پیش‌نویس:خشونت علیه زن

خشونت علیه زنان؛ هرگونه آسیب عمدی به زنان در ابعاد مختلف

مفهوم‌شناسی

خشونت (violence) به‌معنای غضب، زور، تعدی، شدت و سختی، در اصطلاح، به‌معنای هر نوع آسیب‌رسانی به دیگری یا رفتار خشن عمدی براي پیشبرد مقاصد خویش است. خشونت تعریفی مشابه پرخاشگری دارد با این تفاوت که خشونت در بعد شناختی و هیجانی است اما پرخاشگری در بعد رفتاری و حالت بیرونی است. در خشونت، ارکان زیر مورد توجه قرار می‌گیرد:

1. قصد عمدی و اقدام آگاهانه؛
2. استفاده از زور و غلبه؛
3. حالت تندی و شدت؛
4. تعرض و آسیب رساندن به دیگران.

خشونت علیه زنان به‌معنای هر عمل خشونت‌آمیز مبتنی بر جنسیت است که سبب آسیب‌های روانی، جسمانی و آزار علیه زنان شود. از منظر سازمان بهداشت جهانی، خشونت، استفاده عمدی از نیروی بدنی، ارعاب یا تهدید است که به آسیب بدنی، مرگ، آسیب روانی، نقص رشد و تکامل یا محرومیت و یا احتمال زیاد وقوع این موارد بینجامد.

ابعاد خشونت علیه زنان

خشونت علیه زنان دو بُعد بدنی و روانی دارد. بُعد بدنی شامل آزار جنسی، ضرب و جرح، فشار و اجبار است. بُعد روانی اعم از خشونت کلامی، غیر کلامی، اقتصادی، حقوقی و اجتماعی است؛ همچون، فحاشی، تمسخر، تحقیر، منزوي کردن فرد و سایر اعمال خشونت‌آمیز.

پیشینه

خشونت علیه زنان به‌ویژه از سوی شوهران، سابقه‌ای طولانی دارد. ویلیام گود اولین کسی بود که در اروپا در 1971م به تبیین خشونت مردان علیه زنان پرداخت. در ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با وضع قوانین حمایت از خانواده در مهر 1358ش و همچنین لایحه قانونی در سال 1371ش، به حمایت از زنان و جلوگیری از خشونت پرداخته شده است. در کشورهای غربی، بر اساس آمار کمیته رفع تبعیض علیه زنان سازمان ملل، آمار‌ها در مورد وضعیت زنان نگران‌کننده است. میلیون‌ها زن در اروپا مورد خشونت قرار گرفته و یک سوم دولت‌های عضو شورای اروپا، خشونت علیه زنان را به‌عنوان جرایم کیفری نمی‌شناسند. طبق گزارش‌ها، در ماه‌های اول قرنطینه سال ۲۰۲۰م، در برخی کشورهای اروپایی، موارد زن‌کُشی بیشتر از سال قبل بوده است. در این قتل‌ها، ۸۲ درصد از قربانیان زن و ۱۸ درصد مرد هستند که این آمار خود حکایت از خشونت گسترده علیه زنان در اروپا دارد.

دیدگاه‌ها در مورد خشونت علیه زنان

1. نظریه غریزه؛ در این نظریه، خشونت بخشی از غریزه و طبیعت انسان است.
2. نظریه زیست‌شناختی؛ منشأ خشونت، عوامل زیستی است.
3. نظریه سائق؛ مطابق این نظریه، ریشه اصلی خشونت از یک سائق بیرونی جهت آسیب زدن به دیگران است.
4. نظریه تحریک؛ اعمال دیگران منجر به عدم کنترل خشونت می‌شود.
5. نظریه یادگیری اجتماعی؛ در این نظریه، شیوه کسب رفتار‌های خشونت‌آمیز، پاداش‌ها، تنبیه‌های موثر و عوامل اجتماعی و محیطی موثر بر خشونت بررسی می‌شود.

بررسی رویکرد جامعه‌شناختی در خشونت علیه زنان

جامعه‌شناسان، خشونت را در حوزه‌های اقتصادی، مذهبی و رسانه‌های جمعی در سطح کلان بررسی می‌کنند.

الف) بحران اقتصادی-اجتماعی

تغييرات شدید اجتماعي و فشارهاي اقتصادي زمینه‌ساز خشونت است. عدم تأمين نيازهاي اساسي خانواده و مسئوليت‌هاي سنگین شغلي موجب مي‌شود مرد در برابر خواسته زن و فرزندان، دچار خشونت شود.

ب) رسانه‌های جمعی

تحليل محتويات رسانه از جمله تلويزيون، حاوی محتوای خشن بوده و عاملی مشاركتي براي بالا بردن سطح خشونت در جامعه است.

ج) ضعف دینداری

بر اساس تحقیقات، ارتباط معناداري بين دين‌داري و رفتار پيشگيرانه از جرائم وجود دارد. عدم پايبندي به اعتقادات ديني عاملي مهم براي انجام رفتارهاي خشونت‌آميز عليه زنان است.

دیدگاه اسلام در مورد خشونت علیه زنان

در آموزه‌های اسلامی توجه ویژه‌ای نسبت به رعایت حقوق زنان وجود دارد و آیات قرآن و روایات معصومین سرشار از دستوراتی است که به مردان امر می‌کند، در‌برابر همسران خود نهایت عاطفه و لطافت را داشته باشند. از سوی دیگر، خشونت از نظر عقلی امری ناپسند بوده و اسلام آن را نمی‏پذیرد؛ چه نسبت به زن و چه نسبت به مرد. رویکرد اسلام انسان‌محوری است، نه جنسیت‌محور. سیاست‌های کلی اسلام در جهت حفظ کرامت زن و منع خشونت از او است. اسلام به روابط انسانی و رعایت عدالت تاکید و از ظلم و خشونت به شدت نهی کرده است. علاوه بر این با نگاه کرامت‌محور به انسان، احکام و اوامر پیشگیرانه از خشونت علیه زنان را بیان نموده است. دین اسلام با بیان وظائف مردان و زنان، احکام تشویقی و تنبیهی و همچنین، احکام قضایی و کیفری برای کنترل و کاهش خشونت وضع نموده است.

انواع خشونت علیه زنان

1. خشونت جسمی؛ رفتار‌های خشنی که با قصد، انجام و منجر به صدمات جسمانی می‌شود. مصادیق آن عبارت‌اند از: ضربه زدن، مشت یا سیلی زدن، خفه کردن، مُثله کردن و قتل.
2. خشونت جنسی؛ هر نوع رفتار غیراجتماعی که از لمس کردن بدن زن شروع شده و گاهی تا تجاوز جنسی ادامه می‌یابد. همچنین، خشونت کلامی با محتوای جنسی را نیز در بر می‌گیرد.
3. خشونت روانی؛ رفتار خشونت‌آمیز به صورت انتقاد ناروا، تمسخر، تحقیر، توهین، فحاشی، تهدیدهاي مداوم به طلاق یا ازدواج مجدد است.
4. خشونت اقتصادی؛ رفتاری که به عمد، زن را در امور مربوط به اشتغال، اقتصاد و دارایی، تحت فشار، آزار و تبعیض قرار می‌دهد. مصادیق آن عبارت‌اند از: عدم پرداخت نفقه، خِساست، دریافت اجباري حقوق زن، عدم تأمین نیازهاي ضروري همسر و فرزندان.

• از میان انواع خشونت، بیشتر، خشونت جنسی و روانی علیه زنان صورت می‌گیرد.

علل خشونت علیه زنان

دلایل عمده خشونت علیه زنان عبارت‌اند از:

• علل فردی؛ شامل جنبه‌های زیستی و تفاوت‌های زن و مرد، عوامل روانشناختی، ناکامی فرد در رسیدن به اهداف، عدم ارضای نیاز‌های اقتصادی و جنسی بویژه در مردان، ضعف و عدم پایبندی به ارزش‌های اخلاقی. همچنین، متغیر‌هایی مانند سن، هوش، تحصیلات، مصرف مواد مخدر و غیره بر بروز خشونت تاثیر گذارند.
• علل تعامل بین فردی؛ مانند جنسیت، بی‌مهارتی، مشکلات ارتباطی همچون، عدم مدیریت خشم، سابقه بزهکاری، خصومت جنسی و حسادت.
• علل اجتماعی- اقتصادی؛ شامل زمینه‌های اقتصادی مانند نوع شغل، بیکاری، وضعیت اقتصادی خانواده و اشتغال زنان.

پیامد‌های خشونت علیه زنان

خشونت علیه زنان، برای خودِ فرد، خانواده و جامعه پیامد‌هایی به همراه دارد؛ از جمله:

الف) پیامدهای فردی خشونت علیه زنان

1. اختلالات روانی؛
2. بیماری‌های جسمی؛
3. خودکشی.

ب) پیامدهای خانوادگی خشونت علیه زنان

1. تأثيرات منفي بر فرزندان و اعضاي خانواده؛
2. احساس درماندگي و عدم كفايت مرد در مديريت؛
3. كاهش رضايت از زندگي؛
4. بدبيني نسبت به جنس مذكر.
5. تزلزل بنیان خانواده و افزایش طلاق.

ج) پیامدهای اجتماعی خشونت علیه زنان

1. عدم امنيت اجتماعي؛
2. اختلال در روابط سالم اجتماعي؛
3. تزلزل بنیان خانواده و افزایش طلاق.

پیشگیری از خشونت علیه زنان

پژوهشگران درباره پیشگیری از خشونت علیه زنان، به راه‌های زیر توجه کرده‌اند:

1. ترویج همسرگزینی مناسب؛
2. آموزش دینی و اخلاقی؛
3. آموزش اصول روابط مناسب در خانواده؛
4. رعایت حدود شرعی در روابط؛
5. آموزش مهارت‌های زندگی
6. آموزش مهارت نه گفتن

مواجهه و درمان خشونت

1. اصلاحات نگرشی و تغییرات رفتاری در مردان خشونت‌ورز؛
2. توانمندسازی زنان در پیشگیری از خشونت همسران و مواجهه صحیح با آن؛
3. تقویت نقش مردم، نهاد حکومت و نهاد‌های اجتماعی در مواجهه صحیح با خشونت علیه زنان.

منابع

• «اجتماعی: خشونت علیه زنان»، نشریه گزارش، شماره 170، 1384ش.
• «بولتن خشونت علیه زنان در کشور‌های اروپایی توسط ستاد حقوق بشر منتشر شد»، وب‌سایت ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بارگزاری: 18 اسفند 1400ش.
• اعتمادی، خدیجه، «بحران خشونت علیه زنان در غرب»، خبرگزاری رسالت، تاریخ درج مطلب: 22 آذر 1389ش.
• اعزازی، شهلا، «ساختار جامعه و خشونت علیه زنان»، رفاه اجتماعی، شماره 14، پاییز 1383ش.
• اعظم ‌آزاده، منصوره و دهقان‌فرد، راضیه، «خشونت علیه زنان در تهران: نقش جامعه پذیری جنسیتی، منابع در دسترس زنان و روابط خانوادگی»، زن در توسعه و سیاست، دوره 4، شماره 2-1، 1385ش.
• بخشی سور شجانی، لیلا، «خشونت علیه زنان»، پژوهشنامه تربیتی، دوره هفتم، شماره 7، تابستان 1385ش.
• پاد، سکینه سادات، «تاکید دین مبین اسلام بر حفظ کرامت زن و منع خشونت علیه زنان»، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1399ش.
• ثابتی، مریم و همکاران، «بررسی علل خشونت خانگی علیه زنان»، زن و فرهنگ، سال پنجم، شماره 20، تابستان 1393 ش.
• جهانی جناقرد، میلاد، «خشونت خانگی علیه زنان در ایران»،قانون‌یار، دوره 4، شماره 15، پاییز 1399ش.
• سجادی، مرضیه سادات، «اسلام و نقش آن در کاهش خشونت خانگی علیه زنان»، پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، پاییز و زمستان 1398ش.
• «منع خشونت علیه زنان از نگاه اسلام»، وب‌سایت مرکز آینده‌پژوهی جهان اسلام، تارخ درج مطلب: 9 دی 1399ش.
• موسوی بجنوردی، سید محمد، «خشونت نسبت به زنان از منظر دین»، بازتاب اندیشه، شماره 64، 1384ش.
• همتی، رضا، «عوامل موثر بر خشونت مردان علیه زنان: مطالعه موردی خانواده های تهرانی»، نشریه رفاه اجتماعی، دوره 3، شماره 12، 1383ش.