پیش‌نویس:تنکابن

نمایی از شهر تنکابن، استان مازندران

تنکابن (شهر)؛ از شهرهای استان مازندران و مرکز شهرستان تنکابن
شهر تنکابن یکی از شهرهای استان مازندران در شمال ایران است که به دلیل داشتن طبیعت سرسبز، محصولات متنوع کشاورزی و جاذبه‌های گردشگری شناخته شده است. این شهر که به نام قدیمی شهسوار نیز معروف است، مرکز شهرستان تنکابن و پرجمعیت‌ترین شهرستان غرب مازندران به شمار می‌رود. تنکابن به‌عنوان پایتخت مرکبات ایران مشهور است و محصولات مهم آن شامل مرکبات، برنج، چای، کیوی، خرمالو و گیاهان زینتی است. علاوه بر این، تنکابن یکی از قطب‌های پرورش ماهی و تولید گل و گیاه زینتی در ایران محسوب می‌شود.

در دورۀ صفوی، تنکابن جزئی از ایالت گیلان و در دورۀ قاجار ضمیمۀ مازندران شد. اقلیم تنکابن معتدل و مرطوب است و میانگین بارش سالانۀ آن حدود ۱۲۵۳ میلی‌متر است. جمعیت شهر در سال ۱۳۹۵ش حدود ۵۵ هزار نفر بود و اقتصاد آن بر پایۀ کشاورزی، دام‌داری، باغ‌داری و صنایع دستی محلی مانند نمد، گلیم، چادرشب و سفال شکل گرفته است. ترکیب تاریخ، فرهنگ و طبیعت، تنکابن را به شهری جذاب و پویا در شمال ایران تبدیل کرده است.

مختصات جغرافیایی

شهر تنکابن، دارای مختصات °۳۶ و ´۴۹ عرض و °۵۰ و ´۵۲ طول جغرافیایی است. این شهر، در قسمت شمالی شهرستان تنکابن، در کنار سواحل دریای خزر و رودخانه سه هزار، در ارتفاع 20 متر پایین‌تر از سطح آب‌های آزاد و در فاصلۀ 230 کیلومتری از شهر ساری واقع شده است.

پیشینه تاریخی تنکابن

سرزمین‌های جنوبی دریای خزر، در زمان گذشته، زیستگاه اقوام باستانی به‌نام تپورها، کادوسی‌ها و آمردها بوده است. مردم تپور در مازندران، قوم کادوسی در گیلان و آمردها نیز در نواحی بین آمل و تنکابن امروزی سکونت داشتند. از نظر تاریخی، قدمت شهر تنکابن به بیش از 3000 سال باز می‌گردد و در زمان حکومت هخامنشیان محل سکونت قوم آمرد بوده است.

مورخان معتقدند که آمردها، پس از سلطۀ اسکندر بر ایران، از استقلالی داخلی برخوردار شده و مدتی بعد، توسط فرهاد یکم اشکانی، به نواحی دربند خزر، کوچانده شدند. پس از آن، این منطقه زیستگاه قبایل جدیدی به‌نام «دیلم» قرار گرفت. این مردم، همچون آمردها، مردمانی دلیر و جنگ‌جو بودند که به‌واسطۀ قلعه‌ها و پناهگاه‌های خود در دل جنگل‌ها و کوهستان‌ها، به‌صورتی مستقل زندگی می‌کردند.

در قرن‌های نخست ورود اسلام به ایران، این خطه، به‌دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خاص خود، پناهگاه بسیاری از علویان و مخالفان حکومت اموی و عباسی بود. امروزه، بقعه‌های بسیاری در تنکابن و نواحی اطراف آن وجود دارد که نشان همین ادعا است.
از تنکابن، برای نخستین‌بار، در منابع برجای‌مانده از سدۀ 8 قمری یاد شده است. تاریخ تنکابن، در سده‌های بسیاری تا فتح آن توسط شاه‌عباس اول صفوی، شامل جنگ و گریزهای بسیار بوده است. در دورۀ صفویان، ولایت تنکابن یکی از ایالت‌های گیلان به‌شمار می‌رفت.

در دورۀ قاجار، تنکابن از گیلان جدا شده و ضمیمۀ ایالت مازندران شد. پس از مدتی، این منطقه با مناطق کلارستاق و کجور تحت عنوانی مشترک به‌نام «محال ثلاث / ثلاثه» نام‌گذاری شد. تجارت تنکابن، در دورۀ قاجاریان، بیش‌تر با دو ایالت تهران و قزوین بود. از جمله صنایع مشهور آن زمان تنکابن می‌توان به صنعت تولید پارچه‌های ابریشمی، پشمی، کتان، عباهای نمدی و متقال اشاره کرد. تنکابن در همان دوران، از کشاورزی و دامداری بسیار پررونقی برخوردار بود و محصولاتی همچون برنج، مرکبات، گردو، باقلا، گندم و جو در آن منطقه تولید می‌شد.
تنکابن، تا پیش از 1310ش، شهری کوچک و کم‌رونق بود؛ اما پس از آن، به‌واسطۀ داشتن موقعیت جغرافیایی، طبیعی و بازرگانی، مورد توجه قرار گرفت و رشد چشمگیری را تجربه کرد.

اقلیم تنکابن

آب‌وهوای شهر تنکابن، معتدل و مرطوب است و میانگین بارش‌های سالانه در این منطقه، به حدود 1.253 میلی‌متر می‌رسد.

جمعیت تنکابن

جمعیت شهر تنکابن، براساس سرشماری 1385ش، در حدود 43,842 تن اعلام شده که در 1395ش به 55,434 نفر افزایش یافت.

اقتصاد تنکابن

مردم در شهر تنکابن، به تولید صنایع دستی مانند نمد، گلیم، چادرشب، سالی (تور ماهیگیری) و سفال اشتغال دارند. همچنین کشاورزی، دام‌داری و باغ‌داری، اساس اقتصاد شهر تنکابن را تشکیل می‌دهد.

منابع

• آذری دمیرچی، علاءالدین، «پژوهشی دربارۀ پیشینۀ تاریخی مازندران باختری»، هنر و مردم، شماره 123، ۱۳۵۱ش.
• اسکندربیک منشی، ‌عالم آرای عباسی، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۰ش.
• اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌، مرآه البلدان، به‌تحقیق عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
• پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
• پیرنیا، حسن، ایران باستان، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۶۲ش.
• رابینو، ه‍ . ل، سفرنامۀ مازندران و استراباد، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۳ش.
• رزم‌آرا، حسینعلی، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها)، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۲۹ش.
• سازمان برنامه و بودجه استان مازندران معاونت آمار و اطلاعات، آمارنامه استان مازندران ۱۳۷۶، تهیه‌کنندگان علی‌اکبر شریفیان و فرهمند مرادی، ساری، ۱۳۷۷ش.
• شایان، عباس، مازندران، جغرافیای تاریخی و اقتصادی، تهران، علمی، ۱۳۳۶ش.
• کسروی، احمد، شهریاران گمنام، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۵۵ش.
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیایی ارتش، تهران، ۱۳۷۸ش.
• محمودزاده، کمال، شناخت دریای مازندران و پیرامون آن، تهران، دبیزش، ۱۳۵۰ش.
• مرعشی، ظهیرالدین، تاریخ گیلان و دیلمستان، به‌تحقیق منوچهر ستوده، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۴ش.
• مهجوری، اسماعیل، تاریخ مازندران، ساری، ]بی‌نا[، ۱۳۴۲ش.
• یوسفی‌نیا، علی‌اصغر، تاریخ تنکابن، محال ثلاث، تهران، آرون، ۱۳۷۰ش.