به سوی انسان میآید و او را میجوید. در این نگرش، همانگونه که مرگ در پی انسان است، رزق او نیز مقدّر و تضمینشده است و پیش از مرگ به او خواهد رسید. تفاوت این دو نوع رزق در نیت و جهت حرکت انسان نهفته است؛ انسان دنیاطلب و مالاندوز در پی رزق مطلوب است و با رنج و اضطراب به روزی اندک دست مییابد، اما انسان مؤمن و خدمتگزار که نیتش رضای الهی است، در دایرۀ رزق طالب قرار دارد و روزی با برکت و آسانی به او میرسد.[۲۵] از سوی دیگر، در منابع دینی، رزق از نظر ماهیت به دو بخش مادی و معنوی تقسیم میشود. رزق مادی شامل نعمتهای محسوس و ضروری چون خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است که استمرار زندگی دنیوی را ممکن میسازد، در حالیکه رزق معنوی به توفیقات و مواهب الهی مانند ایمان، علم، معرفت، هدایت و قرب الهی اطلاق میشود که مایه رشد روح و سعادت ابدی انساناند.[۲۶]
فاعل رزق
با توجه به آیات قرآن، رازق بودن منحصراً برای خداوند است،[۲۷] اگر چه در برخی از آیات، فاعل رزق غیر خدا دانسته شده است[۲۸] معنای دقیق آن این است که آن شیء بهنحو مظهریت خدا عهدهدار رزق میباشد؛ زیرا رازقیت از صفات فعل خداست و دیگران میتوانند مظهر آن شوند.[۲۹]
اهمیت رزق حلال
براساس آموزههای دینی، کسب روزی حلال و پرهیز از حرامخواری از اساسیترین دستورها و الزامات شرعی در عرصۀ فعالیتهای اقتصادی، اعم از فردی و اجتماعی، بهشمار میآید. اهمیت این اصل از آن روست که نوع و شیوۀ تأمین معاش، تأثیر ژرفی بر سرنوشت انسان در ابعاد مادی و معنوی دارد. در متون دینی، روزی حلال عامل برکت، وسعت و آرامش در زندگی معرفی شده و بهعنوان زمینهساز رشد اخلاقی و تقرب الهی شناخته میشود؛ در مقابل، درآمدهای ناشی از راههای نامشروع موجب کاستی برکت، تنگی معیشت و تیرگی دل دانسته شدهاند. از همین رو، در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر ضرورت تلاش برای کسب رزق حلال و پرهیز از حرامخواری شده است.[۳۰]
علت اختلاف در رزق و روزی
در نگاه قرآن و روایات، تفاوت در رزق و روزی انسانها امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است و هدفی فراتر از تبعیض یا ترجیح دارد. این اختلاف، نخست برای برقراری نظم اجتماعی و گردش طبیعی زندگی انسانهاست؛ چراکه تفاوت در استعدادها و امکانات، موجب میشود برخی کارفرما، برخی کارگر و برخی صاحب هنر یا علم شوند و به این ترتیب جامعه بر پایه نیاز متقابل افراد استوار گردد. افزون بر این، تفاوت در روزیها زمینهای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او سنجیده شود. گاه نیز گسترش رزق نشانهی نعمت نیست، بلکه نوعی ابتلا یا مجازات الهی است تا انسان غافل در دل دنیا فرو رود، و در مقابل، تنگی رزق میتواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد. از منظر قرآن، خداوند روزی را به اندازهی حکمت خویش میان بندگان تقسیم میکند[۳۱] تا هم نیاز و وابستگی متقابل آنان سبب پایداری جامعه شود و هم هر کس در مسیر رشد روحی و اخلاقی خود به آزمایش الهی در قالب وسعت یا تنگی روزی گرفتار گردد.[۳۲]
آثار رزق حلال در زندگی
کسب رزق حلال در دو بُعد فردی و اجتماعی آثار متعددی در زندگی به دنبال دارد که مورد تأکید آموزههای اسلامی نیز است، از جمله این آثار عبارتند از:
الف- آثار رزق حلال در سبک زندگی فردی
رزق حلال در سبک زندگی فردی نقش بنیادینی در تربیت اخلاقی و معنوی انسان دارد و زمینهساز رشد روحی و آرامش درونی است. فردی که از راه حلال روزی خود را به دست میآورد، از وسوسههای شیطانی و تمایلات نفسانی دور میماند و روحیۀ سپاسگزاری و شکر در او تقویت میشود. چنین رزقی انسان را به انجام اعمال صالح و عبادت خالصانه سوق میدهد و ثبات قدم در دینداری را در او استوار میسازد. همچنین، روزی حلال موجب جلاء روح، آرامش خاطر، شادی درونی و رفاه واقعی در زندگی میشود. در پرتو این نوع روزی، انسان به تعادل مادی و معنوی دست مییابد و دل او از نور ایمان و حکمت الهی سرشار میگردد.[۳۳]
ب- آثار رزق حلال در سبک زندگی اجتماعی
رزق حلال، افزون بر آثار فردی، نقش تعیینکنندهای در سلامت و پویایی زندگی اجتماعی دارد. جامعهای که بر پایۀ روزی حلال بنا شود، از فروپاشی اخلاقی، اقتصادی و فرهنگی در امان میماند و زمینۀ رشد فضایل انسانی در آن فراهم میگردد. از مهمترین آثار اجتماعی رزق حلال میتوان به تربیت نسل صالح و متعهد اشاره کرد؛ زیرا پاکی درآمد والدین زمینهساز شکلگیری فرزندانی درستکار و دیندار است. رعایت حقوق دیگران و دوری از تجاوز به اموال عمومی نیز از نتایج مستقیم باور به رزق طیب است که امنیت و اعتماد متقابل را در جامعه تقویت میکند. چنین جامعهای در پناه لطف الهی قرار میگیرد و از بسیاری از رذایل اخلاقی و آسیبهای اجتماعی مصون میماند. روزی حلال موجب رفاه و آسایش عمومی، اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف میشود و روابط خانوادگی را بر پایۀ محبت و نشاط سامان میدهد. همچنین، از دیدگاه قرآن، رزق پاکیزه مایۀ برتری امتها و عامل شکلگیری فرهنگی برتر و اقتصادی سالم است. در نهایت، پایبندی به حلالخواری روحیۀ امانتداری، اعتماد اجتماعی و همکاری اقتصادی را در میان مردم تقویت میکند و جامعهای مسئول، امن و اخلاقمحور پدید میآورد.[۳۴]
نقش رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعۀ اسلامی
رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعه اسلامی، نقشی بنیادین دارد. براساس آموزههای قرآن و سنت، اقتصاد اسلامی نظامی است که در آن، کار، تولید، توزیع و مصرف، بر محور ایمان، عدالت، صداقت و حلالخواری سامان مییابد. در این نگرش، کار و تلاش برای تأمین معاش خانواده، عبادت شمرده میشود و انگیزۀ اصلی فعالیت اقتصادی، خدمت به خلق و رضای الهی است. رزق حلال موجب میشود تا روابط اقتصادی بر پایۀ اعتماد، انصاف و وجدان شکل گیرد و از مفاسدی چون کمفروشی، ربا، احتکار و اسراف جلوگیری شود. هنگامی که اقتصاد بر پایۀ حلالخواری استوار شود، هم نیروی کار با نشاط و خلاقیت بیشتری فعالیت میکند، هم سرمایهداران با نیت خیرخواهانه و انفاق، ثروت را در مسیر صحیح به گردش درمیآورند. بدین ترتیب، عدالت توزیعی، تعاون اجتماعی، امنیت اقتصادی و اعتماد عمومی تقویت میشود.[۳۵]
تأثیر رزق حلال بر پایداری و سلامت خانواده در اسلام
رزق حلال در فرهنگ اسلامی از ارکان بنیادین استحکام، آرامش و پایداری خانواده بهشمار میآید. براساس تعالیم اسلامی، تأمین معاش خانواده از راه حلال عامل افزایش محبت، برکت، رضایت و طول عمر محسوب میشود. خانوادهای که بر مبنای تلاش مشروع، محبت، قناعت و اعتماد متقابل بنا شود، از اضطراب، بیاعتمادی و اختلافات مالی در امان میماند و در فضای آن آرامش و صفا حاکم میگردد. لقمۀ حلال در تربیت نسل صالح، شکلگیری وجدان اخلاقی و رشد معنوی فرزندان نقشی تعیینکننده دارد؛ در حالی که مال حرام سبب سلب برکت، بروز اختلافات و انحرافهای اخلاقی میشود. از اینرو، رزق حلال در نگاه اسلام ضامن سلامت روانی، اخلاقی و اجتماعی خانواده است.[۳۶]
کلیدهای گشایش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی
براساس تعالیم اسلامی، افزایش رزق و روزی علاوه بر تلاش مادی به رفتارهای عبادی، اخلاق و اجتماعی نیز وابسته است. این عوامل عبارتند از:
عوامل عبادی
اهتمام به نماز، بهویژه نماز اول وقت؛
نماز شب و مداومت بر آن؛
خواندن سورۀ واقعه پس از نماز عشاء،
خواندن سورههای ذاریات و مزمل؛
تسبیحات حضرت زهرا پس از نماز؛
دعا در سحر و پس از نماز صبح، که در این ساعات درهای آسمان گشوده است؛
نمازها و دعاهای واردشده در مفاتیح الجنان؛
خواندن دعای فرج و آیتالکرسی.
عوامل اخلاقی و تربیتی
خوشاخلاقی و نیت خیر داشتن؛
گناه نکردن و توبه از گناهان گذشته؛
قناعت و میانهروی در زندگی؛
شکرگزاری از نعمتهای الهی؛
همیشه با وضو بودن؛
ذکر فراوان «لا حول و لا قوّة إلّا بالله».
عوامل اجتماعی
دادن حقوق مردم، مانند ارث و بدهی؛
ادای حقوق الهی، از جمله خمس و زکات؛
صدقه دادن؛
صلۀ رحم و دیدار با خویشاوندان؛
رعایت عدالت و نیکی به دیگران در معاملات و روابط اجتماعی.
عوامل خانوادگی
نیکی به اهل خانه؛
مهماننوازی و اطعام دیگران؛
ازدواج کردن.
عوامل معنوی
رضایت پدر و مادر و دعای آنان؛
دعا برای برادران دینی و دیگر مؤمنان؛
توسل به امام جواد؛
زیارت امام حسین؛
روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب (بهعنوان نماد روشنایی و برکت در خانه).
اذکار ویژه برای گشایش رزق
ذکر «یا فتّاح» 70 مرتبه پس از نماز صبح؛
ذکر «یا وهّاب» ۱۰۰ مرتبه پس از نماز عصر؛
ذکر مداوم «یا غنی».[۳۷]
موانع رزق و برکت در زندگی
مهمترین عوامل کاهش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی عبارت است از:
تنبلی و بیکاری؛
بیبرنامگی و بیتدبیری؛
گناه و نافرمانی خداوند؛
فساد نیت؛
اخلاق بد و بدزبانی؛
دروغگویی؛
بخل و سختگیری در معاملات؛
توکل بر غیر خدا؛
سبک شمردن نماز و واجبات؛
ناسپاسی و کفران نعمت؛
تکیه بر گناه و بیتقوایی؛
خیانت در امانت و تجاوز به حقوق دیگران؛
اسراف و ولخرجی؛
زنا و روبط نامشروع؛
ظلم و داوری ناعادلانه؛
بیتوجهی به نیازمندان و ترک انفاق؛[۳۸]
قطع صلۀ رحم و بیتوجهی به خانواده؛
خشونت خانوادگی و طلاق؛
خواب صبحگاهی (میان طلوع فجر تا طلوع آفتاب)
قسم دروغ و سوگند بیجا؛[۳۹]
رها کردن نظافت و بیتوجهی به محیط زندگی؛
مال حرام؛
شربخواری و دزدی؛
فریب و خدعه در تجارت.[۴۰]
پانویس
- ↑ وبسایت واژهیاب، ذیل واژۀ رزق.
- ↑ طباطبایی، ترجمۀ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ 233؛ سورۀ کهف، آیۀ 19.
- ↑ سورۀ واقعه، آیۀ 82.
- ↑ سورۀ هود، آیۀ 88.
- ↑ سورۀ غافر، آیۀ 13.
- ↑ سورۀ آلعمران، آیۀ 169.
- ↑ سورۀ هود، آیۀ6؛ سورۀ ذاریات، آیۀ 58.
- ↑ سورۀ نجم، آیۀ 39.
- ↑ سورۀ زخرف، آیۀ 32.
- ↑ سورۀ اسراء، آیۀ 30؛ سورۀ رعد، آیۀ 26؛ سورۀ قصص، آیۀ 82.
- ↑ شعیری، جامع الأخبار، بیتا، ص108.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.
- ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.
- ↑ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزههای دینی»، وبسایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آلیاسین.
- ↑ «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگیهای رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.
- ↑ سورۀ فاطر، آیۀ 3.
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 5.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص430-432.
- ↑ ملک احمدی، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، 1392ش، ص11.
- ↑ سورۀ شوری، آیۀ 27.
- ↑ «تفاوت رزق و روزیها»، وبسایت پرسمان دانشگاهیان.
- ↑ دهقانی و هادوی، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، 1395ش، ص89-93.
- ↑ «آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وبسایت امین یاوران.
- ↑ قرائتی، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کمفروشان»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ رحیمی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وبسایت راسخون.
- ↑ «راههای افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «موانع افزایش رزق و روزی»، وبسایت مشرق نیوز.
- ↑ «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو.
منابع
- قرآن کریم.
- «آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وبسایت امین یاوران، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1400ش.
- «تفاوت رزق و روزیها»، وبسایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1389ش.
- جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش.
- حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
- دهقانی،روشن و هادوی، اصغر، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، نشریۀ پژوهشنامۀ معارف قرآنی، شمارۀ 24، بهار 1395ش.
- «راههای افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1397ش.
- رحیمی، مرتضی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1395ش.
- «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگیهای رزق و روزی»، نشریۀ رهتوشۀ راهیان نور، 1398ش.
- شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بیتا.
- طباطبایی، محمدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.
- «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1403ش.
- فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزههای دینی»، وبسایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آلیاسین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1400ش.
- قرائتی، محسن، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کمفروشان»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: 6 اردیبهشت 1399ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
- ملک احمدی، علیاصغر، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، مشهد، مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1392ش.
- «موانع افزایش رزق و روزی»، وبسایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1394ش.
- وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: 26 مهر 1404ش.
- «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1394ش.