پرش به محتوا

پیش‌نویس:اشتغال زنان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
imported>قاسم ابراهیمی پور
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>قاسم ابراهیمی پور
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۶: خط ۶:


==تاریخچه اشتغال زنان==
==تاریخچه اشتغال زنان==
زنان از زمان‌های دور تا به امروز علاوه بر خانه داری در [[فعالیت اقتصادی زن مسلمان|فعالیت‌های اقتصادی،]] مختلفی مثل کشاورزی، گله‌داری، صنایع‌دستی و حتی امور نظامی در کنار مردان حضور داشتند. از آنجا که خانه در گذشته خاستگاه تمام امور اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی بود و اساسا تفکیکی بین نهاد خانواده و نهاد اقتصاد وجود نداشت، اشتغال و کسب درآمد موضوعیتی نداشت. با وقوع انقلاب صنعتی در اروپا و تبدیل کارگاه‌های خانگی به کارخانه، جایگزینی نیروی انسانی با ماشین، جداشدن سپهر عمومی و خصوصی، از بین رفتن کارکردهای اقتصادی خانواده و افزایش اوقات فراغت زنان و همچنین تغییرات فکری-فلسفی و سیاسی در جهان مدرن بحث حقوق شهروندی، کسب مالکیت و انجام فعالیت اقتصادی اهمیت زیادی کسب کرد. از طرفی حضور گسترده زنان در سطوح تحصیلی بالاتر، حضور زنان در فعالیت‌های تولیدی و ظهور شعارهای برابری جنسیتی و عدالت جنسیتی زمینه را هر چه بیشتر برای اشتغال زنان فراهم کرد.<ref>[https://qjss.atu.ac.ir/article_5143_e9d888415e835c4c66a477e3314c821a.pdf جارالهی، «عذرا،تاریخچه اشتغال زن در ایران»، 1372ش، ص250] </ref>   
زنان از زمان‌های دور تا به امروز علاوه بر خانه داری در [[فعالیت اقتصادی زن مسلمان|فعالیت‌های اقتصادی،]] مختلفی مثل کشاورزی، گله‌داری، صنایع‌دستی و حتی امور نظامی در کنار مردان حضور داشتند. از آنجا که خانه در گذشته خاستگاه تمام امور اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی بود و اساسا تفکیکی بین نهاد خانواده و نهاد اقتصاد وجود نداشت، اشتغال و کسب درآمد موضوعیتی نداشت. با وقوع انقلاب صنعتی در اروپا و تبدیل کارگاه‌های خانگی به کارخانه، جایگزینی نیروی انسانی با ماشین، جداشدن سپهر عمومی و خصوصی، از بین رفتن کارکردهای اقتصادی خانواده و افزایش اوقات فراغت زنان و همچنین تغییرات فکری-فلسفی و سیاسی در جهان مدرن بحث حقوق شهروندی، کسب مالکیت و انجام فعالیت اقتصادی اهمیت زیادی کسب کرد. از طرفی حضور گسترده زنان در سطوح تحصیلی بالاتر، حضور زنان در فعالیت‌های تولیدی و ظهور شعارهای برابری جنسیتی و عدالت جنسیتی زمینه را هر چه بیشتر برای اشتغال زنان فراهم کرد.<ref>[https://qjss.atu.ac.ir/article_5143_e9d888415e835c4c66a477e3314c821a.pdf جارالهی، «عذرا،تاریخچه اشتغال زن در ایران»، 1372ش، ص250] </ref>
 
اشتغال زنان از همان ابتدا و در عصر ظهور اسلام وجود داشته و مواردی از آن به چشم می‌خورد. عبدالله بن مسعود که نابینا و ناتوان شده بود همسرش برای تأمین معیشت [[خانواده]]، [[صنایع دستی|صنایع‌دستی]] می‌ساخت و می‌فروخت. زینب حولاء معروف به عطاره، به خانه‌های اهل مدینه سر می‌زد و [[عطر]] می‌فروخت.<ref>العسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، 1414ق، ج8، ص154.</ref> ام‌عطیه انصاری نیز به [[آرایشگری زنانه|آرایشگری]] مشغول بود.<ref>[https://lib.eshia.ir/27311/15/367 کلینی، الکافی، 1429ق، ج15، ص367.]</ref> [[حضرت محمد|حضرت محمد]] نیز در روزهای [[عید فطر]] و [[عید قربان|قربان]] به زنان اجازه می‌داد تا برای فروش اجناس‌شان و کسب روزی حلال، بساط خود را در کوچه و خیابان پهن کنند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/3/287 طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ق، ج3، ص287.]</ref> همچنین کارهایی مانند [[مامایی]] و تعلیم و [[تربیت]] از اموری بود که زنان به آن مشغول بودند و وجود احکام شرعی مربوط به مکاسب زنان در کتب فقهی، از وجود و جواز این مشاغل برای بانوان حکایت دارد.<ref>علاسوند، زن در اسلام، 1397ش، ص390.</ref>   


زنان در گذشته، بیشتر در تولید [[صنایع دستی]]، محصولات [[مشارکت زنان در کشاورزی|کشاورزی]] و فرآورده‌های دامی، فعال بودند؛ اما به تدریج به مشاغل جدیدی مثل [[زنان کارگر|کارگری]]، کارمندی، [[معلم زن|معلمی]]، رانندگی و اخیرا پست‌های مهمی مثل نمایندگی مجلس، [[وزارت زن|وزارت]] و ریاست جمهوری دست یافتند. امروزه، اشتغال زنان، نیازمند فعالیت منظم در خارج از خانه و در ساعات معین است. تحولات روزافزون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دوره معاصر، اشتغال زنان را با مسائلی نوپدید روبرو کرده است.<ref>قدیر، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.</ref>  
زنان در گذشته، بیشتر در تولید [[صنایع دستی]]، محصولات [[مشارکت زنان در کشاورزی|کشاورزی]] و فرآورده‌های دامی، فعال بودند؛ اما به تدریج به مشاغل جدیدی مثل [[زنان کارگر|کارگری]]، کارمندی، [[معلم زن|معلمی]]، رانندگی و اخیرا پست‌های مهمی مثل نمایندگی مجلس، [[وزارت زن|وزارت]] و ریاست جمهوری دست یافتند. امروزه، اشتغال زنان، نیازمند فعالیت منظم در خارج از خانه و در ساعات معین است. تحولات روزافزون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دوره معاصر، اشتغال زنان را با مسائلی نوپدید روبرو کرده است.<ref>قدیر، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.</ref>  


==دیدگاه‌ها در مورد اشتغال زنان==
==دیدگاه‌ها در مورد اشتغال زنان==
برخی اندیشمندان، اختلاف دیدگاه‌ها دربارهٔ اشتغال زنان را به‌دلیل توجه به پیامدهای دوگانه روی‌آوری زنان به کار در خارج از خانه دانسته‌اند. برای فعالیت اقتصادی زنان در جامعه، به آثار مثبتی مانند استقلال مالی، افزایش میزان درآمد [[خانواده]]، رفاه مالی و تأمین خدمات ویژهٔ زنان، اشاره شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/148663/اشتغال-زنان-و-پیامدهاى-آن خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، بانوان شیعه، 1385ش، ص8].</ref>
برخی اندیشمندان، اختلاف دیدگاه‌ها دربارهٔ اشتغال زنان را به‌دلیل توجه به پیامدهای مثبت و منفی روی‌آوری زنان به کار در خارج از خانه دانسته‌اند.<ref name=":1">[http://ensani.ir/fa/article/148663/اشتغال-زنان-و-پیامدهاى-آن خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، بانوان شیعه، 1385ش، ص8].</ref>
#'''مدافعان پرده‌نشینی:''' این دیدگاه با تأکید بر تفاوت بیولوژیک، زنان را موجوداتی ضعیف می‌‏داند، حتی در انسان بودن آنان خدشه وارد می‌‏سازد و نه تنها اشتغال، بلکه هر نوع فعالیت عمومی آنان را منع می‌‏کند.
#'''مدافعان پرده‌نشینی:''' این دیدگاه با تأکید بر تفاوت‌های بیولوژیک، زنان را موجوداتی ضعیف می‌‏داند و حتی گاهی در انسان بودن آنان خدشه وارد می‌‏سازد و نه تنها اشتغال، بلکه هر نوع فعالیت عمومی آنان را منع می‌‏کند.
#'''نهضت‏‌های زنان و روشنفکران رادیکال:''' طرفداران این دیدگاه خواهان حضور بی‏‌قید و شرط [[زنان]] در تمام سطوح اجتماعی، سیاسی و حکومتی بوده است، [[مرد]] را عامل بدبختی و [[زن]] را [[جنس]] برتر می‌‏دانند.
# '''روشنفکران رادیکال:''' طرفداران این دیدگاه خواهان حضور بی‏‌قید و شرط [[زنان]] در تمام سطوح اجتماعی، سیاسی و حکومتی بوده، [[مرد]] را عامل بدبختی و [[زن]] را [[جنس]] برتر می‌‏دانند.
#'''دیدگاه واقع‌گرا،''' بر مشارکت زنان در زمینه‌های مختلف اجتماعی ـ سیاسی، با اعمال برخی محدودیت‌‏ها<ref>[http://ensani.ir/fa/article/148663/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%89-%D8%A2%D9%86 خیری، یوسف، «اشتغال زنان و پیامدهاى آن»، 1385ش.]</ref> و حفظ کرامت و متناسب با توانمندی‌های آنان، می‌پذیرد.<ref>[https://lib.eshia.ir/50014/1/11 مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1390ش، ج19، ص176.]</ref>
#'''دیدگاه واقع‌گرا،''' بر مشارکت زنان در زمینه‌های مختلف اجتماعی ـ سیاسی، با اعمال برخی محدودیت‌‏ها<ref>[http://ensani.ir/fa/article/148663/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%89-%D8%A2%D9%86 خیری، یوسف، «اشتغال زنان و پیامدهاى آن»، 1385ش.]</ref> و حفظ کرامت و متناسب با توانمندی‌های آنان، می‌پذیرد.<ref>[https://lib.eshia.ir/50014/1/11 مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1390ش، ج19، ص176.]</ref> اندیشمندان [[مسلمان]] هرگونه مانع‌تراشی عقلی و عرفی در راه اشتغال زنان را نفی کرده و بر این باور هستند که اگر اداره جامعه بر بنیان [[حیا]] و پاکی استوار باشد، حضور زنان در عرصهٔ اجتماعی بسیار سودمند است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، 1383ش، ص297.</ref>


==اشتغال زنان در آموزه‌های دینی==
==اشتغال به مثابه حق و نه تکلیف==
اسلام با اشتغال زنان در صورت رعایت [[اصول تقسیم جنسیتی مشاغل در اسلام|اصول]] و شرایطی که برای آن مقرر شده و همچنین رعایت [[منزلت مادری]]، مخالف نیست، اما در تعارض میان کار زنان و ارزش‌های مهم و بنیادی‌تر، نگاه اسلام به کار زنان متفاوت خواهد بود.  بر اساس قاعده تزاحم، ارزش‌ها و نهادهایی مثل [[خانواده]]، که در اسلام دارای اهمیت بنیادین‌اند، صیانت می‌شوند و حفظ آن‌ها در درجه اول اهمیت قرار دارد. <ref>دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 91</ref>
توجه آموزه‌های اسلام به ویژگی‌های شخصیتی زن و تفاوت‌های زیستی، رفتاری و اقتصادی زنان موجب شده است که با وجود پذیرش حق زنان برای اشتغال در حوزه‌های متناسب با جنس زن، فعالیت اقتصادی به‌عنوان یک تکلیف بر زنان تحمیل نشده است. در قرآن کریم آشکارا به مالکیت زنان بر مالی که آن را کسب کرده‌اند اشاره شده است.<ref>سورهٔ نساء آیهٔ 32.</ref> [[پیامبر اسلام]] برای [[زنان سرپرست خانوار]] ارزش فراوانی قائل بود و کار آن‌ها را معادل دو ثواب می‌دانست.<ref>ابن‌اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بی‌تا، ج5، ص461.</ref>  


اشتغال در اسلام بخشی از نظام کلی اجتماعی است که در کنار آن، باید اهداف معنوی، اخلاقی و دینی فرد و جامعه در مسیر تعالی و کمال تأمین گردد. فقه اسلامی ضوابط و معیارهایی کلی را برای اشتغال بیان کرده است.<ref name=":0">دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 99</ref>   
بنابراین اسلام با اشتغال زنان در صورت رعایت [[اصول تقسیم جنسیتی مشاغل در اسلام|اصول]] و شرایطی که برای آن مقرر شده و همچنین رعایت [[منزلت مادری]]، مخالف نیست، اما در تعارض میان کار زنان و ارزش‌های مهم و بنیادی‌تر، نگاه اسلام به کار زنان متفاوت خواهد بود. بر اساس قاعده تزاحم، ارزش‌ها و نهادهایی مثل [[خانواده]]، که در اسلام دارای اهمیت بنیادین‌اند، صیانت می‌شوند و حفظ آن‌ها در درجه اول اهمیت قرار دارد. <ref>دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 91</ref>   


ادیان و مذاهب مختلف میان مرد و زن تفاوت قایل شده‏‌اند. این تفاوت در اسلام، یهود و زرتشت دیده می‌‏شود. شارع مقدس کارهای بیرونی را به عهده مرد گذاشته و تلاش مرد را برای تأمین هزینه‏‌ها نه تنها مطلوب، بلکه واجب دانسته است. <ref>خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385ش.</ref>
ادیان و مذاهب مختلف میان مرد و زن تفاوت قایل شده‏‌اند. این تفاوت در اسلام، یهود و زرتشت دیده می‌‏شود. شارع مقدس کارهای بیرونی را به عهده مرد گذاشته و تلاش مرد را برای تأمین هزینه‏‌ها نه تنها مطلوب، بلکه واجب دانسته است. <ref>خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385ش.</ref>
==اشتغال زنان از دیدگاه فقه==
==اشتغال زنان از دیدگاه فقه==


بر اساس [[فقه اسلامی]] زن دربارهٔ تأمین مخارج خانه وظیفه‌ای ندارد<ref>[http://www.davoudabadi.ir/page/9034265/ماده-1106-قانون-مدنی قانون مدنی، ماده 1106.]</ref> اما پرداختن زن به فعالیت‌های اقتصادی و کسب درآمد نه‌تنها از نظر شرعی مانعی ندارد، بلکه پسندیده است و در روایات [[اهل‌بیت]] نیز به آن سفارش شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/17/236 حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص236.]</ref>
اشتغال در اسلام بخشی از نظام کلی اجتماعی است که در کنار آن، باید اهداف معنوی، اخلاقی و دینی فرد و جامعه در مسیر تعالی و کمال تأمین گردد. فقه اسلامی ضوابط و معیارهایی کلی را برای اشتغال بیان کرده است.<ref name=":0">دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 99</ref> بر اساس [[فقه اسلامی]] زن دربارهٔ تأمین مخارج خانه وظیفه‌ای ندارد<ref>[http://www.davoudabadi.ir/page/9034265/ماده-1106-قانون-مدنی قانون مدنی، ماده 1106.]</ref> اما پرداختن زن به فعالیت‌های اقتصادی و کسب درآمد نه‌تنها از نظر شرعی مانعی ندارد، بلکه پسندیده است و در روایات [[اهل‌بیت]] نیز به آن سفارش شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/17/236 حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص236.]</ref>
==قوانین ایران در مورد اشتغال زنان==
==قوانین ایران در مورد اشتغال زنان==
قوانین جمهوری اسلامی ایران، اشتغال زنان را با رعایت شرایطی به رسمیت شناخته است. اصل ۲۰، ۲۱ و ۲۸ قانون اساسی نیز به عدم مخالفت شغل با احکام، موازین اسلامی، مصالح عمومی و حقوق دیگران اشاره کرده و ماده ۹۷۵ قانون مدنی و ماده ۶ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی نیز به عدم مغایرت شغل با نظم عمومی و اخلاق حسنه پرداخته و محدودیت‌های عمومی اشتغال زنان را بیان می‌دارد. همچنین قانون برای اشتغال زن به طور خاص محدودیت‌هایی را پیش‌بینی کرده از جمله:
قوانین جمهوری اسلامی ایران، اشتغال زنان را با رعایت شرایطی به رسمیت شناخته است. اصل ۲۰، ۲۱ و ۲۸ قانون اساسی نیز به عدم مخالفت شغل با احکام، موازین اسلامی، مصالح عمومی و حقوق دیگران اشاره کرده و ماده ۹۷۵ قانون مدنی و ماده ۶ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی نیز به عدم مغایرت شغل با نظم عمومی و اخلاق حسنه پرداخته و محدودیت‌های عمومی اشتغال زنان را بیان می‌دارد. همچنین قانون برای اشتغال زن به طور خاص محدودیت‌هایی را پیش‌بینی کرده از جمله:
خط ۳۲: خط ۳۳:
*تناسب شغل با ویژگی‌های زنانه؛
*تناسب شغل با ویژگی‌های زنانه؛
*رعایت حجاب، [[عفاف]] و عدم اختلاط. <ref name=":0" />
*رعایت حجاب، [[عفاف]] و عدم اختلاط. <ref name=":0" />
==دلایل تمایل زنان به اشتغال==
*منفی بودن درصد رشد جمعیت در اکثر کشورها؛
*ابتلا به فرهنگ مصرف‌‏گرایی؛
*شعارهای برابری جنسیتی و عدالت جنسیتی؛
*کسب پول و ثروت؛
*کسب جایگاه اجتماعی؛
*کسب قدرت؛
*نظام سرمایه‌داری و لیبرالیسم؛
*بهره‌کشی از نیروی کار ارزان زنان؛
*کمک به اقتصاد خانواده؛<ref>خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385ش.</ref>
==پیامدهای اشتغال زنان==
==پیامدهای اشتغال زنان==
اشتغال زنان می‌تواند موجب پیامدهایی مانند کاهش [[نقش همسری زن|نقش همسری]] در خانواده، کوتاهی در وظایف [[نقش مادری|مادری]] و افزایش انتظارات مالی شود. این پیامدها، خاستگاه مشاجرات خانوادگی و زناشویی، آسیب‌های روحی و جسمی زن، سردی روابط عاطفی زوجین، افزایش آمار [[طلاق]]، کاهش فرزندآوری و شانه خالی کردن از [[فرزندپروری]] است.<ref>گراگلیا، فمینیسم در آمریکا تا سال 2003، 1385ش، ج2، ص14.</ref>
برای فعالیت اقتصادی زنان در جامعه، به آثار مثبتی مانند استقلال مالی، افزایش میزان درآمد [[خانواده]]، رفاه مالی و تأمین خدمات ویژهٔ زنان،<ref name=":1" /> احساس رضایت‌مندی و افزایش اعتماد به نفس؛ افزایش سطح آگاهی اجتماعی، تجربه، بر خورداری از پویایی؛<ref>دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 100</ref> کمک به اقتصاد خانواده‏‌، شکوفایی استعدادهای زنان در عرصه‌های مختلف اشاره شده است.<ref>خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385.</ref>
 
حفظ نشاط و شادابی ظاهری و تطبیق خود با شرایط مختلف محیطی و اجتماعی؛
 
از جمله پیامدهای اشتغال زنان می‌توان به احساس رضایت‌مندی و افزایش اعتماد به نفس؛ افزایش سطح آگاهی اجتماعی، تجربه و بر خورداری از پویایی؛<ref>دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 100</ref> کمک به اقتصاد خانواده‏‌، شکوفایی استعدادهای زنان در عرصه‌های مختلف وجودی و روحی اشاره کرد.<ref>خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385.</ref>
 
برای اشتغال زنان پیامدهای منفی متنوعی نیز مانند کم‌توجهی به رابطه همسری؛ <ref>[http://bou.ac.ir/Portal/home/?news/28967/148554/640094/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%9B-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%DB%8C%D8%A7-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B2%D8%A7--%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 زیبایی نژاد، محمدرضا، تأثیر اشتغال زنان بر روابط خانواده، دبیرخانه کرسی‌های نظریه پردازی و آزاداندیشی حوزه اصفهان]</ref> سست شدن کانون خانواده،<ref>دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 101</ref> محرومیت فرزندان از نظارت و حمایت مادر <ref>گاردنر، جنگ علیه خانواده، 1396، ص 224</ref> فشار مضاعف به زنان، افزایش بیکاری مردان، کاهش میل به فرزندآوری،<ref>خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385.</ref> کاهش نرخ موالید؛<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3992/7123/86724/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%86%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%22%D9%82%D8%B3%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D9%88%D9%84-%22 فرهادیان، اثرات و پیامدهای منفی اشتغال زنان، 1389ش.]</ref> ذکر شده است.
 
در کشور ما که زنان نیمی از توانمندی فکری جامعه‌اند، باز گذاشتن میدان برای بروز توانایی‌ها و شکوفایی استعدادهای زنان با حفظ شخصیت و کرامت انسانی آنان و حفظ مصالح خانوادگی، ارزش بسیار دارد. اگر مشارکت زنان در محیط کار با سیاست‌های درست همراه شود، کشور دچار کاهش زاد و ولد و پدیده پیر شدن جمعیت نخواهد شد. بنابراین، دولت‌ها باید برای بهره‌گیری کامل از استعدادها و توانایی‌های سرشار زنان، ضمن برداشتن موانع موجود بر سر راه مشارکت هر چه بیشتر زنان، مادران و همسران شاغل و موفق را در جامعه و در کنار مردان به کار گیرند. تدوین طرح جامع تفصیلی اشتغال زنان در نظام جمهوری اسلامی که با توجه هم زمان به شرایط کنونی و آینده جامعه، ویژگی‌ها و کارآمدی‌های زنان، آموزه‌های دینی و اهداف انقلاب اسلامی، طرحی کلان، جامع و قابل دفاع باشد، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.<ref>دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 109</ref>


در مقابل برای اشتغال زنان پیامدهای منفی متنوعی نیز مانند کم‌توجهی به رابطه همسری؛ <ref>[http://bou.ac.ir/Portal/home/?news/28967/148554/640094/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%9B-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%DB%8C%D8%A7-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B2%D8%A7--%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 زیبایی نژاد، محمدرضا، تأثیر اشتغال زنان بر روابط خانواده، دبیرخانه کرسی‌های نظریه پردازی و آزاداندیشی حوزه اصفهان]</ref> سست شدن کانون خانواده،<ref>دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 101</ref> محرومیت فرزندان از نظارت و حمایت مادر<ref>گاردنر، جنگ علیه خانواده، 1396، ص 224</ref> فشار مضاعف به زنان، افزایش بیکاری مردان، کاهش میل به فرزندآوری،<ref>خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385.</ref> کاهش نرخ موالید؛<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3992/7123/86724/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%86%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%22%D9%82%D8%B3%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D9%88%D9%84-%22 فرهادیان، اثرات و پیامدهای منفی اشتغال زنان، 1389ش.]</ref> افزایش انتظارات مالی ذکر شده است. این پیامدها خاستگاه مشاجرات خانوادگی، آسیب‌های روحی و جسمی زن، سردی روابط عاطفی زوجین، افزایش آمار [[طلاق]]، کاهش فرزندآوری و شانه خالی کردن از [[فرزندپروری]] بوده است.<ref>گراگلیا، فمینیسم در آمریکا تا سال 2003، 1385ش، ج2، ص14.</ref>


به طور کلی باز گذاشتن میدان برای بروز توانایی‌ها و شکوفایی استعدادهای زنان با حفظ شخصیت و کرامت انسانی آنان و حفظ مصالح خانوادگی، ارزش بسیار دارد. اگر مشارکت زنان در محیط کار با سیاست‌های درستی همراه شود، کشور دچار کاهش زاد و ولد و پیری جمعیت نخواهد شد. بنابراین، دولت‌ها باید برای بهره‌گیری کامل از استعدادها و توانایی‌های سرشار زنان، ضمن برداشتن موانع موجود بر سر راه مشارکت زنان، مادران و همسران شاغل و موفق را در جامعه و در کنار مردان به کار گیرند. تدوین طرح جامع اشتغال زنان در نظام جمهوری اسلامی که با توجه هم زمان به شرایط کنونی و آینده جامعه، ویژگی‌ها و کارآمدی‌های زنان، آموزه‌های دینی و اهداف انقلاب اسلامی، قابل دفاع باشد، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.<ref>دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 109</ref>
[[پرونده:اشتغال زنان.jpg|جایگزین= زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا|بندانگشتی|گروهی از زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا]]
[[پرونده:اشتغال زنان.jpg|جایگزین= زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا|بندانگشتی|گروهی از زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا]]


[[پرونده:12049466 718.jpg|alt=اشتغال زنان|بندانگشتی|اشتغال بانوان در سازمان تأمین اجتماع]]
[[پرونده:12049466 718.jpg|alt=اشتغال زنان|بندانگشتی|اشتغال بانوان در سازمان تأمین اجتماع]]
*
==اشتغال زن در اسلام==
===استقلال مالی زنان===
همسانی زن و مرد در ارزش‌های انسانی و میزان دستیابی به مراتب کمال و [[معنویت]]، از مهم‌ترین انگاره‌های شناختی در آموزه‌های اسلام است. در این چارچوب، اسلام بر خلاف انگاره‌های رایج در عصر جاهلیت،<ref>[http://ensani.ir/fa/article/66187/تاثیر-اشتغال-زنان-در-توسعه-و-تعدد-نقشها ملک‌زاده، «نقش اشتغال زنان در توسعه و تعدد نقش‌ها»، 1387ش، ص9].</ref> استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخته و در حق تصرف انسان در اموال شخصی خود، تفاوتی میان زن و مرد نمی‌نهد.<ref>ابن ابی‌جمهور، عوالی اللالی، 1403ق. ج1، ص222.</ref>
اندیشمندان [[مسلمان]] با تکیه بر آیات قرآن، هرگونه مانع‌تراشی عقلی و عرفی در راه اشتغال زنان را نفی کرده و بر این باور هستند که اگر اداره جامعه بر بنیان [[حیا]] و پاکی استوار باشد، حضور زنان در عرصهٔ اجتماعی بسیار سودمند است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، 1383ش، ص297.</ref>
===اشتغال به مثابه حق===
البته توجه آموزه‌های اسلام به ویژگی‌های شخصیتی زن و تفاوت‌های زیستی، رفتاری و اقتصادی زنان موجب شده است که با وجود پذیرش حق زنان برای اشتغال در حوزه‌های متناسب با جنس زن، فعالیت اقتصادی به‌عنوان یک تکلیف بر زنان تحمیل نشده است. در قرآن کریم آشکارا به مالکیت زنان بر مالی که آن را کسب کرده‌اند اشاره شده است.<ref>سورهٔ نساء آیهٔ 32.</ref>
کسب دارایی و به‌دست آوردن مال با فعالیت اقتصادی تناسب دارد. در روایات پیشوایان [[دین]] نیز عنوان کسب برای فعالیت‌های اقتصادی مانند خریدوفروش به‌کار رفته است.<ref>[https://lib.eshia.ir/27311/10/533 کلینی، الکافی، 1429ق، ج10، ص533.]</ref> همچنین شواهد تاریخی حاکی از آن است که اشتغال زنان امری رایج و مباح بوده است.
[[پیامبر اسلام]] برای [[زنان سرپرست خانوار]] ارزش فراوانی قائل بود و کار آن‌ها را معادل دو ثواب می‌دانست.<ref>ابن‌اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بی‌تا، ج5، ص461.</ref> همچنین ایشان همهٔ مردم از جمله زنان را به دادن زکات و [[صدقه]] سفارش می‌کرد که انجام چنین امور نیکی نیازمند مال است.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/17/33 شیخ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص33.]</ref>
اشتغال زنان از همان ابتدا و در عصر ظهور اسلام وجود داشت و موارد متعددی از آن به چشم می‌خورد. عبدالله بن مسعود که نابینا و ناتوان شده بود همسرش برای تأمین معیشت [[خانواده]]، [[صنایع دستی|صنایع‌دستی]] می‌ساخت و می‌فروخت. زینب حولاء معروف به عطاره، به خانه‌های اهل مدینه سر می‌زد و [[عطر]] می‌فروخت.<ref>العسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، 1414ق، ج8، ص154.</ref> ام‌عطیه انصاری نیز به [[آرایشگری زنانه|آرایشگری]] مشغول بود.<ref>[https://lib.eshia.ir/27311/15/367 کلینی، الکافی، 1429ق، ج15، ص367.]</ref>
[[حضرت محمد|حضرت محمد]] نیز در روزهای [[عید فطر]] و [[عید قربان|قربان]] به زنان اجازه می‌داد تا برای فروش اجناس‌شان و کسب روزی حلال، بساط خود را در کوچه و خیابان پهن کنند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/3/287 طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ق، ج3، ص287.]</ref> همچنین کارهایی مانند [[مامایی]] و تعلیم و [[تربیت]] از اموری بود که زنان به آن مشغول بودند و وجود احکام شرعی مربوط به مکاسب زنان در کتب فقهی، از وجود و جواز این مشاغل برای بانوان حکایت دارد.<ref>علاسوند، زن در اسلام، 1397ش، ص390.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}

نسخهٔ ۲۱ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۳:۲۹

اشتغال زنان، حضور زنان در بازار کار.

زنان از زمان‌های گذشته تا به امروز غیر از خانه‌داری، در امور مختلف کشاورزی، گله‌داری، صنایع دستی و حتی امور نظامی، فعالیت داشته‌اند. در دوره‌هایی که خانواده یک واحد اقتصادی نیز به‌حساب می‌آمد، فعالیت‌های تولیدی زن که در خانه و یا نزدیکی آن انجام می‌گرفت، جزء امور خانگی محسوب می‌شد و زن در ازای کار مزدی دریافت نمی کرد. با وقوع انقلاب صنعتی در اروپای غربی و تبدیل کارگاه‌های خانگی به کارخانه‌ها، فعالیت اقتصادی زنان در مقابل دریافت مزد از خانه به‌کارخانه کشیده شد. تغییر کیفیت اشتغال و تبدیل آن به ارزش برای جامعه موجب کشیده شدن زنان به بازار اقتصاد و کار، حتی به قیمت از بین رفتن سلامتی، احساسات و زندگی خانوادگی و فردی شد.

مفهوم‌شناسی

شغل یا پیشه، کاری است که در برابر مزد یا حقوق منظمی انجام می‌شود. یعنی فعالیت فرد در یکی از نهادها و سازمان‌های دولتی یا خصوصی از طریق گردش سرمایه در بازار به‌صورت رسمی یا قراردادی یا پیمانی به‌طوری که فرد درآمد ماهیانه دریافت می‌کند.[۱] اشتغال در لغت به‌معنای «به کاری پرداختن» و «به کاری سرگرم شدن»[۲] و در اصطلاح، به ورود افراد به بازار کار با سطح دستمزد معین گفته می‌شود[۳] که هرگونه فعالیت فکری یا بدنی را به تولید کالا یا ارائه خدمت، منتهی می‌سازد.[۴] از این منظر، زنان در طول تاریخ و هم‌پای مردان، دارای اشتغال و فعالیت اقتصادی بوده‌اند.[۵]

تاریخچه اشتغال زنان

زنان از زمان‌های دور تا به امروز علاوه بر خانه داری در فعالیت‌های اقتصادی، مختلفی مثل کشاورزی، گله‌داری، صنایع‌دستی و حتی امور نظامی در کنار مردان حضور داشتند. از آنجا که خانه در گذشته خاستگاه تمام امور اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی بود و اساسا تفکیکی بین نهاد خانواده و نهاد اقتصاد وجود نداشت، اشتغال و کسب درآمد موضوعیتی نداشت. با وقوع انقلاب صنعتی در اروپا و تبدیل کارگاه‌های خانگی به کارخانه، جایگزینی نیروی انسانی با ماشین، جداشدن سپهر عمومی و خصوصی، از بین رفتن کارکردهای اقتصادی خانواده و افزایش اوقات فراغت زنان و همچنین تغییرات فکری-فلسفی و سیاسی در جهان مدرن بحث حقوق شهروندی، کسب مالکیت و انجام فعالیت اقتصادی اهمیت زیادی کسب کرد. از طرفی حضور گسترده زنان در سطوح تحصیلی بالاتر، حضور زنان در فعالیت‌های تولیدی و ظهور شعارهای برابری جنسیتی و عدالت جنسیتی زمینه را هر چه بیشتر برای اشتغال زنان فراهم کرد.[۶]

اشتغال زنان از همان ابتدا و در عصر ظهور اسلام وجود داشته و مواردی از آن به چشم می‌خورد. عبدالله بن مسعود که نابینا و ناتوان شده بود همسرش برای تأمین معیشت خانواده، صنایع‌دستی می‌ساخت و می‌فروخت. زینب حولاء معروف به عطاره، به خانه‌های اهل مدینه سر می‌زد و عطر می‌فروخت.[۷] ام‌عطیه انصاری نیز به آرایشگری مشغول بود.[۸] حضرت محمد نیز در روزهای عید فطر و قربان به زنان اجازه می‌داد تا برای فروش اجناس‌شان و کسب روزی حلال، بساط خود را در کوچه و خیابان پهن کنند.[۹] همچنین کارهایی مانند مامایی و تعلیم و تربیت از اموری بود که زنان به آن مشغول بودند و وجود احکام شرعی مربوط به مکاسب زنان در کتب فقهی، از وجود و جواز این مشاغل برای بانوان حکایت دارد.[۱۰]

زنان در گذشته، بیشتر در تولید صنایع دستی، محصولات کشاورزی و فرآورده‌های دامی، فعال بودند؛ اما به تدریج به مشاغل جدیدی مثل کارگری، کارمندی، معلمی، رانندگی و اخیرا پست‌های مهمی مثل نمایندگی مجلس، وزارت و ریاست جمهوری دست یافتند. امروزه، اشتغال زنان، نیازمند فعالیت منظم در خارج از خانه و در ساعات معین است. تحولات روزافزون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دوره معاصر، اشتغال زنان را با مسائلی نوپدید روبرو کرده است.[۱۱]

دیدگاه‌ها در مورد اشتغال زنان

برخی اندیشمندان، اختلاف دیدگاه‌ها دربارهٔ اشتغال زنان را به‌دلیل توجه به پیامدهای مثبت و منفی روی‌آوری زنان به کار در خارج از خانه دانسته‌اند.[۱۲]

  1. مدافعان پرده‌نشینی: این دیدگاه با تأکید بر تفاوت‌های بیولوژیک، زنان را موجوداتی ضعیف می‌‏داند و حتی گاهی در انسان بودن آنان خدشه وارد می‌‏سازد و نه تنها اشتغال، بلکه هر نوع فعالیت عمومی آنان را منع می‌‏کند.
  2. روشنفکران رادیکال: طرفداران این دیدگاه خواهان حضور بی‏‌قید و شرط زنان در تمام سطوح اجتماعی، سیاسی و حکومتی بوده، مرد را عامل بدبختی و زن را جنس برتر می‌‏دانند.
  3. دیدگاه واقع‌گرا، بر مشارکت زنان در زمینه‌های مختلف اجتماعی ـ سیاسی، با اعمال برخی محدودیت‌‏ها[۱۳] و حفظ کرامت و متناسب با توانمندی‌های آنان، می‌پذیرد.[۱۴] اندیشمندان مسلمان هرگونه مانع‌تراشی عقلی و عرفی در راه اشتغال زنان را نفی کرده و بر این باور هستند که اگر اداره جامعه بر بنیان حیا و پاکی استوار باشد، حضور زنان در عرصهٔ اجتماعی بسیار سودمند است.[۱۵]

اشتغال به مثابه حق و نه تکلیف

توجه آموزه‌های اسلام به ویژگی‌های شخصیتی زن و تفاوت‌های زیستی، رفتاری و اقتصادی زنان موجب شده است که با وجود پذیرش حق زنان برای اشتغال در حوزه‌های متناسب با جنس زن، فعالیت اقتصادی به‌عنوان یک تکلیف بر زنان تحمیل نشده است. در قرآن کریم آشکارا به مالکیت زنان بر مالی که آن را کسب کرده‌اند اشاره شده است.[۱۶] پیامبر اسلام برای زنان سرپرست خانوار ارزش فراوانی قائل بود و کار آن‌ها را معادل دو ثواب می‌دانست.[۱۷]

بنابراین اسلام با اشتغال زنان در صورت رعایت اصول و شرایطی که برای آن مقرر شده و همچنین رعایت منزلت مادری، مخالف نیست، اما در تعارض میان کار زنان و ارزش‌های مهم و بنیادی‌تر، نگاه اسلام به کار زنان متفاوت خواهد بود. بر اساس قاعده تزاحم، ارزش‌ها و نهادهایی مثل خانواده، که در اسلام دارای اهمیت بنیادین‌اند، صیانت می‌شوند و حفظ آن‌ها در درجه اول اهمیت قرار دارد. [۱۸]

ادیان و مذاهب مختلف میان مرد و زن تفاوت قایل شده‏‌اند. این تفاوت در اسلام، یهود و زرتشت دیده می‌‏شود. شارع مقدس کارهای بیرونی را به عهده مرد گذاشته و تلاش مرد را برای تأمین هزینه‏‌ها نه تنها مطلوب، بلکه واجب دانسته است. [۱۹]

اشتغال زنان از دیدگاه فقه

اشتغال در اسلام بخشی از نظام کلی اجتماعی است که در کنار آن، باید اهداف معنوی، اخلاقی و دینی فرد و جامعه در مسیر تعالی و کمال تأمین گردد. فقه اسلامی ضوابط و معیارهایی کلی را برای اشتغال بیان کرده است.[۲۰] بر اساس فقه اسلامی زن دربارهٔ تأمین مخارج خانه وظیفه‌ای ندارد[۲۱] اما پرداختن زن به فعالیت‌های اقتصادی و کسب درآمد نه‌تنها از نظر شرعی مانعی ندارد، بلکه پسندیده است و در روایات اهل‌بیت نیز به آن سفارش شده است.[۲۲]

قوانین ایران در مورد اشتغال زنان

قوانین جمهوری اسلامی ایران، اشتغال زنان را با رعایت شرایطی به رسمیت شناخته است. اصل ۲۰، ۲۱ و ۲۸ قانون اساسی نیز به عدم مخالفت شغل با احکام، موازین اسلامی، مصالح عمومی و حقوق دیگران اشاره کرده و ماده ۹۷۵ قانون مدنی و ماده ۶ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی نیز به عدم مغایرت شغل با نظم عمومی و اخلاق حسنه پرداخته و محدودیت‌های عمومی اشتغال زنان را بیان می‌دارد. همچنین قانون برای اشتغال زن به طور خاص محدودیت‌هایی را پیش‌بینی کرده از جمله:

  • تعارض نداشتن شغل زن با نقش‌های اختصاصی همسری؛
  • تعارض نداشتن شغل زن با وظیفه مادری ؛
  • تناسب شغل با ویژگی‌های زنانه؛
  • رعایت حجاب، عفاف و عدم اختلاط. [۲۰]

پیامدهای اشتغال زنان

برای فعالیت اقتصادی زنان در جامعه، به آثار مثبتی مانند استقلال مالی، افزایش میزان درآمد خانواده، رفاه مالی و تأمین خدمات ویژهٔ زنان،[۱۲] احساس رضایت‌مندی و افزایش اعتماد به نفس؛ افزایش سطح آگاهی اجتماعی، تجربه، بر خورداری از پویایی؛[۲۳] کمک به اقتصاد خانواده‏‌، شکوفایی استعدادهای زنان در عرصه‌های مختلف اشاره شده است.[۲۴]

در مقابل برای اشتغال زنان پیامدهای منفی متنوعی نیز مانند کم‌توجهی به رابطه همسری؛ [۲۵] سست شدن کانون خانواده،[۲۶] محرومیت فرزندان از نظارت و حمایت مادر[۲۷] فشار مضاعف به زنان، افزایش بیکاری مردان، کاهش میل به فرزندآوری،[۲۸] کاهش نرخ موالید؛[۲۹] افزایش انتظارات مالی ذکر شده است. این پیامدها خاستگاه مشاجرات خانوادگی، آسیب‌های روحی و جسمی زن، سردی روابط عاطفی زوجین، افزایش آمار طلاق، کاهش فرزندآوری و شانه خالی کردن از فرزندپروری بوده است.[۳۰]

به طور کلی باز گذاشتن میدان برای بروز توانایی‌ها و شکوفایی استعدادهای زنان با حفظ شخصیت و کرامت انسانی آنان و حفظ مصالح خانوادگی، ارزش بسیار دارد. اگر مشارکت زنان در محیط کار با سیاست‌های درستی همراه شود، کشور دچار کاهش زاد و ولد و پیری جمعیت نخواهد شد. بنابراین، دولت‌ها باید برای بهره‌گیری کامل از استعدادها و توانایی‌های سرشار زنان، ضمن برداشتن موانع موجود بر سر راه مشارکت زنان، مادران و همسران شاغل و موفق را در جامعه و در کنار مردان به کار گیرند. تدوین طرح جامع اشتغال زنان در نظام جمهوری اسلامی که با توجه هم زمان به شرایط کنونی و آینده جامعه، ویژگی‌ها و کارآمدی‌های زنان، آموزه‌های دینی و اهداف انقلاب اسلامی، قابل دفاع باشد، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.[۳۱]

زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا
گروهی از زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا
اشتغال زنان
اشتغال بانوان در سازمان تأمین اجتماع

پانویس

  1. ↑ تقوی و محمدی، بررسی تأثیر اشتغال خارج از خانه زنان بر روابط خانوادگی، 1393ش، ص 2.
  2. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، 1338ش، ذیل واژهٔ اشتغال.
  3. ↑ قره‌باغیان، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، 1373ش، ص225.
  4. ↑ توسلی، جامعه‌شناسی کار و شغل، 1375ش، ص11.
  5. ↑ قدیر، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.
  6. ↑ جارالهی، «عذرا،تاریخچه اشتغال زن در ایران»، 1372ش، ص250
  7. ↑ العسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، 1414ق، ج8، ص154.
  8. ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج15، ص367.
  9. ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ق، ج3، ص287.
  10. ↑ علاسوند، زن در اسلام، 1397ش، ص390.
  11. ↑ قدیر، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، بانوان شیعه، 1385ش، ص8.
  13. ↑ خیری، یوسف، «اشتغال زنان و پیامدهاى آن»، 1385ش.
  14. ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1390ش، ج19، ص176.
  15. ↑ جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، 1383ش، ص297.
  16. ↑ سورهٔ نساء آیهٔ 32.
  17. ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بی‌تا، ج5، ص461.
  18. ↑ دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 91
  19. ↑ خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385ش.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 99
  21. ↑ قانون مدنی، ماده 1106.
  22. ↑ حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص236.
  23. ↑ دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 100
  24. ↑ خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385.
  25. ↑ زیبایی نژاد، محمدرضا، تأثیر اشتغال زنان بر روابط خانواده، دبیرخانه کرسی‌های نظریه پردازی و آزاداندیشی حوزه اصفهان
  26. ↑ دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 101
  27. ↑ گاردنر، جنگ علیه خانواده، 1396، ص 224
  28. ↑ خیری، یوسف، اشتغال زنان و پیامدهاى آن، 1385.
  29. ↑ فرهادیان، اثرات و پیامدهای منفی اشتغال زنان، 1389ش.
  30. ↑ گراگلیا، فمینیسم در آمریکا تا سال 2003، 1385ش، ج2، ص14.
  31. ↑ دیواندری و پور عبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، 1395، ص 109

منابع

  • خیری، یوسف، بانوان شیعه، شماره9، 1385.
  • تقوی، نعمت‌الله، محمدی، قادر، «بررسی تأثیر اشتغال خارج از خانه زنان بر روابط خانوادگی (مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)»، مطالعات علوم اجتماعی ایران سال یازدهم، شماره 3 (پیاپی 42)، پاییز 1393ش.
  • گاردنر، ویلیام، جنگ علیه خانواده، ترجمه معصومه محمدی، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1396ش.
  • زیبایی نژاد، محمد‌رضا ، تأثیر اشتغال زنان بر روابط خانواده، نشست آزاد اندیشی، برگزار کننده: مدرسه علمیه فاطمیه اندان و الزهرا(س) خمینی شهر، 1397ش.
  • فرهادیان، فاطمه، اثرات و پیامدهای منفی اشتغال زنان، پیام زن ، شماره 218، اردیبهشت 1389ش.
  • دیواندری، تکتم ؛ پور عبدالله، کبری، پیشرفت فرهنگی و آسیب‌شناسی اشتغال زنان، پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، بهار و تابستان 1395ش.
  • جارالهی، عذرا، «تاریخچه اشتغال زن در ایران»، فصلنامه علوم اجتماعی، 2(3.4)، 1372ش.
  • قرآن کریم
  • ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللالی، قم، مؤسسه سید الشهداء، ۱۴۰۳ق.
  • ابن‌اثیر جزری، علی بن محمد، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
  • پناهی، علی‌احمد، «اشتغال؛ آثار تربیتی و روان‌شناختی»، ماهنامه معرفت، شماره ۱۱۹، ۱۳۸۶ش.
  • توسلی، غلام‌عباس، جامعه‌شناسی کار و شغل، تهران، سمت، ۱۳۷۵ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
  • حر عاملی، محمد بن حسن‏، حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ۱۴۰۹ق.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
  • «سیاست‌های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران»، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: ۲۰ مرداد ۱۳۷۱ش.
  • طوسی، محمد بن حسن‏، تهذیب الأحکام، به‌تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، ۱۴۰۷ق‏.
  • العسقلانی، ابن‌حجر، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ۲۰۰۰م.
  • العسقلانی، ابن‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
  • علاسوند، فریبا، زن در اسلام، قم، هاجر، چ ششم، ۱۳۹۷ش.
  • قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
  • قانون مدنی
  • قدیر، محسن، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، مجموعه هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویت‌ها و رویکردها، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، ۱۳۸۰ش.
  • قره‌باغیان، مرتضی، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، تهران، مؤسسه فرهنگی رسا، ۱۳۷۳ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب‏، الکافی، تصحیح دارالحدیث، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
  • محمّدی ری‌شهری، محمّد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
  • مطهری، مرتضی، نظری بر نظام اقتصادی اسلام، در مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش.
  • مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق. ‏
  • ملک‌زاده، فهیمه، «نقش اشتغال زنان در توسعه و تعدد نقش‌ها»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۴۹، ۱۳۸۷ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:اشتغال_زنان&oldid=8299»