|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| <big>'''شهر تبریز'''</big>؛ مرکز استان آذربایجان شرقی<br>
| | #تغییر_مسیر [[تبریز (مشهد)]] |
| | |
| تبریز، شهری بزرگ در منطقه [[آذربایجان]] [[ایران]] و نیز مرکز [[استان آذربایجان شرقی]] است. این شهر، در دهههای اخیر، بهعنوان قطب اقتصادی منطقه آذربایجان ایران شناخته شده است. شهر بدون گدا، شهر اولینها، پایتخت [[گردشگری اسلامی]] (در سال 2018م)، سالمترین و امنترین شهر ایران، دومین شهر صنعتی ایران، دومین قطب علوم پزشکی و جذب [[گردشگری سلامت|گردشگر سلامت]] در ایران و شهر جهانی بافت [[فرش]]، از عناوین و افتخارات شهر تبریز است.<ref>[https://www.ettelaat.com/etiran/?p=154271 «تبریز بهعنوان شهر جهانی بافت فرش برگزیده شد»، سایت اطلاعات.]</ref>
| |
| ==اقلیم و جغرافیا==
| |
| مختصات جغرافیایی شهر تبریز، در حدود َ18 ْ46 طول شرقي و َ04 ْ38 عرض شمالی است. میانگین بارندگی سالانه در این منطقه، 308 میلیمتر است. آبوهوای این منطقه، معتدل مایل به سرد، خشک و کوهستانی است. تبریز، در ارتفاع 1365 متری از سطح دریا قرار دارد.<ref>جعفري، گيتاشناسي ايران، ج3، 1379ش، ص279-280.</ref> این شهر، همچنین، در فاصله 50 کیلومتری از شمالشرقی [[دریاچه ارومیه]] و نیز در فاصله 50 کیلومتری از دامنه شمالی [[رشتهکوه سهند]] واقع شده است.<br>
| |
|
| |
| وسعت این شهر، در حدود 244.51 کیلومتر مربع است که بهصورت یک جلگهی میانکوهی یا چاله نسبتا بزرگ، از سمت جنوب (رشتهکوه سهند)، شمال (کوه پکهچین و عون بن علی)، شمالشرق ([[گردنه پایان]]) و غرب (اراضی همواره و شورهزار) احاطه شده است.<ref>خیام، «نگرشی به تنگناهای ژئومورفولوژیکی توسعۀ شهر تبریز»، ۱۳۷۴ش، ص۹۲؛ <br>
| |
| فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، ج6، ۱۳۷۱ش، ص50؛ <br>
| |
| جعفری، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، ۱۳۷۹ش، ص280.</ref> رودخانههای [[آجیچای]] و [[مهرانرود]]، در شهر تبریز جریان دارند. رودخانه مهرانرود، در میان مردم تبریز به «[[میدان چای]]» معروف است. علاوه بر این دو رود بزرگ، ریزآبههای بسیاری نیز وجود دارند که در مسیر خود بههمین دو رود میریزند.<ref>ساری صراف، «روند آلودگی میدان چای یا مهرانرود در شهر تبریز»، ۱۳۷۰ش، ص17.</ref>
| |
| ==راههای ارتباطی==
| |
| تبریز، از طریق زمین و هوا، به شهرهای اطراف خود و مرکز ایران راه دارد. برای مثال، فاصله این شهر تا پایتخت ایران ([[تهران]]) 614 کیلومتر است.<ref>سازمان نقشهبرداري كشور، نقشة راههاي ايران، 1384ش.</ref> این شهر، از طریق [[شبکه ریلی]] و نیز جادهای به نقاط مختلف ایران متصل است. تبریز، دارای یک [[فرودگاه بینالمللی]] است و علاوه بر ایران، از طریق راههای زمینی و هوایی، به خارج از ایران، مانند [[ترکیه]]، [[ارمنستان]] و [[جمهوری آذربایجان]]، ارتباط دارد. همین موضوع، تبریز را دارای ارزش بالایی از نظر جغرافیایی و اقتصادی کرده است.
| |
| ==پیشینه==
| |
| نامهای مختلفی برای این منطقه، در منابع تاریخی و جغرافیایی آمده است، مانند آکراتا، آماتا، تارماکیس، تاورژ، تربیز، تاوریز، توریز، داوریژ، دژ تارویی و قازا.<br>
| |
|
| |
| تبریز، همچنین، در طول تاریخ دارای عناوینی مانند دارالسلطنه و قبةالاسلام بوده است.<ref>چكنگي، فرهنگنامة تطبيقي نامهاي قديم و جديد مكانهاي جغرافيايي ايران و نواحي مجاور، 1378ش، ص183-184؛ <br>
| |
| افشار سيستاني، پژوهش در نام شهرهاي ايران، 1382ش، ص231-232.</ref> <br>
| |
|
| |
| در برخی از کتب کهن، از تبریز بهعنوان شهری کوچک اما آباد یاد شده است.<ref>حدودالعالم من المشرق الي المغرب، 1362ش، ص158.</ref> یاقوت حموی (574-626ق)، از تبریز بهعنوان شهری مشهور، آباد، زیبا و دارای باروهای استوار یاد کرده است. او به رودخانههای این منطقه و باغهای سرسبز و عظیم در اطراف آنها نیز اشاره کرده و بر این باور است که تبریز در روزگار خلافت عباسیان، گسترش یافته و از آن زمان، پارچههای مختلف عبایی، ختایی، سنج و سقلاطونی در این شهر بافته شده و به دیگر شهرهای غربی و شرقی فرستاده میشد.<ref>حموي، ياقوت، معجمالبلدان، 1866م، ج1، ص822.</ref> تبریز، پس از غلبه مغول بر ایران، بهعنوان پایتخت ایران، انتخاب شد و این گامی بزرگ بهسوی آبادانی و توسعه این شهر بود.<ref>بارتولد، تذكرة جغرافيايي تاريخي ايران، 1372ش، ص223-224.</ref> حمدالله مستوفی (680-750ق)، بنای این شهر را بهدست «زبیده خاتون» همسر هارونالرشید دانسته که این شهر را بهعنوان دارالملک آذربایجان و بزرگترین سرزمین ایران، پرآوازه کرد.<ref>مستوفي، حمدالله، نزهةالقلوب، بهتحقیق گاي لسترنج، ليدن، بريل، 1333ق، ص75.</ref> گروهی دیگر از محققان، ساخت این سرزمین بهدستور همسر هارونالرشید را نادرست دانستهاند اما آبادانی تبریز در سده سوم هجری و دوران خلافت عباسی را پذیرفتهاند.<ref>لسترنج، جغرافياي تاريخي سرزمينهاي خلافت شرقي، 1383ش، ص173.</ref><br>
| |
|
| |
| از تبریز، در سفرنامههای بسیاری یاد شده است. [[ناصر خسرو]] (394-481ق)، [[مارکوپولو]] (1254-1324م)، [[ابنبطوطه]] (703-779م) و برخی از مسافران اروپایی و فرستادگان سایر کشورها به ایران، از این شهر و بزرگی و آبادی آن در طول تاریخ نوشتهاند. کلاویخو (درگذشته 1412م)، فرستاده پادشاهی اسپانیا، این شهر را دارای خیابانهای پهن، میدانهایی وسیع، ساختمانهای بزرگ و زیبا و [[مسجد|مساجدی]] با کاشیهای آبی و طلایی معرفی کرده است.<ref>كلاويخو، سفرنامه، 1337ش، ص160-161.</ref><br>
| |
|
| |
| تبریز، در دوره شاهاسماعیل صفوی بهعنوان پایتخت ایران انتخاب شد، اما در اواخر حکومت صفویان، از پیشرفت صعودی این منطقه کاسته شد و در نتیجهی تجاوز کشورهای هممرز با این منطقه، جنگهای جهانی اول و دوم، وقوع بلایای طبیعی متعدد مانند زلزله، این شهر، بسیار آسیب دید و قحطی و فتنه، این سرزمین را با مشکلات و ناملایمات بسیاری روبهرو کرد.<ref>سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، فرهنگ جغرافيايي شهرستان هاي كشور (شهرستان تبريز)، 1380ش، ص130-132.</ref><br>
| |
|
| |
| در دوره حکومت قاجاریان، تبریز، ولیعهدنشین ایران و در زمان [[جنبش مشروطه]]، مرکز مبارزه علیه اشغالگران بود. در این دوران، آزادیخواهان بسیاری از تبریز برخاستند که از آن جمله میتوان به [[ستارخان]]، [[باقرخان]] و [[ثقةالاسلام تبریزی]]، اشاره کرد.<ref>سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، فرهنگ جغرافيايي شهرستان هاي كشور (شهرستان تبريز)، 1380ش، ص131 و 133.</ref> مردم تبریز، در [[انقلاب اسلامی|انقلاب 1357ش]] ایران نیز نقشی پررنگ داشتند.<ref>احمدي، قوميت و قومگرايي در ايران ( از افسانه تا واقعيت)، 1378ش، ص135-139؛ <br>
| |
| مقصودي، تحولات قومي در ايران؛ علل و زمينهها، 1380ش، ص263-271.</ref>
| |
| ==جمعیت==
| |
| در دهههای اخیر، بهواسطه رشد چشمگیر امکانات رفاهی، مراکز صنعتی، تجاری، آموزشی و خدماتی، جمعیت این شهر، رشد بسیاری داشته است. در نخستین سرشماری صورت گرفته در ایران (1335ش)، جمعیت این شهر در حدود 289,996 تن بوده که در 1375ش به 1,191,043 رسیده است.<ref>نورالهي، توزيع و طبقهبندي جمعيت شهرهاي ايران در سرشماريهاي 75-1335ش1382ش، ص199 و 268.</ref> این جمعیت، بنا بر آمار اعلام شده در 1395ش به 1,584,855 تن افزایش یافت.<ref>مركز آمار ايران، بازسازي و برآورد جمعيت شهرستانهاي كشور، 1382ش، ص31.</ref> تبریز، امروزه پنجمین شهر پرجمعیت [[ایران]] است.
| |
| ==گردشگری==
| |
| شهر تبریز، همواره بهدلیل داشتن مراکز زیبای تاریخی، طبیعی و فرهنگی، مورد استقبال گردشگران ایرانی و خارجی بوده است. از آن جمله میتوان به [[مسجد کبود]]، [[ارگ علیشاه]]، [[عمارت ائل گلی]] (شاه گلی)، مجموعه بازارها و تیمچههای زیبا، [[مقبرة الشعرا]]، ارتفاعات [[کوه سهند]]، سواحل [[دریاچه ارومیه]] و جاذبههای طبیعی دیگر اشاره کرد.<ref>سازمان پژوهش و برنامهريزي آموزشي، جغرافياي استان آذربايجان شرقي، 1381ش، ص50-56.</ref><br>
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| ==منابع==
| |
| * احمدي، حميد، قوميت و قومگرايي در ايران ( از افسانه تا واقعيت)، چ4، تهران، ني، 1378ش.
| |
| * افشار سيستاني، ايرج، پژوهش در نام شهرهاي ايران، چ2، تهران، روزنه، 1382ش.
| |
| * بارتولد، و، تذكرة جغرافيايي تاريخي ايران، ترجمة حمزه سردادور، چ3، تهران، توس، 1372ش.
| |
| * «تبریز بهعنوان شهر جهانی بافت فرش برگزیده شد»، سایت اطلاعات، تاریخ بارگذاری: 15 مهر 1394ش.
| |
| * جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، ۱۳۷۹ش.
| |
| * جعفري، عباس، گيتاشناسي ايران، دايرةالمعارف جغرافيايي ايران، چ1، تهران، گيتاشناسي، 1379ش.
| |
| * چكنگي، عليرضا، فرهنگنامة تطبيقي نامهاي قديم و جديد مكانهاي جغرافيايي ايران و نواحي مجاور، چ1، مشهد، بنياد پژوهشهاي اسلامي، 1378ش.
| |
| * حدودالعالم من المشرق الي المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوري، 1362ش.
| |
| * حموي، ياقوت، معجمالبلدان، بهتحقیق ووستنفلد، لايپزيك، 1866م.
| |
| * خیام، مقصود، «نگرشی به تنگناهای ژئومورفولوژیکی توسعۀ شهر تبریز»، تبریز، نشریۀ دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی تبریز، س1، شماره 1، ۱۳۷۴ش.
| |
| * ساری صراف، بهروز و رسولی، علیاکبر، «روند آلودگی میدان چای یا مهرانرود در شهر تبریز»، تهران، رشد، آموزش جغرافیا، س 7، شماره 27، ۱۳۷۰ش.
| |
| * سازمان پژوهش و برنامهريزي آموزشي، جغرافياي استان آذربايجان شرقي، چ3، تهران، شركت چاپ و نشر كتابهاي درسي ايران، 1381ش.
| |
| * سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، فرهنگ جغرافيايي شهرستان هاي كشور (شهرستان تبريز)، چ1، تهران، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1380ش.
| |
| * سازمان نقشهبرداري كشور، نقشة راههاي ايران، تهران، سازمان نقشهبرداري كشور (سازمان مديريت و برنامهريزي كشور)، 1384ش.
| |
| * كلاويخو، سفرنامه، ترجمة مسعود رجبنيا، چ3، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1337ش.
| |
| * فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۱ش.
| |
| * لسترنج، گاي، جغرافياي تاريخي سرزمينهاي خلافت شرقي، ترجمة محمود عرفان، چ6، تهران،شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1383ش.
| |
| * مركز آمار ايران، بازسازي و برآورد جمعيت شهرستانهاي كشور، تهران، مركز آمار ايران (سازمان مديريت و برنامهريزي كشور)، 1382ش.
| |
| * مستوفي، حمدالله، نزهةالقلوب، بهتحقیق گاي لسترنج، ليدن، بريل، 1333ق.
| |
| * مقصودي، مجتبي، تحولات قومي در ايران؛ علل و زمينهها، چ1، تهران، مؤسسه مطالعات ملي، 1380ش.
| |
| * نورالهي، طه، توزيع و طبقهبندي جمعيت شهرهاي ايران در سرشماريهاي 75-1335ش، تهران، مركز آمار ايران (سازمان مديريت و برنامهريزي كشور)، 1382ش.
| |
| [[رده: ویکیزندگی]]
| |
| [[رده: گردشگری]] [[رده: مناطق مسکونی]]
| |
