پرش به محتوا

پیش‌نویس:تربیت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
ابرابزار
خط ۱: خط ۱:
<big>'''تربیت؛'''</big> فرایندی ساختارمند برای ساختن نسل‌های بهتر
{{درشت|'''تربیت؛'''}} فرایندی ساختارمند برای ساختن نسل‌های بهتر
==معنای لغوی تربیت==
تربیت در لغت به‌معنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و [[اخلاق]] را به کسی آموختن» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA&f=moein معین، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
==تعریف اصطلاحی تربیت==
نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را می‌توان در دو نکته جست‌وجو کرد:<br>


# نگاه دینی به مقوله‌ی تربیت، که موجب شده مبانی، روش‌ها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوت‌های قابل توجهی داشته باشد.
== معنای لغوی تربیت ==
# از نظر متفکران دینی، روش‌های تربیتی مبتنی بر اندیشه‌ی غیردینی،‌ به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1385631/%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%84%D8%BA%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%85%D8%AA%D9%81%25 مرزانی، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.]</ref><br> بنابراین می‌توان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:<br>
تربیت در لغت به‌معنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و [[اخلاق]] را به کسی آموختن» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=تربیت&f=moein معین، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>


* در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم می‌خورد:<br>
== تعریف اصطلاحی تربیت ==
#به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه‌ و درونی‌ یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آن‌ها.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱ .</ref>
نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را می‌توان در دو نکته جست‌وجو کرد:
#برنامه‌ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی او. <ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴ .</ref>
# نگاه دینی به مقولهٔ تربیت، که موجب شده مبانی، روش‌ها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوت‌های قابل توجهی داشته باشد.
#شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان. <ref>حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.</ref>
# از نظر متفکران دینی، روش‌های تربیتی مبتنی بر اندیشهٔ غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1385631/مفهوم-شناسی-واژه-تربیت-در-لغت-و-اندیشه-متف%25 مرزانی، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.]</ref>{{سخ}}بنابراین می‌توان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:
#رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آن‌که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود. <ref>دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴ .</ref>
* در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم می‌خورد:
#تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.</ref>
# به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آن‌ها.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱.</ref>
# برنامه‌ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی او.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴.</ref>
# شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان.<ref>حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.</ref>
# رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آن‌که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.<ref>دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴.</ref>
# تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.</ref>
* در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهٔ تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را می‌توان به‌عنوان نمونه بیان کرد:
# جان دیویی: تربیت، مجموعهٔ فرایندهایی است که گروه یا جامعه توانایی‌ها و خواسته‌های خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسل‌های جدید منتقل می‌کند.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.</ref>
# امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهٔ جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر می‌گذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.</ref>
# روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می‌پذیرد.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref>
# کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با [[امنیت فرهنگی|فرهنگ]] با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعه‌ای که به‌مراتب از جامعهٔ کنونی برتر است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref>


* در میان اندیشمندان غیر‌مسلمان در حوزه‌ی تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را می‌توان به‌عنوان نمونه بیان کرد:<br>
== جایگاه تربیت ==
#جان دیویی: تربیت، مجموعه‌ی فرایند‌هایی است که گروه یا جامعه توانایی‌ها و خواسته‌های خود را از راه آن‌ و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسل‌های جدید منتقل می‌کند.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.</ref>
از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهٔ تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، می‍توان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. [[غزالی]] در کتاب «احیاء علوم‌الدین» تربیت را پس از پیامبری، شریف‌ترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگ‌ترین و دشوارترین مسئلهٔ آدمی دانسته است. [[زن و خانواده در اندیشۀ افلاطون|افلاطون]] نیز معتقد است فنّی عالی‌تر و مقدس‌تر از تربیت نیست.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.]</ref>
#امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافته‌ی جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر می‌گذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.</ref>
#روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعداد‌های مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می‌پذیرد.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref>
#کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با [[امنیت فرهنگی|فرهنگ]] با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعه‌ای که به‌مراتب از جامعه‌ی کنونی برتر است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref>
==جایگاه تربیت==
از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقوله‌ی تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، می‌‍توان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. [[غزالی]] در کتاب «احیاء علوم‌الدین» تربیت را پس از پیامبری، شریف‌ترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگ‌ترین و دشوارترین مسئله‌ی آدمی دانسته است. [[زن و خانواده در اندیشۀ افلاطون|افلاطون]] نیز معتقد است فنّی عالی‌تر و مقدس‌تر از تربیت نیست. <ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.]</ref>


==اهداف تربیت==
== اهداف تربیت ==
پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاه‌های آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی می‌داند. او در بُعد فردی، «[[زندگی خوب]]» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصه‌های زیر معرفی می‌کند:
پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاه‌های آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی می‌داند. او در بُعد فردی، «[[زندگی خوب]]» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصه‌های زیر معرفی می‌کند:
# برخورداری از [[سلامت بدن]]
# برخورداری از [[سلامت بدن]]
# برخورداری از امنیت عاطفی
# برخورداری از امنیت عاطفی
# احساس قدرت و احترام
# احساس قدرت و احترام
# امید نسبت به آینده
# امید نسبت به آینده
# و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت می‌داند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref><br>
# و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت می‌داند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
# جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و به‌دست آوردن [[فضیلت]] و دانش می‌داند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم می‌کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref><br>
# جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و به‌دست آوردن [[فضیلت]] و دانش می‌داند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم می‌کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
 
اهداف تربیت را در مبانی انسان‌شناختی اسلام نیز می‌توان یافت. هدف غایی تعلیم و تربیت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسی دانسته شده که مستجمع جمیع صفات جمالیه و کمالیه است. در این دیدگاه حرکت و هدایت آدمی به‌سوی خیر اعلی و مقصد نهایی و در صراط مستقیم عبودیت حضرت حق با عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به [[صبر]] توصیه شده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/137438/اهداف-تعليم-و-تربيت-از-ديدگاه-اسلام «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
 
== تفاوت «تعلیم» با «تربیت» ==
گاهی دو واژهٔ «[[تعلیم]]» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و به‌جای هم استفاده می‌شوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوت‌ها به‌شرح زیر است:{{سخ}}
نخست- تعلیم تنها مختص موجودات دارای شعور است، اما تربیت موجودات بدون [[شعور]] را نیز شامل می‌شود.{{سخ}}
دوم- هدف تربیت گسترده‌تر از تعلیم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهای جسمانی، روحانی، عقلی و عاطفی انسان در عرصهٔ نظر و عمل مربوط می‌شود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.<ref>[https://fa.the-koran.org/content/اهداف-و-مفاهيم-تعليم-و-تربيت «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.]</ref>


اهداف تربیت را در مبانى انسان‌شناختى اسلام نیز می‌توان یافت. هدف غايى تعليم و تربيت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسى دانسته شده كه مستجمع جميع صفات جماليه و كماليه است. در این دیدگاه حركت و هدايت آدمى به‌سوى خير اعلى و مقصد نهايى و در صراط مستقيم عبوديت حضرت حق با عمل صالح، تواصى به حق و تواصى به [[صبر]] توصیه شده است. <ref>[https://rasekhoon.net/article/show/137438/%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%8A%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
== پانویس ==
==تفاوت «تعلیم» با «تربیت»==
گاهی دو واژه‌ی «[[تعلیم]]» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و به‌جای هم استفاده می‌شوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوت‌ها به‌‌شرح زیر است:<br>
نخست- تعليم تنها مختص موجودات دارای ‌شعور است، اما تربيت موجودات بدون [[شعور]] را نيز شامل می‌شود.<br>
دوم- هدف [[تربیت]] گسترده‌تر از تعليم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهاي جسماني، روحاني، عقلي و عاطفي انسان در عرصه‌ی نظر و عمل مربوط می‌شود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.<ref>[https://fa.the-koran.org/content/%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D9%88-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%D9%8A%D9%85-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA «اهداف و مفاهيم تعليم و تربيت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.]</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
 
*«اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.
== منابع ==
*«اهداف و مفاهيم تعليم و تربيت»، سایت تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش، برگرفته از کتاب «اولین سخن»، نوشته: جعفر حاجی کریم نظری.
{{آغاز منابع}}
*حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
* «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش.
*دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
* «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، سایت تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش، برگرفته از کتاب «اولین سخن»، نوشته: جعفر حاجی کریم نظری.
*گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، قم، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
* حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
*مرزانی، راضیه، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.
* دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
*مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن‌ الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه ، چاپ سوم، بی‌تا.
* گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، قم، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
*مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
* مرزانی، راضیه، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
*معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ سوم، بی‌تا.
*هاشمی، سیدحسین،«چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.
* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
* هاشمی، سیدحسین، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ ۳۱ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۴۹

تربیت؛ فرایندی ساختارمند برای ساختن نسل‌های بهتر

معنای لغوی تربیت

تربیت در لغت به‌معنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و اخلاق را به کسی آموختن» است.[۱]

تعریف اصطلاحی تربیت

نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را می‌توان در دو نکته جست‌وجو کرد:

  1. نگاه دینی به مقولهٔ تربیت، که موجب شده مبانی، روش‌ها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوت‌های قابل توجهی داشته باشد.
  2. از نظر متفکران دینی، روش‌های تربیتی مبتنی بر اندیشهٔ غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.[۲]
    بنابراین می‌توان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:
  • در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم می‌خورد:
  1. به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آن‌ها.[۳]
  2. برنامه‌ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی او.[۴]
  3. شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان.[۵]
  4. رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آن‌که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.[۶]
  5. تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.[۷]
  • در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهٔ تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را می‌توان به‌عنوان نمونه بیان کرد:
  1. جان دیویی: تربیت، مجموعهٔ فرایندهایی است که گروه یا جامعه توانایی‌ها و خواسته‌های خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسل‌های جدید منتقل می‌کند.[۸]
  2. امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهٔ جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر می‌گذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.[۹]
  3. روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می‌پذیرد.[۱۰]
  4. کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با فرهنگ با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعه‌ای که به‌مراتب از جامعهٔ کنونی برتر است.[۱۱]

جایگاه تربیت

از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهٔ تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، می‍توان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. غزالی در کتاب «احیاء علوم‌الدین» تربیت را پس از پیامبری، شریف‌ترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگ‌ترین و دشوارترین مسئلهٔ آدمی دانسته است. افلاطون نیز معتقد است فنّی عالی‌تر و مقدس‌تر از تربیت نیست.[۱۲]

اهداف تربیت

پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاه‌های آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی می‌داند. او در بُعد فردی، «زندگی خوب» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصه‌های زیر معرفی می‌کند:

  1. برخورداری از سلامت بدن
  2. برخورداری از امنیت عاطفی
  3. احساس قدرت و احترام
  4. امید نسبت به آینده
  5. و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت می‌داند.[۱۳]
  6. جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و به‌دست آوردن فضیلت و دانش می‌داند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم می‌کند.[۱۴]

اهداف تربیت را در مبانی انسان‌شناختی اسلام نیز می‌توان یافت. هدف غایی تعلیم و تربیت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسی دانسته شده که مستجمع جمیع صفات جمالیه و کمالیه است. در این دیدگاه حرکت و هدایت آدمی به‌سوی خیر اعلی و مقصد نهایی و در صراط مستقیم عبودیت حضرت حق با عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به صبر توصیه شده است.[۱۵]

تفاوت «تعلیم» با «تربیت»

گاهی دو واژهٔ «تعلیم» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و به‌جای هم استفاده می‌شوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوت‌ها به‌شرح زیر است:
نخست- تعلیم تنها مختص موجودات دارای شعور است، اما تربیت موجودات بدون شعور را نیز شامل می‌شود.
دوم- هدف تربیت گسترده‌تر از تعلیم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهای جسمانی، روحانی، عقلی و عاطفی انسان در عرصهٔ نظر و عمل مربوط می‌شود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.[۱۶]

پانویس

  1. ↑ معین، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
  2. ↑ مرزانی، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.
  3. ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱.
  4. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴.
  5. ↑ حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.
  6. ↑ دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴.
  7. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.
  8. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.
  9. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.
  10. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.
  11. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.
  12. ↑ هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.
  13. ↑ هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
  14. ↑ هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
  15. ↑ «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
  16. ↑ «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.

منابع

  • «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، سایت تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش، برگرفته از کتاب «اولین سخن»، نوشته: جعفر حاجی کریم نظری.
  • حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
  • دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
  • گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، قم، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
  • مرزانی، راضیه، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
  • مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ سوم، بی‌تا.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
  • معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
  • هاشمی، سیدحسین، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:تربیت&oldid=23270»