پرش به محتوا

قلعه جوشین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها)
۱۷ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها)
۱۷ ویرایش‌ها
ابرابزار
خط ۱: خط ۱:
'''قلعه جوشین؛''' قلعه‌ای تاریخی در استان آذربایجان‌شرقی.<br>'''قلعه جوشین''' که در گویش محلی «جوشون قالاسی» نامیده می‌شود، یکی از برجسته‌ترین استحکامات باستانی ایران است که در استان آذربایجان‌شرقی، شهرستان ورزقان، بخش خاروانا واقع شده است. این قلعه در قلب منطقه تاریخی قره داغ ارسباران و به‌طور خاص، در مرکز ناحیۀ تاریخی دیزمار ارسباران قرار دارد. اهمیت تاریخی و فرهنگی این قلعه در تداوم کاربری استراتژیک آن از دوران نوسنگی با قدمت ۶۵۰۰ ساله تا قرون میانی اسلامی، و نقش کلیدی آن به‌عنوان مرکز مقاومت در برابر تهاجم اعراب و یک گره ارتباطی حیاتی در شبکۀ دفاعی قیام بابک خرمدین نهفته است.
'''قلعه جوشین؛''' قلعه‌ای تاریخی در استان آذربایجان‌شرقی.{{سخ}}'''قلعه جوشین''' که در گویش محلی «جوشون قالاسی» نامیده می‌شود، یکی از برجسته‌ترین استحکامات باستانی ایران است که در استان آذربایجان‌شرقی، شهرستان ورزقان، بخش خاروانا واقع شده است. این قلعه در قلب منطقه تاریخی قره داغ ارسباران و به‌طور خاص، در مرکز ناحیهٔ تاریخی دیزمار ارسباران قرار دارد. اهمیت تاریخی و فرهنگی این قلعه در تداوم کاربری استراتژیک آن از دوران نوسنگی با قدمت ۶۵۰۰ ساله تا قرون میانی اسلامی، و نقش کلیدی آن به‌عنوان مرکز مقاومت در برابر تهاجم اعراب و یک گره ارتباطی حیاتی در شبکهٔ دفاعی قیام بابک خرمدین نهفته است.


==موقعیت جغرافیایی==
== موقعیت جغرافیایی ==
قلعه جوشین در شهرستان ورزقان، استان آذربایجان‌شرقی واقع شده است. این قلعه در ارتفاع تقریبی ۱۸۰۰ متر از سطح دریا، روی کوهی صخره‌ای و در منطقۀ کوهستانی قره داغ ارسباران قرار دارد و ارتفاع صخره‌ای که قلعه بر آن استوار است، حدود ۳۰۰ متر تخمین زده می‌شود. فاصلۀ قلعه تا شهر ورزقان حدود ۲۶ کیلومتر و تا روستای جوشین حدود ۶ کیلومتر است. دسترسی به قلعه از طریق یک مسیر کوهستانی باریک و صعب‌العبور انجام می‌شود که تنها امکان عبور یک یا دو نفر را به‌طور همزمان می‌دهد.<ref>[https://www.isna.ir/news/tabriz-25648/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%B4%D9%8A%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%8A%D8%AF-%D8%B2%D9%8A%D8%A8%D8%A7%D9%8A%D9%8A-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%D9%8A «قلعه جوشين خاروانا، خورشيد زيبايي‌هاي آذربايجان‌شرقي»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
قلعه جوشین در شهرستان ورزقان، استان آذربایجان‌شرقی واقع شده است. این قلعه در ارتفاع تقریبی ۱۸۰۰ متر از سطح دریا، روی کوهی صخره‌ای و در منطقهٔ کوهستانی قره داغ ارسباران قرار دارد و ارتفاع صخره‌ای که قلعه بر آن استوار است، حدود ۳۰۰ متر تخمین زده می‌شود. فاصلهٔ قلعه تا شهر ورزقان حدود ۲۶ کیلومتر و تا روستای جوشین حدود ۶ کیلومتر است. دسترسی به قلعه از طریق یک مسیر کوهستانی باریک و صعب‌العبور انجام می‌شود که تنها امکان عبور یک یا دو نفر را به‌طور همزمان می‌دهد.<ref>[https://www.isna.ir/news/tabriz-25648/قلعه-جوشين-خاروانا-خورشيد-زيبايي-هاي-آذربايجان-شرقي «قلعه جوشین خاروانا، خورشید زیبایی‌های آذربایجان‌شرقی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


==ویژگی‌های معماری و ساختاری قلعه==
== ویژگی‌های معماری و ساختاری قلعه ==
=== مصالح و دیوارها ===
ساختار اصلی قلعه جوشین با استفاده از سنگ‌های کاملاً محلی بنا شده است. در بخش‌هایی از قلعه که شامل اتاق‌های معدود مسکونی می‌شود، از سنگ همراه با ملات آهک و گچ استفاده شده است.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/attraction/قلعه-جوشین-جوشون «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> اما ویژگی شاخص معماری این قلعه، دیوارهای «خشکه‌چین» یا خشک‌چین است که با سنگ‌های تراش‌نخورده و بدون ملات، به‌خصوص در قسمت غربی قلعه، ساخته شده بودند. این دیوارها احتمالاً به‌عنوان حفاظ پیرامونی اصلی در تنها ناحیهٔ قابل دسترسی عمل می‌کردند و امروزه بخش اعظم آن‌ها به‌صورت آوار سنگی در محل دیده می‌شود.<ref>[https://iranghardi.ir/قلعه-جوشین/ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.]</ref>


===مصالح و دیوارها===
=== مهندسی سنگی ===
ساختار اصلی قلعه جوشین با استفاده از سنگ‌های کاملاً محلی بنا شده است. در بخش‌هایی از قلعه که شامل اتاق‌های معدود مسکونی می‌شود، از سنگ همراه با ملات آهک و گچ استفاده شده است.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%AC%D9%88%D8%B4%D9%88%D9%86 «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> اما ویژگی شاخص معماری این قلعه، دیوارهای «خشکه‌چین» یا خشک‌چین است که با سنگ‌های تراش‌نخورده و بدون ملات، به‌خصوص در قسمت غربی قلعه، ساخته شده بودند. این دیوارها احتمالاً به‌عنوان حفاظ پیرامونی اصلی در تنها ناحیۀ قابل دسترسی عمل می‌کردند و امروزه بخش اعظم آن‌ها به‌صورت آوار سنگی در محل دیده می‌شود.<ref>[https://iranghardi.ir/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86/ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.]</ref>
یکی از شگفت‌انگیزترین عناصر معماری قلعه، پلکان‌های متعددی است که به‌صورت کنده‌کاری شده در دل صخره و کوه ایجاد شده‌اند. این پلکان‌ها از سنگ تراشیده شده‌اند و پس از هزاران سال هنوز استحکام خود را حفظ کرده‌اند. به این پله‌ها در زبان محلی «قرخ پله» گفته می‌شود؛ واژه‌ای که در زبان ترکی به‌معنای چهل است و در فرهنگ منطقه به‌معنای تعداد زیاد یا مقدس بودن به‌کار می‌رود، که نشانگر اهمیت و تعداد بالای این پلکان‌ها است.<ref>[https://iranghardi.ir/قلعه-جوشین/ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.]</ref>


===مهندسی سنگی===
=== مدیریت آب در قلعه ===
یکی از شگفت‌انگیزترین عناصر معماری قلعه، پلکان‌های متعددی است که به‌صورت کنده‌کاری شده در دل صخره و کوه ایجاد شده‌اند. این پلکان‌ها از سنگ تراشیده شده‌اند و پس از هزاران سال هنوز استحکام خود را حفظ کرده‌اند. به این پله‌ها در زبان محلی «قرخ پله» گفته می‌شود؛ واژه‌ای که در زبان ترکی به‌معنای چهل است و در فرهنگ منطقه به‌معنای تعداد زیاد یا مقدس بودن به‌کار می‌رود، که نشانگر اهمیت و تعداد بالای این پلکان‌ها است.<ref>[https://iranghardi.ir/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86/ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.]</ref>
برای بقا در قلعه‌ای که روی صخره‌ای ۳۰۰ متری واقع شده، یک سیستم پیچیدهٔ مدیریت آب ضروری بوده است. مهندسان قلعه با حفر حوضچه‌ها، استخرها و آب‌انبارهای متعدد در دل سنگ‌های سخت خارا توانسته‌اند آب باران و برف را جمع‌آوری و ذخیره کنند. این سیستم شامل شبکه‌ای از کانال‌ها و قنات‌های سطحی بوده که آب را از ارتفاعات بالاتر به داخل انبارهای آب هدایت می‌کردند. چنین سیستم مهندسی هیدرولیکی، ترکیب منحصر به فردی از معماری صخره‌کن و مهندسی عصر آهن در این منطقه است و قدمت تاریخ‌گذاری‌ها را تقویت می‌کند.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/attraction/قلعه-جوشین-جوشون «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref>


===مدیریت آب در قلعه===
=== سازه‌های دیدبانی و سیستم ارتباطی ===
برای بقا در قلعه‌ای که روی صخره‌ای ۳۰۰ متری واقع شده، یک سیستم پیچیدۀ مدیریت آب ضروری بوده است. مهندسان قلعه با حفر حوضچه‌ها، استخرها و آب‌انبارهای متعدد در دل سنگ‌های سخت خارا توانسته‌اند آب باران و برف را جمع‌آوری و ذخیره کنند. این سیستم شامل شبکه‌ای از کانال‌ها و قنات‌های سطحی بوده که آب را از ارتفاعات بالاتر به داخل انبارهای آب هدایت می‌کردند. چنین سیستم مهندسی هیدرولیکی، ترکیب منحصر به فردی از معماری صخره‌کن و مهندسی عصر آهن در این منطقه است و قدمت تاریخ‌گذاری‌ها را تقویت می‌کند.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%AC%D9%88%D8%B4%D9%88%D9%86 «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref>
بقایای قلعه شامل دو صخرهٔ بزرگ در جناحین شرقی و غربی است که احتمالاً به‌عنوان برج‌های دیدبانی طبیعی یا سکوی برج‌های ساختگی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. همچنین در محوطهٔ قلعه، گودال‌های کوچک استوانه‌ای‌شکل کشف شده‌اند که کارشناسان آن‌ها را جایگاه مشعل‌ها می‌دانند. این به‌معنای وجود یک سیستم ارتباطی سیگنال‌دهی با آتش در قلعه است که اهمیت استراتژیک قلعه را در دفاع منطقه نشان می‌دهد.<ref>[https://tabriztrip.com/discover/joshin-fort «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ.]</ref>


===سازه‌های دیدبانی و سیستم ارتباطی===
== قدمت و اهمیت تاریخی ==
بقایای قلعه شامل دو صخرۀ بزرگ در جناحین شرقی و غربی است که احتمالا به‌عنوان برج‌های دیدبانی طبیعی یا سکوی برج‌های ساختگی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. همچنین در محوطۀ قلعه، گودال‌های کوچک استوانه‌ای‌شکل کشف شده‌اند که کارشناسان آن‌ها را جایگاه مشعل‌ها می‌دانند. این به‌معنای وجود یک سیستم ارتباطی سیگنال‌دهی با آتش در قلعه است که اهمیت استراتژیک قلعه را در دفاع منطقه نشان می‌دهد.<ref>[https://tabriztrip.com/discover/joshin-fort «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ.]</ref>
شواهد باستان‌شناسی از جمله سفالینه‌های کشف شده نشان می‌دهد که قدمت بنای قلعه به حدود ۶۵۰۰ سال پیش در دورهٔ نوسنگی بازمی‌گردد که اهمیت آن را به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین استحکامات تاریخی منطقه تأیید می‌کند.<ref>[https://borna.news/fa/news/1302804/جوشین-قلعه‌ای-با-قدمتی-بیش-از-۶۵۰۰-سال «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا.]</ref>


==قدمت و اهمیت تاریخی==
همچنین قلعه جوشین به‌عنوان یکی از مراکز مهم مقاومت در دوران حملهٔ اعراب به ایران شناخته می‌شود. این قلعه دژ نفوذناپذیری بوده که نیروهای دفاعی منطقهٔ دیزمار از آن به‌عنوان پایگاه فرماندهی و دفاع استفاده می‌کردند.<ref>[https://tebyan-tabriz.ir/?PageID=124 «آثار تاریخی شهرستان ورزقان»، وب‌سایت سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان آذربایجان‌شرقی.]</ref> اعراب بارها در تلاش برای تسخیر این دژ صعب‌العبور شکست خوردند و تنها با استفاده از نیرنگ و خدعه موفق به فتح آن شدند.<ref>[https://borna.news/fa/news/1302804/جوشین-قلعه‌ای-با-قدمتی-بیش-از-۶۵۰۰-سال «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا.]</ref>
شواهد باستان‌شناسی از جمله سفالینه‌های کشف شده نشان می‌دهد که قدمت بنای قلعه به حدود ۶۵۰۰ سال پیش در دورۀ نوسنگی بازمی‌گردد که اهمیت آن را به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین استحکامات تاریخی منطقه تأیید می‌کند.<ref>[https://borna.news/fa/news/1302804/%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%DB%B6%DB%B5%DB%B0%DB%B0-%D8%B3%D8%A7%D9%84 «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا.]</ref>


همچنین قلعه جوشین به‌عنوان یکی از مراکز مهم مقاومت در دوران حملۀ اعراب به ایران شناخته می‌شود. این قلعه دژ نفوذناپذیری بوده که نیروهای دفاعی منطقۀ دیزمار از آن به‌عنوان پایگاه فرماندهی و دفاع استفاده می‌کردند.<ref>[https://tebyan-tabriz.ir/?PageID=124 «آثار تاريخي شهرستان ورزقان»، وب‌سایت سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان آذربایجان‌شرقی.]</ref> اعراب بارها در تلاش برای تسخیر این دژ صعب‌العبور شکست خوردند و تنها با استفاده از نیرنگ و خدعه موفق به فتح آن شدند.<ref>[https://borna.news/fa/news/1302804/%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%DB%B6%DB%B5%DB%B0%DB%B0-%D8%B3%D8%A7%D9%84 «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا.]</ref>
علاوه بر آن، قلعه جوشین در دوران قیام بابک خرمدین نقش بسیار کلیدی داشت و به‌عنوان یکی از قلعه‌های مهم و مستحکم نیروهای انقلابی ارسباران شناخته می‌شد. بخش مهمی از این دفاع به سیستم ارتباطی قلعه مربوط می‌شود؛ به‌طوری که وقتی آتشی بر فراز قلعهٔ جوشین روشن می‌شد، این پیام از قلعه‌هایی مانند قلعه بابک در کلیبر، آغچه قلعه و قیزقلعه‌سی در جمهوری آذربایجان قابل مشاهده بود. این شبکهٔ سیگنال‌دهی با آتش‌نشان‌دهندهٔ وجود یک سیستم هشدار و ارتباطات نظامی گسترده و هماهنگ در منطقه ارسباران بود که نقش قلعه جوشین در آن بسیار حیاتی بود.<ref>[https://iranghardi.ir/قلعه-جوشین/ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.]</ref>


علاوه بر آن، قلعه جوشین در دوران قیام بابک خرمدین نقش بسیار کلیدی داشت و به‌عنوان یکی از قلعه‌های مهم و مستحکم نیروهای انقلابی ارسباران شناخته می‌شد. بخش مهمی از این دفاع به سیستم ارتباطی قلعه مربوط می‌شود؛ به‌‌طوری که وقتی آتشی بر فراز قلعۀ جوشین روشن می‌شد، این پیام از قلعه‌هایی مانند قلعه بابک در کلیبر، آغچه قلعه و قیزقلعه‌سی در جمهوری آذربایجان قابل مشاهده بود. این شبکۀ سیگنال‌دهی با آتش نشان‌دهندۀ وجود یک سیستم هشدار و ارتباطات نظامی گسترده و هماهنگ در منطقه ارسباران بود که نقش قلعه جوشین در آن بسیار حیاتی بود.<ref>[https://iranghardi.ir/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86/ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.]</ref>
== کاربری و اهمیت فرهنگی ==
قلعه جوشین علاوه بر نقش دفاعی و نظامی، به‌عنوان نمادی از مقاومت مردم منطقه ارسباران و میراث فرهنگی تاریخی آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. همچنین این قلعه با چشم‌اندازهای طبیعی زیبا و فضای کوهستانی بکری که دارد همراه با ارزش‌های تاریخی آن، تجربه‌ای منحصر به فرد برای بازدیدکنندگان و گردشگران در فصول بهار و تابستان فراهم می‌آورد.<ref>[https://tabriztrip.com/discover/joshin-fort «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ.]</ref>


==کاربری و اهمیت فرهنگی==
قلعه جوشین به‌دلیل اهمیت تاریخی و معماری منحصر به‌فردش، در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ش با شماره ثبت ۲۲۵۴۰ در فهرست [[آثار ملی ایران]] قرار گرفت و از آن زمان تحت حفاظت [[سازمان میراث فرهنگی]] است. هرگونه تخریب یا تغییر در این اثر ممنوع و جرم محسوب می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/7495854/قلعه-جوشن-شهرستان-ورزقان-در-فهرست-آثار-ملی-به-ثبت-رسید «قلعه جوشن شهرستان ورزقان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
قلعه جوشین علاوه بر نقش دفاعی و نظامی، به‌عنوان نمادی از مقاومت مردم منطقه ارسباران و میراث فرهنگی تاریخی آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. همچنین این قلعه با چشم‌اندازهای طبیعی زیبا و فضای کوهستانی بکری که دارد همراه با ارزش‌های تاریخی آن، تجربه‌ای منحصر به فرد برای بازدیدکنندگان و گردشگران در فصول بهار و تابستان فراهم می‌آورد.<ref>[https://tabriztrip.com/discover/joshin-fort «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ.]</ref>  


قلعه جوشین به‌دلیل اهمیت تاریخی و معماری منحصر به‌فردش، در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ش با شماره ثبت ۲۲۵۴۰ در فهرست [[آثار ملی ایران]] قرار گرفت و از آن زمان تحت حفاظت [[سازمان میراث فرهنگی]] است. هرگونه تخریب یا تغییر در این اثر ممنوع و جرم محسوب می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/7495854/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%B4%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%B1%D8%B2%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF «قلعه جوشن شهرستان ورزقان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
== وضعیت کنونی ==
قلعه جوشین به‌عنوان یک اثر تاریخی مهم تحت حفاظت قرار دارد و تلاش‌های مستمری برای حفظ و معرفی آن به عموم انجام می‌شود. با این حال، علی‌رغم حمایت‌های قانونی، این قلعه همچنان با تهدیدات جدی مواجه است که بقای آن را به خطر می‌اندازد. حفاری‌های غیرمجاز و غارت آثار باستانی در محوطهٔ قلعه خسارات فراوانی به ساختار و لایه‌های تاریخی آن وارد کرده است. همچنین، تخریب گورستان باستانی در غرب قلعه به‌دلیل احداث خط لولهٔ گاز، نشان‌دهندهٔ شکست هماهنگی میان نهادهای توسعه‌ای و میراث فرهنگی بود که آسیب جبران‌ناپذیری به اثر وارد کرد.<ref>[https://www.iranview.ir/post/11452/قلعه-گال-جوشین «قلعه گال-جوشین»، وب‌سایت ایران‌ویو.]</ref>


==وضعیت کنونی==
در کنار این تهدیدها، اقدامات مثبتی نیز در حوزه گردشگری انجام شده است. در سال ۱۳۹۹ش، با هدف تسهیل دسترسی گردشگران، مسیر سنگ‌فرش و دیوارکشی به طول ۱۵۰ متر اجرا شد. همچنین، پروژه‌ای برای ایجاد مسیر گردشگری به طول حدود ۵۰ کیلومتر بین قلعه جوشین و قلعه بابک با تمرکز بر اکوتوریسم منطقه در دست مطالعه است.<ref>[https://www.chtn.ir/news/1399022033/تدوام-عملیات-سامان-دهی-مسیر-دسترسی-سنگی-به-قلعه-جوشین-در-آذربایجان «تدوام عملیات سامان‌دهی مسیر دسترسی سنگی به قلعه جوشین در آذربایجان‌شرقی»، وب‌سایت میراث آریا.]</ref>
قلعه جوشین به‌عنوان یک اثر تاریخی مهم تحت حفاظت قرار دارد و تلاش‌های مستمری برای حفظ و معرفی آن به عموم انجام می‌شود. با این حال، علی‌رغم حمایت‌های قانونی، این قلعه همچنان با تهدیدات جدی مواجه است که بقای آن را به خطر می‌اندازد. حفاری‌های غیرمجاز و غارت آثار باستانی در محوطۀ قلعه خسارات فراوانی به ساختار و لایه‌های تاریخی آن وارد کرده است. همچنین، تخریب گورستان باستانی در غرب قلعه به‌دلیل احداث خط لولۀ گاز، نشان‌دهندۀ شکست هماهنگی میان نهادهای توسعه‌ای و میراث فرهنگی بود که آسیب جبران‌ناپذیری به اثر وارد کرد.<ref>[https://www.iranview.ir/post/11452/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%A7%D9%84-%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86 «قلعه گال-جوشین»، وب‌سایت ایران‌ویو.]</ref>


در کنار این تهدیدها، اقدامات مثبتی نیز در حوزه گردشگری انجام شده است. در سال ۱۳۹۹ش، با هدف تسهیل دسترسی گردشگران، مسیر سنگ‌فرش و دیوارکشی به طول ۱۵۰ متر اجرا شد. همچنین، پروژه‌ای برای ایجاد مسیر گردشگری به طول حدود ۵۰ کیلومتر بین قلعه جوشین و قلعه بابک با تمرکز بر اکوتوریسم منطقه در دست مطالعه است.<ref>[https://www.chtn.ir/news/1399022033/%D8%AA%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86 «تدوام عملیات سامان‌دهی مسیر دسترسی سنگی به قلعه جوشین در آذربایجان‌شرقی»، وب‌سایت میراث آریا.]</ref>
== پانویس ==
 
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==


*«آثار تاريخي شهرستان ورزقان»، وب‌سایت سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان آذربایجان‌شرقی، تاریخ بازدید: 26 آبان 1404ش.
== منابع ==
*«تدوام عملیات سامان‌دهی مسیر دسترسی سنگی به قلعه جوشین در آذربایجان‌شرقی»، وب‌سایت میراث آریا، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1399ش.
* «آثار تاریخی شهرستان ورزقان»، وب‌سایت سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان آذربایجان‌شرقی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
*«جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1400ش.
* «تدوام عملیات سامان‌دهی مسیر دسترسی سنگی به قلعه جوشین در آذربایجان‌شرقی»، وب‌سایت میراث آریا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
*«قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: 26 آبان 1404ش.
* «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
*«قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: 26 آبان 1404ش.
* «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
*«قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ، تاریخ به‌روزرسانی: 17 اسفند 1396ش.
* «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
*«قلعه جوشين خاروانا، خورشيد زيبايي‌هاي آذربايجان‌شرقي»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1391ش.
* «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ، تاریخ به‌روزرسانی: ۱۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
*«قلعه جوشن شهرستان ورزقان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 19 دی 1387ش.
* «قلعه جوشین خاروانا، خورشید زیبایی‌های آذربایجان‌شرقی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۳۹۱ش.
*«قلعه گال-جوشین»، وب‌سایت ایران‌ویو، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1391ش.
* «قلعه جوشن شهرستان ورزقان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ دی ۱۳۸۷ش.
* «قلعه گال-جوشین»، وب‌سایت ایران‌ویو، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۱ش.

نسخهٔ ۲۶ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۴۶

قلعه جوشین؛ قلعه‌ای تاریخی در استان آذربایجان‌شرقی.
قلعه جوشین که در گویش محلی «جوشون قالاسی» نامیده می‌شود، یکی از برجسته‌ترین استحکامات باستانی ایران است که در استان آذربایجان‌شرقی، شهرستان ورزقان، بخش خاروانا واقع شده است. این قلعه در قلب منطقه تاریخی قره داغ ارسباران و به‌طور خاص، در مرکز ناحیهٔ تاریخی دیزمار ارسباران قرار دارد. اهمیت تاریخی و فرهنگی این قلعه در تداوم کاربری استراتژیک آن از دوران نوسنگی با قدمت ۶۵۰۰ ساله تا قرون میانی اسلامی، و نقش کلیدی آن به‌عنوان مرکز مقاومت در برابر تهاجم اعراب و یک گره ارتباطی حیاتی در شبکهٔ دفاعی قیام بابک خرمدین نهفته است.

موقعیت جغرافیایی

قلعه جوشین در شهرستان ورزقان، استان آذربایجان‌شرقی واقع شده است. این قلعه در ارتفاع تقریبی ۱۸۰۰ متر از سطح دریا، روی کوهی صخره‌ای و در منطقهٔ کوهستانی قره داغ ارسباران قرار دارد و ارتفاع صخره‌ای که قلعه بر آن استوار است، حدود ۳۰۰ متر تخمین زده می‌شود. فاصلهٔ قلعه تا شهر ورزقان حدود ۲۶ کیلومتر و تا روستای جوشین حدود ۶ کیلومتر است. دسترسی به قلعه از طریق یک مسیر کوهستانی باریک و صعب‌العبور انجام می‌شود که تنها امکان عبور یک یا دو نفر را به‌طور همزمان می‌دهد.[۱]

ویژگی‌های معماری و ساختاری قلعه

مصالح و دیوارها

ساختار اصلی قلعه جوشین با استفاده از سنگ‌های کاملاً محلی بنا شده است. در بخش‌هایی از قلعه که شامل اتاق‌های معدود مسکونی می‌شود، از سنگ همراه با ملات آهک و گچ استفاده شده است.[۲] اما ویژگی شاخص معماری این قلعه، دیوارهای «خشکه‌چین» یا خشک‌چین است که با سنگ‌های تراش‌نخورده و بدون ملات، به‌خصوص در قسمت غربی قلعه، ساخته شده بودند. این دیوارها احتمالاً به‌عنوان حفاظ پیرامونی اصلی در تنها ناحیهٔ قابل دسترسی عمل می‌کردند و امروزه بخش اعظم آن‌ها به‌صورت آوار سنگی در محل دیده می‌شود.[۳]

مهندسی سنگی

یکی از شگفت‌انگیزترین عناصر معماری قلعه، پلکان‌های متعددی است که به‌صورت کنده‌کاری شده در دل صخره و کوه ایجاد شده‌اند. این پلکان‌ها از سنگ تراشیده شده‌اند و پس از هزاران سال هنوز استحکام خود را حفظ کرده‌اند. به این پله‌ها در زبان محلی «قرخ پله» گفته می‌شود؛ واژه‌ای که در زبان ترکی به‌معنای چهل است و در فرهنگ منطقه به‌معنای تعداد زیاد یا مقدس بودن به‌کار می‌رود، که نشانگر اهمیت و تعداد بالای این پلکان‌ها است.[۴]

مدیریت آب در قلعه

برای بقا در قلعه‌ای که روی صخره‌ای ۳۰۰ متری واقع شده، یک سیستم پیچیدهٔ مدیریت آب ضروری بوده است. مهندسان قلعه با حفر حوضچه‌ها، استخرها و آب‌انبارهای متعدد در دل سنگ‌های سخت خارا توانسته‌اند آب باران و برف را جمع‌آوری و ذخیره کنند. این سیستم شامل شبکه‌ای از کانال‌ها و قنات‌های سطحی بوده که آب را از ارتفاعات بالاتر به داخل انبارهای آب هدایت می‌کردند. چنین سیستم مهندسی هیدرولیکی، ترکیب منحصر به فردی از معماری صخره‌کن و مهندسی عصر آهن در این منطقه است و قدمت تاریخ‌گذاری‌ها را تقویت می‌کند.[۵]

سازه‌های دیدبانی و سیستم ارتباطی

بقایای قلعه شامل دو صخرهٔ بزرگ در جناحین شرقی و غربی است که احتمالاً به‌عنوان برج‌های دیدبانی طبیعی یا سکوی برج‌های ساختگی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. همچنین در محوطهٔ قلعه، گودال‌های کوچک استوانه‌ای‌شکل کشف شده‌اند که کارشناسان آن‌ها را جایگاه مشعل‌ها می‌دانند. این به‌معنای وجود یک سیستم ارتباطی سیگنال‌دهی با آتش در قلعه است که اهمیت استراتژیک قلعه را در دفاع منطقه نشان می‌دهد.[۶]

قدمت و اهمیت تاریخی

شواهد باستان‌شناسی از جمله سفالینه‌های کشف شده نشان می‌دهد که قدمت بنای قلعه به حدود ۶۵۰۰ سال پیش در دورهٔ نوسنگی بازمی‌گردد که اهمیت آن را به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین استحکامات تاریخی منطقه تأیید می‌کند.[۷]

همچنین قلعه جوشین به‌عنوان یکی از مراکز مهم مقاومت در دوران حملهٔ اعراب به ایران شناخته می‌شود. این قلعه دژ نفوذناپذیری بوده که نیروهای دفاعی منطقهٔ دیزمار از آن به‌عنوان پایگاه فرماندهی و دفاع استفاده می‌کردند.[۸] اعراب بارها در تلاش برای تسخیر این دژ صعب‌العبور شکست خوردند و تنها با استفاده از نیرنگ و خدعه موفق به فتح آن شدند.[۹]

علاوه بر آن، قلعه جوشین در دوران قیام بابک خرمدین نقش بسیار کلیدی داشت و به‌عنوان یکی از قلعه‌های مهم و مستحکم نیروهای انقلابی ارسباران شناخته می‌شد. بخش مهمی از این دفاع به سیستم ارتباطی قلعه مربوط می‌شود؛ به‌طوری که وقتی آتشی بر فراز قلعهٔ جوشین روشن می‌شد، این پیام از قلعه‌هایی مانند قلعه بابک در کلیبر، آغچه قلعه و قیزقلعه‌سی در جمهوری آذربایجان قابل مشاهده بود. این شبکهٔ سیگنال‌دهی با آتش‌نشان‌دهندهٔ وجود یک سیستم هشدار و ارتباطات نظامی گسترده و هماهنگ در منطقه ارسباران بود که نقش قلعه جوشین در آن بسیار حیاتی بود.[۱۰]

کاربری و اهمیت فرهنگی

قلعه جوشین علاوه بر نقش دفاعی و نظامی، به‌عنوان نمادی از مقاومت مردم منطقه ارسباران و میراث فرهنگی تاریخی آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. همچنین این قلعه با چشم‌اندازهای طبیعی زیبا و فضای کوهستانی بکری که دارد همراه با ارزش‌های تاریخی آن، تجربه‌ای منحصر به فرد برای بازدیدکنندگان و گردشگران در فصول بهار و تابستان فراهم می‌آورد.[۱۱]

قلعه جوشین به‌دلیل اهمیت تاریخی و معماری منحصر به‌فردش، در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ش با شماره ثبت ۲۲۵۴۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و از آن زمان تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی است. هرگونه تخریب یا تغییر در این اثر ممنوع و جرم محسوب می‌شود.[۱۲]

وضعیت کنونی

قلعه جوشین به‌عنوان یک اثر تاریخی مهم تحت حفاظت قرار دارد و تلاش‌های مستمری برای حفظ و معرفی آن به عموم انجام می‌شود. با این حال، علی‌رغم حمایت‌های قانونی، این قلعه همچنان با تهدیدات جدی مواجه است که بقای آن را به خطر می‌اندازد. حفاری‌های غیرمجاز و غارت آثار باستانی در محوطهٔ قلعه خسارات فراوانی به ساختار و لایه‌های تاریخی آن وارد کرده است. همچنین، تخریب گورستان باستانی در غرب قلعه به‌دلیل احداث خط لولهٔ گاز، نشان‌دهندهٔ شکست هماهنگی میان نهادهای توسعه‌ای و میراث فرهنگی بود که آسیب جبران‌ناپذیری به اثر وارد کرد.[۱۳]

در کنار این تهدیدها، اقدامات مثبتی نیز در حوزه گردشگری انجام شده است. در سال ۱۳۹۹ش، با هدف تسهیل دسترسی گردشگران، مسیر سنگ‌فرش و دیوارکشی به طول ۱۵۰ متر اجرا شد. همچنین، پروژه‌ای برای ایجاد مسیر گردشگری به طول حدود ۵۰ کیلومتر بین قلعه جوشین و قلعه بابک با تمرکز بر اکوتوریسم منطقه در دست مطالعه است.[۱۴]

پانویس

  1. ↑ «قلعه جوشین خاروانا، خورشید زیبایی‌های آذربایجان‌شرقی»، خبرگزاری ایسنا.
  2. ↑ «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران.
  3. ↑ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.
  4. ↑ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.
  5. ↑ «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران.
  6. ↑ «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ.
  7. ↑ «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا.
  8. ↑ «آثار تاریخی شهرستان ورزقان»، وب‌سایت سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان آذربایجان‌شرقی.
  9. ↑ «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا.
  10. ↑ «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی.
  11. ↑ «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ.
  12. ↑ «قلعه جوشن شهرستان ورزقان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید»، خبرگزاری ایرنا.
  13. ↑ «قلعه گال-جوشین»، وب‌سایت ایران‌ویو.
  14. ↑ «تدوام عملیات سامان‌دهی مسیر دسترسی سنگی به قلعه جوشین در آذربایجان‌شرقی»، وب‌سایت میراث آریا.

منابع

  • «آثار تاریخی شهرستان ورزقان»، وب‌سایت سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان آذربایجان‌شرقی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
  • «تدوام عملیات سامان‌دهی مسیر دسترسی سنگی به قلعه جوشین در آذربایجان‌شرقی»، وب‌سایت میراث آریا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
  • «جوشین، قلعه‌ای با قدمتی بیش از ۶۵۰۰ سال»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
  • «قلعه جوشین»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
  • «قلعه جوشین، جوشون»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۴ش.
  • «قلعهٔ جوشین، جوشین قالاسی»، وب‌سایت تبریز تریپ، تاریخ به‌روزرسانی: ۱۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
  • «قلعه جوشین خاروانا، خورشید زیبایی‌های آذربایجان‌شرقی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۳۹۱ش.
  • «قلعه جوشن شهرستان ورزقان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ دی ۱۳۸۷ش.
  • «قلعه گال-جوشین»، وب‌سایت ایران‌ویو، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۱ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=قلعه_جوشین&oldid=8431»