قلعه جوشین: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>امان الله فصیحی بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>امان الله فصیحی |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{پانویس پیش‌نویس}} | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
نسخهٔ ۲۶ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۱:۳۳
قلعه جوشین؛ قلعه‌ای تاریخی در استان آذربایجان‌شرقی.[دیدگاه ۱]
قلعه جوشین که در گویش محلی «جوشون قالاسی» نامیده می‌شود، یکی از برجسته‌ترین استحکامات باستانی ایران است که در استان آذربایجان‌شرقی، شهرستان ورزقان، بخش خاروانا واقع شده است. این قلعه در قلب منطقه تاریخی قره داغ ارسباران و به‌طور خاص، در مرکز ناحیهٔ تاریخی دیزمار ارسباران قرار دارد. اهمیت تاریخی و فرهنگی این قلعه در تداوم کاربری استراتژیک آن از دوران نوسنگی با قدمت ۶۵۰۰ ساله تا قرون میانی اسلامی، و نقش کلیدی آن به‌عنوان مرکز مقاومت در برابر تهاجم اعراب[دیدگاه ۲] و یک گره ارتباطی حیاتی در شبکهٔ دفاعی قیام بابک خرمدین نهفته است.
موقعیت جغرافیایی
قلعه جوشین در شهرستان ورزقان استان آذربایجان‌شرقی در ارتفاع تقریبی ۱۸۰۰ متر از سطح دریا، روی کوهی صخره‌ای دارای حدود تقریبی 300 متر ارتفاع و در منطقهٔ کوهستانی قره داغ ارسباران قرار دارد. فاصلهٔ قلعه تا شهر ورزقان حدود ۲۶ کیلومتر و تا روستای جوشین حدود ۶ کیلومتر است. دسترسی به قلعه از طریق یک مسیر کوهستانی باریک و صعب‌العبور انجام می‌شود که تنها امکان عبور یک یا دو نفر را به‌طور همزمان می‌دهد.[۱]
ویژگی‌های معماری و ساختاری قلعه
مصالح و دیوارها
ساختار اصلی قلعه از سنگ‌های کاملاً محلی و بخش‌هایی از اتاق‌های معدود مسکونی از سنگ همراه با ملات آهک و گچ ساخته شده است.[۲] شاخص‌ترین ویژگی معماری این قلعه، دیوارهای خشکه‌چین آن است که با سنگ‌های تراش‌نخورده و بدون ملات، به‌ویژه در بخش غربی، ساخته شده‌اند. این دیوارها که امروزه بخش عمدهٔ آن‌ها به صورت آوار سنگی درآمده است، احتمالاً نقش حفاظ اصلی پیرامونی را در تنها بخش قابل دسترس قلعه ایفا می‌کرده‌اند.[۳]
مهندسی سنگی
یکی از شگفت‌انگیزترین عناصر معماری قلعه، پلکان‌های متعددی ترشیده شده از سنگ هستند که به‌صورت کنده‌کاری شده در دل صخره و کوه ایجاد شده‌اند و تا هنوز استحکام خود را حفظ کرده‌اند. این پله‌ها در زبان محلی «قرخ پله» گفته می‌شود که در زبان ترکی به‌معنای چهل و در فرهنگ منطقه به‌معنای تعداد زیاد یا مقدس بودن است که نشانگر اهمیت و تعداد بالای این پلکان‌ها است.[۴]
مدیریت آب قلعه
مهندسان قلعه با حفر حوضچه‌ها، استخرها و آب‌انبارهای متعدد در دل سنگ‌های سخت خارا توانسته‌اند آب باران و برف را برای بقای حیات ساکنین قلعه جمع‌آوری و ذخیره کنند. این سیستم شامل شبکه‌ای از کانال‌ها و قنات‌های سطحی بوده که آب را از ارتفاعات به داخل انبارهای آب هدایت می‌کردند. چنین سیستم مهندسی هیدرولیکی، ترکیب منحصر به فردی از معماری صخره‌کن و مهندسی عصر آهن در این منطقه است و قدمت تاریخ‌گذاری‌ها را تقویت می‌کند.[۵]
سازه‌های دیدبانی و سیستم ارتباطی
در بقایای قلعه، دو صخرهٔ بزرگ در جناحین شرقی و غربی شناسایی شده که احتمالاً به‌عنوان برج دیدبانی طبیعی یا سکویی برای برج‌های ساختگی استفاده می‌شدند. علاوه بر این، گودال‌های کوچک استوانه‌ای‌شکلی در محوطه کشف شده که به عقیدهٔ کارشناسان، جایگاه مشعل بوده‌اند. این یافته نشان‌دهندهٔ وجود یک سیستم ارتباطی سیگنال‌دهی با آتش است که بر اهمیت استراتژیک قلعه در دفاع منطقه تأکید دارد.[۶]
قدمت و اهمیت تاریخی
شواهد باستان‌شناسی از جمله سفالینه‌های کشف شده نشان می‌دهد که قدمت بنای قلعه به حدود ۶۵۰۰ سال پیش در دورهٔ نوسنگی بازمی‌گردد که اهمیت آن را به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین استحکامات تاریخی منطقه تأیید می‌کند.[۷] همچنین قلعه جوشین به‌عنوان یکی از مراکز مهم مقاومت در دوران حملهٔ اعراب[دیدگاه ۳] به ایران شناخته می‌شود. این قلعه دژ نفوذناپذیری بوده که نیروهای دفاعی منطقهٔ دیزمار از آن به‌عنوان پایگاه فرماندهی و دفاع استفاده می‌کردند.[۸] اعراب بارها در تلاش برای تسخیر این دژ صعب‌العبور شکست خوردند و تنها با استفاده از نیرنگ و خدعه موفق[دیدگاه ۴] به فتح آن شدند.[۹]
علاوه بر آن، قلعه در دوران قیام بابک خرمدین نقش بسیار کلیدی داشت و به‌عنوان یکی از قلعه‌های مهم و مستحکم نیروهای انقلابی[دیدگاه ۵] ارسباران شناخته می‌شد. بخش مهمی از این دفاع به سیستم ارتباطی قلعه مربوط می‌شود؛ به‌طوری که وقتی آتشی بر فراز قلعهٔ جوشین روشن می‌شد، این پیام از قلعه‌هایی مانند قلعه بابک در کلیبر، آغچه قلعه و قیزقلعه‌سی در جمهوری آذربایجان فعلی قابل مشاهده بود. این شبکهٔ سیگنال‌دهی با آتش‌نشان‌دهندهٔ وجود یک سیستم هشدار و ارتباطات نظامی گسترده و هماهنگ در منطقه ارسباران بود که نقش قلعه جوشین در آن بسیار حیاتی بود[دیدگاه ۶].[۱۰]
کاربری و اهمیت فرهنگی
قلعه جوشین یکی از میراث‌های فرهنگی تاریخی آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. همچنین این قلعه با چشم‌اندازهای طبیعی زیبا و فضای کوهستانی بکری که دارد همراه با ارزش‌های تاریخی آن، تجربه‌ای منحصر به فرد برای بازدیدکنندگان و گردشگران در فصول بهار و تابستان فراهم می‌آورد.[۱۱] به همین خاطر قلعه جوشین، در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ش با شماره ثبت ۲۲۵۴۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و از آن زمان تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی است.[۱۲]
وضعیت کنونی
در وضعیت فعلی بقای قلعه جوشین با تهدیدات جدی مواجه است. حفاری‌های غیرمجاز و غارت آثار باستانی از محوطهٔ قلعه، خسارات فراوانی به ساختار تاریخی آن وارد کرده است. همچنین، تخریب گورستان باستانی در غرب قلعه به‌دلیل احداث خط لولهٔ گاز، نشان‌دهندهٔ شکست هماهنگی میان نهادهای توسعه‌ای و سازمان میراث فرهنگی است که آسیب جبران‌ناپذیری به قلعه وارد کرد.[۱۳] اقدامات مثبتی نیز در حوزه گردشگری انجام شده است. در سال ۱۳۹۹ش، با هدف تسهیل دسترسی گردشگران، مسیر سنگ‌فرش و دیوارکشی به طول ۱۵۰ متر اجرا شد. همچنین، پروژه‌ای برای ایجاد مسیر گردشگری به طول حدود ۵۰ کیلومتر بین قلعه جوشین و قلعه بابک با تمرکز بر اکوتوریسم منطقه در دست مطالعه است.[۱۴]
پانویس
- ↑ «قلعه جوشین خاروانا، خورشید زیبایی‌های آذربایجان‌شرقی»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران.
- ↑ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.
- ↑ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.
- ↑ «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران.
- ↑ «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ.
- ↑ «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا.
- ↑ «آثار تاریخی شهرستان ورزقان»، وب‌سایت سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان آذربایجان‌شرقی.
- ↑ «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا.
- ↑ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.
- ↑ «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ.
- ↑ «قلعه جوشن شهرستان ورزقان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «قلعه گال-جوشین»، وب‌سایت ایران‌ویو.
- ↑ «تدوام عملیات سامان‌دهی مسیر دسترسی سنگی به قلعه جوشین در آذربایجان‌شرقی»، وب‌سایت میراث آریا.
- دیدگاه‌های ارزیابان
- ↑ در این مقاله یک بار هم مدخل جنگ ارسباران نامبرده نشده است. در جای مناسب این مدخل را اشراب کنید که بشود این دو مقاله را به همدیگر لنک کرد.
- ↑ تعبیر تهاجم فرهنگی درست است؟ اعراب مسلمانان نبودند؟
- ↑ تعبیر اعراب درست است؟ این همان حرف دوگانه ایران و عرب و حرف مخالفین اسلام را که بجای آمدن اسلام از حمله اعراب به ایران دم می زنند، نیست؟ بهتر نیست بجای اعراب از عباسیان و یا دیگر لشکر خلیفه عصر نامبرده شود بهتر نیست؟
- ↑ اگر اعراب همان مسلمانان باشد معنایش این است که مسلمانان از حقه و فریب استفاده کردند. این ضد شناختی نمیشود؟
- ↑ تعبیر انقلاب درست است؟
- ↑ این سه سطر آخر در مورد سیستم ارتباطی است. اگر در پاراگراف قبلی منتقل شود بهتر نیست؟ چون سیستم ارتباطی آنجا بحث شد.
منابع
- «آثار تاریخی شهرستان ورزقان»، وب‌سایت سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان آذربایجان‌شرقی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
- «تدوام عملیات سامان‌دهی مسیر دسترسی سنگی به قلعه جوشین در آذربایجان‌شرقی»، وب‌سایت میراث آریا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
- «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
- «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
- «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ، تاریخ به‌روزرسانی: ۱۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
- «قلعه جوشین خاروانا، خورشید زیبایی‌های آذربایجان‌شرقی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۳۹۱ش.
- «قلعه جوشن شهرستان ورزقان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ دی ۱۳۸۷ش.
- «قلعه گال-جوشین»، وب‌سایت ایران‌ویو، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۱ش.