پرش به محتوا

پیش‌نویس:شخصیت‌پردازی فرهنگی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
imported>زهرا فاضل
imported>زهرا فاضل
خط ۵۲: خط ۵۲:
شخصیت فرهنگی بومی هم‌خوانی با نیازهای عاطفی و روانی مخاطب امروز را در نظر می‌گیرد. نسل کودک و نوجوان امروز با رسانه‌های دیجیتال، بازی‌های رایانه‌ای و کاراکترهای بین‌المللی رشد کرده است؛ بنابراین، طراحی شخصیت از لحاظ ظاهری، زبانی و رفتاری، سازگاری با ادبیات معاصر را حفظ کرده و در عین حال پیام‌های فرهنگی را به‌شکل درونی منتقل می‌سازد. برای مثال، قهرمان ایرانی می‌تواند در قالب کودک امروزی اما با روحیه‌ای شجاع، کنجکاو، عدالت‌طلب و مهربان طراحی شده و همراه و هم‌زبان نسل جدید باشد، نه موعظه‌گر. اصل اساسی در این بخش، جذابیت بدون از دست دادن معنا است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/6629079/%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%B9%D8%A7%D8%B7%D9%81%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%8 «شخصیت‌های بومی کلید پیوند عاطفی کودکان با فرهنگ ایرانی»، خبرگزاری مهر.]</ref>  
شخصیت فرهنگی بومی هم‌خوانی با نیازهای عاطفی و روانی مخاطب امروز را در نظر می‌گیرد. نسل کودک و نوجوان امروز با رسانه‌های دیجیتال، بازی‌های رایانه‌ای و کاراکترهای بین‌المللی رشد کرده است؛ بنابراین، طراحی شخصیت از لحاظ ظاهری، زبانی و رفتاری، سازگاری با ادبیات معاصر را حفظ کرده و در عین حال پیام‌های فرهنگی را به‌شکل درونی منتقل می‌سازد. برای مثال، قهرمان ایرانی می‌تواند در قالب کودک امروزی اما با روحیه‌ای شجاع، کنجکاو، عدالت‌طلب و مهربان طراحی شده و همراه و هم‌زبان نسل جدید باشد، نه موعظه‌گر. اصل اساسی در این بخش، جذابیت بدون از دست دادن معنا است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/6629079/%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%B9%D8%A7%D8%B7%D9%81%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%8 «شخصیت‌های بومی کلید پیوند عاطفی کودکان با فرهنگ ایرانی»، خبرگزاری مهر.]</ref>  
===نمادپردازی فرهنگی و استفاده از نشانه‌های بومی===
===نمادپردازی فرهنگی و استفاده از نشانه‌های بومی===
در الگوی بومی طراحی شخصیت، استفاده از نمادهای آشنا برای مخاطب ایرانی نقش اساسی دارد؛ از پوشش و رنگ‌ها گرفته تا معماری و لهجه و حتی نام‌گذاری. این عناصر ضمن حفظ جذابیت بصری، پیوند مخاطب با ریشه‌های فرهنگی خود را تقویت می‌کنند. نمونۀ موفق این رویکرد را می‌توان در انیمیشن شکرستان مشاهده کرد که با بهره‌گیری از زبان طنز و نمادهای ایرانی، فضایی بومی و در عین حال جهانی خلق کرده است. طراح شخصیت در این رویکرد درک می‌کند که فرهنگ در جزئیات پنهان است؛ یک واژه، یک لباس یا حتی نحوۀ سلام دادن می‌تواند حامل معناهای فرهنگی باشد.<ref>[https://civilica.com/doc/1960187/ پورپیرعلی و ادلان، «چگونگی بازنمایی عناصر فرهنگی در انیمیشن‌های ساخت ایران (مورد مطالعاتی: انیمیشن شکرستان و پهلوانان)»، 1402ش، چکیده.]</ref>  
در الگوی بومی طراحی شخصیت، استفاده از نمادهای آشنا برای مخاطب ایرانی نقش اساسی دارد؛ از پوشش و رنگ‌ها گرفته تا معماری و لهجه و حتی نام‌گذاری. این عناصر ضمن حفظ جذابیت بصری، پیوند مخاطب با ریشه‌های فرهنگی خود را تقویت می‌کنند. نمونۀ موفق این رویکرد را می‌توان در انیمیشن شکرستان مشاهده کرد که با بهره‌گیری از زبان طنز و نمادهای ایرانی، فضایی بومی و در عین حال جهانی خلق کرده است. طراح شخصیت در این رویکرد درک می‌کند که فرهنگ در جزئیات پنهان است؛ یک واژه، یک لباس یا حتی نحوۀ سلام دادن می‌تواند حامل معناهای فرهنگی باشد.<ref>[https://civilica.com/doc/1960187/ پورپیرعلی و ادلان، «چگونگی بازنمایی عناصر فرهنگی در انیمیشن‌های ساخت ایران (مورد مطالعاتی: انیمیشن شکرستان و پهلوانان)»، 1402ش، چکیده.]</ref>
===نمونۀ موردی (رویداد پارس آرا)===
رویداد ملی پارس آرا به‌عنوان طرحی نوآورانه در ایران، با هدف کشف، طراحی و بازارپردازی شخصیت‌های بومی برای کودکان و نوجوانان تلاش می‌کند تا میان سه عنصر فرهنگ، اقتصاد و زیست کودکانه پلی برقرار کرده و شخصیت‌های فرهنگی را از مرحلۀ خلق هنری به مرحلۀ زیست واقعی در جامعه و بازار برساند.<ref>[https://www.ibna.ir/news/498183/%D9%87%D8%AF%D9%81-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%A2%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C «هدف از مسابقۀ ملی پارس آرا بازارپردازی شخصیت مبتنی بر فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
 
==رویداد پارس آرا و ضرورت استمرار تولید==
==رویداد پارس آرا و ضرورت استمرار تولید==
رویداد پارس آرا، یک طرح نوآورانۀ ملی با هدف کشف، طراحی و بازارپردازی شخصیت‌های بومی برای کودکان و نوجوانان ایرانی است. این رویداد، تلاشی برای شناسایی چاه‌های نفت محتوایی (شخصیت‌های فرهنگی) است تا هنرمندان، شخصیت‌هایی برآمده از هویت اسلامی-ایرانی طراحی کرده و مهارت‌های تجاری‌سازی و بازاریابی فرهنگی را نیز فراگیرند.<ref>[https://www.ibna.ir/news/498183/%D9%87%D8%AF%D9%81-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%A2%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C «هدف از مسابقۀ ملی پارس آرا بازارپردازی شخصیت مبتنی بر فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ بارگذاری: 22 مهر 1402ش.]</ref>  
رویداد پارس آرا، یک طرح نوآورانۀ ملی با هدف کشف، طراحی و بازارپردازی شخصیت‌های بومی برای کودکان و نوجوانان ایرانی است. این رویداد، تلاشی برای شناسایی چاه‌های نفت محتوایی (شخصیت‌های فرهنگی) است تا هنرمندان، شخصیت‌هایی برآمده از هویت اسلامی-ایرانی طراحی کرده و مهارت‌های تجاری‌سازی و بازاریابی فرهنگی را نیز فراگیرند.<ref>[https://www.ibna.ir/news/498183/%D9%87%D8%AF%D9%81-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%A2%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C «هدف از مسابقۀ ملی پارس آرا بازارپردازی شخصیت مبتنی بر فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ بارگذاری: 22 مهر 1402ش.]</ref>  

نسخهٔ ۲۱ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۸:۱۸

شخصیت‌پردازی فرهنگی؛ آینۀ هویت، ابزار انتقال معنا و موتور محرک اقتصاد کاراکتر.

شخصیت‌پردازی فرهنگی یا شخصیت‌سازی فرهنگی، فراتر از تکنیکی هنری در حوزه‌های فرهنگی، به نقش بنیادین شخصیت‌ها در بازنمایی و شکل‌دهی به نظام اجتماعی و فرهنگی اشاره دارد. در بسیاری از جوامع، خلق و ترویج شخصیت‌ها به‌عنوان ابزاری استراتژیک برای انتقال پایدار ارزش‌ها، تولید معنای جمعی و تأثیرگذاری بر سبک زندگی تلقی می‌شود. در دیدگاه‌های فرهنگی-تربیتی استدلال می‌شود که حضور مؤثر این شخصیت‌ها در ساحت سرگرمی و رسانه می‌تواند به انتقال و نهادینه‌سازی ارزش‌های بنیادین مانند ارزش‌های بومی یا معنوی در زندگی روزمرۀ کودکان و نوجوانان کمک کرده و بر مسیر فرهنگی نسل آینده تأثیر بگذارد.

تعریف شخصیت‌پردازی فرهنگی

شخصیت‌پردازی فرهنگی به فرآیند خلق و بازنمایی شخصیت‌هایی گفته می‌شود که در بستر فرهنگ، ارزش‌ها و جهان‌بینی یک جامعه شکل گرفته و حامل پیام‌های هویتی، اجتماعی و اخلاقی آن فرهنگ هستند. در این نوع شخصیت‌پردازی، شخصیت نه‌تنها مجموعه‌ای از غرایز و صفات فردی بوده بلکه حاصل تعامل میان طبیعت درونی انسان و تجارب اکتسابی او در محیط فرهنگی و اجتماعی به‌شمار می‌آید.[۱]

همچنین، شخصیت فرهنگی، نمود عینی فرهنگ در رفتار، گفتار و سبک زندگی افراد بوده و از همین‌رو، در آثار هنری و محصولات فرهنگی، نقش یک «آینۀ فرهنگی» را ایفا می‌کند. خالق اثر فرهنگی با تکیه بر تخیل و درک عمیق از جامعه، شخصیت‌هایی می‌آفریند که می‌توانند همزمان واقعی و الهام‌بخش باشند؛ شخصیت‌هایی که گاه بازتاب انسان‌های عادی‌ بوده و گاه فراتر از واقعیت رفته و به اسطوره‌ها و نمادهای فرهنگی تبدیل می‌شوند.[۲]

در این چارچوب، شخصیت‌پردازی فرهنگی شیوه‌ای از بازنمایی هویت در زندگی روزمره است. از کودکی که با عروسک یا انیمیشنی بومی خو می‌گیرد تا بزرگسالی که ارزش‌های خود را از قهرمانان فرهنگی جامعه الهام می‌گیرد، همگی در یک زنجیرۀ شخصیت‌پردازی فرهنگی قرار دارند. به این معنا، هر شخصیت فرهنگی، حامل بخشی از حافظۀ جمعی و تجربۀ زیستۀ یک ملت است.[۳]

بافت جهانی و مدل‌های شخصیت‌پردازی فرهنگی

شخصیت‌پردازی فرهنگی پدیده‌ای جهانی است که در هر بستر فرهنگی، با رویکردها و اهداف متفاوتی دنبال می‌شود. از مهمترین شخصیت‌پردازی‌های فرهنگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مدل آمریکایی

این مدل که اغلب توسط شرکت‌هایی همچون دیزنی، پیکسار و مارول پیشگام شده، بر جذابیت بصری، روایت جهانی و همه‌پسند و اقتصاد کاراکتر تمرکز دارد. هدف اصلی در این رویکرد، خلق شخصیت‌هایی با پتانسیل تجاری و فراگیر بوده که بتوانند در زنجیره‌ای از محصولات مانند فیلم، پوشاک، شهربازی و اسباب‌بازی ثروت‌آفرینی کنند. تمرکز بر مفاهیمی همچون فردگرایی، قهرمان‌گرایی و کشمکش خیر و شر، از ویژگی‌های بارز این مدل است.[۴]

مدل ژاپنی

این مدل در قالب انیمه و مانگا ظهور کرده، بر عمق‌بخشی به شخصیت‌ها، پرداختن به مفاهیم فلسفی و هستی‌شناسانه مانند تنهایی، مسئولیت و تعهد و نیز بازنمایی فرهنگ بومی ژاپن تمرکز دارد. شخصیت‌ها اغلب دارای تعارضات درونی پیچیده بوده و بر خلاف مدل آمریکایی، بیشتر بر روابط اجتماعی، ارزش‌های جمع‌گرایانه و ساختارهای سنتی تأکید دارد.[۵]

مدل ایرانی

در ایران، شخصیت‌پردازی فرهنگی ریشه‌ای عمیق در فرهنگ اسلامی-ایرانی داشته و سیاست‌گذاران و نظریه‌پردازان فرهنگی بر نقش آن به‌عنوان ابزار تربیت و الگوپذیری تأکید می‌کنند. در این دیدگاه، هدف از خلق شخصیت‌های بومی، تنها سرگرمی نبوده بلکه بازتاب‌دهندۀ ارزش‌های معنوی، اخلاقی و تمدنی هستند تا کودکان و نوجوانان با الگوهایی از دل فرهنگ خود همذات‌پنداری کنند.[۶]

اهمیت شخصیت‌پردازی فرهنگی

شکل‌دهی به هویت و تربیت نسل

شخصیت‌پردازی فرهنگی در جهان امروز به یکی از مؤثرترین ابزارهای شکل‌دهی هویت فردی و جمعی تبدیل شده است. در عصر سلطۀ رسانه و صنعت سرگرمی، شخصیت‌ها نقش حاملان نرم قدرت فرهنگی را ایفا کرده و از طریق فیلم، انیمیشن، بازی و محصولات روزمره بر ذهن و رفتار نسل‌ها اثر می‌گذارند. سیاست‌گذاران فرهنگی در ایران بر خلق شخصیت‌های بومی تمرکز دارند؛ شخصیت‌هایی که علاوه بر جذابیت هنری، بازتاب‌دهندۀ ارزش‌های ایرانی، اسلامی و تمدنی باشند تا کودکان و نوجوانان با الگوهایی از دل فرهنگ خود همذات‌پنداری کنند.[۷]

ثروت‌آفرینی فرهنگی

شخصیت‌پردازی فرهنگی علاوه بر نقش هویت‌ساز، بُعد اقتصادی نیز داشته و می‌تواند به «اقتصاد کاراکتر» منتهی شود. یک شخصیت موفق، پایه‌گذار زنجیره‌ای از محصولات فرهنگی و تجاری است؛ از انیمیشن و کتاب تا پوشاک و لوازم‌التحریر. تجربۀ جهانی نشان می‌دهد که شخصیت‌سازی هوشمندانه، در کنار فرهنگ‌سازی، ثروت‌سازی نیز می‌کند.[۸] در ایران نیز ظرفیت‌های فراوانی برای این کار وجود دارد؛ از چهره‌های تاریخی و دینی مانند زنان شاهنامه و ائمۀ اطهار تا قهرمانان معاصر همچون شهید حاج قاسم سلیمانی که نماد ایمان، شجاعت و خدمت هستند. بازآفرینی این چهره‌ها در قالب‌های فرهنگی، روح خودباوری، معنویت و اقتدار فرهنگی را در جامعه تقویت می‌کند.[۹]

شیوه‌های شخصیت‌پردازی و انتقال پیام فرهنگی

شیوه‌های شخصیت‌پردازی، تکنیک‌هایی هستند که خالق اثر فرهنگی برای زنده‌کردن یک کاراکتر و القای ویژگی‌های هویتی و رفتاری او به مخاطب استفاده می‌کند.

شخصیت‌پردازی فرهنگی مستقیم (ذهنیت آشکار)

در این شیوه، ویژگی‌ها، انگیزه‌ها، افکار یا احساسات درونی شخصیت، به‌صورت آشکار و بدون واسطه به مخاطب منتقل می‌شود؛ مانند توصیف ذهنیت شخصیت در ادبیات، واگویه‌های درونی یا بیان مستقیم عقاید در مصاحبه‌های سینمایی. این شیوه برای نشان دادن دنیای پیچیدۀ درونی شخصیت، مانند تنهایی یا تعارض‌های هویتی، کاربرد دارد.[۱۰]

شخصیت‌پردازی فرهنگی غیرمستقیم

در این شیوه، مخاطب با مشاهدۀ رفتار، گفتار و تعاملات شخصیت، خود به ویژگی‌های درونی او پی می‌برد. این روش، شخصیت‌ها را واقعی‌تر و باورپذیرتر می‌کند:

  1. کنش و رفتار: شخصیت با عمل خود تعریف می‌شود. رفتارهایی مانند حفظ عزت نفس در شکست یا کمک به دیگران، به‌صورت مستقیم ارزش‌های اخلاقی شخصیت را نشان می‌دهد.[۱۱]
  2. گفت‌وگو و زبان: نحوۀ صحبت کردن مانند انتخاب کلمات، لهجه، اصطلاحات و لحن، ویژگی‌های درونی و طبقۀ اجتماعی شخصیت را متمایز می‌کند. برای مثال، در سریال‌ها و تئاترهای بومی، استفاده از لهجه‌ها و ضرب‌المثل‌های محلی، هویت فرهنگی شخصیت را تثبیت می‌کند.[۱۲]
  3. توصیف ظاهر و پوشش: ظاهر از جمله چهره، لباس، آرایش و وسایل همراه، نخستین القاکنندۀ صفات درونی، وضعیت اجتماعی و ایمان شخصیت است. برای مثال، در طراحی کاراکتر انیمیشن و بازی، نوع پوشش و ظاهر فیزیکی مانند استفاده از لباس محلی یا نمادهای مذهبی، حامل پیام فرهنگی و هویتی است.[۱۳]
  4. نام‌گذاری: انتخاب نامی متناسب با شخصیت مانند «آقای امین» برای فرد درستکار یا برعکس، نامی متضاد برای ایجاد طنز یا تعارض مانند نام «آقای دانا» برای فردی نادان. در ادبیات کودک و انیمیشن‌ها، نام‌گذاری ساده و هدفمند، درک مخاطب از شخصیت را تسهیل می‌کند.[۱۴]

شخصیت‌پردازی بصری و شنیداری

در رسانه‌های چندرسانه‌ای، تکنیک‌های بصری و شنیداری برای انتقال سریع پیام هویتی ضروری هستند:

  1. زبان رنگ: استفاده از رنگ‌های نمادین مانند آبی فیروزه‌ای یا قرمز ایرانی در پوشش یا محیط شخصیت، پیام‌های فرهنگی خاصی را منتقل می‌کند.[۱۵] همچنین، با توجه به پژوهش‌های صورت‌گرفته در ایران، کودکان ایرانی، رنگ آبی را در میان رنگ‌های سرد و رنگ زرد را در میان رنگ‌های گرم ترجیح می‌دهند.[۱۶]
  2. طراحی فرم:[۱۷] استفاده از اشکال هندسی مانند مثلث برای پویایی و قهرمانی و دایره برای مهربانی، به‌منظور انتقال فوری ویژگی‌های شخصیتی در انیمیشن و بازی به‌کار می‌رود.[۱۸]
  3. صدا و موسیقی: نقش دوبلاژ، لهجه مانند استفاده از لهجه‌های بومی در شکرستان و نیز موسیقی زمینه‌ای در تثبیت هویت و حس درونی شخصیت کلیدی است.[۱۹]

فناوری، رسانه و تولید شخصیت در زیست معاصر

در دنیای امروز، فناوری و رسانه‌های دیجیتال نقش تعیین‌کننده‌ای در ساخت، بازنمایی و انتشار شخصیت‌های فرهنگی دارند. شخصیت‌ها دیگر تنها به قالب‌های سنتی مانند کتاب یا تلویزیون محدود نبوده و در انیمیشن، بازی‌های ویدئویی، شبکه‌های اجتماعی و واقعیت مجازی (VR) حضور فعال دارند.

فناوری‌های نرم[۲۰] و شخصیت‌های تعاملی

فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، طراحی گرافیک سه‌بعدی و محتوای تعاملی، امکان خلق شخصیت‌هایی را فراهم کرده‌اند که از حالت ایستا خارج شده و می‌توانند با مخاطب تعامل فعال داشته باشند. این تحول که گاهی به آن تکنولوژی‌های نرم نیز گفته می‌شود، سبب شده تا شخصیت‌ها به یک تجربۀ زیستی کاربر تبدیل شده و در پلتفرم‌های مختلف هویت خود را حفظ کنند.[۲۱] از نمونه‌های جهانی این پدیده می‌توان به «وی تیوبرها»[۲۲] در ژاپن یا شخصیت‌های هوش مصنوعی در بازی‌های نقش‌آفرینی اشاره کرد که به‌صورت مستقیم بر الگوهای رفتاری طرفداران اثر می‌گذارند. در ایران نیز تلاش‌هایی در قالب پروژه‌هایی نظیر شخصیت‌های دیجیتال یا بازی‌های بومی مانند حماسۀ سیاوش برای ترکیب فناوری و ارزش‌های فرهنگی با هدف الگوآفرینی صورت گرفته است.[۲۳]

شبکه‌های اجتماعی و انتقال ارزش‌ها

شبکه‌های اجتماعی فضایی نوین برای خلق و ترویج شخصیت‌های فرهنگی واقعی یا مجازی فراهم کرده‌اند که از طریق تعامل مستقیم با مخاطبان گسترده، به‌ویژه نسل جوان، قادر به انتقال سبک زندگی، الگوهای رفتاری و ارزش‌های فرهنگی هستند.[۲۴] در زیست دیجیتال امروز، این پلتفرم‌ها به بستری قدرتمند برای نهادینه‌سازی الگوهای رفتاری خاص تبدیل می‌شوند. برای مثال، در ایران، معرفی شخصیت‌هایی با محوریت قهرمانان ملی یا دینی در پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام یا روبیکا، برای ترویج سبک زندگی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی-ایرانی مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، تأثیرگذاری اینفلوئنسرهای دیجیتال و شخصیت‌های برند در سطح جهانی، این فضا را به بستر اصلی انتقال نرم قدرت فرهنگی و اقتصادی تبدیل کرده است.[۲۵]

ضرورت پیوست فرهنگی و اقتصاد کاراکتر

پایداری و ماندگاری یک شخصیت فرهنگی نیازمند پشتوانۀ اقتصادی قوی و توازن با ارزش‌های اجتماعی است. موفقیت کاراکترهایی همچون کلاه قرمزی در ایران، یا شخصیت‌های جهانی مانند میکی ماوس، بر ضرورت استمرار، نوآوری و حمایت اقتصادی از برند شخصیت تأکید دارد. در رویکردهای ارزش‌محور، بر اهمیت پیوست فرهنگی نیز تأکید می‌شود تا محتوا با ارزش‌های اخلاقی و دینی جامعه هماهنگ باشد اما این هدف‌گذاری فرهنگی باید با حفظ جذابیت هنری و قدرت اقتصادی همراه باشد؛ زیرا در رقابت بازار جهانی، جذابیت عامل اصلی بقا در کنار انتقال ارزش‌ها است.[۲۶]

الگوی بومی طراحی شخصیت فرهنگی

الگوی بومی طراحی شخصیت فرهنگی در ایران، بر پیوند سه رکن اصلی استوار است: هویت اسلامی-ایرانی، نیازهای نسل امروز و زبان رسانه‌ای معاصر. این الگو تلاش می‌کند تا میان سنت و نوگرایی، معنا و فناوری و آرمان و واقعیت، تعادل برقرار کند.

ریشه‌یابی در هویت

نخستین گام در طراحی شخصیت فرهنگی، شناخت ریشه‌های هویتی جامعۀ ایرانی است. این هویت از سه سرچشمۀ تاریخی و فرهنگی شکل گرفته است: فرهنگ باستانی و اسطوره‌ای ایران، معارف اسلامی و سیرۀ اهل‌بیت و ارزش‌های انقلابی و مقاومت معاصر. شخصیت فرهنگی بومی بازتابی از این سه لایه را ارائه می‌دهد؛ برای نمونه، پهلوان رستم نماد قدرت و خرد ایرانی است،[۲۷] حضرت زینب نمونۀ صبر و ایستادگی در فرهنگ اسلامی بوده[۲۸] و حاج قاسم سلیمانی چهرۀ معاصر پیونددهندۀ این دو میراث در قالب انسان مؤمن و کنشگر است. این ریشه‌یابی، از تبدیل شخصیت به یک ظاهر تزیینی جلوگیری کرده و به او روح فرهنگی می‌بخشد.[۲۹]

طراحی براساس نیازهای روانی و نسلی

شخصیت فرهنگی بومی هم‌خوانی با نیازهای عاطفی و روانی مخاطب امروز را در نظر می‌گیرد. نسل کودک و نوجوان امروز با رسانه‌های دیجیتال، بازی‌های رایانه‌ای و کاراکترهای بین‌المللی رشد کرده است؛ بنابراین، طراحی شخصیت از لحاظ ظاهری، زبانی و رفتاری، سازگاری با ادبیات معاصر را حفظ کرده و در عین حال پیام‌های فرهنگی را به‌شکل درونی منتقل می‌سازد. برای مثال، قهرمان ایرانی می‌تواند در قالب کودک امروزی اما با روحیه‌ای شجاع، کنجکاو، عدالت‌طلب و مهربان طراحی شده و همراه و هم‌زبان نسل جدید باشد، نه موعظه‌گر. اصل اساسی در این بخش، جذابیت بدون از دست دادن معنا است.[۳۰]

نمادپردازی فرهنگی و استفاده از نشانه‌های بومی

در الگوی بومی طراحی شخصیت، استفاده از نمادهای آشنا برای مخاطب ایرانی نقش اساسی دارد؛ از پوشش و رنگ‌ها گرفته تا معماری و لهجه و حتی نام‌گذاری. این عناصر ضمن حفظ جذابیت بصری، پیوند مخاطب با ریشه‌های فرهنگی خود را تقویت می‌کنند. نمونۀ موفق این رویکرد را می‌توان در انیمیشن شکرستان مشاهده کرد که با بهره‌گیری از زبان طنز و نمادهای ایرانی، فضایی بومی و در عین حال جهانی خلق کرده است. طراح شخصیت در این رویکرد درک می‌کند که فرهنگ در جزئیات پنهان است؛ یک واژه، یک لباس یا حتی نحوۀ سلام دادن می‌تواند حامل معناهای فرهنگی باشد.[۳۱]

نمونۀ موردی (رویداد پارس آرا)

رویداد ملی پارس آرا به‌عنوان طرحی نوآورانه در ایران، با هدف کشف، طراحی و بازارپردازی شخصیت‌های بومی برای کودکان و نوجوانان تلاش می‌کند تا میان سه عنصر فرهنگ، اقتصاد و زیست کودکانه پلی برقرار کرده و شخصیت‌های فرهنگی را از مرحلۀ خلق هنری به مرحلۀ زیست واقعی در جامعه و بازار برساند.[۳۲]

رویداد پارس آرا و ضرورت استمرار تولید

رویداد پارس آرا، یک طرح نوآورانۀ ملی با هدف کشف، طراحی و بازارپردازی شخصیت‌های بومی برای کودکان و نوجوانان ایرانی است. این رویداد، تلاشی برای شناسایی چاه‌های نفت محتوایی (شخصیت‌های فرهنگی) است تا هنرمندان، شخصیت‌هایی برآمده از هویت اسلامی-ایرانی طراحی کرده و مهارت‌های تجاری‌سازی و بازاریابی فرهنگی را نیز فراگیرند.[۳۳] پارس‌آرا میان سه عنصر فرهنگ، اقتصاد و زیست کودکانه پلی برقرار می‌کند تا شخصیت‌های فرهنگی از سطح خلق هنری به مرحلۀ زیست واقعی در جامعه و بازار رسیده و الگویی الهام‌بخش برای سبک زندگی کودکان ایرانی بسازند. این تجربه نشان می‌دهد که می‌توان با ترکیب دانش هنری و اقتصاد خلاق، به خلق شخصیت‌هایی دست یافت که هم فرهنگ‌ساز بوده و هم در چرخۀ اقتصادی پایدار باقی بمانند.[۳۴]

آسیب‌شناسی شخصیت‌پردازی فرهنگی در ایران

هرچند ظرفیت‌های فراوانی برای خلق شخصیت‌های بومی در ایران وجود دارد اما این فرآیند با چالش‌ها و آسیب‌هایی روبرو است که مانع از نهادینه‌سازی شخصیت‌های فرهنگی در سبک زندگی مردم می‌شود.

فقدان استمرار تولید و سامان‌دهی در چرخۀ تولید

یکی از آسیب‌های مهم در شخصیت‌پردازی فرهنگی در ایران، فقدان برنامه‌ریزی بلندمدت و پیوستگی تولید است. در بسیاری از موارد، خلق یک شخصیت فرهنگی با ایده‌ای قوی آغاز می‌شود اما در میانۀ راه متوقف شده یا فاقد یک برنامۀ زمانی مشخص برای حضور مستمر در رسانه‌های گوناگون است. این توقف و گسست باعث می‌شود شخصیت نتواند ارتباط مؤثر و پایداری با مخاطب برقرار کند و جایگاهی در زیست روزمرۀ او به‌دست آورد. حل این چالش مستلزم تعریف برنامه‌ای بلندمدت، حجم کاری مشخص و تولید محتوا در رسانه‌های متعدد است تا شخصیت به‌مرور به برندی فرهنگی و ماندگار تبدیل شود.[۳۵]

ضعف در انتقال هویت و اقتدار فرهنگی

گاهی شخصیت‌های طراحی‌شده در حوزۀ کودک و نوجوان جذابیت ظاهری دارند اما در انتقال بازتاب عمیق هویت اسلامی-ایرانی یا فرهنگ بومی ناتوان هستند. این ضعف سبب می‌شود شخصیت نتواند حامل پیام هویتی قوی بوده یا حس همخوانی را در مخاطب ایجاد کند. برای رفع این نقیصه، شخصیت‌پردازی، مبتنی بر یک روایت هویتی مستحکم و ریشه‌دار در تاریخ و ارزش‌های جامعه است. این یعنی شخصیت باید از نظر مضمون، رفتار، گفتار و محصولات جانبی با معیارهای فرهنگی همخوان باشد تا مخاطب او را به‌عنوان بخشی از سبک زندگی خود پذیرفته و احساس تعلق کند.[۳۶]

عدم فعال‌سازی به زنجیرۀ ارزش اقتصادی

شخصیت فرهنگی زمانی می‌تواند دوام و بقا داشته باشد که با یک زنجیرۀ تولید اقتصادی و بازارپردازی همراه شود؛ در غیر این صورت، در قالبی محدود باقی مانده و بودجه، توجه و استمرار لازم را نخواهد داشت. لازم است از همان مرحلۀ خلق شخصیت، تفکر به زنجیرۀ فرهنگی-تجاری مدنظر قرار گیرد؛ مانند تولید لوازم‌التحریر، عروسک، بازی و محصولات جانبی پیرامون شخصیت. علاوه بر آن، توجه به مدل تجاری و توان مالی تولید ضروری است تا صنعت فرهنگی بتواند آن شخصیت را به‌عنوان یک برند فرهنگی-اقتصادی تثبیت کند و از وابستگی به بودجه‌های دولتی صرف فاصله بگیرد.[۳۷]

پانویس

  1. ↑ رضایی، «به شخصیت‌پردازی در راستای مکتب سلیمانی نیاز داریم»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  2. ↑ یونسی، هنر داستان نویسی، 1341ش، ص22.
  3. ↑ آزاددل و دیگران، «بررسی و تطبیق عنصر شخصیت‌پردازی در رمان‌ها "اللص و الکلاب" اثر نجیب محفوظ و "بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم" اثر نادر ابراهیمی»، 1395ش، ص580.
  4. ↑ «بازارپردازی فرهنگی/ نیمۀ پنهان درآمدزایی در صنعت سینما و انیمیشن»، وب‌سایت نمافر.
  5. ↑ بهمنی، «انیمه، بازتابی از فرهنگ ژاپن»، وب‌سایت سایبرپروژه.
  6. ↑ «شخصیت‌های بومی کلید پیوند عاطفی کودکان با فرهنگ ایرانی»، خبرگزاری مهر.
  7. ↑ رازدشت تازکند، «سیاست‌گذاران فرهنگی خیلی دیر به بحث شخصیت‌پردازی فرهنگی ورود کردند»، خبرگزاری مهر.
  8. ↑ رازدشت تازکند، «سیاست‌گذاران فرهنگی خیلی دیر به بحث شخصیت‌پردازی فرهنگی ورود کردند»، خبرگزاری مهر.
  9. ↑ «شخصیت‌پردازی مهمترین نیاز برای تولید محصولات فرهنگی است»، خبرگزاری ایرنا.
  10. ↑ آزاددل و دیگران، «بررسی و تطبیق عنصر شخصیت‌پردازی در رمان‌ها "اللص و الکلاب" اثر نجیب محفوظ و "بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم" اثر نادر ابراهیمی»، 1395ش، ص589-590.
  11. ↑ ایرانی، هنر رمان، ج1، 1364ش، ص200.
  12. ↑ میرصادقی، عناصر داستان، 1376ش، ص465.
  13. ↑ آزاددل و دیگران، «بررسی و تطبیق عنصر شخصیت‌پردازی در رمان‌ها "اللص و الکلاب" اثر نجیب محفوظ و "بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم" اثر نادر ابراهیمی»، 1395ش، ص595-596.
  14. ↑ نصر اصفهانی و شمعی، «تحلیل عنصر شخصیت در رمان جای خالی سلوچ»، 1386ش، ص164.
  15. ↑ زریابی یکتا، «شاخص‌های طراحی بصری شخصیت در انیمیشن‌های تلویزیونی از دید مخاطبین کودک»، 1401ش، ص77-79.
  16. ↑ زریابی یکتا، «شاخص‌های طراحی بصری شخصیت در انیمیشن‌های تلویزیونی از دید مخاطبین کودک»، 1401ش، ص92.
  17. ↑ Shape language.
  18. ↑ زریابی یکتا، «شاخص‌های طراحی بصری شخصیت در انیمیشن‌های تلویزیونی از دید مخاطبین کودک»، 1401ش، ص71.
  19. ↑ درگاهی و سربخش ، «تحلیل نقش صدا و موسیقی روایی در انیمیشن‌های سینمایی موزیکال ایرانی (با مطالعۀ موردی انیمیشن ببعی قهرمان)»، 1404ش، چکیده.
  20. ↑ Soft Technologies.
  21. ↑ «نقش فناوری‌های نرم در توسعۀ اقتصاد فرهنگی»، وب‌سایت جهاد دانشگاهی.
  22. ↑ VTubers یک شخصیت مجازی آنلاین است که می‌تواند شامل افراد و شخصیت‌های واقعی باشد و با اهداف بازاریابی یا تبلیغ مشاغل و شخصیت‌ها ایجاد شود.
  23. ↑ «چگونه قهرمانان ملی را به کودکانمان معرفی کنیم؟»، وب‌سایت تبیان.
  24. ↑ فراهانی و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی نقش شبکه‌های اجتماعی در سبک زندگی اسلامی ایرانی از دیدگاه شهروندان و مدیران فرهنگی شهر تهران»، 1397ش، ص78-79.
  25. ↑ «چگونه قهرمانان ملی را به کودکانمان معرفی کنیم؟»، وب‌سایت تبیان.
  26. ↑ «تأثیرات بازارسازی فرهنگی»، وب‌سایت ایران نوشت.
  27. ↑ ترک بیاتانی، «رستم؛ نماد شجاعت، وفاداری و خردمندی و پهلوانی»، خبرگزاری ایرنا.
  28. ↑ «صبر و پایداری حضرت زینب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  29. ↑ «حاج قاسم سلیمانی و مکتب مقاومت اسلامی»، خبرگزاری ایرنا.
  30. ↑ «شخصیت‌های بومی کلید پیوند عاطفی کودکان با فرهنگ ایرانی»، خبرگزاری مهر.
  31. ↑ پورپیرعلی و ادلان، «چگونگی بازنمایی عناصر فرهنگی در انیمیشن‌های ساخت ایران (مورد مطالعاتی: انیمیشن شکرستان و پهلوانان)»، 1402ش، چکیده.
  32. ↑ «هدف از مسابقۀ ملی پارس آرا بازارپردازی شخصیت مبتنی بر فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است»، خبرگزاری ایبنا.
  33. ↑ «هدف از مسابقۀ ملی پارس آرا بازارپردازی شخصیت مبتنی بر فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ بارگذاری: 22 مهر 1402ش.
  34. ↑ «فقر تولید محتوای فرهنگی برای کودکان و نوجوانان/ نقش رویداد پارس آرا در خلق شخصیت»، خبرگزاری ایسنا.
  35. ↑ «بازارپردازی فرهنگی/ نیمۀ پنهان درآمدزایی در صنعت سینما و انیمیشن»، وب‌سایت نمافر.
  36. ↑ نریمانی، «حکمرانی در مواجهه با چالش‌های فرهنگی ایران: آینده، راهکارها و راهبردها»، 1403ش، چکیده.
  37. ↑ «بازارپردازی فرهنگی/ نیمۀ پنهان درآمدزایی در صنعت سینما و انیمیشن»، وب‌سایت نمافر.
دیدگاه‌های ارزیابان

منابع

  • آزاددل، عادل و دیگران، «بررسی و تطبیق عنصر شخصیت‌پردازی در رمان‌ها "اللص و الکلاب" اثر نجیب محفوظ و "بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم" اثر نادر ابراهیمی»، یازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه گیلان، 1395ش.
  • آقاجان‌پور، علی‌اکبر و دیگران، «بررسی ویژگی‌های مهم ادبیات کودک و نوجوان و نقش ادبیات حماسی در افزایش علاقه‌مندی کودکان به شعر و ادبیات»، یازدهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات بین رشته‌ای در مدیریت و مهندسی، 1403ش.
  • احمدی، حبیب و دیگران، «بازنمایی اجتماعی در شاهنامه فردوسی (بررسی هویت فرهنگی- اجتماعی نهاد خانوادۀ ایرانیان از نگاه فردوسی)»، زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 4، شمارۀ 2، 1391ش.
  • ایرانی، ناصر، هنر رمان، تهران، آبانگاه، 1364ش.
  • «بازارپردازی فرهنگی/ نیمۀ پنهان درآمدزایی در صنعت سینما و انیمیشن»، وب‌سایت نمافر، تاریخ بارگذاری: 25 مهر 1400ش.
  • پورپیرعلی، پروین و ادلان، حسین، «چگونگی بازنمایی عناصر فرهنگی در انیمیشن‌های ساخت ایران (مورد مطالعاتی: انیمیشن شکرستان و پهلوانان)»، سومین کنفرانس بین‌المللی معماری، عمران، شهرسازی، محیط‌زیست و افق‌های هنر اسلامی در بیانیۀ گام دوم انقلاب، 1402ش.
  • «تأثیرات بازارسازی فرهنگی»، وب‌سایت ایران نوشت، تاریخ بارگذاری: 5 بهمن 1398ش.
  • ترک بیاتانی، آسیه، «رستم؛ نماد شجاعت، وفاداری و خردمندی و پهلوانی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 20 تیر 1403ش.
  • جوانشیر، عباس و دیگران، «نقش اراده و اختیار در پدیدآیی و تحول شخصیت»، دوفصلنامۀ قرآن و علم، دورۀ 15، شمارۀ 28، 1400ش.
  • «چگونه قهرمانان ملی را به کودکانمان معرفی کنیم؟»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بارگذاری: 8 دی 1399ش.
  • «حاج قاسم سلیمانی و مکتب مقاومت اسلامی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 13 دی 1399ش.
  • «خلافت انسان در زمین»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بارگذاری: 27 آبان 1398ش.
  • درگاهی، پردیس و سربخش، رضا، «تحلیل نقش صدا و موسیقی روایی در انیمیشن‌های سینمایی موزیکال ایرانی (با مطالعۀ موردی انیمیشن ببعی قهرمان)»، نخستین همایش ملی مطالعات پویانمایی و فیلم کودک و نوجوان، 1404ش.
  • «دیپلماسی فرهنگی در عصر جهانی شدن»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 19 آبان 1404ش.
  • رازدشت تازکند، زینب، «سیاست‌گذاران فرهنگی خیلی دیر به بحث شخصیت‌پردازی فرهنگی ورود کردند»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 23 دی 1402ش.
  • رضایی، فریبا، «به شخصیت‌پردازی در راستای مکتب سلیمانی نیاز داریم»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ بازدید: 17 آبان 1404ش.
  • زریابی یکتا، حسن، «شاخص‌های طراحی بصری شخصیت در انیمیشن‌های تلویزیونی از دید مخاطبین کودک»، رسانه‌های دیداری و شنیداری، دورۀ 16، شمارۀ 44، 1401ش.
  • «سردار شهید سلیمانی به‌عنوان یک الگو و نماد ارزشی برای جوانان است»، خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ بارگذاری: 13 دی 1403ش.
  • «شخصیت‌پردازی مهمترین نیاز برای تولید محصولات فرهنگی است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 7 بهمن 1396ش.
  • «شخصیت‌های بومی کلید پیوند عاطفی کودکان با فرهنگ ایرانی»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 29 مهر 1404ش.
  • صاحب اختیاری، بهروز، «عقل و عشق در ادب و عرفان فارسی»، کیهان اندیشه، شمارۀ 29، 1369ش.
  • «صبر و پایداری حضرت زینب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تارخی بازدید: 20 آبان 1404ش.
  • «طبقه‌بندی مفاهیم اخلاقی در شاهنامۀ فردوسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 19 آبان 1404ش.
  • «کودکان از رفتار دیگران الگو می‌گیرند نه از دستورات اخلاقی آنان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 27 مهر 1381ش.
  • فراهانی، محمد و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی نقش شبکه‌های اجتماعی در سبک زندگی اسلامی ایرانی از دیدگاه شهروندان و مدیران فرهنگی شهر تهران»، تحقیقات رسانه، شمارۀ 2، 1397ش.
  • «فقر تولید محتوای فرهنگی برای کودکان و نوجوانان/ نقش رویداد پارس آرا در خلق شخصیت»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: 19 تیر 1403ش.
  • میرصادقی، جمال، عناصر داستان، چ3، تهران، سخن، 1376ش.
  • نریمانی، امیررضا، «حکمرانی در مواجهه با چالش‌های فرهنگی ایران: آینده، راهکارها و راهبردها»، اولین کنفرانس ملی حکمرانی و نظام سیاست‌گذاری فرهنگی، 1403ش.
  • نصر اصفهانی، محمدرضا و شمعی، میلاد، «تحلیل عنصر شخصیت در رمان جای خالی سلوچ»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 5، 1386ش.
  • «نقش فناوری‌های نرم در توسعۀ اقتصاد فرهنگی»، وب‌سایت جهاد دانشگاهی، تاریخ بارگذاری: 21 تیر 1398ش.
  • یونسی، ابراهیم، هنر داستان نویسی، تهران، امیرکبیر، 1341ش.
  • «هدف از مسابقۀ ملی پارس آرا بازارپردازی شخصیت مبتنی بر فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ بارگذاری: 22 مهر 1402ش.
  • همتیان، هادی و همتیان، مهدی، «بررسی تأثیر مبانی انسان‌شناختی اسلامی بر نظام تربیتی اسلام در اندیشه علامه مصباح یزدی»، فصلنامۀ پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی، دورۀ 4، شمارۀ 1، 1402ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:شخصیت‌پردازی_فرهنگی&oldid=8336»