پیش‌نویس:نجس: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

نسخهٔ ۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۲۱:۰۱

نجس؛ کلیدواژه‌ای اسلامی، بیانگر محدودیت و ممنوعیت در تماس، تغذیه و ارتباط.

مفهوم‌شناسی نجس

نجس، واژه‌ای عربی^[۱] و به معنای پلیدی، ناپاکی، ضد طهارت و ضد نظافت است.^[۲] در اصطلاح فقهی، نجس در مقابل پاک (طاهر) قرار دارد نه در برابر آلوده (قَذِر). بنابراین امکان دارد شیئی آلوده، به‌لحاظ شرعی نجس نباشد یا بر عکس، یعنی شیئی تمیز و پاکیزه، از نظر شرعی نجس باشد.^[۳]

این واژه در قرآن یک بار و در توصیف مشرکان به‌کار رفته است.^[۴] برخی نجس‌بودن مشرکان را دال بر آلودگی و پلیدی باطنی و برخی به‌معنای فقهی و حکم شرعی نجس تفسیر کرده‌اند.^[۵] راغب اصفهانی (درگذشته ۵۰۲ق) نجس را به‌معنای پلیدی ظاهری و باطنی می‌داند، که دو نوع است؛ نوعی که با حواس انسان قابل درک است و نوعی که با دیده بصیرت درک می‌شود. وی نوع دوم را به خاطر پلیدی باطنی، باعث تأثیر منفی بر روح و روان انسان می‌داند.^[۶]

احکام نجاسات

چیزهای نجس یا نجاسات در دو گروه جای می‌گیرند. نخست، آنچه اصالتاً نجس است (عینِ نجس) و دوم، آنچه اصالتاً پاک است اما در تماس با عین نجس با شرایطی نجس شده است (مُتَنَجِّس).^[۷] بر اساس فقه شیعه، ده چیز اصالتاً نجس‌اند و امکان تطهیر ندارند که خون، ادرار، مدفوع، مَنی، مردار، سگ، خوک، کافر، شراب و فُقّاع را شامل می‌شود.^[۸]

در فقه اهل سنت نیز ده چیز از نجاسات است با این تفاوت که به جای کافر، شراب و فُقّاع که شیعیان نجس می‌دانند، خَمر، قِی و چرک به عنوان نجس نام برده شده است.^[۹]

چیزهایی که اصالتاً نجس نیستند به تناسب و با شرایطی به‌وسیله مُطَهَّرات یا پاک‌کننده‌ها قابل تطهیر هستند. در فقه شیعه یازده چیز به عنوان مطهَّرات به این شرح معرفی شده است. ‏آب، زمین، آفتاب، استحاله، کم‌شدن دو سوم آب انگور، انتقال، اسلام، تبعیت، برطرف‌شدن عین نجاست، غایب‌شدن مسلمان، استبراء حیوان نجاست‌خوار. ‏^[۱۰]

فلسفه تشریع حکم نجس

قرآن بین حکم تشریعی نظیر حلال و حرام و ویژگی‌های ظاهری اشیاء مانند پاکی و پلیدی ارتباط بر قرار می‌کند.^[۱۱] از این رو تغذیه پاک و به‌دور از پلیدی را زمینه انجام اعمال و رفتارهای صالح و نیکو معرفی کرده است.^[۱۲]

همچنین در پاسخ به بهره‌مندی از خَمر یا قماربازی با تأکید بر فزونی ضرر آن در مقایسه با فوایدش، به‌صراحت مضرات آن را دلیل بر ممنوعیت معرفی کرده است.^[۱۳] علاوه بر این دسته‌ای از روایات هم‌مضمون به‌روشنی از قصد شارع بر تشریع حکم حلال برای پدیده‌های سودمند و همنشینی حکم حرام با پدیده‌های مُضِر حکایت دارد.^[۱۴]

حکمت‌ها و اهداف قوانین الهی، گاه برای بشر روشن است و با عقل و درک بشری قابل دستیابی است، ولی در بسیاری موارد این حکمت‌ها یا اهداف بر انسان پوشیده‌اند و بشر قادر به درک حکمت و هدف اصلی احکام نیست؛ از این‌رو، فقها وظیفه انسان را تسلیم و به اصطلاح فقهی، تعبّد در برابر احکام الهی دانسته‌اند،^[۱۵] چه، قرآن، مؤمنان را به تسلیم محض، در برابر احکام الهی فرمان داده است.^[۱۶]

پانویس

↑ خلعتبری و بیگی، «معناشناسی تاریخی واژه نجس در قرآن و تحلیل تأثیر آن بر فرایند ارتباطات اجتماعی»، 1397ش، ص4.
↑ دهخدا، فرهنگ‌نامه، ذیل واژه نجس؛ طریحی، مجمع البحرین، ج4، 1375ش، ص272.
↑ مشکینی اردبیلی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۵۳۰.
↑ سوره توبه، آیه 28.
↑ «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، کتابخانه دیجیتال نور، حرف نون، واژه نجس، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
↑ «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
↑ «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
↑ المغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسة، 1402ق، الجزء1، صفحة24.
↑ «مطهرات»، دانشنامه ویکی فقه، تاریخ بازدید: 6 تیر 1401ش.
↑ سوره اعراف، آیه 157.
↑ سوره مومنون، آیه 51.
↑ سوره بقره، آیه 219.
↑ نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 1408ق، ج‏16، ص165.
↑ بهرامی، «فلسفه احکام در قرآن»، 1374ش، ص65.
↑ سوره احزاب، آیه 36.

منابع

قرآن کریم.
بهرامی، محمد، «فلسفه احکام در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، س۱، ش۳، ۱۳۷۴ش.
خلعتبری، حسام‌الدین و بیگی، مجید، «معناشناسی تاریخی واژه نجس در قرآن و تحلیل تأثیر آن بر فرایند ارتباطات اجتماعی»، فصلنامه علوم خبری، س۷، ش۲۸، ۱۳۹۷ش.
«نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: ۷ تیر ۱۴۰۱ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، زیر نظر محمد متین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، کتابخانه دیجیتال نور، مدخل نجس، تاریخ بازدید: ۷ تیر ۱۴۰۱ش.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، ایران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ نوری، حسین، لبنان، بیروت، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات الفقه، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۰۲ق.

[1] خلعتبری و بیگی، «معناشناسی تاریخی واژه نجس در قرآن و تحلیل تأثیر آن بر فرایند ارتباطات اجتماعی»، 1397ش، ص4.

[2] دهخدا، فرهنگ‌نامه، ذیل واژه نجس؛ طریحی، مجمع البحرین، ج4، 1375ش، ص272.

[3] مشکینی اردبیلی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۵۳۰.

[4] سوره توبه، آیه 28.

[5] «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.

[6] راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، کتابخانه دیجیتال نور، حرف نون، واژه نجس، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.

[7] «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.

[8] «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.

[9] المغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسة، 1402ق، الجزء1، صفحة24.

[10] «مطهرات»، دانشنامه ویکی فقه، تاریخ بازدید: 6 تیر 1401ش.

[11] سوره اعراف، آیه 157.

[12] سوره مومنون، آیه 51.

[13] سوره بقره، آیه 219.

[14] نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 1408ق، ج‏16، ص165.

[15] بهرامی، «فلسفه احکام در قرآن»، 1374ش، ص65.

[16] سوره احزاب، آیه 36.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 '''{{درشت|نجس}}'''؛ کلیدواژه‌ای اسلامی، بیانگر محدودیت و ممنوعیت در تماس، تغذیه و ارتباط.
-==مفهوم‌شناسی نجس==
+== مفهوم‌شناسی نجس ==
-نجس، واژه‌ای [[زبان عربی|عربی]]<ref>[http://www.jourcom.com/article_114326_85ff31021a4b295b335bbf08dacc77f7.pdf خلعتبری و بیگی، «معناشناسی تاریخی واژه نجس در قرآن و تحلیل تأثیر آن بر فرایند ارتباطات اجتماعی»، 1397ش، ص4.]</ref> و به معنای پلیدی، ناپاکی، ضد طهارت و ضد نظافت است.<ref>دهخدا، فرهنگ‌نامه، ذیل واژه نجس؛ طریحی، مجمع البحرین، ج4، 1375ش، ص272.</ref> در اصطلاح فقهی، [[نجس]] در مقابل پاک (طاهر) قرار دارد نه در برابر آلوده (قَذِر). بنابراین امکان دارد شیئی آلوده، به‌لحاظ شرعی نجس نباشد یا بر عکس، یعنی شیئی تمیز و پاکیزه، از نظر شرعی نجس باشد.<ref>مشکینی اردبیلی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۵۳۰.</ref>
+نجس، واژه‌ای [[زبان عربی|عربی]]<ref>[http://www.jourcom.com/article_114326_85ff31021a4b295b335bbf08dacc77f7.pdf خلعتبری و بیگی، «معناشناسی تاریخی واژه نجس در قرآن و تحلیل تأثیر آن بر فرایند ارتباطات اجتماعی»، 1397ش، ص4.]</ref> و به معنای پلیدی، ناپاکی، ضد طهارت و ضد نظافت است.<ref>دهخدا، فرهنگ‌نامه، ذیل واژه نجس؛ طریحی، مجمع البحرین، ج4، 1375ش، ص272.</ref> در اصطلاح فقهی، نجس در مقابل پاک (طاهر) قرار دارد نه در برابر آلوده (قَذِر). بنابراین امکان دارد شیئی آلوده، به‌لحاظ شرعی نجس نباشد یا بر عکس، یعنی شیئی تمیز و پاکیزه، از نظر شرعی نجس باشد.<ref>مشکینی اردبیلی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۵۳۰.</ref>
 این واژه در [[قرآن]] یک بار و در توصیف مشرکان به‌کار رفته است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_28_سوره_توبه سوره توبه، آیه 28.]</ref> برخی نجس‌بودن مشرکان را دال بر آلودگی و پلیدی باطنی و برخی به‌معنای فقهی و حکم شرعی نجس تفسیر کرده‌اند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/نجس «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.]</ref> راغب اصفهانی (درگذشته ۵۰۲ق) نجس را به‌معنای پلیدی ظاهری و باطنی می‌داند، که دو نوع است؛ نوعی که با حواس انسان قابل درک است و نوعی که با دیده بصیرت درک می‌شود. وی نوع دوم را به خاطر پلیدی باطنی، باعث تأثیر منفی بر روح و روان انسان می‌داند.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2088/مفردات-ألفاظ-القرآن?pageNumber=791&viewType=html راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، کتابخانه دیجیتال نور، حرف نون، واژه نجس، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.]</ref>
-==احکام نجاسات==
+== احکام نجاسات ==
 چیزهای نجس یا نجاسات در دو گروه جای می‌گیرند. نخست، آنچه اصالتاً نجس است (عینِ نجس) و دوم، آنچه اصالتاً پاک است اما در تماس با عین نجس با شرایطی نجس شده است (مُتَنَجِّس).<ref>[https://fa.wikishia.net/view/نجس «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.]</ref> بر اساس [[فقه اسلامی|فقه]] [[شیعه]]، ده چیز اصالتاً نجس‌اند و امکان تطهیر ندارند که خون، ادرار، مدفوع، مَنی، مردار، سگ، خوک، کافر، شراب و فُقّاع را شامل می‌شود.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/نجس «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.]</ref>
@@ خط ۱۳: / خط ۱۳: @@
 چیزهایی که اصالتاً نجس نیستند به تناسب و با شرایطی به‌وسیله مُطَهَّرات یا پاک‌کننده‌ها قابل تطهیر هستند. در فقه شیعه یازده چیز به عنوان مطهَّرات به این شرح معرفی شده است. ‏[[آب]]، زمین، آفتاب، استحاله، کم‌شدن دو سوم آب [[انگور]]، انتقال، [[اسلام]]، تبعیت، برطرف‌شدن عین نجاست، غایب‌شدن [[مسلمان]]، استبراء حیوان نجاست‌خوار. ‏<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/مطهرات «مطهرات»، دانشنامه ویکی فقه، تاریخ بازدید: 6 تیر 1401ش.]</ref>
-==فلسفه تشریع حکم نجس==
+== فلسفه تشریع حکم نجس ==
 [[قرآن]] بین حکم تشریعی نظیر حلال و حرام و ویژگی‌های ظاهری اشیاء مانند پاکی و پلیدی ارتباط بر قرار می‌کند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_157_سوره_اعراف سوره اعراف، آیه 157.]</ref> از این رو تغذیه پاک و به‌دور از پلیدی را زمینه انجام اعمال و رفتارهای صالح و نیکو معرفی کرده است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_51_سوره_مؤمنون سوره مومنون، آیه 51.]</ref>
@@ خط ۲۰: / خط ۲۰: @@
 حکمت‌ها و اهداف قوانین الهی، گاه برای بشر روشن است و با عقل و درک بشری قابل دستیابی است، ولی در بسیاری موارد این حکمت‌ها یا اهداف بر انسان پوشیده‌اند و بشر قادر به درک حکمت و هدف اصلی احکام نیست؛ از این‌رو، فقها وظیفه انسان را تسلیم و به اصطلاح فقهی، تعبّد در برابر احکام الهی دانسته‌اند،<ref>[http://ensani.ir/fa/article/134692/فلسفه-احکام-در-قرآن بهرامی، «فلسفه احکام در قرآن»، 1374ش، ص65.]</ref> چه، قرآن، مؤمنان را به تسلیم محض، در برابر احکام الهی فرمان داده است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_36_سوره_احزاب سوره احزاب، آیه 36.]</ref>
-==پانویس==
+== پانویس ==
 {{پانویس}}
-==منابع==
+== منابع ==
-*قرآن کریم.
+* قرآن کریم.
-*بهرامی، محمد، «فلسفه احکام در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، س۱، ش۳، ۱۳۷۴ش.
+* بهرامی، محمد، «فلسفه احکام در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، س۱، ش۳، ۱۳۷۴ش.
-*خلعتبری، حسام‌الدین و بیگی، مجید، «معناشناسی تاریخی واژه نجس در قرآن و تحلیل تأثیر آن بر فرایند ارتباطات اجتماعی»، فصلنامه علوم خبری، س۷، ش۲۸، ۱۳۹۷ش.
+* خلعتبری، حسام‌الدین و بیگی، مجید، «معناشناسی تاریخی واژه نجس در قرآن و تحلیل تأثیر آن بر فرایند ارتباطات اجتماعی»، فصلنامه علوم خبری، س۷، ش۲۸، ۱۳۹۷ش.
-*«نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: ۷ تیر ۱۴۰۱ش.
+* «نجس»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: ۷ تیر ۱۴۰۱ش.
-*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، زیر نظر محمد متین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
+* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، زیر نظر محمد متین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
-*راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، کتابخانه دیجیتال نور، مدخل نجس، تاریخ بازدید: ۷ تیر ۱۴۰۱ش.
+* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، کتابخانه دیجیتال نور، مدخل نجس، تاریخ بازدید: ۷ تیر ۱۴۰۱ش.
-*طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، ایران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
+* طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، ایران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
-*مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ نوری، حسین، لبنان، بیروت، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
+* مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ نوری، حسین، لبنان، بیروت، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
-*مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات الفقه، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
+* مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات الفقه، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
-*مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۰۲ق.
+* مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۰۲ق.
+{{اسلام-افقی}}
+[[رده:اصطلاحات فقهی]]