پیش‌نویس:کتیبه بیستون

سنگ‌‌نوشته داریوش در دل بیستون

کتیبه بیستون، بزرگ‌ترین سنگ‌نوشتهٔ جهان برجای‌مانده از دوره هخامنشیان.

کتیبه بیستون، بزرگ‌ترین سنگ‌نوشته جهان و شاهکار هخامنشیان، روایت پیروزی داریوش بر یاغیان و نمادی از هنر و تاریخ ایران باستان است. این اثر جهانی یونسکو، با قدمتی ۲۵۰۰ ساله، علاوه بر ارزش تاریخی، با افسانه‌هایی چون عشق فرهاد و شیرین، جایگاهی ویژه در فرهنگ و ادب فارسی دارد.

معرفی کتیبه بیستون

سنگ‌نوشتهٔ بیستون، بزرگ‌ترین سنگ‌نوشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و یکی از آثار تاریخی مربوط به دورهٔ حکم‌فرمایی هخامنشیان است. کتیبه بیستون مجموعه‌ای از نقوش برجسته از یک روایت تاریخی مربوط به دوران هخامنشیان و از مشهورترین سندهای تاریخی (۵۲۰ پیش از میلاد) است. تصاویر حک‌شده بر این تخته سنگ، حاصل هنر ایرانیان در دوران باستان است و به بند کشیدن یاغیان و شرح پیروزی داریوش بر گوماته مغ را بازنمایی می‌کند. سنگ‌نوشتهٔ بیستون به‌عنوان یک اثر ملی ایرانی در سال ۲۰۰۶م در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

واژه‌شناسی کتیبه بیستون

برخی معتقدند، واژه بیستون از واژه پارسی «بغستان» و به‌معنای جایگاه خدایان گرفته شده است. به عقیده برخی دیگر، واژه بیستون در زبان پهلوی «بهیستان» بوده که در گذر زمان به «بهیستون» تبدیل شد و امروزه با نام بیستون از این اثر تاریخی یاد می‌شود.

موقعیت جغرافیایی کتیبه بیستون

کتیبه سنگی بیستون، در شهرستان هرسین و در ۳۵ کیلومتری شهر کرمانشاه قرار دارد.

ویژگی‌های کتیبه بیستون

سنگ‌نوشته بیستون به خط میخی

این کتیبه تاریخی در ارتفاع چند ده متری از سطح زمین در دامنه کوه بیستون و در برابر چشمه بیستون حکاکی شده است. به عقیده برخی کارشناسان، بقایای ساختار پلکانی مانندی که در بالای کوه به جای مانده گویای آن است که سنگ‌تراشان از طریق این راه به دامنه کوه و آن ارتفاع رفته و تصاویر را حکاکی کرده‌اند و پس از اتمام کار به منظور عدم دسترسی و تخریب این اثر، مسیر پلکانی را از بین برده‌اند.

ارتفاع کلی این سنگ‌نوشته حدود ۸ متر است و طول آن به ۲۲ متر می‌رسد. در این سنگ‌نوشته، ۵ ستون از حروف به خط میخی دیده می‌شود که در ۵۲۵ سطر، حک شده است. در قسمت فوقانی کتیبه، اهورامزدا به شکل یک طرح برجسته و با چهرهٔ انسانی، در حال پرواز است و احاطه و سلطه کامل را بازنمایی می‌کند. اهورامزدا که تاج درخشانی بر سر دارد، دست چپ خود را با حلقه‌ای به سوی داریوش دراز کرده که نماد اعطای قدرت پادشاهی به داریوش است. دست راست داریوش نیز به حالت دعا، بلند است.

یکی از شورشیان در زیر پای داریوش است و رهبر یاغیان همراه با ۸ نفر یاغی که هر یک، لباس ویژهٔ کشور خود را بر تن دارند در برابر داریوش، با زنجیر به بند کشیده شده‌اند. نگاره‌های تاریخی کتیبه بیستون، هنر دست سنگ‌تراشان ایرانی بر روی سنگ‌های آهکی و به گونه‌ای منحصر به فرد است که پس از گذشت ۲۵۰۰ سال، هنوز هم صیقلی و براق مانده است. بخش‌هایی از کتیبه بیستون در گذر زمان، از بین رفته است.

گردشگری کتیبه بیستون

کتیبه بیستون در استان خوش آب‌وهوای کرمانشاه قرار دارد و تلفیقی از طبیعت و تاریخ را برای گردشگران به نمایش می‌گذارد. ثبت جهانی این اثر ملی و تاریخی، زمینه‌ساز معرفی و بازدید بیشتر از این منطقه گردشگری شده است؛ اما بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی، هویت تاریخی و فرهنگی این اثر را با خطر جدی روبه‌رو کرده است.

بیستون در فرهنگ و ادب فارسی

منطقه بیستون و طبیعت کوهستانی آن، در ادبیات و هنر ایران‌زمین همواره مورد احترام و توجه بوده و افسانه‌ها و داستان‌های بسیاری با نام این منطقه، آمیخته شده است. داستان عشق فرهاد کوه‌کن به شیرین، برای شاعران نامدار ایرانی زمینه‌ساز تراوش شعر و طبع‌آزمایی بوده است.

منابع

• احمدزاده، فرحناز، «بیستون کرمانشاه؛ نشانی از عظمت و اقتدار ایران در گذشته»، مجله گردشگری علی‌بابا، ۱۴۰۰ش.
• «بیستون، کرمانشاه (۲۰۰۶)»، وب‌سایت کمیسیون ملی یونسکو-ایران، تاریخ درج مطلب: 10 خرداد 1395ش.
• پوریوسف‌زاده و همکاران، «معیارهای مرمت منظر محوطه‌های تاریخی و طبیعی با تأکید بر محوطه بیستون کرمانشاه»، مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، شماره ۲۲، ۱۳۹۱ش.
• حزین لاهیجی، محمدعلی، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
• «دربارهٔ سنگ‌نوشته داریوش بزرگ در بیستون». وب‌سایت: پژوهش‌های ایرانی، تاریخ مطلب:۲۰ تیر ۱۳۸۵ش.
• «کتیبه بیستون»، وب‌سایت آریاناسیر دالاهو، تاریخ مطلب: ۳۱ تیر ۱۳۹۴ش.
• «متن کامل کتیبه بیستون و رمزگشایی از آن»، وب‌سایت: کجارو، تاریخ مطلب: ۵ بهمن ۱۳۹۹ش.
• مرادی، اصغرمحمد و امیرکبیریان، آتش‌سا. «معرفی اجمالی حریم، ضوابط و طرح ساماندهی و احیای محوطه تاریخی، طبیعی و فرهنگی بیستون»، فصلنامه اثر، شماره ۲۸، ۱۳۷۶ش.
• مهدی‌آبادی، ملیحه، «بررسی و شناخت آسیب‌های کتیبه داریوش بیستون»، مجله اثر، شماره ۲۸، ۱۳۷۵ش.