آینهدوزی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''<big>آینهدوزی</big>'''<big>؛</big> یکی از انواع هنر سوزندوزی سنتی در ایران با استفاده از قطعههای کوچک آینه. | '''<big>آینهدوزی</big>'''<big>؛</big> یکی از انواع هنر سوزندوزی سنتی در ایران با استفاده از قطعههای کوچک آینه. | ||
آینهدوزی، گونهای از هنر [[سوزندوزی]] است که در آن، قطعات کوچک [[آینه]] بر روی پارچه، دوخته یا نصب میشود تا جلوهای درخشان و منعکسکننده نور ایجاد کند. این هنر بیشتر در مناطق مرکزی و جنوبی [[ایران]] مانند استانهای [[استان اصفهان|اصفهان]]، [[استان یزد|یزد]]، [[استان هرمزگان|هرمزگان]] و بهویژه در [[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] رواج دارد و معمولاً روی لباسهای محلی، [[رومیزی]]، [[سجاده]]، کیف و | آینهدوزی، گونهای از هنر [[سوزندوزی]] است که در آن، قطعات کوچک [[آینه]] بر روی پارچه، دوخته یا نصب میشود تا جلوهای درخشان و منعکسکننده نور ایجاد کند. این هنر بیشتر در مناطق مرکزی و جنوبی [[ایران]] مانند استانهای [[استان اصفهان|اصفهان]]، [[استان یزد|یزد]]، [[استان هرمزگان|هرمزگان]] و بهویژه در [[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] رواج دارد و معمولاً روی لباسهای محلی، [[رومیزی]]، [[سجاده]]، کیف و وسایل تزئینی اجرا میشود. آینهدوزی بهصورت خاص از [[صنایع دستی]] [[قوم بلوچ]] است. در فرهنگ قوم بلوچ، آینه نمادی از [[خورشید]]، [[زایش]]، [[قدرت]]، [[تولد]] و [[آبادانی]] است و [[زنان بلوچ]] با بهرهگیری از آینه، مفاهیم [[زندگی]]، [[روشنایی]] و [[امید]] را در آثار خود متجلی میسازند. | ||
=='''شیوه دوختن آینه''' == | =='''شیوه دوختن آینه''' == | ||
در آینهدوزی، آینههای کوچک | در آینهدوزی، آینههای کوچک در شکلهای هندسی مختلف و با انواع نخهای ابریشمی رنگی و نخ [[عمامه]] روی لباسهای محلی و آویزهای دیواری دوخته میشود.<ref>[https://beautifulhandicrafts.blogfa.com/post/5 «هنر اصیل ایرانی»، وبسایت بلوگفا.]</ref> درگذشته آینهها از ورقههای نازکی چون برنج، مس یا نقره ساخته میشدند؛ اما امروزه آینههای پلکسی در اندازهها و طرحهای مختلف در بازار عرضه میشوند.<ref>[https://perojehonar.ir/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3/ «آینهدوزی روی لباس»، وبسایت پروژه هنر.]</ref> برای آینهدوزی ابتدا طرحی روی پارچه کشیده شده و روی کارگاه گلدوزی محکم میشود. هنرمند [[آینه]] را روی پارچه میچسباند و سپس اطراف آن را با دوخت به روش زنجیره یا بستدوزی، تزئین میکند.<ref>[https://perojehonar.ir/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3/ «آینهدوزی روی لباس»، وبسایت پروژه هنر.]</ref> در روش زنجیره، ابتدا نخ را از زیر [[سوزن]] رد میکنند و با زدن یک بخیه، حلقهای شبیه زنجیر شکل میگیرد. این دوخت از بالا به پایین انجام میشود و حلقهها پشت سر هم، شکل زنجیرۀ منظمی را میسازند. بستدوزی، دوخت یک بخیه برای اتصال آینه روی پارچه است.<ref>[https://beautifulhandicrafts.blogfa.com/post/5 «هنر اصیل ایرانی»، وبسایت بلوگفا.]</ref> | ||
=='''کاربرد آینهدوزی'''== | =='''کاربرد آینهدوزی'''== | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
=='''آینهدوزی بلوچی'''== | =='''آینهدوزی بلوچی'''== | ||
هنر آینهدوزی در [[صفویه|دورۀ صفویه]] به اوج شکوفایی خود رسید و امروزه مرکز اصلی آن منطقه [[زابل]] در [[استان سیستان و بلوچستان]] است.<ref>[https://www.hayat.ir/news/268588/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%D9%87-%DB%8C-%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%A7%DA%A9-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.]</ref> آینه از عناصر فرهنگی و هنری مهم در سوزندوزی بلوچی به شمار میرود. آینه در زبان بلوچی «آدینَک» نام دارد<ref>آذرلی، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، 1394ش، ص25.</ref> که به دوخت آن «آدینک دوچی» یا سامان گفته میشود.<ref>جهاندیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص62.</ref> | هنر آینهدوزی در [[صفویه|دورۀ صفویه]] به اوج شکوفایی خود رسید و امروزه مرکز اصلی آن منطقه [[زابل]] در [[استان سیستان و بلوچستان]] است.<ref>[https://www.hayat.ir/news/268588/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%D9%87-%DB%8C-%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%A7%DA%A9-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.]</ref> آینه از عناصر فرهنگی و هنری مهم در سوزندوزی بلوچی به شمار میرود. آینه در زبان بلوچی «آدینَک» نام دارد<ref>آذرلی، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، 1394ش، ص25.</ref> که به دوخت آن «آدینک دوچی» یا سامان گفته میشود.<ref>جهاندیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص62.</ref> آینهدوزی تقریباً در سراسر بلوچستان رایج است؛ اما بومیان، خاستگاه اصلی آن را جنوب سیستان میدانند. شباهت آینهدوزی بلوچی با آینهدوزیهای افغانستان، هند و پاکستان، شباهتهای گسترده فرهنگی، زبانی و نژادی اقوام بلوچ با کشورهای همسایه است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.]</ref> | ||
==='''نمادگرایی در آینهدوزی بلوچ'''=== | ==='''نمادگرایی در آینهدوزی بلوچ'''=== | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
====='''ستاره'''===== | ====='''ستاره'''===== | ||
ستاره، شناختهشدهترین نقش | ستاره، شناختهشدهترین نقش در سوزندوزی بلوچ است که در تمام مناطق سیستان و بلوچستان برای تزیین حاشیه لباس استفاده میشود. مردم بلوچ ستاره را مرتبط با خورشید میدانند و نمادی از آن را روی لباس سوزندوزی میکنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.]</ref> | ||
====='''سه آدینکی'''===== | ====='''سه آدینکی'''===== | ||
نقش سه آدینکی از سه آینۀ | نقش سه آدینکی از سه آینۀ دایرهای تشکیل شده که در کنار هم، یک مثلث با رأس رو به بالا در مرکز ایجاد میکنند. این مثلث نماد شعلههای آتش و اشعۀ نور خورشید است. کاربرد اصلی این نقش در حاشیه لباس است.<ref>شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانهها، 1387ش، ص153.</ref> | ||
====='''کَپ و نال'''===== | ====='''کَپ و نال'''===== | ||
نقش یک لوزی است که | نقش مورد نظر، یک لوزی است که دو لوزی کوچکتر در مرکز آن طراحی شدهاند. مرز لوزیها با دوختهای فشرده و رنگی جالر و حاشیه لوزی کوچک با دوخت گورچم بهمعنای چشم باز و بسته سوزندوزی شده است. این نقش اغلب در جنوب سیستان و در قسمتهای مختلف لباس کاربرد دارد و گاهی بهصورت کَپ یا ناقص دوخته میشود. جنبۀ نمادین نقش کپ و نال در ارتباط با رسم کهن نال در بلوچستان است که از آن بهعنوان سوگند آتش یاد میشود.<ref>جهاندیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص2357.</ref> کَپ یادآور داستان شهداد و مهناز است که در آن مهناز برای اثبات بیگناهی خود مراسم نال را ناقص اجرا میکند. بانوی بلوچ با سوزندوزی این نقش و قرار دادن آینه در مرکز، صحنهای از مراسم سوگند نال و شعلههای آتش را به تصویر میکشد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.]</ref> در فرهنگ بلوچ، آتش نشانهای از پاککنندگی و وسیلهای برای داوری و آزمون است.<ref>عناصری، تجلی دوازده ماه در آینۀ اساطیر و فرهنگ عامۀ ایران، 1374ش، ص29.</ref> | ||
بانوی | |||
====='''هفتصد آدینکی'''===== | ====='''هفتصد آدینکی'''===== | ||
نقشی که از تکرار پشت سرهم آینههای گرد و دوخت پریوار به وجود آید، | نقشی که از تکرار پشت سرهم آینههای گرد و دوخت پریوار به وجود آید، هفتصد آدینکی نام دارد. این نقش بیشترین آینه را دارد و توسط برخی هنرمندان با نام «هزار آینهای» شناخته میشود. مردم بلوچ این نقش را عنصری برای زیبایی بیشتر لباس عروس میدانند. برخی نیز بر این باورند که استفاده از تعداد بالای آینهها در لباس، چشم نامحرم را بهسوی پوشندۀ لباس جذب میکند. از این رو پوشیدن آن در حالت عادی و ملأ عام گناه است. استفاده از این نقش روی لباس اشاره به قسم نال و پاککنندگی توسط آتش دارد. | ||
آینه در این نقش نماد دنیا و آخرت | آینه در این نقش نماد دنیا و آخرت است؛ در دنیا برای تزیین لباس کاربرد دارد و زمانی نماد آتش خواهد بود که وسیلۀ انحراف نامحرم شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.]</ref> | ||
====='''گُل کُندی'''===== | ====='''گُل کُندی'''===== | ||
این نقش از چندضلعی تشکیل شده که در مرکز آن | این نقش از چندضلعی تشکیل شده که لوزی در مرکز آن دیده میشود. در گذشته این نقش فقط در پیشسینه و جیب دوخته میشد؛ اما امروزه در حاشیۀ لباس نیز استفاده میشود. خطوط متقاطع این نقش، پدیدههای طبیعی ناهموار جغرافیایی بلوچستان و نمادی از غارهای استان که مردم بلوچ به آن کُندی میگویند را تداعی میکند. طراحی حاشیه پلکانی، نشاندهنده ناهمواریهای کوه و مسیر رسیدن به غار است. آینههای دوخته شده در اطراف مسیر پلکانی، نمادی از روشنایی است که توسط انسان با روشن کردن مشعل برای روشنایی و گرمای درون غار بهکار رفته است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص131.]</ref> | ||
====='''شمس بانور'''===== | ====='''شمس بانور'''===== | ||
طرح شمس بانور از چند نقش شامل چشم، اشکال هندسی مربع و دایره، دو نقش گیاهی و خورشید تشکیل شده است و بیشتر در حاشیه لباس، بهویژه سر آستینها کاربرد دارد. بانور در فرهنگ بلوچی به دختر آراستهای که جشن عروسی وی برپا است، گفته میشود.<ref>جهاندیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص259.</ref> و شمس بانور قطعهطلایی است که بر پیشانی عروس آویخته میشود. نقش چشم نمادی از چشمهای آرایششده عروس است که بالاتر از بقیه نقشها قرار دارد و نشاندهنده شاخص بودن او در مراسم است. اشکال هندسی نماد حجله عروس هستند. آینه وسط طرح نیز نماد آب یا آینه در مراسم «آینه و قرآن» است.<ref>گلستانه، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانۀ مردم سیستان، 1386ش، ص78.</ref> | |||
====نماد آبادانی==== | ====نماد آبادانی==== | ||
====='''حریر'''===== | ====='''حریر'''===== | ||
حریر، نقش | حریر، نقش پیدرپی آینههای لوزی و مربعشکل است که فضای بین آنها با سوزندوزی تزیین شده است. تکرار آینهها در حاشیۀ لباس حرکت آب را تداعی میکند که در مسیری مشخص در حرکت است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص132.]</ref> | ||
====='''کُردِلُک'''===== | ====='''کُردِلُک'''===== | ||
نقش کردلک از دو مربع تودرتو تشکیل شده که | نقش کردلک از دو مربع تودرتو تشکیل شده است که فاصله بین آنها با خطوط عمود بهصورت مشبک دوخته شده است. در وسط این نقش، یک آینه کوچک دایرهای تعبیه شده است. این نقش بیشتر در منطقه سراوان و معمولاً در پیشسینه لباس کاربرد دارد. کردلک در زبان بلوچی بهمعنای باغ کوچک و نماد زمینهای کشاورزی و باغهای سرسبز محصور است. آینه کوچک در وسط نقش، نماد آب است؛ زیرا آب عنصری حیاتی برای حاصلخیزی زمین است. اندازه کوچک آینه نیز به دلیل کمآبی و کویری بودن منطقه در نظر گرفته شده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص132.]</ref> | ||
====='''تکزَراَفشان'''===== | ====='''تکزَراَفشان'''===== | ||
نقش تکزرافشان از چهار مربع تشکیل شده که بهشکل لوزی | نقش تکزرافشان از چهار مربع تشکیل شده که بهشکل لوزی به هم متصلاند. در اضلاع خارجی، هشت مثلث طراحی شده که میان آنها گلهای کوچک سوزندوزی شده است. این نقش در قسمتهای پیشسینه، روی جیب و گاهی بهصورت پراکنده روی لباس دوخته میشود. درون هر لوزی یک آینه دایرهای قرار دارد که نمادی از آب چشمه برای رویش گیاهان است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.]</ref> | ||
====='''گل و گلدان'''===== | ====='''گل و گلدان'''===== | ||
این نقش تصویر گل درون گلدان را نشان میدهد. مرکز گلدان، ریشۀ گل محسوب میشود که بهوسیلۀ آینهای دایرهایشکل گلدوزی شده است. گل و گلدان از نقوش قدیمی در فرهنگ بلوچ است که بیشتر در حاشیۀ لباس استفاده میشود و نمادی از آب در حیات گیاه | این نقش تصویر گل درون گلدان را نشان میدهد. مرکز گلدان، ریشۀ گل محسوب میشود که بهوسیلۀ آینهای دایرهایشکل گلدوزی شده است. گل و گلدان از نقوش قدیمی در فرهنگ بلوچ است که بیشتر در حاشیۀ لباس استفاده میشود و نمادی از آب در حیات گیاه است و داستان آفرینش گل از دل خاک را نشان میدهد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.]</ref> | ||
====='''پردیسی'''===== | ====='''پردیسی'''===== | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۴: | ||
====='''نُهآدینکی'''===== | ====='''نُهآدینکی'''===== | ||
نقش نهآدینکی از تزیینات کاربردی جنوب | نقش نهآدینکی از تزیینات کاربردی جنوب سیستانوبلوچستان است و برای تزیین تمام قسمتهای لباس از آن استفاده میشود. در سوزندوزی این نقش، یک آینه در مرکز و هشت آینۀ دیگر بهصورت دایرهایشکل دورتادور آینۀ مرکزی دوخته شدهاند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref> نهآدینکی نماد تولد است؛ چراکه عدد نه در باور عمومی مردم نشاندهندۀ مدتزمان لازم برای تکامل جنین و همچنین معصومیت نوزاد متولد شده است.<ref>افروغ، نماد و نشانهشناسی در فرش ایران، 1389ش، ص133.</ref> | ||
====='''چَمآهوگ'''===== | ====='''چَمآهوگ'''===== | ||
نقش چمآهوگ از یک لوزی مشبک تشکیل شده که | نقش چمآهوگ از یک لوزی مشبک تشکیل شده که در هریک از رأسهای آن، آینهای مربعشکل تعبیه شده است. این نقش بهصورت کامل یا نیمه، در تمام قسمتهای لباس استفاده میشود. در فرهنگ بلوچ، آهو، آسک یا آهوگ نامیده میشود و بهدلیل چشمهای زیبا، نماد زنانه است<ref>شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانهها، 1379ش، ص312.</ref> و چمآهوگ در وصف دخترانی با چشم زیبا بهکار میرود. همچنین، زنان بلوچی با دوخت آینه در این نقش، زلالی آب را نشان میدهند؛ زیرا آهو در مناطق گرمسیری در جستوجوی آب و چشمه است<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref> | ||
====='''اشک عروس'''===== | ====='''اشک عروس'''===== | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۵: | ||
====='''مورت تاک'''===== | ====='''مورت تاک'''===== | ||
مورت | نقش مورت تاک شامل یک لوزی با یک آینه دایرهای در مرکز آن است. در دو طرف لوزی، مثلثهایی قرار دارند که روی قاعدهشان خطوط شانهمانندی تکرار شده است. مورت نام درختی است که برگهای آن برای درمان ریزش مو استفاده میشود. ارتباط نقش با نام آن، در خطوط شانهمانند است؛ زیرا قرار گرفتن شانه کنار آینه، مفاهیم خودآرایی و جوانی را تداعی میکند. در فرهنگ بلوچی، مادر به آینه و دختر به شانه تعبیر میشود. آینه در اینجا نماد آشکار کردن واقعیتها و نشان دادن مسیر درست به فرزند است. آینه در این نقش هم نماد جوانی و هم تربیت درست در جهت تشخیص راه صحیح است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.]</ref> | ||
در فرهنگ | |||
====='''چَممژه'''===== | ====='''چَممژه'''===== | ||
نسخهٔ ۱۱ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۴۴
آینهدوزی؛ یکی از انواع هنر سوزندوزی سنتی در ایران با استفاده از قطعههای کوچک آینه.
آینهدوزی، گونهای از هنر سوزندوزی است که در آن، قطعات کوچک آینه بر روی پارچه، دوخته یا نصب میشود تا جلوهای درخشان و منعکسکننده نور ایجاد کند. این هنر بیشتر در مناطق مرکزی و جنوبی ایران مانند استانهای اصفهان، یزد، هرمزگان و بهویژه در سیستان و بلوچستان رواج دارد و معمولاً روی لباسهای محلی، رومیزی، سجاده، کیف و وسایل تزئینی اجرا میشود. آینهدوزی بهصورت خاص از صنایع دستی قوم بلوچ است. در فرهنگ قوم بلوچ، آینه نمادی از خورشید، زایش، قدرت، تولد و آبادانی است و زنان بلوچ با بهرهگیری از آینه، مفاهیم زندگی، روشنایی و امید را در آثار خود متجلی میسازند.
شیوه دوختن آینه
در آینهدوزی، آینههای کوچک در شکلهای هندسی مختلف و با انواع نخهای ابریشمی رنگی و نخ عمامه روی لباسهای محلی و آویزهای دیواری دوخته میشود.[۱] درگذشته آینهها از ورقههای نازکی چون برنج، مس یا نقره ساخته میشدند؛ اما امروزه آینههای پلکسی در اندازهها و طرحهای مختلف در بازار عرضه میشوند.[۲] برای آینهدوزی ابتدا طرحی روی پارچه کشیده شده و روی کارگاه گلدوزی محکم میشود. هنرمند آینه را روی پارچه میچسباند و سپس اطراف آن را با دوخت به روش زنجیره یا بستدوزی، تزئین میکند.[۳] در روش زنجیره، ابتدا نخ را از زیر سوزن رد میکنند و با زدن یک بخیه، حلقهای شبیه زنجیر شکل میگیرد. این دوخت از بالا به پایین انجام میشود و حلقهها پشت سر هم، شکل زنجیرۀ منظمی را میسازند. بستدوزی، دوخت یک بخیه برای اتصال آینه روی پارچه است.[۴]
کاربرد آینهدوزی
آینهدوزی در قوم بلوچ برای تزیین مَرکب عروس و اتاقها و خانههای مسکونی به کار میرود.[۵] بهدلیل درخشندگی قابل توجه آینه، اغلب زنان در مراسم عروسی، لباسهایی با تزیین آینه میپوشند. آینهدوزی علاوهبر لباس، در تزیین دکوراسیون منزل، پایینتخت، رومیزی، آباژور، روکش کوسن، جلیقه و چادر، کمربند، کیف و گاهی برای تزیین حیواناتی مانند شتر کاربرد دارد.[۶]
آینهدوزی بلوچی
هنر آینهدوزی در دورۀ صفویه به اوج شکوفایی خود رسید و امروزه مرکز اصلی آن منطقه زابل در استان سیستان و بلوچستان است.[۷] آینه از عناصر فرهنگی و هنری مهم در سوزندوزی بلوچی به شمار میرود. آینه در زبان بلوچی «آدینَک» نام دارد[۸] که به دوخت آن «آدینک دوچی» یا سامان گفته میشود.[۹] آینهدوزی تقریباً در سراسر بلوچستان رایج است؛ اما بومیان، خاستگاه اصلی آن را جنوب سیستان میدانند. شباهت آینهدوزی بلوچی با آینهدوزیهای افغانستان، هند و پاکستان، شباهتهای گسترده فرهنگی، زبانی و نژادی اقوام بلوچ با کشورهای همسایه است.[۱۰]
نمادگرایی در آینهدوزی بلوچ
آینه بهدلیل ویژگی بازتابندگی خود، در فرهنگهای گوناگون دارای مفاهیم و نمادهای بسیاری است. این شیء همواره نشانهای از خورشید، آتش، قدرت، تولد و آبادانی در فرهنگ بلوچ به کار میرود:[۱۱]
نماد روشنایی
ستاره
ستاره، شناختهشدهترین نقش در سوزندوزی بلوچ است که در تمام مناطق سیستان و بلوچستان برای تزیین حاشیه لباس استفاده میشود. مردم بلوچ ستاره را مرتبط با خورشید میدانند و نمادی از آن را روی لباس سوزندوزی میکنند.[۱۲]
سه آدینکی
نقش سه آدینکی از سه آینۀ دایرهای تشکیل شده که در کنار هم، یک مثلث با رأس رو به بالا در مرکز ایجاد میکنند. این مثلث نماد شعلههای آتش و اشعۀ نور خورشید است. کاربرد اصلی این نقش در حاشیه لباس است.[۱۳]
کَپ و نال
نقش مورد نظر، یک لوزی است که دو لوزی کوچکتر در مرکز آن طراحی شدهاند. مرز لوزیها با دوختهای فشرده و رنگی جالر و حاشیه لوزی کوچک با دوخت گورچم بهمعنای چشم باز و بسته سوزندوزی شده است. این نقش اغلب در جنوب سیستان و در قسمتهای مختلف لباس کاربرد دارد و گاهی بهصورت کَپ یا ناقص دوخته میشود. جنبۀ نمادین نقش کپ و نال در ارتباط با رسم کهن نال در بلوچستان است که از آن بهعنوان سوگند آتش یاد میشود.[۱۴] کَپ یادآور داستان شهداد و مهناز است که در آن مهناز برای اثبات بیگناهی خود مراسم نال را ناقص اجرا میکند. بانوی بلوچ با سوزندوزی این نقش و قرار دادن آینه در مرکز، صحنهای از مراسم سوگند نال و شعلههای آتش را به تصویر میکشد.[۱۵] در فرهنگ بلوچ، آتش نشانهای از پاککنندگی و وسیلهای برای داوری و آزمون است.[۱۶]
هفتصد آدینکی
نقشی که از تکرار پشت سرهم آینههای گرد و دوخت پریوار به وجود آید، هفتصد آدینکی نام دارد. این نقش بیشترین آینه را دارد و توسط برخی هنرمندان با نام «هزار آینهای» شناخته میشود. مردم بلوچ این نقش را عنصری برای زیبایی بیشتر لباس عروس میدانند. برخی نیز بر این باورند که استفاده از تعداد بالای آینهها در لباس، چشم نامحرم را بهسوی پوشندۀ لباس جذب میکند. از این رو پوشیدن آن در حالت عادی و ملأ عام گناه است. استفاده از این نقش روی لباس اشاره به قسم نال و پاککنندگی توسط آتش دارد.
آینه در این نقش نماد دنیا و آخرت است؛ در دنیا برای تزیین لباس کاربرد دارد و زمانی نماد آتش خواهد بود که وسیلۀ انحراف نامحرم شود.[۱۷]
گُل کُندی
این نقش از چندضلعی تشکیل شده که لوزی در مرکز آن دیده میشود. در گذشته این نقش فقط در پیشسینه و جیب دوخته میشد؛ اما امروزه در حاشیۀ لباس نیز استفاده میشود. خطوط متقاطع این نقش، پدیدههای طبیعی ناهموار جغرافیایی بلوچستان و نمادی از غارهای استان که مردم بلوچ به آن کُندی میگویند را تداعی میکند. طراحی حاشیه پلکانی، نشاندهنده ناهمواریهای کوه و مسیر رسیدن به غار است. آینههای دوخته شده در اطراف مسیر پلکانی، نمادی از روشنایی است که توسط انسان با روشن کردن مشعل برای روشنایی و گرمای درون غار بهکار رفته است.[۱۸]
شمس بانور
طرح شمس بانور از چند نقش شامل چشم، اشکال هندسی مربع و دایره، دو نقش گیاهی و خورشید تشکیل شده است و بیشتر در حاشیه لباس، بهویژه سر آستینها کاربرد دارد. بانور در فرهنگ بلوچی به دختر آراستهای که جشن عروسی وی برپا است، گفته میشود.[۱۹] و شمس بانور قطعهطلایی است که بر پیشانی عروس آویخته میشود. نقش چشم نمادی از چشمهای آرایششده عروس است که بالاتر از بقیه نقشها قرار دارد و نشاندهنده شاخص بودن او در مراسم است. اشکال هندسی نماد حجله عروس هستند. آینه وسط طرح نیز نماد آب یا آینه در مراسم «آینه و قرآن» است.[۲۰]
نماد آبادانی
حریر
حریر، نقش پیدرپی آینههای لوزی و مربعشکل است که فضای بین آنها با سوزندوزی تزیین شده است. تکرار آینهها در حاشیۀ لباس حرکت آب را تداعی میکند که در مسیری مشخص در حرکت است.[۲۱]
کُردِلُک
نقش کردلک از دو مربع تودرتو تشکیل شده است که فاصله بین آنها با خطوط عمود بهصورت مشبک دوخته شده است. در وسط این نقش، یک آینه کوچک دایرهای تعبیه شده است. این نقش بیشتر در منطقه سراوان و معمولاً در پیشسینه لباس کاربرد دارد. کردلک در زبان بلوچی بهمعنای باغ کوچک و نماد زمینهای کشاورزی و باغهای سرسبز محصور است. آینه کوچک در وسط نقش، نماد آب است؛ زیرا آب عنصری حیاتی برای حاصلخیزی زمین است. اندازه کوچک آینه نیز به دلیل کمآبی و کویری بودن منطقه در نظر گرفته شده است.[۲۲]
تکزَراَفشان
نقش تکزرافشان از چهار مربع تشکیل شده که بهشکل لوزی به هم متصلاند. در اضلاع خارجی، هشت مثلث طراحی شده که میان آنها گلهای کوچک سوزندوزی شده است. این نقش در قسمتهای پیشسینه، روی جیب و گاهی بهصورت پراکنده روی لباس دوخته میشود. درون هر لوزی یک آینه دایرهای قرار دارد که نمادی از آب چشمه برای رویش گیاهان است.[۲۳]
گل و گلدان
این نقش تصویر گل درون گلدان را نشان میدهد. مرکز گلدان، ریشۀ گل محسوب میشود که بهوسیلۀ آینهای دایرهایشکل گلدوزی شده است. گل و گلدان از نقوش قدیمی در فرهنگ بلوچ است که بیشتر در حاشیۀ لباس استفاده میشود و نمادی از آب در حیات گیاه است و داستان آفرینش گل از دل خاک را نشان میدهد.[۲۴]
پردیسی
نقش پردیسی از یک آینۀ لوزیشکل تشکیل شده که دو طرف آن دو برگ و روی رأس آن یک گل قرار دارد. آینه در این نقش همچون گل و گلدان درون خاک قرار دارد و نماد آبی است که حیات ریشۀ گیاه را تضمین میکند.[۲۵]
کوهدامُن
کوهدامن نقشی شبیه کوه است که اطراف آن با آینههایی تزیین شده است. این نقش بهصورت پیوسته در حاشیۀ لباس دوخته میشود و نشاندهندۀ طبیعت منطقۀ دامن با درههای سبز و رودخانههای بسیار است.[۲۶]
نماد معصومیت
مروارید
مروارید، نقشی لوزیشکل است که زائدههای کوچکی از چهار ضلع آن خارج شده است. درون این لوزی، آینهای دایرهایشکل قرار دارد. این نقش شبیه مروارید در صدف است که یک قطره آب را در دل خود میپروراند. نقش مروارید نماد پاکدامنی است که روی لباس زنان بهویژه پیراهن عروس سوزندوزی میشود.[۲۷]
نُهآدینکی
نقش نهآدینکی از تزیینات کاربردی جنوب سیستانوبلوچستان است و برای تزیین تمام قسمتهای لباس از آن استفاده میشود. در سوزندوزی این نقش، یک آینه در مرکز و هشت آینۀ دیگر بهصورت دایرهایشکل دورتادور آینۀ مرکزی دوخته شدهاند.[۲۸] نهآدینکی نماد تولد است؛ چراکه عدد نه در باور عمومی مردم نشاندهندۀ مدتزمان لازم برای تکامل جنین و همچنین معصومیت نوزاد متولد شده است.[۲۹]
چَمآهوگ
نقش چمآهوگ از یک لوزی مشبک تشکیل شده که در هریک از رأسهای آن، آینهای مربعشکل تعبیه شده است. این نقش بهصورت کامل یا نیمه، در تمام قسمتهای لباس استفاده میشود. در فرهنگ بلوچ، آهو، آسک یا آهوگ نامیده میشود و بهدلیل چشمهای زیبا، نماد زنانه است[۳۰] و چمآهوگ در وصف دخترانی با چشم زیبا بهکار میرود. همچنین، زنان بلوچی با دوخت آینه در این نقش، زلالی آب را نشان میدهند؛ زیرا آهو در مناطق گرمسیری در جستوجوی آب و چشمه است[۳۱]
اشک عروس
اشک عروس از یک لوزی تشکیل شده که درون آن آینهای دایرهایشکل قرار گرفته است. دو ضلع بیرونی لوزی با خطوطی شبیه مژه طراحی شده است. درگذشته این نقش روی لباس عروس بهصورت تکی و قرینه دوخته میشد. اشک عروس شبیه چشم و نمادی از چشم آرایششدۀ عروس است. آینۀ دوختهشده در این نقش نمودی از اشک یا قطرۀ آب است که نشان از پاکی دارد.[۳۲]
نماد استقامت و ازخودگذشتگی
مورت تاک
نقش مورت تاک شامل یک لوزی با یک آینه دایرهای در مرکز آن است. در دو طرف لوزی، مثلثهایی قرار دارند که روی قاعدهشان خطوط شانهمانندی تکرار شده است. مورت نام درختی است که برگهای آن برای درمان ریزش مو استفاده میشود. ارتباط نقش با نام آن، در خطوط شانهمانند است؛ زیرا قرار گرفتن شانه کنار آینه، مفاهیم خودآرایی و جوانی را تداعی میکند. در فرهنگ بلوچی، مادر به آینه و دختر به شانه تعبیر میشود. آینه در اینجا نماد آشکار کردن واقعیتها و نشان دادن مسیر درست به فرزند است. آینه در این نقش هم نماد جوانی و هم تربیت درست در جهت تشخیص راه صحیح است.[۳۳]
چَممژه
این نقش از یک دایره در مرکز تشکیل شده که در چهار جهت آن چهار مثلث طراحی شده است. روی قاعدۀ هر یک از مثلثها خطوطی شبیه مژه قرار دارد. این طرح بهصورت کامل در تمام قسمتهای لباس و بهصورت نیمه در حاشیۀ لباس کاربرد دارد. خطوط روی قاعدۀ مثلثها به رنگ مشکی دوخته میشود و یادآور مژههای چشم بانوان بلوچی است. بانوان بلوچ برادر را بسیار گرانقدر میدانند و از آن بهعنوان نور چشم خواهر یاد میکنند. نقش چممژه نماد پشتیبانی و عشق خواهر به برادر است.[۳۴]
دلبنده
نقش دلبنده چارچوب کلی چادر عشایر را از نمای بالا نشان میدهد که شبیه مربع است. از اطراف این نقش زائدههایی بهسمت بیرون طراحی شده که در واقع همان میخهای نگهدارندۀ چادر هستند. این نقش با آینههای بسیاری تزیین شده و اشاره به حجلۀ عروس و داماد دارد؛ چراکه در فرهنگ بلوچی رسم است چادر عروس را آینهبندان کنند. نقش دلبنده علاوهبر خاصیت تزیینی نمادی از عشق و زندگی زناشویی است.[۳۵]
کوه سر عاشق
چارچوب کلی این نقش شبیه کلبهای است که سقف آن با خطوط موازی و بههمپیوستهای سوزندوزی شده است. درون این نقش سه آینۀ دایرهایشکل درون قابی از دوختهای تزیینی قرار گرفتهاند. این نقش بیشتر در جنوب سیستان و بهعنوان حاشیه در لبۀ پیراهن و سر آستینها کاربرد دارد. نام کوه و تصویر کلبهمانند آن کوچنشینی و بیابانگردی قوم بلوچ را نشان میدهد و نقش کوه سر عاشق نماد عشق و پیوند زناشویی است.[۳۶]
کوه بندر
کوه بندر نقش یک لوزی مشبک است که درون هر یک از خانههای آن آینهای دایرهایشکل دوخته شده است. از این طرح هم در قسمت پیشسینه و هم بهصورت حاشیه در لبۀ لباس استفاده میشود. این طرح مختص منطقۀ چابهار است و بومیان آن کوه را بهمعنای تکهسنگ میشناسند که بهجهت سخت بودن، نمادی از استواری و مقاومت تلقی میشود.[۳۷]
پنج همسایه
این نقش از پنج مربع تشکیل شده که بهصورت علامت مثبت کنار یکدیگر قرار گرفتهاند. درون هریک از مربعها، یک آینه سوزندوزی شده است. هدف هنرمند از ترسیم پنج مربع کنار یکدیگر میتواند اشارهای به خانههای همسایگان باشد؛ چراکه در فرهنگ بلوچ، همسایه از جایگاه ویژهای برخوردار است و آن را نزدیکتر از هر شخص دیگر به خود میدانند. این نقش نمادی از وصلت، ارتباط و هماهنگی بین افراد تلقی میشود.[۳۸]
نماد قدرت
شَرین جَنِک
نقش یک لوزی با دایرهای در مرکز است که بر هریک از رئوس آن یک مثلث بزرگ همراه با شش مثلث کوچک قرار گرفتهاند. این نقش نیز در قسمت پیشسینۀ لباس دوخته میشود. شرین جنک در فرهنگ بلوچ به زنی با صفات برگزیده گفته میشود که یکی از صفات شاخص آن استفاده از زیورآلات فراوان است. درنتیجه آینه در این نقش نماد زیبایی و دارندگی فرد است.[۳۹]
دژ
دژ یک نقش لوزی است که درون آن پنج آینۀ دایرهایشکل قرار دارد. از این نقش در قسمتهای مختلف لباس استفاده میشود. دژ به سازههای محکم که بیشتر جنبۀ نظامی دارد، گفته میشود. درنتیجه آینه در نقش دژ نماد قدرت تلقی میشود.[۴۰]
آینهدوزی هندی
زنان مناطق مختلف، سبکهای متفاوتی از آینهدوزی دارند. برای مثال در گجرات هند، آینهها با الگوهای آزاد و بیقائدهای به پارچه دوخته میشوند. در راجستان، اسبها، فیلها و طاووسها در کنار آینهها گلدوزی میشوند. این هنر در هندوستان به «شیشا» معروف است که نمادی از خدایان و ستارگان است.[۴۱] در سند و بلوچستان پاکستان، آینهها با گلدوزیهایی از مربعهای مورب و طرحهای هندسی و گاهی اوقات با طرحهای ساده تزیین میشوند و نشان از هماهنگی و نظم کیهانی دارند. آینهدوزی در افغانستان بهویژه در هرات و قندهار نشانهای از درخشش روح است که در لباس زنان این منطقه دیده میشود.[۴۲]
نقش آینهدوزی در زندگی مردم
آینهدوزی نشانهای از ذوق و هنرمندی زنان محلی است و بسیاری از دختران از کودکی آن را میآموزند.
امروزه آینهدوزی به یکی از مهمترین منابع درآمد زنان روستایی و هنرمندان بومی تبدل شده است. بسیاری از خانوادهها با فروش پوشاک و محصولات تزیین شده با آینهدوزی گذران زندگی میکنند. همچنین، این هنر با صادرات گسترده به کشورهای مختلف، حضور پررنگ در نمایشگاههای جهانی صنایع دستی و جذب گردشگران داخلی و خارجی، نقشی چشمگیر در رونق اقتصادی و فرهنگی منطقه ایفا میکند.[۴۳]
پانویس
- ↑ «هنر اصیل ایرانی»، وبسایت بلوگفا.
- ↑ «آینهدوزی روی لباس»، وبسایت پروژه هنر.
- ↑ «آینهدوزی روی لباس»، وبسایت پروژه هنر.
- ↑ «هنر اصیل ایرانی»، وبسایت بلوگفا.
- ↑ «هنر اصیل ایرانی»، وبسایت بلوگفا.
- ↑ «آیینهدوزی (گلدوزی آینه)»، وبسایت موسسۀ فرهنگی ایران در رم.
- ↑ پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.
- ↑ آذرلی، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، 1394ش، ص25.
- ↑ جهاندیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص62.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.
- ↑ پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.
- ↑ شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانهها، 1387ش، ص153.
- ↑ جهاندیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص2357.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.
- ↑ عناصری، تجلی دوازده ماه در آینۀ اساطیر و فرهنگ عامۀ ایران، 1374ش، ص29.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص131.
- ↑ جهاندیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص259.
- ↑ گلستانه، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانۀ مردم سیستان، 1386ش، ص78.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص132.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص132.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.
- ↑ افروغ، نماد و نشانهشناسی در فرش ایران، 1389ش، ص133.
- ↑ شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانهها، 1379ش، ص312.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص137.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص137.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص138.
- ↑ جهاندیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص1885.
- ↑ شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانهها، 1379ش، ص242.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص139.
- ↑ میرزایی و مافیتبار، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص140.
- ↑ «طرحهای آینهکاری و گلدوزی در گجرات»، وبسایت ارم بلاگ.
- ↑ «آینهدوزی روی لباس»، وبسایت پروژه هنر.
- ↑ «آینهدوزی گجرات»، وبسایت رواق هنر.
منابع
- «آینهدوزی گجرات»، وبسایت رواق هنر، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1404ش.
- «آیینهدوزی» (گلدوزی آینه)، وبسایت موسسۀ فرهنگی ایران در رم، تاریخ بازدید: 24 آبان 1404ش.
- آذرلی، غلامرضا، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، تهران، بهجت، 1394ش.
- «آینهدوزی روی لباس»، وبسایت پروژه هنر، تاریخ درج مطلب: 18 خرداد 1402ش.
- افروغ، محمد، نماد و نشانهشناسی در فرش ایران، تهران، جمالهنر، 1389ش.
- پالوده، سما، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1403ش.
- جهاندیده، عبدالغفور، فرهنگ بلوچی-فارسی، تهران، معین، 1396ش.
- شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانهها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، 1379ش.
- شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانهها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، 1385ش.
- شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانهها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، 1387ش.
- «طرحهای آینهکاری و گلدوزی در گجرات»، وبسایت ارم بلاگ، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1404ش.
- عناصری، جابر، تجلی دوازده ماه در آینۀ اساطیر و فرهنگ عامۀ ایران، مرند، قمری، 1374ش.
- گلستانه، مزار، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانۀ مردم سیستان، مشهد، عروج اندیشه، 1386ش.
- میرزایی، فاطمه و مافیتبار، آمنه، «تحلیل و طبقهبندی نقش آینه در سوزندوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، فصلنامۀ هنرهای صناعی اسلامی، بهار و تابستان 1402ش.
- «هنر اصیل ایرانی»، وبسایت بلوگفا، تاریخ بازدید: 13 آبان 1404ش.