پرش به محتوا

پیش‌نویس:امیرخسرو دهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
حذف رده‌ها
خط ۲: خط ۲:


امیرخسرو دهلوی، عارف، موسیقی‌دان و پرکارترین شاعر فارسی‌گوی هندوستان در قرن هفتم و هشتم هجری است. او تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی مانند [[مولانا]]، [[نظامی گنجوی]] و [[سعدی]]، اشعار زیادی به‌ [[زبان فارسی]] سروده و در رشد و گسترش فرهنگ و [[ادبیات فارسی]] در [[هند]] نقش برجسته‌ای داشته است.
امیرخسرو دهلوی، عارف، موسیقی‌دان و پرکارترین شاعر فارسی‌گوی هندوستان در قرن هفتم و هشتم هجری است. او تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی مانند [[مولانا]]، [[نظامی گنجوی]] و [[سعدی]]، اشعار زیادی به‌ [[زبان فارسی]] سروده و در رشد و گسترش فرهنگ و [[ادبیات فارسی]] در [[هند]] نقش برجسته‌ای داشته است.
==نام‌گذاری==
==نام‌گذاری امیرخسرو دهلوی==
امیرخسرو در منابع مختلف با نام‌های گوناگونی یاد شده است. مانند: «ابوالحسن»، «ابوالحسن بن امیر»، «ابوالحسن یمین‌الدین» و «امیر یمین‌الدین خسرو بن محمود».<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88 بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  او ابتدا تخلص «سلطانی» را انتخاب کرد و سپس تخلص «طوطی» را برگزید و به «[[سعدی]] هند» مشهور بود.<ref>[https://ketabnak.com/persons/9374/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88+%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت کتابناک.]</ref>  
امیرخسرو در منابع مختلف با نام‌های گوناگونی یاد شده است. مانند: «ابوالحسن»، «ابوالحسن بن امیر»، «ابوالحسن یمین‌الدین» و «امیر یمین‌الدین خسرو بن محمود».<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88 بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  او ابتدا تخلص «سلطانی» را انتخاب کرد و سپس تخلص «طوطی» را برگزید و به «[[سعدی]] هند» مشهور بود.<ref>[https://ketabnak.com/persons/9374/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88+%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت کتابناک.]</ref>  
==زندگی‌نامه==
 
== زندگی‌نامه امیرخسرو دهلوی ==
امیرخسرو فرزند «سیف‌الدین محمود»، در 652ق در منطقۀ «پِتیالِی» هند در نزدیکی رود گَنگ، به دنیا آمد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  تاریخ تولد او را 650ق، 652ق و 653ق و محل تولد او را «دهلی»، «تخارستان» و «غُوربَند» در افغانستان نیز گفته‌اند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88 بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  پدر او ترک و از شهر «کَش» ترکستان و رئیس قبیله بود که در حملۀ [[مغول]]، به ناحیۀ [[بلخ]] [[افغانستان]] آمد و از آنجا به غوربند در نزدیکی [[کابل]] و سپس به هندوستان رفت. پدر امیرخسرو در زمان «شمس‌الدین اِلتُمِش» در پتیالی ساکن شد و با دختر یکی از امیران ازدواج کرد که حاصل آن امیرخسرو و دو برادر بزرگ‌تر او بود.  امیرخسرو در کودکی تحصیل را شروع کرد و از «سعدالدین» که استاد خطاطی بود، نوشتن خط را آموخت. 8 یا 9 ساله بود که پدر وی در جنگ کشته شد و عماد‌الملک جد مادری، سرپرستی و تربیت او را به‌عهده گرفت.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88 بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  او پس از فراگیری علم و دانش، به [[ادبیات]] و شعر روی آورد و به دربار شاهان راه پیدا کرد و بخش زیادی از زندگی خود را در خدمت پادشاهان مختلف گذراند. او لقب امیری را از «جلال‌الدین فیروز شاه» بنیان‌گذار سلسۀ خلجی در هند دریافت کرد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>   
امیرخسرو فرزند «سیف‌الدین محمود»، در 652ق در منطقۀ «پِتیالِی» هند در نزدیکی رود گَنگ، به دنیا آمد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  تاریخ تولد او را 650ق، 652ق و 653ق و محل تولد او را «دهلی»، «تخارستان» و «غُوربَند» در افغانستان نیز گفته‌اند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88 بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  پدر او ترک و از شهر «کَش» ترکستان و رئیس قبیله بود که در حملۀ [[مغول]]، به ناحیۀ [[بلخ]] [[افغانستان]] آمد و از آنجا به غوربند در نزدیکی [[کابل]] و سپس به هندوستان رفت. پدر امیرخسرو در زمان «شمس‌الدین اِلتُمِش» در پتیالی ساکن شد و با دختر یکی از امیران ازدواج کرد که حاصل آن امیرخسرو و دو برادر بزرگ‌تر او بود.  امیرخسرو در کودکی تحصیل را شروع کرد و از «سعدالدین» که استاد خطاطی بود، نوشتن خط را آموخت. 8 یا 9 ساله بود که پدر وی در جنگ کشته شد و عماد‌الملک جد مادری، سرپرستی و تربیت او را به‌عهده گرفت.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88 بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  او پس از فراگیری علم و دانش، به [[ادبیات]] و شعر روی آورد و به دربار شاهان راه پیدا کرد و بخش زیادی از زندگی خود را در خدمت پادشاهان مختلف گذراند. او لقب امیری را از «جلال‌الدین فیروز شاه» بنیان‌گذار سلسۀ خلجی در هند دریافت کرد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>   
==مهارت==
 
== مهارت‌های  امیرخسرو دهلوی ==
او با [[زبان فارسی]]، [[زبان عربی|عربی]]، [[زبان ترکی|ترکی]] و هندی آشنایی داشت<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  و موسیقی‌دان، تاریخ‌نگار، عارف، منتقد، نویسنده و شاعر بود.<ref>خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش. ص53.</ref>   
او با [[زبان فارسی]]، [[زبان عربی|عربی]]، [[زبان ترکی|ترکی]] و هندی آشنایی داشت<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  و موسیقی‌دان، تاریخ‌نگار، عارف، منتقد، نویسنده و شاعر بود.<ref>خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش. ص53.</ref>   
==خاستگاه اندیشه==
 
== خاستگاه اندیشه امیرخسرو دهلوی ==
 
===1. محیط خانوادگی و اجتماعی===
===1. محیط خانوادگی و اجتماعی===
پدر امیرخسرو از فرماندهان نظامی و مادر او فرزند یکی از اعیان و اشراف هند بود. او در دهلی به دنیا آمد و در شعاع آموزه‌های جامعۀ متکثر هند پرورش یافت و در دربار بزرگان و پادشاهان، منصب داشت. جهان‌بینی و شخصیت او در تلاقی این سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی، پرورش پیدا کرد.<ref>عالی‌محمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 1394ش، ص143.</ref>  
پدر امیرخسرو از فرماندهان نظامی و مادر او فرزند یکی از اعیان و اشراف هند بود. او در دهلی به دنیا آمد و در شعاع آموزه‌های جامعۀ متکثر هند پرورش یافت و در دربار بزرگان و پادشاهان، منصب داشت. جهان‌بینی و شخصیت او در تلاقی این سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی، پرورش پیدا کرد.<ref>عالی‌محمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 1394ش، ص143.</ref>  
خط ۱۷: خط ۲۱:
===4. شیخ نظام‌الدین محمد بن احمد دهلوی===
===4. شیخ نظام‌الدین محمد بن احمد دهلوی===
امیرخسرو، شاگرد یکی از برجسته‌ترین مشایخ و عارفان آن دوره به‌نام «شیخ نظام‌الدین محمد بن احمد»، معروف به «نظام اولیاء» بود و در صنعت شعر و شاعری از او تأثیر پذیرفت.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  او نظام اولیاء را پیر و مراد خود می‌دانست و برای او احترام ویژه‌ای قائل بود.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/1442498/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%AF جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.]</ref>  
امیرخسرو، شاگرد یکی از برجسته‌ترین مشایخ و عارفان آن دوره به‌نام «شیخ نظام‌الدین محمد بن احمد»، معروف به «نظام اولیاء» بود و در صنعت شعر و شاعری از او تأثیر پذیرفت.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  او نظام اولیاء را پیر و مراد خود می‌دانست و برای او احترام ویژه‌ای قائل بود.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/1442498/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%AF جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.]</ref>  
==سبک شعری==
 
== سبک شعری امیرخسرو دهلوی ==
سبک شعری امیرخسرو بین سبک عراقی و هندی است؛<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/215623/%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-(725%D9%82) «وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  اما آثار او بیشتر تحت‌ تأثیر صوفیسم سروده شده و تصویر صوفیانۀ عراقی و سبک زینتی هندی در آن وجود دارد. عناصر عارفانه در بیشتر غزل‌های او، نقش زینتی دارد نه معنایی. همچنین، آثار وی نمونه‌ای از ادبیات قدیم خاورمیانه و آسیای صغیر است که تصویرسازی و استفاده از جناس و ایهام در آن نقش برجسته‌ای دارد.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/1442498/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%AF جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.]</ref>   
سبک شعری امیرخسرو بین سبک عراقی و هندی است؛<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/215623/%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-(725%D9%82) «وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  اما آثار او بیشتر تحت‌ تأثیر صوفیسم سروده شده و تصویر صوفیانۀ عراقی و سبک زینتی هندی در آن وجود دارد. عناصر عارفانه در بیشتر غزل‌های او، نقش زینتی دارد نه معنایی. همچنین، آثار وی نمونه‌ای از ادبیات قدیم خاورمیانه و آسیای صغیر است که تصویرسازی و استفاده از جناس و ایهام در آن نقش برجسته‌ای دارد.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/1442498/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%AF جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.]</ref>   
==آثار==
 
===الف) آثار منظوم===
== آثار امیرخسرو دهلوی ==
 
===آثار منظوم===
امیرخسرو در سرودن مثنوی‌ها از [[نظامی]] پیروی کرده و به تقلید از او «خمسه» سروده است:
امیرخسرو در سرودن مثنوی‌ها از [[نظامی]] پیروی کرده و به تقلید از او «خمسه» سروده است:
#«مطلع الأنوار» در برابر مخزن‌الأسرار نظامی گنجوی؛  
#«مطلع الأنوار» در برابر مخزن‌الأسرار نظامی گنجوی؛
#«شیرین و خسرو» در برابر خسرو و شیرین نظامی گنجوی؛  
#«شیرین و خسرو» در برابر خسرو و شیرین نظامی گنجوی؛
#«لیلی و مجنون» در برابر لیلی و مجنون نظامی گنجوی؛  
#«لیلی و مجنون» در برابر لیلی و مجنون نظامی گنجوی؛
#«آیینۀ سکندری» در برابر اسکندرنامه، نظامی گنجوی؛  
#«آیینۀ سکندری» در برابر اسکندرنامه، نظامی گنجوی؛
#«هشت‌بهشت» در برابر هفت‌پیکر، نظامی گنجوی؛  
#«هشت‌بهشت» در برابر هفت‌پیکر، نظامی گنجوی؛
#«دیوان غزلیات» که دهلوی آن را به پنج کتاب تقسیم کرده و هر کتاب را به یکی از مراحل زندگی خود اختصاص داده است؛  
#«دیوان غزلیات» که دهلوی آن را به پنج کتاب تقسیم کرده و هر کتاب را به یکی از مراحل زندگی خود اختصاص داده است؛
#«قِرانُ السَعدَین» بر وزن مخزن‌الأسرار در شرح ملاقات معزالدین کی‌قباد و برادرش ناصرالدین بغراخان پادشاه بنگاه؛  
#«قِرانُ السَعدَین» بر وزن مخزن‌الأسرار در شرح ملاقات معزالدین کی‌قباد و برادرش ناصرالدین بغراخان پادشاه بنگاه؛
#مثنوی «نُه سپهر»، به نه وزن مختلف؛  
#مثنوی «نُه سپهر»، به نه وزن مختلف؛
#مثنوی «مفتاح الفتوح» به وزن خسرو و شیرین در شرح فتوح جلال‌الدین فیروز شاه؛  
#مثنوی «مفتاح الفتوح» به وزن خسرو و شیرین در شرح فتوح جلال‌الدین فیروز شاه؛
#منظومۀ «دُوَل‌رَانی خَضَرخان» در شرح معاشقات خضرخان و معشوقه‌اش دول‌رانی، زنی هندو که معاصر وی بوده است؛  
#منظومۀ «دُوَل‌رَانی خَضَرخان» در شرح معاشقات خضرخان و معشوقه‌اش دول‌رانی، زنی هندو که معاصر وی بوده است؛
#«تغلق‌نامه» در بارۀ جنگ و پیروزیهای غیاث‌الدین تغلقشاه.<ref>[https://fa.wikinoor.ir/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C_%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.]</ref>  
#«تغلق‌نامه» در بارۀ جنگ و پیروزیهای غیاث‌الدین تغلقشاه.<ref>[https://fa.wikinoor.ir/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C_%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.]</ref>
===ب) آثار منثور===
===آثار منثور===
# «خزائن الفتوح» در تاریخ سلطان «علاءالدین محمد خلجی» که به‌نام تاریخ علایی نیز معروف است؛  
#«خزائن الفتوح» در تاریخ سلطان «علاءالدین محمد خلجی» که به‌نام تاریخ علایی نیز معروف است؛
# «رسائل الإعجاز» یا اعجاز خسروی که کتاب بزرگی است شامل قواعد انشاء [[زبان فارسی]]؛  
#«رسائل الإعجاز» یا اعجاز خسروی که کتاب بزرگی است شامل قواعد انشاء [[زبان فارسی]]؛
#«افضل الفوائد»، دربارۀ فضائل نظام‌الدین اولیا.<ref>[https://fa.wikinoor.ir/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C_%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.]</ref>
#«افضل الفوائد»، دربارۀ فضائل نظام‌الدین اولیا.<ref>[https://fa.wikinoor.ir/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C_%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.]</ref>
==نوآوری==
 
== نوآوری امیرخسرو دهلوی ==
تلفیق قالب‌های مختلف شعری، به‌کارگیری بحرها و اوزان مختلف برای موضوع واحد، آوردن عنوان منظوم برای بخش‌های مختلف اثر و استفاده از فن مناظره از نوآوری‌های کم‌نظیر امیرخسرو است.<ref>عالی‌محمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 1394ش، ص160.</ref>  همچنین، او سیزده نغمه و پردۀ موسیقی را ابداع و در مثنوی حماسی و تاریخی تحول ایجاد کرده است.<ref>خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.</ref>  
تلفیق قالب‌های مختلف شعری، به‌کارگیری بحرها و اوزان مختلف برای موضوع واحد، آوردن عنوان منظوم برای بخش‌های مختلف اثر و استفاده از فن مناظره از نوآوری‌های کم‌نظیر امیرخسرو است.<ref>عالی‌محمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 1394ش، ص160.</ref>  همچنین، او سیزده نغمه و پردۀ موسیقی را ابداع و در مثنوی حماسی و تاریخی تحول ایجاد کرده است.<ref>خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.</ref>  
==ویژگی‌ آثار==
 
===1. پیروی از بزرگان ادب فارسی===
== ویژگی‌ آثار امیرخسرو دهلوی ==
 
===پیروی از بزرگان ادب فارسی===
امیرخسرو، آثار بزرگان ادب فارسی را مطالعه کرده و از آنها تأثیر زیادی پذیرفته است. او در مثنوی، داستان‌سرایی و خمسه‌نگاری از [[نظامی گنجوی]] متابعت کرده و در غزل از پیروان [[سعدی]] بوده و در قصیده، سنایی و خاقانی را سرمشق قرار داده بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/215623/%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-(725%D9%82) «وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>   
امیرخسرو، آثار بزرگان ادب فارسی را مطالعه کرده و از آنها تأثیر زیادی پذیرفته است. او در مثنوی، داستان‌سرایی و خمسه‌نگاری از [[نظامی گنجوی]] متابعت کرده و در غزل از پیروان [[سعدی]] بوده و در قصیده، سنایی و خاقانی را سرمشق قرار داده بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/215623/%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-(725%D9%82) «وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>   
===2. داستان‌های تخیلی و اشعار حماسی===
===داستان‌های تخیلی و اشعار حماسی===
در آثار او داستان‌های تخیلی و اشعار حماسی برجسته وجود دارد که موضوع آن را از نظامی اقتباس کرده است؛ اما موضوع داستان‌ها را با هنرمندی و بلاغت پرورانده و به ا‌شکال مختلفی تصویر کرده است. امیرخسرو در آثار خود به فلسفۀ زندگی و مسائل روزمرۀ اجتماعی، مانند استاد خود نظامی، نپرداخته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  غزل‌های او دارای انسجام درونی بوده و مضامین مثنوی‌های او برگرفته از تاریخ محلی و معاصر وی است.<ref>خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.</ref>  
در آثار او داستان‌های تخیلی و اشعار حماسی برجسته وجود دارد که موضوع آن را از نظامی اقتباس کرده است؛ اما موضوع داستان‌ها را با هنرمندی و بلاغت پرورانده و به ا‌شکال مختلفی تصویر کرده است. امیرخسرو در آثار خود به فلسفۀ زندگی و مسائل روزمرۀ اجتماعی، مانند استاد خود نظامی، نپرداخته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  غزل‌های او دارای انسجام درونی بوده و مضامین مثنوی‌های او برگرفته از تاریخ محلی و معاصر وی است.<ref>خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.</ref>  
==درگذشت==
 
== درگذشت امیرخسرو دهلوی ==
امیرخسرو در 725ق در هند درگذشت و نزدیک آرامگاه استادش نظام اولیاء به خاک سپرده شد.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1442498/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%AF جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.]</ref>  
امیرخسرو در 725ق در هند درگذشت و نزدیک آرامگاه استادش نظام اولیاء به خاک سپرده شد.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1442498/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%AF جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.]</ref>  
==جایگاه امیرخسرو در ادبیات فارسی==
==جایگاه امیرخسرو در ادبیات فارسی==
خط ۷۰: خط ۸۱:
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.  
*امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
* «امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت کتابناک، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.  
*«امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت کتابناک، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
* «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.  
*«امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
* بینش، تقی، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1398ش.  
*بینش، تقی، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1398ش.
* جهانگیری، غلام‌رضا، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1398ش.  
*جهانگیری، غلام‌رضا، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1398ش.
* خلیلی جهان‌تیغ، مریم، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، بهار و تاستان 1383ش.  
*خلیلی جهان‌تیغ، مریم، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، بهار و تاستان 1383ش.
* «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 5 فروردین 1400ش.  
*«دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 5 فروردین 1400ش.
* عالی‌محمودی، نوریان و امیدوار، سیدمهدی، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره 1 (پی‌درپی 21)، پاییز 1394ش.  
*عالی‌محمودی، نوریان و امیدوار، سیدمهدی، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره 1 (پی‌درپی 21)، پاییز 1394ش.
* «وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1397ش.
*«وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1397ش.

نسخهٔ ۱۷ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۰۰

امیرخسرو دهلوی، عارف و شاعر فارسی‌گوی هندوستان.

امیرخسرو دهلوی، عارف، موسیقی‌دان و پرکارترین شاعر فارسی‌گوی هندوستان در قرن هفتم و هشتم هجری است. او تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی مانند مولانا، نظامی گنجوی و سعدی، اشعار زیادی به‌ زبان فارسی سروده و در رشد و گسترش فرهنگ و ادبیات فارسی در هند نقش برجسته‌ای داشته است.

نام‌گذاری امیرخسرو دهلوی

امیرخسرو در منابع مختلف با نام‌های گوناگونی یاد شده است. مانند: «ابوالحسن»، «ابوالحسن بن امیر»، «ابوالحسن یمین‌الدین» و «امیر یمین‌الدین خسرو بن محمود».[۱] او ابتدا تخلص «سلطانی» را انتخاب کرد و سپس تخلص «طوطی» را برگزید و به «سعدی هند» مشهور بود.[۲]

زندگی‌نامه امیرخسرو دهلوی

امیرخسرو فرزند «سیف‌الدین محمود»، در 652ق در منطقۀ «پِتیالِی» هند در نزدیکی رود گَنگ، به دنیا آمد.[۳] تاریخ تولد او را 650ق، 652ق و 653ق و محل تولد او را «دهلی»، «تخارستان» و «غُوربَند» در افغانستان نیز گفته‌اند.[۴] پدر او ترک و از شهر «کَش» ترکستان و رئیس قبیله بود که در حملۀ مغول، به ناحیۀ بلخ افغانستان آمد و از آنجا به غوربند در نزدیکی کابل و سپس به هندوستان رفت. پدر امیرخسرو در زمان «شمس‌الدین اِلتُمِش» در پتیالی ساکن شد و با دختر یکی از امیران ازدواج کرد که حاصل آن امیرخسرو و دو برادر بزرگ‌تر او بود. امیرخسرو در کودکی تحصیل را شروع کرد و از «سعدالدین» که استاد خطاطی بود، نوشتن خط را آموخت. 8 یا 9 ساله بود که پدر وی در جنگ کشته شد و عماد‌الملک جد مادری، سرپرستی و تربیت او را به‌عهده گرفت.[۵] او پس از فراگیری علم و دانش، به ادبیات و شعر روی آورد و به دربار شاهان راه پیدا کرد و بخش زیادی از زندگی خود را در خدمت پادشاهان مختلف گذراند. او لقب امیری را از «جلال‌الدین فیروز شاه» بنیان‌گذار سلسۀ خلجی در هند دریافت کرد.[۶]

مهارت‌های امیرخسرو دهلوی

او با زبان فارسی، عربی، ترکی و هندی آشنایی داشت[۷] و موسیقی‌دان، تاریخ‌نگار، عارف، منتقد، نویسنده و شاعر بود.[۸]

خاستگاه اندیشه امیرخسرو دهلوی

1. محیط خانوادگی و اجتماعی

پدر امیرخسرو از فرماندهان نظامی و مادر او فرزند یکی از اعیان و اشراف هند بود. او در دهلی به دنیا آمد و در شعاع آموزه‌های جامعۀ متکثر هند پرورش یافت و در دربار بزرگان و پادشاهان، منصب داشت. جهان‌بینی و شخصیت او در تلاقی این سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی، پرورش پیدا کرد.[۹]

2. فرهنگ و ادبیات فارسی

قرن هفتم و اول قرن هشتم اوج شکوفایی زبان، فرهنگ و ادب فارسی در بیرون از مرزهای ایران بود. بالندگی فرهنگ و ادبیات فارسی در هند به‌دلیل توجه پادشاهان فارسی‌گوی، مراکز علمی و دینی، جلسه‌های سماع صوفیان و مشایخ بزرگ، نیز چشم‌گیر بود. امیرخسرو با نبوغ ذاتی و دانش گستردۀ خود، از این زمینه به‌خوبی استفاده کرد.[۱۰]

3. عِمَادالمُلک

خانۀ عمادالملک که بعد از فوت پدر امیرخسرو، سرپرستی و تربیت وی را به عهده گرفت، محل تجمع و رفت‌وآمد بزرگان، عالمان، شاعران و موسیقی‌دانان بود و امیرخسرو با آنها آشنا شد. او از دانش و مهارت آنها استفاده کرد که باعث تکوین اندیشه و شخصیت او شد.[۱۱]

4. شیخ نظام‌الدین محمد بن احمد دهلوی

امیرخسرو، شاگرد یکی از برجسته‌ترین مشایخ و عارفان آن دوره به‌نام «شیخ نظام‌الدین محمد بن احمد»، معروف به «نظام اولیاء» بود و در صنعت شعر و شاعری از او تأثیر پذیرفت.[۱۲] او نظام اولیاء را پیر و مراد خود می‌دانست و برای او احترام ویژه‌ای قائل بود.[۱۳]

سبک شعری امیرخسرو دهلوی

سبک شعری امیرخسرو بین سبک عراقی و هندی است؛[۱۴] اما آثار او بیشتر تحت‌ تأثیر صوفیسم سروده شده و تصویر صوفیانۀ عراقی و سبک زینتی هندی در آن وجود دارد. عناصر عارفانه در بیشتر غزل‌های او، نقش زینتی دارد نه معنایی. همچنین، آثار وی نمونه‌ای از ادبیات قدیم خاورمیانه و آسیای صغیر است که تصویرسازی و استفاده از جناس و ایهام در آن نقش برجسته‌ای دارد.[۱۵]

آثار امیرخسرو دهلوی

آثار منظوم

امیرخسرو در سرودن مثنوی‌ها از نظامی پیروی کرده و به تقلید از او «خمسه» سروده است:

  1. «مطلع الأنوار» در برابر مخزن‌الأسرار نظامی گنجوی؛
  2. «شیرین و خسرو» در برابر خسرو و شیرین نظامی گنجوی؛
  3. «لیلی و مجنون» در برابر لیلی و مجنون نظامی گنجوی؛
  4. «آیینۀ سکندری» در برابر اسکندرنامه، نظامی گنجوی؛
  5. «هشت‌بهشت» در برابر هفت‌پیکر، نظامی گنجوی؛
  6. «دیوان غزلیات» که دهلوی آن را به پنج کتاب تقسیم کرده و هر کتاب را به یکی از مراحل زندگی خود اختصاص داده است؛
  7. «قِرانُ السَعدَین» بر وزن مخزن‌الأسرار در شرح ملاقات معزالدین کی‌قباد و برادرش ناصرالدین بغراخان پادشاه بنگاه؛
  8. مثنوی «نُه سپهر»، به نه وزن مختلف؛
  9. مثنوی «مفتاح الفتوح» به وزن خسرو و شیرین در شرح فتوح جلال‌الدین فیروز شاه؛
  10. منظومۀ «دُوَل‌رَانی خَضَرخان» در شرح معاشقات خضرخان و معشوقه‌اش دول‌رانی، زنی هندو که معاصر وی بوده است؛
  11. «تغلق‌نامه» در بارۀ جنگ و پیروزیهای غیاث‌الدین تغلقشاه.[۱۶]

آثار منثور

  1. «خزائن الفتوح» در تاریخ سلطان «علاءالدین محمد خلجی» که به‌نام تاریخ علایی نیز معروف است؛
  2. «رسائل الإعجاز» یا اعجاز خسروی که کتاب بزرگی است شامل قواعد انشاء زبان فارسی؛
  3. «افضل الفوائد»، دربارۀ فضائل نظام‌الدین اولیا.[۱۷]

نوآوری امیرخسرو دهلوی

تلفیق قالب‌های مختلف شعری، به‌کارگیری بحرها و اوزان مختلف برای موضوع واحد، آوردن عنوان منظوم برای بخش‌های مختلف اثر و استفاده از فن مناظره از نوآوری‌های کم‌نظیر امیرخسرو است.[۱۸] همچنین، او سیزده نغمه و پردۀ موسیقی را ابداع و در مثنوی حماسی و تاریخی تحول ایجاد کرده است.[۱۹]

ویژگی‌ آثار امیرخسرو دهلوی

پیروی از بزرگان ادب فارسی

امیرخسرو، آثار بزرگان ادب فارسی را مطالعه کرده و از آنها تأثیر زیادی پذیرفته است. او در مثنوی، داستان‌سرایی و خمسه‌نگاری از نظامی گنجوی متابعت کرده و در غزل از پیروان سعدی بوده و در قصیده، سنایی و خاقانی را سرمشق قرار داده بود.[۲۰]

داستان‌های تخیلی و اشعار حماسی

در آثار او داستان‌های تخیلی و اشعار حماسی برجسته وجود دارد که موضوع آن را از نظامی اقتباس کرده است؛ اما موضوع داستان‌ها را با هنرمندی و بلاغت پرورانده و به ا‌شکال مختلفی تصویر کرده است. امیرخسرو در آثار خود به فلسفۀ زندگی و مسائل روزمرۀ اجتماعی، مانند استاد خود نظامی، نپرداخته است.[۲۱] غزل‌های او دارای انسجام درونی بوده و مضامین مثنوی‌های او برگرفته از تاریخ محلی و معاصر وی است.[۲۲]

درگذشت امیرخسرو دهلوی

امیرخسرو در 725ق در هند درگذشت و نزدیک آرامگاه استادش نظام اولیاء به خاک سپرده شد.[۲۳]

جایگاه امیرخسرو در ادبیات فارسی

امیرخسرو به‌دلیل اینکه تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی بوده، اشعار وی گزیده‌ای از مهم‌ترین و مؤثرترین بخش شعر و ادب فارسی است. او پس از مولانا، فخرالدین عراقی، سعدی و پیش از حافظ شیرازی، تعالیم و اندیشه‌های قرآنی را در ضمن آموزه‌های عرفانی بیان کرده است. حافظ شیرازی به او علاقه‌مند بود و آثار او را مطالعه می‌کرد. بیت زیر از حافظ، یادآوری کنایه‌آمیز از امیرخسرو دهلوی است:[۲۴] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

نمونه‌ای از اشعار امیرخسرو دهلوی

دلم در عاشقی آواره شد آواره‌تر بادا[۲۵] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب

الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب 

الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

پانویس

  1. ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  2. ↑ «امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت کتابناک.
  3. ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
  4. ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  5. ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  6. ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
  7. ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
  8. ↑ خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش. ص53.
  9. ↑ عالی‌محمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 1394ش، ص143.
  10. ↑ عالی‌محمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 1394ش، ص143.
  11. ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  12. ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
  13. ↑ جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.
  14. ↑ «وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  15. ↑ جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.
  16. ↑ «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.
  17. ↑ «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.
  18. ↑ عالی‌محمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 1394ش، ص160.
  19. ↑ خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.
  20. ↑ «وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  21. ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
  22. ↑ خلیلی جهان‌تیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.
  23. ↑ جهانگیری، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون.
  24. ↑ عالی‌محمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 1394ش، ص143.
  25. ↑ امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، غزلیات، شمارۀ 75، وب‌سایت گنجور.

منابع

  • امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
  • «امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت کتابناک، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
  • «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
  • بینش، تقی، «دهلوی، امیرخسرو»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1398ش.
  • جهانگیری، غلام‌رضا، «پارسی‌گویان هند»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1398ش.
  • خلیلی جهان‌تیغ، مریم، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، بهار و تاستان 1383ش.
  • «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 5 فروردین 1400ش.
  • عالی‌محمودی، نوریان و امیدوار، سیدمهدی، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره 1 (پی‌درپی 21)، پاییز 1394ش.
  • «وفات امیرخسرو دهلوی»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1397ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:امیرخسرو_دهلوی&oldid=37773»