پیش‌نویس:ترخون: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

نسخهٔ ۳ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۸:۱۸

ترخون؛ گیاهی خوش‌بو و خوراکی با مزه‌ای تند و خواص دارویی.

ترخون، گیاهی با برگ‌های دراز و باریک، ساقه نازک و راست، بویی خوش و مزه‌ای تند است.^[۱] ترخون، از جمله سبزی‌های خوردن است که به‌صورت خام و پخته مصرف می‌شود.^[۲] این گیاه معطر، از سبزی‌های مطبوع بهاری به‌شمار آمده و مصرف آن، در کنار سبزیجات دیگری همچون نعنا، در سفره ایرانیان متداول است.

واژه‌شناسی ترخون

در برخی کتب، ترخون را «آگرگره»،^[۳] برخی آن را «کاکره» و «اکلکرا»^[۴] و برخی دیگر نیز آن را «عاقرقرحا» یا نوعی کرفس^[۵] دانسته‌اند. همچنین، واژه ترخون با تفاوت‌های املایی دیگری همچون ترخان، طرخان و تبرخون نیز رایج بوده است. برخی از متخصصان، طرخون را معرب ترخون می‌دانند که در بسیاری از منابع، به‌کار رفته است.^[۶]

ترخون، در زبان گفتاری بسیاری از مردم ایران به‌صورت «تلخون» تلفظ می‌شود. در برخی از منابع کهن، از این گیاه با نام «تلخان» یاد کرده و شعری را نیز در راستای آن سروده‌اند:^[۷]

الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

خاستگاه ترخون

برخی از مورخان و محققان، منشأ اصلی این گیاه را دره‌هایی در نقاط مختلف روسیه و سیبری می‌دانند که آبرفتی هستند.^[۸] در برخی از گزارش‌های گیاه‌شناسی نیز ترخون را دارای دو نوع بابلی و رومی معرفی کرده‌اند. نوعی رومی آن به سایر نقاط جهان، از جمله بین‌النهرین آورده شده است.^[۹] امروزه، پرورش انواع ترخون، در ایران رایج بوده و شهر گلباف استان کرمان، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مراکز کِشت ترخون به‌حساب می‌آید.

کاربرد ترخون

از جمله قسمت‌های مورد استفاده ترخون می‌توان به برگ و سرشاخه‌های جوان آن اشاره کرد که خواص درمانی متعددی دارد. براساس اسناد و منابع موجود، ایرانی‌ها از دیرباز با این گیاه آشنایی داشته و از آن به‌عنوان خوراک و دارو استفاده می‌کرده‌اند. برخی از طبیبان سنتی، طبع ترخون را گرم و خشک معرفی کرده‌اند. برخی دیگر آن را مفید برای تقویت معده، رفع بوی بد دهان،^[۱۰] مفید برای سرد مزاج‌ها، دارویی اشتهاآور، مُدِر، ضد کرم، دفع و رفع‌کننده سکسکه و مفید برای درمان درد مفاصل^[۱۱] می‌دانند.

بوته گیاه ترخون، از خانواده درمنه‌ها بوده و گاهی تا نیم متر رشد می‌کند. برگ‌های این گیاه، دراز، باریک، خوش‌بو و مزهٔ آن تند و دلنشین است. به‌همین دلیل است که از ترخون، در تهیه خوراک‌هایی همچون سالاد به‌عنوان چاشنی استفاده می‌شود.^[۱۲] در طبخ برخی غذاها در دوره صفویان و قاجاریان، از ترخون استفاده می‌شد. ترخون در ایران و به‌خصوص در شیراز، همچون سبزی‌های نعنا و پونه همراه با نان و پنیر خورده می‌شود. بسحاق اطعمه نیز در شعری به این گیاه اشاره کرده است:^[۱۳]
الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

همچنین، در تهیه خوراک «ماست‌با» (ماست‌وا)،^[۱۴] «لبنی پلاو»، «آش ماست»، «آش ترخانه» و «قلیه ماست»^[۱۵] از ترخون، گاه به‌عنوان یکی از مواد اصلی و گاه به‌عنوان یک چاشنی استفاده می‌شد. در برخی غذاهای امروزی، مانند کوفته، کوفته برنجی،^[۱۶] کوفته سبزی،^[۱۷] انواع پلو مانند کلم‌پلو، دم‌پخت^[۱۸] و انواع آش نیز از ترخون استفاده می‌شود.

کاربرد دیگر ترخون، در تولید ترشیجات مانند ترشی سبزی و ترشی بادمجان است. همچنین، در تهیه ترشی «کرکوکِبَر» سیرجانی‌ها از ترخون به‌عنوان طعم و بو دهنده استفاده می‌شود.^[۱۹] از ترخون برای طعم‌دار کردن انواع شور نیز استفاده می‌شود.^[۲۰] ترخون به‌صورت خام و در کنار سایر سبزی‌های خوردنی نیز مصرف می‌شود.^[۲۱]

پانویس

↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ترخون، سایت واژه‌یاب.
↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ترخون، سایت واژه‌یاب.
↑ آنندراج، محمدپادشاه، ۱۳۶۳ش، ذیل واژه آگرگره.
↑ فرهنگ جهانگیری، ۱۳۵۱ش، ذیل کژترخون.
↑ تحفه الاحباب فی ماهیه النبات و الاعشاب، 1934م، ص21.
↑ ادی شیر، کتاب الالفاظ الفارسیه المعربه، ج1، 1908م، ص112.
↑ فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص146.
↑ زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱.
↑ ابن‌وحشیه، احمد، الفلاحة النبطیة، ۱۹۹۵م، ص815-816.
↑ ابن‌سینا، رسالهٔ جودیه، ۱۳۳۰ش، ص10.
↑ زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱–۱۰۲.
↑ امی، فرهنگ روستایی، ۱۳۱۶–۱۳۱۷ش، ص۳۷۵؛
گل‌گلاب، گیاه‌شناسی، ۱۳۳۶ش، ص266؛ Mozaffarian, A Dictionary of Iranian Plant Names, 2007, P57.
↑ بسحاق اطعمه، کلیات، ۱۳۸۲ش، ص ۱۷۳ و ۱۲۸ و ۱۴۷ و ۱۷۰ و ۲۰۹.
↑ باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص76-77.
↑ نورالله، «مادة الحیاة، رساله در علم طباخی»، ۱۳۶۰ش، ص۲۴۵–۲۴۷ و ۲۵۲–۲۵۳.
↑ دریابندری، کتاب مستطاب آشپزی، ۱۳۸۴ش، ج2، ص1095.
↑ خدیش، فرهنگ مردم شیراز، ۱۳۷۹ش، ص۲۸۰.
↑ خدیش، فرهنگ مردم شیراز، ۱۳۷۹ش، ص۲79 و 283.
↑ مؤیدمحسنی، فرهنگ عامیانهٔ سیرجان، ۱۳۸۶ش، ص۴۳۹.
↑ منتظمی، هنر آشپزی، 1391ش، ص663.
↑ آشپزباشی، سفرهٔ اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۶ و ۳۲ و ۳۷ و ۶۱.

منابع

آشپزباشی، علی‌اکبر، سفرهٔ اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش.
آنندراج، محمدپادشاه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، ۱۳۶۳ش.
ابن‌سینا، رسالهٔ جودیه، به‌تحقیق محمود نجم‌آبادی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۳۰ش.
ابن‌وحشیه، احمد، الفلاحة النبطیة، به‌تحقیق توفیق فهد، دمشق، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیه، ۱۹۹۵م.
ادی شیر، کتاب الالفاظ الفارسیه المعربه، بیروت، بی‌نا، ۱۹۰۸م.
باورچی بغدادی، محمدعلی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، کارنامه و مادةالحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورهٔ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ۱۳۶۰ش.
بسحاق اطعمه، کلیات، به‌تحقیق منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۸۲ش.
بهرامی، تقی، فرهنگ روستایی، تهران، سازمان جغرافیایی ارتش، ۱۳۱۶–۱۳۱۷ش.
تحفه الاحباب فی ماهیه النبات و الاعشاب، مع ترجمته بالفرنساویه و حل مشکلاته لرنو و کلن، پاریس، بی‌نا، ۱۹۳۴م.
خدیش، حسین، فرهنگ مردم شیراز، تهران، فرهنگ و قلم، ۱۳۷۹ش.
دریابندری، نجف، کتاب مستطاب آشپزی، تهران، کارنامه، ۱۳۸۴ش.
زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ش.
گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۶ش.
فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
فرهنگ جهانگیری، حسین بن حسن انجو شیرازی، به‌تحقیق رحیم عفیفی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ش.
مؤیدمحسنی، مهری، فرهنگ عامیانهٔ سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۶ش.
منتظمی، رزا، هنر آشپزی، تهران، کتاب ایران، ۱۳۹۱ش.
نورالله، «مادة الحیاة، رساله در علم طباخی»، کارنامه و مادة الحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورهٔ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ۱۳۶۰ش.
Mozaffarian, V. , A Dictionary of Iranian Plant Names, Tehran, 2007.

[1] معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ترخون، سایت واژه‌یاب.

[2] عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ترخون، سایت واژه‌یاب.

[3] آنندراج، محمدپادشاه، ۱۳۶۳ش، ذیل واژه آگرگره.

[4] فرهنگ جهانگیری، ۱۳۵۱ش، ذیل کژترخون.

[5] تحفه الاحباب فی ماهیه النبات و الاعشاب، 1934م، ص21.

[6] ادی شیر، کتاب الالفاظ الفارسیه المعربه، ج1، 1908م، ص112.

[7] فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص146.

[8] زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱.

[9] ابن‌وحشیه، احمد، الفلاحة النبطیة، ۱۹۹۵م، ص815-816.

[10] ابن‌سینا، رسالهٔ جودیه، ۱۳۳۰ش، ص10.

[11] زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱–۱۰۲.

[12] امی، فرهنگ روستایی، ۱۳۱۶–۱۳۱۷ش، ص۳۷۵؛
گل‌گلاب، گیاه‌شناسی، ۱۳۳۶ش، ص266؛ Mozaffarian, A Dictionary of Iranian Plant Names, 2007, P57.

[13] بسحاق اطعمه، کلیات، ۱۳۸۲ش، ص ۱۷۳ و ۱۲۸ و ۱۴۷ و ۱۷۰ و ۲۰۹.

[14] باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص76-77.

[15] نورالله، «مادة الحیاة، رساله در علم طباخی»، ۱۳۶۰ش، ص۲۴۵–۲۴۷ و ۲۵۲–۲۵۳.

[16] دریابندری، کتاب مستطاب آشپزی، ۱۳۸۴ش، ج2، ص1095.

[17] خدیش، فرهنگ مردم شیراز، ۱۳۷۹ش، ص۲۸۰.

[18] خدیش، فرهنگ مردم شیراز، ۱۳۷۹ش، ص۲79 و 283.

[19] مؤیدمحسنی، فرهنگ عامیانهٔ سیرجان، ۱۳۸۶ش، ص۴۳۹.

[20] منتظمی، هنر آشپزی، 1391ش، ص663.

[21] آشپزباشی، سفرهٔ اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۶ و ۳۲ و ۳۷ و ۶۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 ترخون، گیاهی با برگ‌های دراز و باریک، ساقه نازک و راست، بویی خوش و مزه‌ای تند است.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/ترخون معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ترخون، سایت واژه‌یاب.]</ref> ترخون، از جمله سبزی‌های خوردن است که به‌صورت خام و پخته مصرف می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/ترخون عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ترخون، سایت واژه‌یاب.]</ref> این گیاه معطر، از سبزی‌های مطبوع بهاری به‌شمار آمده و مصرف آن، در کنار سبزیجات دیگری همچون نعنا، در سفره ایرانیان متداول است.
-== کاربرد ==
+== واژه‌شناسی ترخون ==
+در برخی کتب، ترخون را «آگرگره»،<ref>آنندراج، محمدپادشاه، ۱۳۶۳ش، ذیل واژه آگرگره.</ref> برخی آن را «کاکره» و «اکلکرا»<ref>فرهنگ جهانگیری، ۱۳۵۱ش، ذیل کژترخون.</ref> و برخی دیگر نیز آن را «عاقرقرحا» یا نوعی کرفس<ref>تحفه الاحباب فی ماهیه النبات و الاعشاب، 1934م، ص21.</ref> دانسته‌اند. همچنین، واژه ترخون با تفاوت‌های املایی دیگری همچون ترخان، طرخان و تبرخون نیز رایج بوده است. برخی از متخصصان، طرخون را معرب ترخون می‌دانند که در بسیاری از منابع، به‌کار رفته است.<ref>ادی شیر، کتاب الالفاظ الفارسیه المعربه، ج1، 1908م، ص112.</ref>
+ترخون، در زبان گفتاری بسیاری از مردم ایران به‌صورت «تلخون» تلفظ می‌شود. در برخی از منابع کهن، از این گیاه با نام «تلخان» یاد کرده و شعری را نیز در راستای آن سروده‌اند:<ref>فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص146.</ref>{{سخ}}
+ {{آغاز نستعلیق}}
+ {{شعر|نستعلیق}}
+ {{ب|تلخان که به باغ آمد با زلف پریشان|از سبزخطان هر طرفش آه و فغان است}}
+ {{پایان شعر}}
+ {{پایان نستعلیق}}
+== خاستگاه ترخون ==
+برخی از مورخان و محققان، منشأ اصلی این گیاه را دره‌هایی در نقاط مختلف روسیه و سیبری می‌دانند که آبرفتی هستند.<ref>زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱.</ref> در برخی از گزارش‌های گیاه‌شناسی نیز ترخون را دارای دو نوع بابلی و رومی معرفی کرده‌اند. نوعی رومی آن به سایر نقاط جهان، از جمله بین‌النهرین آورده شده است.<ref>ابن‌وحشیه، احمد، الفلاحة النبطیة، ۱۹۹۵م، ص815-816.</ref>
+امروزه، پرورش انواع ترخون، در ایران رایج بوده و شهر گلباف استان کرمان، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مراکز کِشت ترخون به‌حساب می‌آید.
+==کاربرد ترخون==
 از جمله قسمت‌های مورد استفاده ترخون می‌توان به برگ و سرشاخه‌های جوان آن اشاره کرد که خواص درمانی متعددی دارد. براساس اسناد و منابع موجود، ایرانی‌ها از دیرباز با این گیاه آشنایی داشته و از آن به‌عنوان خوراک و دارو استفاده می‌کرده‌اند. برخی از طبیبان سنتی، طبع ترخون را گرم و خشک معرفی کرده‌اند. برخی دیگر آن را مفید برای تقویت معده، رفع بوی بد دهان،<ref>ابن‌سینا، رسالهٔ جودیه، ۱۳۳۰ش، ص10.</ref> مفید برای سرد مزاج‌ها، دارویی اشتهاآور، مُدِر، ضد کرم، دفع و رفع‌کننده سکسکه و مفید برای درمان درد مفاصل<ref>زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱–۱۰۲.</ref> می‌دانند.
@@ خط ۱۹: / خط ۳۳: @@
 کاربرد دیگر ترخون، در تولید ترشیجات مانند ترشی سبزی و ترشی بادمجان است. همچنین، در تهیه ترشی «کرکوکِبَر» سیرجانی‌ها از ترخون به‌عنوان طعم و بو دهنده استفاده می‌شود.<ref>مؤیدمحسنی، فرهنگ عامیانهٔ سیرجان، ۱۳۸۶ش، ص۴۳۹.</ref> از ترخون برای طعم‌دار کردن انواع شور نیز استفاده می‌شود.<ref>منتظمی، هنر آشپزی، 1391ش، ص663.</ref> ترخون به‌صورت خام و در کنار سایر سبزی‌های خوردنی نیز مصرف می‌شود.<ref>آشپزباشی، سفرهٔ اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۶ و ۳۲ و ۳۷ و ۶۱.</ref>
-== واژه‌شناسی ==
+==پانویس==
-در برخی کتب، ترخون را «آگرگره»،<ref>آنندراج، محمدپادشاه، ۱۳۶۳ش، ذیل واژه آگرگره.</ref> برخی آن را «کاکره» و «اکلکرا»<ref>فرهنگ جهانگیری، ۱۳۵۱ش، ذیل کژترخون.</ref> و برخی دیگر نیز آن را «عاقرقرحا» یا نوعی کرفس<ref>تحفه الاحباب فی ماهیه النبات و الاعشاب، 1934م، ص21.</ref> دانسته‌اند. همچنین، واژه ترخون با تفاوت‌های املایی دیگری همچون ترخان، طرخان و تبرخون نیز رایج بوده است. برخی از متخصصان، طرخون را معرب ترخون می‌دانند که در بسیاری از منابع، به‌کار رفته است.<ref>ادی شیر، کتاب الالفاظ الفارسیه المعربه، ج1، 1908م، ص112.</ref>
-ترخون، در زبان گفتاری بسیاری از مردم ایران به‌صورت «تلخون» تلفظ می‌شود. در برخی از منابع کهن، از این گیاه با نام «تلخان» یاد کرده و شعری را نیز در راستای آن سروده‌اند:<ref>فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص146.</ref>{{سخ}}
- {{آغاز نستعلیق}}
- {{شعر|نستعلیق}}
- {{ب|تلخان که به باغ آمد با زلف پریشان|از سبزخطان هر طرفش آه و فغان است}}
- {{پایان شعر}}
- {{پایان نستعلیق}}
-== خاستگاه ==
-برخی از مورخان و محققان، منشأ اصلی این گیاه را دره‌هایی در نقاط مختلف روسیه و سیبری می‌دانند که آبرفتی هستند.<ref>زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱.</ref> در برخی از گزارش‌های گیاه‌شناسی نیز ترخون را دارای دو نوع بابلی و رومی معرفی کرده‌اند. نوعی رومی آن به سایر نقاط جهان، از جمله بین‌النهرین آورده شده است.<ref>ابن‌وحشیه، احمد، الفلاحة النبطیة، ۱۹۹۵م، ص815-816.</ref>
-امروزه، پرورش انواع ترخون، در ایران رایج بوده و شهر گلباف استان کرمان، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مراکز کِشت ترخون به‌حساب می‌آید.
-== پانویس ==
 {{پانویس}}
-== منابع ==
+==منابع==
-* آشپزباشی، علی‌اکبر، سفرهٔ اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش.
+*آشپزباشی، علی‌اکبر، سفرهٔ اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش.
-* آنندراج، محمدپادشاه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، ۱۳۶۳ش.
+*آنندراج، محمدپادشاه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، ۱۳۶۳ش.
-* ابن‌سینا، رسالهٔ جودیه، به‌تحقیق محمود نجم‌آبادی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۳۰ش.
+*ابن‌سینا، رسالهٔ جودیه، به‌تحقیق محمود نجم‌آبادی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۳۰ش.
-* ابن‌وحشیه، احمد، الفلاحة النبطیة، به‌تحقیق توفیق فهد، دمشق، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیه، ۱۹۹۵م.
+*ابن‌وحشیه، احمد، الفلاحة النبطیة، به‌تحقیق توفیق فهد، دمشق، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیه، ۱۹۹۵م.
-* ادی شیر، کتاب الالفاظ الفارسیه المعربه، بیروت، بی‌نا، ۱۹۰۸م.
+*ادی شیر، کتاب الالفاظ الفارسیه المعربه، بیروت، بی‌نا، ۱۹۰۸م.
-* باورچی بغدادی، محمدعلی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، کارنامه و مادةالحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورهٔ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ۱۳۶۰ش.
+*باورچی بغدادی، محمدعلی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، کارنامه و مادةالحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورهٔ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ۱۳۶۰ش.
-* بسحاق اطعمه، کلیات، به‌تحقیق منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۸۲ش.
+*بسحاق اطعمه، کلیات، به‌تحقیق منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۸۲ش.
-* بهرامی، تقی، فرهنگ روستایی، تهران، سازمان جغرافیایی ارتش، ۱۳۱۶–۱۳۱۷ش.
+*بهرامی، تقی، فرهنگ روستایی، تهران، سازمان جغرافیایی ارتش، ۱۳۱۶–۱۳۱۷ش.
-* تحفه الاحباب فی ماهیه النبات و الاعشاب، مع ترجمته بالفرنساویه و حل مشکلاته لرنو و کلن، پاریس، بی‌نا، ۱۹۳۴م.
+*تحفه الاحباب فی ماهیه النبات و الاعشاب، مع ترجمته بالفرنساویه و حل مشکلاته لرنو و کلن، پاریس، بی‌نا، ۱۹۳۴م.
-* خدیش، حسین، فرهنگ مردم شیراز، تهران، فرهنگ و قلم، ۱۳۷۹ش.
+*خدیش، حسین، فرهنگ مردم شیراز، تهران، فرهنگ و قلم، ۱۳۷۹ش.
-* دریابندری، نجف، کتاب مستطاب آشپزی، تهران، کارنامه، ۱۳۸۴ش.
+*دریابندری، نجف، کتاب مستطاب آشپزی، تهران، کارنامه، ۱۳۸۴ش.
-* زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
+*زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
-* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ش.
+*عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ش.
-* گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۶ش.
+*گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۶ش.
-* فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
+*فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
-* فرهنگ جهانگیری، حسین بن حسن انجو شیرازی، به‌تحقیق رحیم عفیفی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش.
+*فرهنگ جهانگیری، حسین بن حسن انجو شیرازی، به‌تحقیق رحیم عفیفی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش.
-* معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ش.
+*معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ش.
-* مؤیدمحسنی، مهری، فرهنگ عامیانهٔ سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۶ش.
+*مؤیدمحسنی، مهری، فرهنگ عامیانهٔ سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۶ش.
-* منتظمی، رزا، هنر آشپزی، تهران، کتاب ایران، ۱۳۹۱ش.
+*منتظمی، رزا، هنر آشپزی، تهران، کتاب ایران، ۱۳۹۱ش.
-* نورالله، «مادة الحیاة، رساله در علم طباخی»، کارنامه و مادة الحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورهٔ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ۱۳۶۰ش.
+*نورالله، «مادة الحیاة، رساله در علم طباخی»، کارنامه و مادة الحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورهٔ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ۱۳۶۰ش.
-* Mozaffarian, V. , A Dictionary of Iranian Plant Names, Tehran, 2007.
+*Mozaffarian, V. , A Dictionary of Iranian Plant Names, Tehran, 2007.
 {{گیاهان دارویی-افقی}}

ن ب و گیاهان دارویی
گیاهان	آب‌تره اروانه اسپرزه اسطوخودوس افسنتین آق اوستا آقطی سیاه اکالیپتوس انزروت انیسون انجبار انجدان رومی آنغوزه آویشن باباآدم بادرشبو بادرنجبویه بارهنگ باریجه بالدیرغان برگ بو برگ سنا برنجاسف بن سرخ بنگرو بنه بولدو بومادران بهار نارنج بهمن‌پیچ بیدمشک پای خر پرسیاوشان پروانش پنج‌انگشت پنیر باد پنیرک پونه‌سا پونه سنبله‌ای پیازچه پیرتر پیرو تاتوره تخم کتان ترشک ترخون ترنجبین تره جاشیر جعفری فرنگی جعفری خارخسک چای کوهی چای ترش چویل خار مریم خار مقدس ختمی دارواش داز درمنه دم شیر رازک رازیانه رومارن روناس ریحان مقدس ریحان ریواس زنجبیل زوفا ژینکو سپستان سُداب سرخ‌ولیک سنا سنبل‌الطیب سنبل خطایی سنجد سورنجان سیاه‌دانه سیر شابیزک شاه‌تره شاهِسپَرَم شبدر قرمز شب‌یار شنبلیله شوید شیرین‌بیان سعتر عاقرقرحا عروسک پشت پرده عطر مازندران علف چشمه علف لیمو علف هفت‌بند غافث فرنجمشک فلفل مجار فلوس فوکا قاصدک کاسنی کافور کاکوتی کرچک کنار کوشاد کیسه کشیش گاوزبان گز روغن گز علفی گزنه گشنیز گل بی‌مرگ گل راعی گل ماهور گل همیشه‌بهار گلپر گلرنگ گلنار گون کتیرا لوزارنگ ماریتیغال مامیران کبیر مخلصه وحشی مرّ مکّی مرزنگوش مرزنجوشتر مرزه مریم‌گلی مصطکی مورت موسیر نعنا هلیله سیاه همشکی هویج وحشی ثعلب اسپند
ادویه	اسپرزه آنغوزه بابونه بادیان رومی برگ بو به‌دانه پودر پیاز فلفل دلمه‌ای پودر کاری تخم شاهی تخم تره ترب کوهی تمر هندی جوز هندی چهارتخمه خاکشیر خردل سیاه سفید چینی خسرودار خشخاش دارچین زردچوبه زعفران زنجبیل زیره سماق سیاه‌دانه پودر سیر شنبلیله عرق بیدمشک فلفل بهار فلفل برزیلی فلفل سفید فلفل سیاه فلفل قرمز کاسنی دشتی کُبابه کنجد کندر گل رنگ گلاب لیمو عمانی پودر موسیر میخک ناردانه واسابی هل سبز هل سفید هل سیاه
دانه‌ها	ارزن
فرآورده‌های گیاهی	ترنگبین عطر
موارد مرتبط	عرق‌گیری