پرش به محتوا

پیش‌نویس:سفره بی‌بی سه‌شنبه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
تفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
imported>هانیه کلهر
صفحه‌ای تازه حاوی «<big>'''سفرة بی‌بی سه‌شنبه'''</big>؛ از سفره‌های نذری زنان ایرانی با توسل به زن مقدسی با نام بی‌بی سه‌شنبه. سفرة بی‌بی سه‌شنبه از گذشته، یکی از نذرهای رایج میان زنان ایرانی جهت برآورده شدن حاجات بوده است. از این سفره با نام‌های بی‌بی حور و بی‌ب...» ایجاد کرد
 
imported>هانیه کلهر
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
<big>'''سفرة بی‌بی سه‌شنبه'''</big>؛ از سفره‌های نذری زنان ایرانی با توسل به زن مقدسی با نام بی‌بی سه‌شنبه.
<big>'''سفرة بی‌بی سه‌شنبه'''</big>؛ از سفره‌های نذری زنان ایرانی با توسل به زن مقدسی با نام بی‌بی سه‌شنبه.


سفرة بی‌بی سه‌شنبه از گذشته، یکی از نذرهای رایج میان زنان ایرانی جهت برآورده شدن حاجات بوده است.  از این سفره با نام‌های بی‌بی حور و بی‌بی نور نیز یاد می‌شود. مردم به اجابت دعاهای خود از طریق این سفره باور دارند.  در جهرم (استان فارس) کسانی که پس از سال‌ها دارای فرزند شده‌اند برای تندرسی فرزند خود آش بی‌بی سه‌شنبه نذر می‌کنند.  مردم کیش، پیش از فرارسیدن ماه محرم در مساجد به بی‌بی سه‌شنبه متوسل شده و در مجلسی که به‌نام او برپا می‌کنند، نوعی حلوای خاص می‌پزند.  در ایران زیارتگاه‌هایی با نام این ۳ بی‌بی وجود دارد: مقبرة بی‌بی سه‌شنبه در جهرم،  کوه بی‌بی حوری در فامور استان فارس،  آرامگاه بی‌بی حور در روستای فقیه احمدان (استان بوشهر) و قبر بی‌بی نور در گرگان.  
سفرة بی‌بی سه‌شنبه از گذشته، یکی از نذرهای رایج میان زنان ایرانی جهت برآورده شدن حاجات بوده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/kermanshah-18999/نذر-بی-بی-سه-شنبه-مشکل-گشای-دیرین-زنان-ایرانی «نذر بی‌بی سه‌شنبه، مشکل‌گشای دیرین زنان ایرانی»، سایت ایسنا.]</ref> از این سفره با نام‌های بی‌بی حور و بی‌بی نور نیز یاد می‌شود. مردم به اجابت دعاهای خود از طریق این سفره باور دارند.<ref>اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰، شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۸.</ref> در جهرم (استان فارس) کسانی که پس از سال‌ها دارای فرزند شده‌اند برای تندرسی فرزند خود آش بی‌بی سه‌شنبه نذر می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83330397/آش-بی-بی-حور-و-بی-بی-نور-از-آیین-های-کهن-رمضانی-جهرم تسلیم جهرمی، «آش بی‌بی حور و بی‌بی نور از آیین‌های کهن رمضانی جهرم»، سایت ایرنا.]</ref> مردم کیش، پیش از فرارسیدن ماه محرم در مساجد به بی‌بی سه‌شنبه متوسل شده و در مجلسی که به‌نام او برپا می‌کنند، نوعی حلوای خاص می‌پزند.<ref>مختارپور، دو سال با بومیان جزیرۀ کیش، ۱۳۸۷ش، ص۴۵۷.</ref> در ایران زیارتگاه‌هایی با نام این ۳ بی‌بی وجود دارد: مقبرة بی‌بی سه‌شنبه در جهرم،<ref>[https://www.irna.ir/news/83330397/آش-بی-بی-حور-و-بی-بی-نور-از-آیین-های-کهن-رمضانی-جهرم تسلیم جهرمی، «آش بی‌بی حور و بی‌بی نور از آیین‌های کهن رمضانی جهرم»، سایت ایرنا.]</ref> کوه بی‌بی حوری در فامور استان فارس،<ref>ثواقب، دریاچۀ پریشان و فرهنگ منطقۀ فامور، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۰.</ref> آرامگاه بی‌بی حور در روستای فقیه احمدان (استان بوشهر) و قبر بی‌بی نور در گرگان.<ref>مونس‌الدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.</ref>
==بی‌بی سه‌شنبه==  
==بی‌بی سه‌شنبه==  
در انگاره‌های زنان ایرانی، بی‌بی سه‌شنبه، زن نیکوکاری معرفی شده که در روز سه‌شنبه زاده شد، در روز سه‌شنبه ازدواج کرد و در روز سه‌شنبه درگذشت.  برخی، بی‌بی حور و بی‌بی نور را دو تن از دختران پیامبر و بی‌بی سه‌شنبه را زنی مقدس و هم‌دورة آن‌ها دانسته‌اند.  در روایت زردشتیان یزد، بی‌بی سه‌شنبه، بی‌بی حاجت و بی‌بی مراد، سه خواهر یتیم و پرهیزگار بودند که پدر، آن‌ها را در غاری جای داد. آن‌ها با انداختن سفرة مشکل‌گشا به حاجت خود رسیدند.   
در انگاره‌های زنان ایرانی، بی‌بی سه‌شنبه، زن نیکوکاری معرفی شده که در روز سه‌شنبه زاده شد، در روز سه‌شنبه ازدواج کرد و در روز سه‌شنبه درگذشت.<ref>اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰.</ref> برخی، بی‌بی حور و بی‌بی نور را دو تن از دختران پیامبر و بی‌بی سه‌شنبه را زنی مقدس و هم‌دورة آن‌ها دانسته‌اند.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۰.</ref> در روایت زردشتیان یزد، بی‌بی سه‌شنبه، بی‌بی حاجت و بی‌بی مراد، سه خواهر یتیم و پرهیزگار بودند که پدر، آن‌ها را در غاری جای داد. آن‌ها با انداختن سفرة مشکل‌گشا به حاجت خود رسیدند.<ref>رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.</ref>  
==پهن کردن سفره==
==پهن کردن سفره==
گستردن سفره بی‌بی سه‌شنبه، آدابی دارد؛ یکی از الزامات پهن کردن سفرة بی‌بی سه‌شنبه این است که فردی داستان‌هایی دربارة این سه زن نقل کند. شیوة بیان داستان با توجه به فرهنگ، شیوة معیشت و باورهای مردم و متناسب با گویش محلی آن‌ها متفاوت است.  معمولأ این سفره فقیرانه پهن می‌شود اما وابسته به سطح مالی صاحب‌نذر، سفره می‌تواند مجلل نیز باشد.  این سفره باید در ۳ سه‌شنبه، پهن شود  و برخی آن را در آخرین سه‌شنبة ماه شعبان پهن می‌کنند.  همچنین این سفره نباید در ماه‌های محرم و صفر پهن شود.  معمولا دو سفره، قبل از برآورده شدن حاجت پهن می‌شود و سفرة آخر گرو نگه داشته می‌شود تا پس از برآورده شدن حاجت پهن شود.  البته گاهی ۳ هفته پشت سر هم این نذر ادا می‌شود.  جهت پهن کردن این سفره، روز دوشنبه هنگام غروب آفتاب، سفرة تمیزی در اتاقی خلوت پهن می‌شود.  محل پهن کردن سفره جایی تاریک (به اصطلاح آسمان ندیده) است.  هیچ‌کس نباید به این اتاق وارد شود؛  زیرا مردم باور دارند اشخاصی که سفره، نذر آن‌ها شده نیمه‌شب وارد اتاق شده و روی غذاها اثر انگشت خود را قرار می‌دهند تا صاحب نذر بفهمد نذر او قبول و حاجت او برآورده شده است.  برخی بر این باورند که حوریان بهشتی سر سفره آمده و قرآن می‌خوانند. صبح روز بعد، غذاهای سفره را در همان اتاق تاریک می‌پزند و درحال پخت غذا داستان بی‌بی را تعریف می‌کنند. مهمانان، غذا را در همان اتاق تاریک می‌خورند. غذاها از اتاق بیرون برده نمی‌شود؛ حتی ظرف‌ها نیز در همان اتاق شسته می‌شوند.  آب درون سفره به بیرون از شهر برده شده و در آب‌های روان ریخته می‌شود.
گستردن سفره بی‌بی سه‌شنبه، آدابی دارد؛ یکی از الزامات پهن کردن سفرة بی‌بی سه‌شنبه این است که فردی داستان‌هایی دربارة این سه زن نقل کند. شیوة بیان داستان با توجه به فرهنگ، شیوة معیشت و باورهای مردم و متناسب با گویش محلی آن‌ها متفاوت است.<ref>مزداپور، «مار جادو و زیبایی پروانه»، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۱؛ [https://minevisam.com/دعای-بی-بی-سه-شنبه/ محمدی، «متن دعای بی‌بی سه‌شنبه برای حاجت»، سایت می‌نویسم.]</ref> معمولأ این سفره فقیرانه پهن می‌شود اما وابسته به سطح مالی صاحب‌نذر، سفره می‌تواند مجلل نیز باشد.<ref>سهراب، «سفرۀ دختر بی‌بی سه‌شنبه»، ۱۳۶۸ش، ص۴۲.</ref> این سفره باید در ۳ سه‌شنبه، پهن شود<ref>Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302.</ref> و برخی آن را در آخرین سه‌شنبة ماه شعبان پهن می‌کنند.<ref>هدایت، نیرنگستان، ۱۳۵۶ش، ص۴۵.</ref> همچنین این سفره نباید در ماه‌های محرم و صفر پهن شود.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴.</ref> معمولا دو سفره، قبل از برآورده شدن حاجت پهن می‌شود و سفرة آخر گرو نگه داشته می‌شود تا پس از برآورده شدن حاجت پهن شود.<ref>Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302.</ref> البته گاهی ۳ هفته پشت سر هم این نذر ادا می‌شود.<ref>رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.</ref> جهت پهن کردن این سفره، روز دوشنبه هنگام غروب آفتاب، سفرة تمیزی در اتاقی خلوت پهن می‌شود.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴.</ref> محل پهن کردن سفره جایی تاریک (به اصطلاح آسمان ندیده) است.<ref>مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.</ref> هیچ‌کس نباید به این اتاق وارد شود؛<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.</ref> زیرا مردم باور دارند اشخاصی که سفره، نذر آن‌ها شده نیمه‌شب وارد اتاق شده و روی غذاها اثر انگشت خود را قرار می‌دهند تا صاحب نذر بفهمد نذر او قبول و حاجت او برآورده شده است.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۵.</ref> برخی بر این باورند که حوریان بهشتی سر سفره آمده و قرآن می‌خوانند. صبح روز بعد، غذاهای سفره را در همان اتاق تاریک می‌پزند و درحال پخت غذا داستان بی‌بی را تعریف می‌کنند. مهمانان، غذا را در همان اتاق تاریک می‌خورند. غذاها از اتاق بیرون برده نمی‌شود؛ حتی ظرف‌ها نیز در همان اتاق شسته می‌شوند.<ref>مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref> آب درون سفره به بیرون از شهر برده شده و در آب‌های روان ریخته می‌شود.<ref>Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P303.</ref>
در بیش‌تر نقاط کشور، زمانی که مهمانان گرد سفره جمع می‌شوند، نماز، قرآن و دعا خوانده و حاجت خود را می‌طلبند. در سیستان و بلوچستان، خانم‌ها نماز می‌خوانند. سپس سورة الرحمن خوانده و پس از هر آیة فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ دسته‌جمعی می‌گویند: لا بِشَی ءٍ مِن آلائِکَ رَبِّ اُکَذِّبُ. برخی دعای توسل و روضه نیز بر سر سفره می‌خوانند.  برخی دو رکعت نماز حاجت، دو رکعت نماز برای بی‌بی نور و دو رکعت نماز برای بی‌بی حور می‌خوانند. برخی از صاحبان نذر، روزه گرفته و در میان مراسم، روزة خود را می‌شکنند.  هیچ مردی نباید در اتاقی که سفره انداخته شده، وارد شود. در سیستان و بلوچستان حتی پسربچه و آقایان نباید در خانه حضور داشته باشند. خانم‌های باردار نیز نباید بر سر سفره حاضر شوند.     
 
در بیش‌تر نقاط کشور، زمانی که مهمانان گرد سفره جمع می‌شوند، نماز، قرآن و دعا خوانده و حاجت خود را می‌طلبند. در سیستان و بلوچستان، خانم‌ها نماز می‌خوانند. سپس سورة الرحمن خوانده و پس از هر آیة فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ دسته‌جمعی می‌گویند: لا بِشَی ءٍ مِن آلائِکَ رَبِّ اُکَذِّبُ. برخی دعای توسل و روضه نیز بر سر سفره می‌خوانند.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۶-۴۷.</ref> برخی دو رکعت نماز حاجت، دو رکعت نماز برای بی‌بی نور و دو رکعت نماز برای بی‌بی حور می‌خوانند. برخی از صاحبان نذر، روزه گرفته و در میان مراسم، روزة خود را می‌شکنند.<ref>Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302-303. </ref> هیچ مردی نباید در اتاقی که سفره انداخته شده، وارد شود. در سیستان و بلوچستان حتی پسربچه و آقایان نباید در خانه حضور داشته باشند. خانم‌های باردار نیز نباید بر سر سفره حاضر شوند.<ref>[https://minevisam.com/دعای-بی-بی-سه-شنبه/ محمدی، «متن دعای بی‌بی سه‌شنبه برای حاجت»، سایت می‌نویسم.]</ref>    
==غذای سفره==
==غذای سفره==
غذای اصلی سفره در نقاط مختلف کشور متفاوت است. در خراسان آشی با نام آش بی‌بی سه‌شنبه یا آش اماج پخت می‌شود.  در سیستان با آرد، نمک و روغن، غذایی با نام «لیّتی» پخت می‌شود. در قم با آردی که از روش تکدی‌گری تهیه شده نوعی حلوا می‌پزند.  در لرستان و ایلام غذای اصلی نوعی آش است که از نخود، لوبیا، عدس، ماش، گوشت و سبزی تهیه می‌شود. افراد موقع پخش این آش داستان بی‌بی سه‌شنبه را تعریف می‌کنند.  مردم اصفهان بر سر این سفره کاچی نیز قرار می‌دهند.  اهالی میبد با آرد، قند، زردچوبه و روغن آش بی‌بی سه‌شنبه می‌پزند.  مواد اولیه جهت پخت غذا از روش تکدی‌گری تهیه می‌شود تا فرد غرور خود را بشکند. در قم مواد مورد نیاز آش را از ۷ خانه که زنی با نام فاطمه دارند، تهیه می‌کنند.  در خراسان جنوبی، صاحب نذر در شب سه‌شنبه همراه با چند خانم دیگر با یک سینی حاوی قرآن، آینه، سرمه‌دان، گلاب و شیرینی به خانة مردم می‌رود تا مواد اولیه را جمع‌آوری کند. برخی کاچی به همراه نخودچی در ۴ گوشة سفره قرار می‌دهند.  برخی خربزه یا تخم خربزه، خرما، قاووت، آجیل مشکل‌گشا‌، آش رشته، کوزه، پنیر یا سبزی نیز بر سر سفره قرار می‌دهند.   
غذای اصلی سفره در نقاط مختلف کشور متفاوت است. در خراسان آشی با نام آش بی‌بی سه‌شنبه یا آش اماج پخت می‌شود.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ میرنیا، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان، ۱۳۶۹ش، ص۱۸۷.</ref> در سیستان با آرد، نمک و روغن، غذایی با نام «لیّتی» پخت می‌شود. در قم با آردی که از روش تکدی‌گری تهیه شده نوعی حلوا می‌پزند.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/84532/از-آش-قل-هو-الله-تا-سفره-بی-بی-سه-شنبه «از آش قل هو الله  تا سفره بی‌بی سه‌شنبه»، خبر آنلاین.]</ref> در لرستان و ایلام غذای اصلی نوعی آش است که از نخود، لوبیا، عدس، ماش، گوشت و سبزی تهیه می‌شود. افراد موقع پخش این آش داستان بی‌بی سه‌شنبه را تعریف می‌کنند.<ref>اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰.</ref> مردم اصفهان بر سر این سفره کاچی نیز قرار می‌دهند.<ref>[http://vazhgoon.blogfa.com/post/9 «کاچی بی‌بی سه‌شنبه در وزوان»، وزوان.]</ref> اهالی میبد با آرد، قند، زردچوبه و روغن آش بی‌بی سه‌شنبه می‌پزند.<ref>رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۰.</ref> مواد اولیه جهت پخت غذا از روش تکدی‌گری تهیه می‌شود تا فرد غرور خود را بشکند. در قم مواد مورد نیاز آش را از ۷ خانه که زنی با نام فاطمه دارند، تهیه می‌کنند.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/84532/از-آش-قل-هو-الله-تا-سفره-بی-بی-سه-شنبه «از آش قل هو الله  تا سفره بی‌بی سه‌شنبه»، خبر آنلاین.]</ref> در خراسان جنوبی، صاحب نذر در شب سه‌شنبه همراه با چند خانم دیگر با یک سینی حاوی قرآن، آینه، سرمه‌دان، گلاب و شیرینی به خانة مردم می‌رود تا مواد اولیه را جمع‌آوری کند. برخی کاچی به همراه نخودچی در ۴ گوشة سفره قرار می‌دهند.<ref>مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.</ref> برخی خربزه یا تخم خربزه، خرما، قاووت، آجیل مشکل‌گشا‌، آش رشته، کوزه، پنیر یا سبزی نیز بر سر سفره قرار می‌دهند.<ref>هدایت، نیرنگستان، ۱۳۵۶ش، ص۴۵.</ref>  
==سایر اشیای سفره==
==سایر اشیای سفره==
در کنار غذا، برخی اشیای نمادین نیز در سفره بی‌بی سه‌شنبه قرار داده می‌شود. در وسط سفره جانماز، مهر و تسبیح می‌گذارند. در اطراف سفره چند شمع روشن می‌شود.  مسلمانان در سفره قرآن، تشت آب و آینه قرار می‌دهند.  زردشتیان اوستا و یک خشت خام به نشانة خانة بی‌بی در سفره قرار می‌دهند.  در این سفره سرمه‌دان نیز قرار داده می‌شود.   
در کنار غذا، برخی اشیای نمادین نیز در سفره بی‌بی سه‌شنبه قرار داده می‌شود. در وسط سفره جانماز، مهر و تسبیح می‌گذارند. در اطراف سفره چند شمع روشن می‌شود.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۲؛ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.</ref> مسلمانان در سفره قرآن، تشت آب و آینه قرار می‌دهند.<ref>رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.</ref>   زردشتیان اوستا و یک خشت خام به نشانة خانة بی‌بی در سفره قرار می‌دهند.<ref>رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹-۳۳۰؛ سهراب، «سفرۀ دختر بی‌بی سه‌شنبه»، ۱۳۶۸ش، ص۴۲-۴۳.</ref> در این سفره سرمه‌دان نیز قرار داده می‌شود.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.</ref>  
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}} 
{{پانویس}} 
خط ۳۱: خط ۳۲:
* هدایت، صادق، نیرنگستان، تهران، جاویدان، ۱۳۵۶ش.
* هدایت، صادق، نیرنگستان، تهران، جاویدان، ۱۳۵۶ش.
* Massé, H., Croyances et coutumes Persanes, Paris, 1938.
* Massé, H., Croyances et coutumes Persanes, Paris, 1938.
[[رده: ویکی‌زندگی]]

نسخهٔ ۲ مرداد ۱۴۰۱، ساعت ۱۵:۲۷

سفرة بی‌بی سه‌شنبه؛ از سفره‌های نذری زنان ایرانی با توسل به زن مقدسی با نام بی‌بی سه‌شنبه.

سفرة بی‌بی سه‌شنبه از گذشته، یکی از نذرهای رایج میان زنان ایرانی جهت برآورده شدن حاجات بوده است.[۱] از این سفره با نام‌های بی‌بی حور و بی‌بی نور نیز یاد می‌شود. مردم به اجابت دعاهای خود از طریق این سفره باور دارند.[۲] در جهرم (استان فارس) کسانی که پس از سال‌ها دارای فرزند شده‌اند برای تندرسی فرزند خود آش بی‌بی سه‌شنبه نذر می‌کنند.[۳] مردم کیش، پیش از فرارسیدن ماه محرم در مساجد به بی‌بی سه‌شنبه متوسل شده و در مجلسی که به‌نام او برپا می‌کنند، نوعی حلوای خاص می‌پزند.[۴] در ایران زیارتگاه‌هایی با نام این ۳ بی‌بی وجود دارد: مقبرة بی‌بی سه‌شنبه در جهرم،[۵] کوه بی‌بی حوری در فامور استان فارس،[۶] آرامگاه بی‌بی حور در روستای فقیه احمدان (استان بوشهر) و قبر بی‌بی نور در گرگان.[۷]

بی‌بی سه‌شنبه

در انگاره‌های زنان ایرانی، بی‌بی سه‌شنبه، زن نیکوکاری معرفی شده که در روز سه‌شنبه زاده شد، در روز سه‌شنبه ازدواج کرد و در روز سه‌شنبه درگذشت.[۸] برخی، بی‌بی حور و بی‌بی نور را دو تن از دختران پیامبر و بی‌بی سه‌شنبه را زنی مقدس و هم‌دورة آن‌ها دانسته‌اند.[۹] در روایت زردشتیان یزد، بی‌بی سه‌شنبه، بی‌بی حاجت و بی‌بی مراد، سه خواهر یتیم و پرهیزگار بودند که پدر، آن‌ها را در غاری جای داد. آن‌ها با انداختن سفرة مشکل‌گشا به حاجت خود رسیدند.[۱۰]

پهن کردن سفره

گستردن سفره بی‌بی سه‌شنبه، آدابی دارد؛ یکی از الزامات پهن کردن سفرة بی‌بی سه‌شنبه این است که فردی داستان‌هایی دربارة این سه زن نقل کند. شیوة بیان داستان با توجه به فرهنگ، شیوة معیشت و باورهای مردم و متناسب با گویش محلی آن‌ها متفاوت است.[۱۱] معمولأ این سفره فقیرانه پهن می‌شود اما وابسته به سطح مالی صاحب‌نذر، سفره می‌تواند مجلل نیز باشد.[۱۲] این سفره باید در ۳ سه‌شنبه، پهن شود[۱۳] و برخی آن را در آخرین سه‌شنبة ماه شعبان پهن می‌کنند.[۱۴] همچنین این سفره نباید در ماه‌های محرم و صفر پهن شود.[۱۵] معمولا دو سفره، قبل از برآورده شدن حاجت پهن می‌شود و سفرة آخر گرو نگه داشته می‌شود تا پس از برآورده شدن حاجت پهن شود.[۱۶] البته گاهی ۳ هفته پشت سر هم این نذر ادا می‌شود.[۱۷] جهت پهن کردن این سفره، روز دوشنبه هنگام غروب آفتاب، سفرة تمیزی در اتاقی خلوت پهن می‌شود.[۱۸] محل پهن کردن سفره جایی تاریک (به اصطلاح آسمان ندیده) است.[۱۹] هیچ‌کس نباید به این اتاق وارد شود؛[۲۰] زیرا مردم باور دارند اشخاصی که سفره، نذر آن‌ها شده نیمه‌شب وارد اتاق شده و روی غذاها اثر انگشت خود را قرار می‌دهند تا صاحب نذر بفهمد نذر او قبول و حاجت او برآورده شده است.[۲۱] برخی بر این باورند که حوریان بهشتی سر سفره آمده و قرآن می‌خوانند. صبح روز بعد، غذاهای سفره را در همان اتاق تاریک می‌پزند و درحال پخت غذا داستان بی‌بی را تعریف می‌کنند. مهمانان، غذا را در همان اتاق تاریک می‌خورند. غذاها از اتاق بیرون برده نمی‌شود؛ حتی ظرف‌ها نیز در همان اتاق شسته می‌شوند.[۲۲] آب درون سفره به بیرون از شهر برده شده و در آب‌های روان ریخته می‌شود.[۲۳]

در بیش‌تر نقاط کشور، زمانی که مهمانان گرد سفره جمع می‌شوند، نماز، قرآن و دعا خوانده و حاجت خود را می‌طلبند. در سیستان و بلوچستان، خانم‌ها نماز می‌خوانند. سپس سورة الرحمن خوانده و پس از هر آیة فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ دسته‌جمعی می‌گویند: لا بِشَی ءٍ مِن آلائِکَ رَبِّ اُکَذِّبُ. برخی دعای توسل و روضه نیز بر سر سفره می‌خوانند.[۲۴] برخی دو رکعت نماز حاجت، دو رکعت نماز برای بی‌بی نور و دو رکعت نماز برای بی‌بی حور می‌خوانند. برخی از صاحبان نذر، روزه گرفته و در میان مراسم، روزة خود را می‌شکنند.[۲۵] هیچ مردی نباید در اتاقی که سفره انداخته شده، وارد شود. در سیستان و بلوچستان حتی پسربچه و آقایان نباید در خانه حضور داشته باشند. خانم‌های باردار نیز نباید بر سر سفره حاضر شوند.[۲۶]

غذای سفره

غذای اصلی سفره در نقاط مختلف کشور متفاوت است. در خراسان آشی با نام آش بی‌بی سه‌شنبه یا آش اماج پخت می‌شود.[۲۷] در سیستان با آرد، نمک و روغن، غذایی با نام «لیّتی» پخت می‌شود. در قم با آردی که از روش تکدی‌گری تهیه شده نوعی حلوا می‌پزند.[۲۸] در لرستان و ایلام غذای اصلی نوعی آش است که از نخود، لوبیا، عدس، ماش، گوشت و سبزی تهیه می‌شود. افراد موقع پخش این آش داستان بی‌بی سه‌شنبه را تعریف می‌کنند.[۲۹] مردم اصفهان بر سر این سفره کاچی نیز قرار می‌دهند.[۳۰] اهالی میبد با آرد، قند، زردچوبه و روغن آش بی‌بی سه‌شنبه می‌پزند.[۳۱] مواد اولیه جهت پخت غذا از روش تکدی‌گری تهیه می‌شود تا فرد غرور خود را بشکند. در قم مواد مورد نیاز آش را از ۷ خانه که زنی با نام فاطمه دارند، تهیه می‌کنند.[۳۲] در خراسان جنوبی، صاحب نذر در شب سه‌شنبه همراه با چند خانم دیگر با یک سینی حاوی قرآن، آینه، سرمه‌دان، گلاب و شیرینی به خانة مردم می‌رود تا مواد اولیه را جمع‌آوری کند. برخی کاچی به همراه نخودچی در ۴ گوشة سفره قرار می‌دهند.[۳۳] برخی خربزه یا تخم خربزه، خرما، قاووت، آجیل مشکل‌گشا‌، آش رشته، کوزه، پنیر یا سبزی نیز بر سر سفره قرار می‌دهند.[۳۴]

سایر اشیای سفره

در کنار غذا، برخی اشیای نمادین نیز در سفره بی‌بی سه‌شنبه قرار داده می‌شود. در وسط سفره جانماز، مهر و تسبیح می‌گذارند. در اطراف سفره چند شمع روشن می‌شود.[۳۵] مسلمانان در سفره قرآن، تشت آب و آینه قرار می‌دهند.[۳۶] زردشتیان اوستا و یک خشت خام به نشانة خانة بی‌بی در سفره قرار می‌دهند.[۳۷] در این سفره سرمه‌دان نیز قرار داده می‌شود.[۳۸]

پانویس

  1. ↑ «نذر بی‌بی سه‌شنبه، مشکل‌گشای دیرین زنان ایرانی»، سایت ایسنا.
  2. ↑ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰، شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۸.
  3. ↑ تسلیم جهرمی، «آش بی‌بی حور و بی‌بی نور از آیین‌های کهن رمضانی جهرم»، سایت ایرنا.
  4. ↑ مختارپور، دو سال با بومیان جزیرۀ کیش، ۱۳۸۷ش، ص۴۵۷.
  5. ↑ تسلیم جهرمی، «آش بی‌بی حور و بی‌بی نور از آیین‌های کهن رمضانی جهرم»، سایت ایرنا.
  6. ↑ ثواقب، دریاچۀ پریشان و فرهنگ منطقۀ فامور، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۰.
  7. ↑ مونس‌الدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.
  8. ↑ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰.
  9. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۰.
  10. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.
  11. ↑ مزداپور، «مار جادو و زیبایی پروانه»، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۱؛ محمدی، «متن دعای بی‌بی سه‌شنبه برای حاجت»، سایت می‌نویسم.
  12. ↑ سهراب، «سفرۀ دختر بی‌بی سه‌شنبه»، ۱۳۶۸ش، ص۴۲.
  13. ↑ Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302.
  14. ↑ هدایت، نیرنگستان، ۱۳۵۶ش، ص۴۵.
  15. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴.
  16. ↑ Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302.
  17. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.
  18. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴.
  19. ↑ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.
  20. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.
  21. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۵.
  22. ↑ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱-۲۹۲.
  23. ↑ Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P303.
  24. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۶-۴۷.
  25. ↑ Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302-303.
  26. ↑ محمدی، «متن دعای بی‌بی سه‌شنبه برای حاجت»، سایت می‌نویسم.
  27. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ میرنیا، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان، ۱۳۶۹ش، ص۱۸۷.
  28. ↑ «از آش قل هو الله تا سفره بی‌بی سه‌شنبه»، خبر آنلاین.
  29. ↑ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰.
  30. ↑ «کاچی بی‌بی سه‌شنبه در وزوان»، وزوان.
  31. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۰.
  32. ↑ «از آش قل هو الله تا سفره بی‌بی سه‌شنبه»، خبر آنلاین.
  33. ↑ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.
  34. ↑ هدایت، نیرنگستان، ۱۳۵۶ش، ص۴۵.
  35. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۲؛ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.
  36. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.
  37. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹-۳۳۰؛ سهراب، «سفرۀ دختر بی‌بی سه‌شنبه»، ۱۳۶۸ش، ص۴۲-۴۳.
  38. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.

 

منابع

  • «از آش قل هو الله تا سفره بی‌بی سه‌شنبه»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۳۸۹ش.
  • اسدیان خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، چ۱، ۱۳۵۸ش.
  • تسلیم جهرمی، فاطمه، «آش بی‌بی حور و بی‌بی نور از آیین‌های کهن رمضانی جهرم»، سایت ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۸ش.
  • ثواقب، جهانبخش، دریاچۀ پریشان و فرهنگ منطقۀ فامور، شیراز، نوید شیراز، چ۱، ۱۳۸۶ش.
  • رمضانخانی، صدیقه، فرهنگ زرتشتیان یزد، یزد، پایگاه میراث فرهنگی یزد، ۱۳۸۷ش.
  • سهراب، مهربانو، «سفرۀ دختر بی‌بی سه‌شنبه»، فروهر، تهران، س۲۴، شماره ۳-۴، ۱۳۶۸ش.
  • شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، چ۲، ۱۳۶۳ش.
  • «کاچی بی‌بی سه‌شنبه در وزوان»، وزوان، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۳۸۷ش.
  • محمدی، «متن دعای بی‌بی سه‌شنبه برای حاجت»، سایت می‌نویسم، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش.
  • مختارپور، رجب‌علی، دو سال با بومیان جزیرۀ کیش، تهران، ورجاوند، چ۱، ۱۳۸۷ش.
  • مزداپور، کتایون، «مار جادو و زیبایی پروانه»، فرهنگ مردم، تهران، س۷، شماره ۲۷، ۱۳۸۷ش.
  • مقتدر، گلی، «سفره‌ها»، سخن، تهران، دوره ۱۶، شماره ۳، ۱۳۴۵ش.
  • مونس‌الدوله، خاطرات، به‌تحقیق سیروس سعدوندیان، تهران، زرین، ۱۳۸۰ش.
  • میرنیا، علی، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان، تهران، نسل دانش، ۱۳۶۹ش.
  • «نذر بی‌بی سه‌شنبه، مشکل‌گشای دیرین زنان ایرانی»، سایت ایسنا، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۳۹۰ش.
  • هدایت، صادق، نیرنگستان، تهران، جاویدان، ۱۳۵۶ش.
  • Massé, H., Croyances et coutumes Persanes, Paris, 1938.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:سفره_بی‌بی_سه‌شنبه&oldid=28749»