پرش به محتوا

پیش‌نویس:گنبد سلطانیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
project>زهرا غلامی
بدون خلاصۀ ویرایش
project>زهرا غلامی
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
<big>'''گنبد سلطانیه؛'''</big> بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان در شهرستان سلطانیه در زنجان.
<big>'''گنبد سلطانیه؛'''</big> بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان در شهرستان سلطانیه در زنجان.


'''گنبد سلطانیه''' از شاهکارهای معماری ایران و بزرگترین گنبد آجری جهان است که بین سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری در زمان ایلخانیان به دستور سلطان محمد خدابنده (الجایتو) و با نظارت رشیدالدین فضل‌الله همدانی در شهر سلطانیه پایتخت ایلخانیان، ساخته شد. این بنای هشت‌ضلعی سومین گنبد مرتفع جهان پس از کلیسای سانتاماریا دل فیوره در ایتالیا و مسجد ایاصوفیه در ترکیه است. این بنای تاریخی و ارزشمند در سال 1384ش، به‌عنوان هفتمین اثر جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.
'''گنبد سلطانیه''' از شاهکارهای معماری ایران و بزرگترین گنبد آجری جهان است که بین سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری در زمان ایلخانیان به دستور سلطان محمد خدابنده (الجایتو) در شهر سلطانیه در نزدیکی زنجان ساخته شد. این بنای هشت‌ضلعی سومین گنبد مرتفع جهان به‌شمار می‌رود و در سال 1384ش، به‌عنوان هفتمین اثر جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. این بنای تاریخی و ارزشمند از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به‌شمار می‌رود.


==معرفی گنبد سلطانیه==
==معرفی گنبد سلطانیه==
گنبد سلطانیه از باشکوه‌ترین بنا‌های تاریخی جهان است که بر آرامگاه سلطان محمد خدابنده در دورۀ ایلخانی<ref> [https://www.isna.ir/news/1401010702828/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4-%D8%B4%D8%AF «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> برپا شده است. گنبد سلطانیه، امروزه در مرکز شهرستان سلطانیه و در ۳۷ کیلومتری زنجان قرار گرفته است.<ref> [https://www.isna.ir/photo/1400011506202/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref> این بنا یک مسجد بسیار دیدنی است که در جهان از دیدگاه معماری، طراحی داخلی و فضا شناخته شده است و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به‌شمار می‌رود.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/7173-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87/#%D8%A8%D8%AE%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81%20%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%20%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.]</ref> گنبد سلطانیه سومین گنبد مرتفع جهان است و ارتفاع آن حدود ۴۸ تا ۵۲ متر با قطر دهانه حدود ۲۵ متر است.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/1438124/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86 «همه چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون.]</ref>


گنبد سلطانیه یک  <ref> . سالنامه آماری استان زنجان، استانداری استان زنجان، فصل هفده، 1391ش، ص 692-701.</ref>
=== نام‌گذاری ===
اولجایتو (۶۸۰-۷۱۶ق) از فرمانروایان سلسلۀ ایلخانان که پس از مسلمان شدن، سلطان محمد خدابنده نامیده شد، دستور احداث این گنبد را صادر کرد و به‌همین دلیل این بنا، گنبد سلطانیه نامیده شد.<ref> [http://ensani.ir/fa/article/387316/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B4%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D8%AA%D9%88%D9%86-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B4%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C- بیگدلی و همکاران، «بررسي تاريخ شفاهي شهر سلطانيه بررسي آثار معماري شهر تاريخي سلطانيه براساس متون تاريخي و تاريخ شفاهي»، 1397ش، ص3.]</ref>


==نام‌گذاری==  
=== موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی ===
اولجایتو (۶۸۰-۷۱۶ق) از فرمانروایان سلسله ایلخانان که پس از مسلمان شدن، سلطان محمد خدابنده نامیده شد دستور احداث این بنا را صادر کرد. به‌همین دلیل این بنا، گنبد سلطانیه نام گرفته است.<ref> [https://www.otaghak.com/blog/gonbad-soltanieh-in-iran/ . «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش. تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1400ش.] </ref>
گنبد سلطانیه از باشکوه‌ترین بنا‌های تاریخی جهان است که بر آرامگاه سلطان محمد خدابنده در دورۀ ایلخانی<ref> [https://www.isna.ir/news/1401010702828/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4-%D8%B4%D8%AF «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> برپا شده است. این گنبد در مرکز شهرستان سلطانیه و در ۳۷ کیلومتری زنجان قرار دارد.<ref> [https://www.isna.ir/photo/1400011506202/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> گنبد سلطانیه سومین گنبد مرتفع جهان پس از کلیسای سانتاماریا دل فیوره در ایتالیا و مسجد ایاصوفیه در ترکیه است و ارتفاع آن حدود ۴۸ تا ۵۲ متر با قطر دهانۀ حدود ۲۵ متر است.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/1438124/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86 «همه چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون.]</ref>


==تاریخچه==
گنبد سلطانیه در سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ق و در دورۀ حکومت سلطان محمد خدابنده، هشتمین پادشاه سلسله ایلخانان، ساخته شد.<ref> ملکی، سلطانيه در گذر تاریخ. زنجان، 1390ش، ص42.</ref> خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر ایلخانان، وظیفۀ نظارت بر ساخت این گنبد را بر عهده داشت. معمار این بنای تاریخی سید علیشاه بوده و در مدت ۱۰ سال به همراه ۳۰۰۰ نفر کارگر ساخته شده است.<ref> [https://www.isna.ir/photo/1400011506202/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
گنبد سلطانیه در سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ق و در دوره حکومت سلطان محمد خدابنده، هشتمین پادشاه سلسله ایلخانان، ساخته شد.<ref> . ملکی، محمد، سلطانيه در گذر تاریخ. زنجان، انتشارات دانش زنجان، 1390ش، ص42.</ref> خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر ایلخانان، وظیفه نظارت بر ساخت این گنبد را بر عهده داشت. معمار این بنای تاریخی سید علیشاه بوده و در مدت ۱۰ سال به همراه ۳۰۰۰ نفر کارگر ساخته شده است.<ref> [https://www.isna.ir/photo/1400011506202/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>


==جغرافیا==
=== هدف ساخت ===
شهرستان سلطانیه بين مدارهاي جغرافيایي با مختصات 36 درجه و 15 دقيقه تا 36 درجه و 43 عرض شمالی از خط استوا، و 48 درجه و 33 دقيقه تا 49 درجه و 3 دقیقه طول شرقي از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است. فاصله شهر سلطانيه تا جاده ترانزیت تهران- زنجان 5 کیلومتر است.<ref> [http://ensani.ir/fa/article/387316/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B4%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D8%AA%D9%88%D9%86-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B4%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C- بیگدلی و همکاران، «بررسي تاريخ شفاهي شهر سلطانيه بررسي آثار معماري شهر تاريخي سلطانيه براساس متون تاريخي و تاريخ شفاهي»، معماری‌شناسی، شماره 5، بهمن 1397ش، ص439.]</ref>
سلطان محمد خدابنده دستور ساخت گنبد سلطانیه را داد تا پیکرهای امام علی و امام حسین را از نجف و کربلا به سلطانیه منتقل کند و این مکان را به یک قطب مذهبی و تجاری تبدیل کند. ولی این انتقال به‌دلیل مخالفت علما، به‌ویژه علامه حلی، انجام نشد.


==معماری==
پس از این مخالفت‌ها، اولجایتو تصمیم گرفت خاک تربت امام علی و امام حسین را به سلطانیه بیاورد و بخشی از بنا را به تربتخانه اختصاص دهد که با کاشی‌کاری‌های نفیس و آیات قرآن مزین شده است. سردابۀ گنبد سلطانیه نیز محل دفن سلطان محمد خدابنده است که دو سال پس از تکمیل بنا در آنجا دفن شد. ورودی سردابه به گونه‌ای طراحی شده که برای عبور باید سر خم کرد که خود نوعی احترام به مردگان است.<ref>[https://archilearn.net/blog/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87/ کریمی‌پناه، «گنبد سلطانیه زنجان، تاریخچه، تصویر»، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref>
گنبد سلطانیه یکی از عظیم‌ترین بناهای تاریخی به شیوه آذری در ایران است. سبک آذری در آرایه‌ها و تزئینات بناها، دوره شکوفایی معماری ایرانی محسوب می‌شود. استفاده از سفالینه‌های زرین‌فام و استفاده از حجم زیاد سفال با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی از ویژگی‌های سبک آذری است.<ref> [https://www.mehrnews.com/photo/4960714/%DA%A9%D8%AA%DB%8C%D8%A8%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>  گنبد سلطانیه سه طبقه دارد و سبک نمای آن از معماری دوران سلجوقی پیروی کرده است.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 . «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 6 مزداد 1401ش.]</ref>  این‌ سازة تاریخی در طبقه اول و فضاهای اطراف گنبد، مستطیل شکل بوده و در طبقه دوم و سوم به‌ شکل هشت ضلعی است. طول هر یک از اضلاع این هشت ضلعی ۱۷ متر است<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86/ . «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.] </ref>  و روی هر ضلع آن یک مناره قرار دارد.<ref> [https://www.otaghak.com/blog/gonbad-soltanieh-in-iran/ . «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش. تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1400ش.] </ref>  همچنین گنبد سلطانیه دارای هشت ایوان و نزدیک به 50 اتاق است.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 . «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش].</ref>  مصالح مورد استفاده در ساخت بدنه اصلی گنبد، آجر است و در قسمت گنبد، روکشی از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی مشاهده می‌شود که به شیوه معرق‌کاری به‌کار رفته‌اند. ملاط مورد استفاده در بنا نیز مخلوطی از گچ و اندکی آهک است.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 . «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>  بنا در قسمت درونی خود از بخش‌های مختلفی مانند تربت‌خانه، سردابه و گنبدخانه تشکیل شده که هرکدام با استفاده از کتیبه‌های نقش‌بسته به طرح‌های جذاب و آیات قرآن طراحی شده است.<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86/ . «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref> این بنای تاریخی، کهن‌ترین گنبد آبی‌‌رنگ دوپوسته در ایران است. سقف داخلی اتاق‌ها با آجر‌های رنگی و گچ‌بری، مقرنس‌كاری و كاشی‌كاری آراسته شده است. در تمام این بنا، آیات قرآن و نام‌های خداوند به خط کوفی و ثلث بر دیوارها و کتیبه‌ها دیده می‌شود.<ref> [https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/zanjan/dome-of-soltaniyeh-zanjan . «گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>


==خطرات==
==معماری گنبد سلطانیه==
این بنای تاریخی در اثر مرمت‌های غیر اصولی روند فرسایشی را در پیش گرفته<ref> [http://farhangemrooz.com/news/3783/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D8%B8%D9%85%D8%AA%DB%8C-%D8%B1%D9%86%DA%AF .« گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز، تاریخ بازدید: 22 مرداد 1401ش.]</ref> و نیازمند برنامه‌ریزی منظم و دقیقی برای نگهداری و حفاظت است.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/1587968/%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%81-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B3%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B1%D9%86%DA%AF-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA . «ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید: 22 مرداد 1401ش.]</ref>
گنبد سلطانیه به‌صورت یک بنای هشت‌ضلعی با ارتفاع حدود 48.5 تا 52 متر و قطر دهانه 25.5 تا 26 متر است. پلان بنا در طبقات پایین مستطیل‌شکل بوده و در طبقات بالاتر به شکل هشت‌ضلعی درآمده که موجب مقاومت بالا و زیبایی فرمی شده است. این ساختار هشت‌ضلعی و وجود هشت ایوان و هشت مناره، با الهام از «هشت در بهشت» (ابواب البر) است و حدود پنجاه اتاق دارد.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> مناره‌ها نقش مهندسی در خنثی کردن نیروی رانش گنبد و زلزله دارند.<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86/ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌.] </ref>


==مرمت==
مصالح اصلی ساختمان آجر بوده و در پوشش بیرونی گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی به شیوۀ معرق‌کاری استفاده شده است. ملات به‌کار رفته ترکیبی از گچ و مقدار کمی آهک است. گنبد دارای دو پوشش است که بین آنها فاصله‌ای حدود 60 سانتی‌متر قرار دارد و این امر موجب استحکام بنا در برابر زلزله شده و گنبد را سبک‌تر می‌کند.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
در سال ۱۳۴8ش، مرمت و بازسازی گنبد سلطانیه توسط یک گروه ایتالیایی آغاز شد و تا سال 1357ش، ادامه پیدا کرد.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/7173-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87/#%D8%A8%D8%AE%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81%20%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%20%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>


==ویژگی‌‌ها==
بنای گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی است:
گنبد سلطانیه، سومین گنبد بزرگ در جهان است. این سازه، دارای ورودی اصلی، مقبره و سردابه است. تزئین و ساختار این مقبره از منظر کارشناسان، نقطه عطفی در معماری آن دوران دانسته شده که سبکی جدید را در معماری دوران سلجوقی پدید آورده است.<ref> [https://setare.com/fa/news/27825/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/ . «گنبد سلطانیه؛ نماد هنر و معماری اسلامی در تاریخ ایران»، وب‌سایت ستاره، تاریخ بازدید: 22 مرداد 1401ش]. </ref> 
گنبد سلطانیه یک ساختمان هشت ضلعی است که هر ضلع آن ۸۰ متر است و در اطراف آن هشت مناره وجود دارد.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/1438124/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86 . «همه چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>  برخی از کارشناسان هدف از به‌کارگیری عدد هشت را ساعت خورشیدی دانسته و برخی دیگر آن را به هشت درب بهشت توصیف کرده‌اند. گنبد سلطانیه ۱۱۰ پله دارد که با عدد ابجدی نام علی همسان است.<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86/ . «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌، تاریخ بازدید: 22 مرداد 1401ش.]</ref>
گنبد سلطانیه دارای ارتفاع 52 متری و قطر دهانة 25.60 متری است. از برجسته‌ترین ویژگی‌های گنبد سلطانیه، ساخت اصولی و مستحکم این بنای تاریخی است که با تحمل وزنی در حدود ۱۶۰۰ تن پس از گذشت  ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی‌متر نشست داشته است.<ref> [https://pinorest.com/mag/zanjan-soltanieh-dome/ . «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.]</ref>


==کارکرد==
# '''گنبدخانه''': بخش اصلی و مرکزی با گنبد است.
بنای گنبد سلطانیه در گذر زمان، کاربردهای گوناگون داشته است؛ این بنا تا مدت‌ها برای برپایی مناسک آیینی مانند قرآن‌خوانی، نماز و دعا استفاده می‌شد. همچنین در زمان‌های مختلف این ساختمان به جای بیمارستان هم استفاده می‌شده است. در حال حاضر این سازة تاریخی به میراث فرهنگی و جهانی تبدیل شده و گردشگران از آن دیدن می‌کنند.<ref> [https://pinorest.com/mag/zanjan-soltanieh-dome/ . «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست، تاریخ بازدید: 21 مرداد 1401ش.]</ref>
# '''تربت‌خانه''': محلی که خاک کربلا به کار رفته و با کتیبه‌های قرآنی تزیین شده و محرابی مقرنس‌کاری دارد.
# '''سردابه''': محل دفن پادشاهان ایلخانی علی‌الخصوص سلطان محمد خدابنده است.<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86/ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌.]</ref>
 
در طراحی معماری رعایت جهت قبله از اصول مهم بوده و بنای گنبد سلطانیه دارای 110 پله است که در حروف ابجد مترادف با نام علی است.<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86/ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌.]</ref> برخی معماران طرح گنبد را الهام گرفته از معماری آرامگاه غازان‌خان می‌دانند که خود متاثر از آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی است.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
این گنبد دوپوسته، به لحاظ نوآوری‌های مهندسی و هنری، به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری دورۀ ایلخانی شناخته می‌شود و گفته شده معماری آن الهام‌بخش معماری سبک گوتیک و ساخت گنبد کلیسای سانتاماریا در ایتالیا بوده است.<ref>[https://ajianehgroup.com/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C/ «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه.]</ref>
 
همچنین این گنبداز عظیم‌ترین بناهای تاریخی به شیوۀ آذری در ایران است. سبک آذری در آرایه‌ها و تزئینات بناها، دورۀ شکوفایی معماری ایرانی محسوب می‌شود. استفاده از سفالینه‌های زرین‌فام و استفاده از حجم زیاد سفال با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی از ویژگی‌های سبک آذری است.<ref> [https://www.mehrnews.com/photo/4960714/%DA%A9%D8%AA%DB%8C%D8%A8%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 «کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر.]</ref> 
 
از برجسته‌ترین ویژگی‌های گنبد سلطانیه، ساخت اصولی و مستحکم این بنای تاریخی است که با تحمل وزنی در حدود ۱۶۰۰ تن پس از گذشت  ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی‌متر نشست داشته است.<ref> [https://pinorest.com/mag/zanjan-soltanieh-dome/ «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست.]</ref> این بنای تاریخی در اثر مرمت‌های غیر اصولی روند فرسایشی را در پیش گرفته<ref> [http://farhangemrooz.com/news/3783/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D8%B8%D9%85%D8%AA%DB%8C-%D8%B1%D9%86%DA%AF «گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز.]</ref> و نیازمند برنامه‌ریزی منظم و دقیقی برای نگهداری و حفاظت است.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/1587968/%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%81-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B3%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B1%D9%86%DA%AF-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA «ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر.]</ref> در سال ۱۳۴8ش، مرمت و بازسازی گنبد سلطانیه توسط یک گروه ایتالیایی آغاز شد و تا سال 1357ش، ادامه پیدا کرد.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/7173-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87/#%D8%A8%D8%AE%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81%20%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%20%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
 
=== تزئینات و کتیبه‌ها ===
کتیبه‌های به‌کار رفته در گنبد سلطانیه شامل آیات مختلف قرآن کریم و عبارات مذهبی با خطوط بنایی و ثلث و کوفی است. در سراسر دیوارهای بنا سوره‌هایی از جمله سورۀ فتح، سورۀ ملک، آیات آیت الکرسی، سورۀ توحید و همچنین سوره‌های انبیا، مؤمنون و ملک به‌صورت کاشی‌کاری و کتیبه حک شده‌اند.
 
کتیبه‌هایی با جملاتی مانند «سبحان الله»، «لا اله الا الله»، نام‌های «محمد»، «علی»، «محمد رسول الله» و «سلطان ظل الله» نیز در بخش‌های مختلف ساختمان دیده می‌شود. در طبقات اول و دوم دیوارها، کتیبه‌هایی با نام‌های محمد و علی و یک لوگوی به‌نام اتحاد به چشم می‌خورد که ترکیب آن‌ها با هنر کاشی‌کاری و ترکیب رنگ‌های آبی و آجر انجام شده است.<ref>[https://ajianehgroup.com/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C/ «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه.]</ref>
 
تزئینات اولیه بنا با آجر و کاشی انجام شده بود اما پس از مدتی به دستور سلطان محمد خدابنده این تزئینات با گچ پوشانده و مجدداً بر روی گچ‌ها کتیبه‌ها حک شد، به‌همین خاطر گنبد دارای دو دوره تزئین است. کتیبه‌های تربت‌خانه به‌ویژه شامل آیات قرآن به خط ثلث و کوفی است که مخصوصاً آیات سورۀ ملک با کاشی‌کاری‌های طلایی و هشت‌گوش تزئین شده است که از شاهکارهای هنر کاشی‌کاری محسوب می‌شود.<ref>[https://www.otaghak.com/blog/gonbad-soltanieh-in-iran/ شریفی، «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک.]</ref>
 
==کاربرد گنبد سلطانیه==
بنای گنبد سلطانیه در گذر زمان، کاربردهای گوناگون داشته است؛ این بنا تا مدت‌ها برای برپایی مناسک آیینی مانند قرآن‌خوانی، نماز و دعا استفاده می‌شد. همچنین در زمان‌های مختلف این ساختمان به جای بیمارستان هم استفاده می‌شده است. در حال حاضر این سازۀ تاریخی به میراث فرهنگی و جهانی تبدیل شده و گردشگران از آن دیدن می‌کنند.<ref> [https://pinorest.com/mag/zanjan-soltanieh-dome/ . «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست، تاریخ بازدید: 21 مرداد 1401ش.]</ref>


==جاذبه گردشگری==
==جاذبه گردشگری==
باستان‌شناسان معتقدند گنبد سلطانیه بنایی مستحکم است که تمام اجزای آن در جایگاه مناسب خود قرار دارد. همچنین از منظر زیبایی‌شناسی، الگوی منحصر‌به‌فرد تزیئینات در گنبد سلطانیه، یک شاهکار هنری در معماری اسلامی است.<ref> [https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/zanjan/dome-of-soltaniyeh-zanjan . « گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.]</ref> 
گنبد سلطانیه نقش برجسته‌ای در صنعت گردشگری و توسعۀ فرهنگی استان زنجان داشته است. این گنبد به‌عنوان بزرگترین گنبد آجری جهان و یکی از آثار مهم معماری دورۀ ایلخانی، نماد گردشگری استان زنجان و جاذبه‌ای تاریخی-فرهنگی بی‌نظیر شناخته می‌شود که سالانه گردشگران زیادی را جذب می‌کند.
در سرتاسر این بنای منحصر‌به‌فرد کتیبه‌هایی نفیس و بسیار قدیمی از آیات قرآن وجود دارد. در دیواره گنبد و دورتادور طبقة همکف، سوره فتح نگاشته است. سردر ورودی اصلی آرامگاه در قسمت شرقی بنا، با آیه‌الکرسی مزین شده و داخل ایوان طبقۀ اول نیز سوره توحید، نقش بسته است.<ref>[http://gardeshban.ir/fa/news/52187/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%A2%D8%AC%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86 «گنبد سلطانیه، بزرگ‌ترین گنبد آجری در جهان»، وب‌سایت گردشبان، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>تمام دیوارهای طبقه اول و دوم با کتیبه‌هایی برجسته با نام علی و محمد، تزئین شده است. <ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86/ . «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>
 
از نظر گردشگری، وجود بازارچۀ [[صنایع دستی]] در مجاورت گنبد سلطانیه سبب شده تا علاوه بر بازدید تاریخی، بازدیدکنندگان با هنرهای سنتی ایران نیز آشنا شوند و صنعت صنایع دستی تقویت شود. این بازارچه به حفظ و ترویج هنرهای سنتی کمک کرده و مکان مناسبی برای آشنایی با فرهنگ بومی است. همچنین برگزاری کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های هنری در این منطقه از دیگر رویکردهای فرهنگی توسعه است.
 
از منظر زیرساختی و توسعه گردشگری، شهرستان سلطانیه به‌دلیل وجود گنبد سلطانیه به عنوان قطب [[گردشگری]] در استان شناخته می‌شود و برنامه‌هایی برای ساخت هتل و بهبود خدمات رفاهی به گردشگران در حال انجام است تا میزان حضور توریست‌ها بیشتر شود.
 
گنبد سلطانیه همچنین به‌عنوان نماد فرهنگی-هنری، سرمایه‌ای مهم برای حفظ اصالت هنر و فرهنگ اسلامی-ایرانی و تقویت هویت تاریخی مردم منطقه است. این اثر موجب افزایش آگاهی مردم محلی و بازدیدکنندگان دربارۀ تاریخ و هنر ایران شده و توسعۀ فرهنگی منطقه را تقویت کرده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5451179/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86 «گنبد سلطانیه؛ سرآمد گردشگری زنجان»، خبرگزاری مهر.]</ref>


==امکانات رفاهی==
==امکانات رفاهی==
در محوطة این بنای تاریخی سرویس‌‌بهداشتی و نمازخانه وجود دارد. برای پارک وسایل نقلیه نیز می‌توان از خیابان‌های اطراف، استفاده کرد.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/7173-%da%af%d9%86%d8%a8%d8%af-%d8%b3%d9%84%d8%b7%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%87/#%D8%A7%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA%20%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%20%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 21 مرداد 1401ش.]</ref>
در محوطۀ این بنای تاریخی سرویس‌‌بهداشتی و نمازخانه وجود دارد. برای پارک وسایل نقلیه نیز می‌توان از خیابان‌های اطراف، استفاده کرد.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/7173-%da%af%d9%86%d8%a8%d8%af-%d8%b3%d9%84%d8%b7%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%87/#%D8%A7%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA%20%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%20%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 21 مرداد 1401ش.]</ref>


==مسیر دسترسی==
==مسیر دسترسی==
برای دسترسی به گنبد سلطانیه، از شهر زنجان در مسیر جادة زنجان – سلطانیه، 33 کیلومتر راه پیموده می‌شود و سپس از سه‌راهی سلطانیه، پایان راه به گنبد سلطانیه می‌رسد.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/7173-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87/#%D8%A8%D8%AE%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81%20%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%20%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.] </ref>
برای دسترسی به گنبد سلطانیه، از شهر زنجان در مسیر جادۀ زنجان–سلطانیه، 33 کیلومتر راه پیموده می‌شود و سپس از سه‌راهی سلطانیه، پایان راه به گنبد سلطانیه می‌رسد.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/7173-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87/#%D8%A8%D8%AE%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81%20%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%20%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.] </ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۴۸: خط ۶۶:
==منابع==
==منابع==
*«ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1391ش.
*«ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1391ش.
*«بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1404ش.
*بیگدلی، حامد و همکاران، «بررسي تاريخ شفاهي شهر سلطانيه بررسي آثار معماري شهر تاريخي سلطانيه بر اساس متون تاريخي و تاريخ شفاهي»، معماری‌شناسی، شماره 5، بهمن 1397ش.
*بیگدلی، حامد و همکاران، «بررسي تاريخ شفاهي شهر سلطانيه بررسي آثار معماري شهر تاريخي سلطانيه بر اساس متون تاريخي و تاريخ شفاهي»، معماری‌شناسی، شماره 5، بهمن 1397ش.
*سالنامه آماری استان زنجان، استانداری استان زنجان، فصل هفده، 1391ش.
*«سفر به شاهکار معماری دوره ایلخانان/ گنبد سلطانیه روایتگر اقتدار و عظمت معماری ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1401ش.
*«سفر به شاهکار معماری دوره ایلخانان/ گنبد سلطانیه روایتگر اقتدار و عظمت معماری ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1401ش.
*شریفی، «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: 29 شهریور 1404ش.
*«کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 10 تیر 1399ش.
*«کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 10 تیر 1399ش.
*کریمی‌پناه، «گنبد سلطانیه زنجان، تاریخچه، تصویر»، وب‌سایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1404ش.
*«گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1401ش.
*«گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1401ش.
*«گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش.
*«گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش.
خط ۵۹: خط ۷۹:
*«گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1398ش.
*«گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1398ش.
*«گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
*«گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
*«گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
*«گنبد سلطانیه؛ سرآمد گردشگری زنجان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1401ش.
*«گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
*«گنبد سلطانیه؛ نماد هنر و معماری اسلامی در تاریخ ایران»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1400ش.
*«گنبد سلطانیه؛ نماد هنر و معماری اسلامی در تاریخ ایران»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1400ش.
*ملکی، محمد، سلطانيه در گذر تاریخ. زنجان، دانش زنجان، 1390ش، ص42.
*ملکی، محمد، سلطانيه در گذر تاریخ. زنجان، دانش زنجان، 1390ش، ص42.
*«همه‌ چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1398ش.
*«همه‌ چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1398ش.

نسخهٔ ۲۹ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۱۴

گنبد سلطانیه؛ بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان در شهرستان سلطانیه در زنجان.

گنبد سلطانیه از شاهکارهای معماری ایران و بزرگترین گنبد آجری جهان است که بین سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری در زمان ایلخانیان به دستور سلطان محمد خدابنده (الجایتو) در شهر سلطانیه در نزدیکی زنجان ساخته شد. این بنای هشت‌ضلعی سومین گنبد مرتفع جهان به‌شمار می‌رود و در سال 1384ش، به‌عنوان هفتمین اثر جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. این بنای تاریخی و ارزشمند از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به‌شمار می‌رود.

معرفی گنبد سلطانیه

نام‌گذاری

اولجایتو (۶۸۰-۷۱۶ق) از فرمانروایان سلسلۀ ایلخانان که پس از مسلمان شدن، سلطان محمد خدابنده نامیده شد، دستور احداث این گنبد را صادر کرد و به‌همین دلیل این بنا، گنبد سلطانیه نامیده شد.[۱]

موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی

گنبد سلطانیه از باشکوه‌ترین بنا‌های تاریخی جهان است که بر آرامگاه سلطان محمد خدابنده در دورۀ ایلخانی[۲] برپا شده است. این گنبد در مرکز شهرستان سلطانیه و در ۳۷ کیلومتری زنجان قرار دارد.[۳] گنبد سلطانیه سومین گنبد مرتفع جهان پس از کلیسای سانتاماریا دل فیوره در ایتالیا و مسجد ایاصوفیه در ترکیه است و ارتفاع آن حدود ۴۸ تا ۵۲ متر با قطر دهانۀ حدود ۲۵ متر است.[۴]

گنبد سلطانیه در سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ق و در دورۀ حکومت سلطان محمد خدابنده، هشتمین پادشاه سلسله ایلخانان، ساخته شد.[۵] خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر ایلخانان، وظیفۀ نظارت بر ساخت این گنبد را بر عهده داشت. معمار این بنای تاریخی سید علیشاه بوده و در مدت ۱۰ سال به همراه ۳۰۰۰ نفر کارگر ساخته شده است.[۶]

هدف ساخت

سلطان محمد خدابنده دستور ساخت گنبد سلطانیه را داد تا پیکرهای امام علی و امام حسین را از نجف و کربلا به سلطانیه منتقل کند و این مکان را به یک قطب مذهبی و تجاری تبدیل کند. ولی این انتقال به‌دلیل مخالفت علما، به‌ویژه علامه حلی، انجام نشد.

پس از این مخالفت‌ها، اولجایتو تصمیم گرفت خاک تربت امام علی و امام حسین را به سلطانیه بیاورد و بخشی از بنا را به تربتخانه اختصاص دهد که با کاشی‌کاری‌های نفیس و آیات قرآن مزین شده است. سردابۀ گنبد سلطانیه نیز محل دفن سلطان محمد خدابنده است که دو سال پس از تکمیل بنا در آنجا دفن شد. ورودی سردابه به گونه‌ای طراحی شده که برای عبور باید سر خم کرد که خود نوعی احترام به مردگان است.[۷]

معماری گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه به‌صورت یک بنای هشت‌ضلعی با ارتفاع حدود 48.5 تا 52 متر و قطر دهانه 25.5 تا 26 متر است. پلان بنا در طبقات پایین مستطیل‌شکل بوده و در طبقات بالاتر به شکل هشت‌ضلعی درآمده که موجب مقاومت بالا و زیبایی فرمی شده است. این ساختار هشت‌ضلعی و وجود هشت ایوان و هشت مناره، با الهام از «هشت در بهشت» (ابواب البر) است و حدود پنجاه اتاق دارد.[۸] مناره‌ها نقش مهندسی در خنثی کردن نیروی رانش گنبد و زلزله دارند.[۹]

مصالح اصلی ساختمان آجر بوده و در پوشش بیرونی گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی به شیوۀ معرق‌کاری استفاده شده است. ملات به‌کار رفته ترکیبی از گچ و مقدار کمی آهک است. گنبد دارای دو پوشش است که بین آنها فاصله‌ای حدود 60 سانتی‌متر قرار دارد و این امر موجب استحکام بنا در برابر زلزله شده و گنبد را سبک‌تر می‌کند.[۱۰]

بنای گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی است:

  1. گنبدخانه: بخش اصلی و مرکزی با گنبد است.
  2. تربت‌خانه: محلی که خاک کربلا به کار رفته و با کتیبه‌های قرآنی تزیین شده و محرابی مقرنس‌کاری دارد.
  3. سردابه: محل دفن پادشاهان ایلخانی علی‌الخصوص سلطان محمد خدابنده است.[۱۱]

در طراحی معماری رعایت جهت قبله از اصول مهم بوده و بنای گنبد سلطانیه دارای 110 پله است که در حروف ابجد مترادف با نام علی است.[۱۲] برخی معماران طرح گنبد را الهام گرفته از معماری آرامگاه غازان‌خان می‌دانند که خود متاثر از آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی است.[۱۳]

این گنبد دوپوسته، به لحاظ نوآوری‌های مهندسی و هنری، به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری دورۀ ایلخانی شناخته می‌شود و گفته شده معماری آن الهام‌بخش معماری سبک گوتیک و ساخت گنبد کلیسای سانتاماریا در ایتالیا بوده است.[۱۴]

همچنین این گنبداز عظیم‌ترین بناهای تاریخی به شیوۀ آذری در ایران است. سبک آذری در آرایه‌ها و تزئینات بناها، دورۀ شکوفایی معماری ایرانی محسوب می‌شود. استفاده از سفالینه‌های زرین‌فام و استفاده از حجم زیاد سفال با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی از ویژگی‌های سبک آذری است.[۱۵]

از برجسته‌ترین ویژگی‌های گنبد سلطانیه، ساخت اصولی و مستحکم این بنای تاریخی است که با تحمل وزنی در حدود ۱۶۰۰ تن پس از گذشت ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی‌متر نشست داشته است.[۱۶] این بنای تاریخی در اثر مرمت‌های غیر اصولی روند فرسایشی را در پیش گرفته[۱۷] و نیازمند برنامه‌ریزی منظم و دقیقی برای نگهداری و حفاظت است.[۱۸] در سال ۱۳۴8ش، مرمت و بازسازی گنبد سلطانیه توسط یک گروه ایتالیایی آغاز شد و تا سال 1357ش، ادامه پیدا کرد.[۱۹]

تزئینات و کتیبه‌ها

کتیبه‌های به‌کار رفته در گنبد سلطانیه شامل آیات مختلف قرآن کریم و عبارات مذهبی با خطوط بنایی و ثلث و کوفی است. در سراسر دیوارهای بنا سوره‌هایی از جمله سورۀ فتح، سورۀ ملک، آیات آیت الکرسی، سورۀ توحید و همچنین سوره‌های انبیا، مؤمنون و ملک به‌صورت کاشی‌کاری و کتیبه حک شده‌اند.

کتیبه‌هایی با جملاتی مانند «سبحان الله»، «لا اله الا الله»، نام‌های «محمد»، «علی»، «محمد رسول الله» و «سلطان ظل الله» نیز در بخش‌های مختلف ساختمان دیده می‌شود. در طبقات اول و دوم دیوارها، کتیبه‌هایی با نام‌های محمد و علی و یک لوگوی به‌نام اتحاد به چشم می‌خورد که ترکیب آن‌ها با هنر کاشی‌کاری و ترکیب رنگ‌های آبی و آجر انجام شده است.[۲۰]

تزئینات اولیه بنا با آجر و کاشی انجام شده بود اما پس از مدتی به دستور سلطان محمد خدابنده این تزئینات با گچ پوشانده و مجدداً بر روی گچ‌ها کتیبه‌ها حک شد، به‌همین خاطر گنبد دارای دو دوره تزئین است. کتیبه‌های تربت‌خانه به‌ویژه شامل آیات قرآن به خط ثلث و کوفی است که مخصوصاً آیات سورۀ ملک با کاشی‌کاری‌های طلایی و هشت‌گوش تزئین شده است که از شاهکارهای هنر کاشی‌کاری محسوب می‌شود.[۲۱]

کاربرد گنبد سلطانیه

بنای گنبد سلطانیه در گذر زمان، کاربردهای گوناگون داشته است؛ این بنا تا مدت‌ها برای برپایی مناسک آیینی مانند قرآن‌خوانی، نماز و دعا استفاده می‌شد. همچنین در زمان‌های مختلف این ساختمان به جای بیمارستان هم استفاده می‌شده است. در حال حاضر این سازۀ تاریخی به میراث فرهنگی و جهانی تبدیل شده و گردشگران از آن دیدن می‌کنند.[۲۲]

جاذبه گردشگری

گنبد سلطانیه نقش برجسته‌ای در صنعت گردشگری و توسعۀ فرهنگی استان زنجان داشته است. این گنبد به‌عنوان بزرگترین گنبد آجری جهان و یکی از آثار مهم معماری دورۀ ایلخانی، نماد گردشگری استان زنجان و جاذبه‌ای تاریخی-فرهنگی بی‌نظیر شناخته می‌شود که سالانه گردشگران زیادی را جذب می‌کند.

از نظر گردشگری، وجود بازارچۀ صنایع دستی در مجاورت گنبد سلطانیه سبب شده تا علاوه بر بازدید تاریخی، بازدیدکنندگان با هنرهای سنتی ایران نیز آشنا شوند و صنعت صنایع دستی تقویت شود. این بازارچه به حفظ و ترویج هنرهای سنتی کمک کرده و مکان مناسبی برای آشنایی با فرهنگ بومی است. همچنین برگزاری کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های هنری در این منطقه از دیگر رویکردهای فرهنگی توسعه است.

از منظر زیرساختی و توسعه گردشگری، شهرستان سلطانیه به‌دلیل وجود گنبد سلطانیه به عنوان قطب گردشگری در استان شناخته می‌شود و برنامه‌هایی برای ساخت هتل و بهبود خدمات رفاهی به گردشگران در حال انجام است تا میزان حضور توریست‌ها بیشتر شود.

گنبد سلطانیه همچنین به‌عنوان نماد فرهنگی-هنری، سرمایه‌ای مهم برای حفظ اصالت هنر و فرهنگ اسلامی-ایرانی و تقویت هویت تاریخی مردم منطقه است. این اثر موجب افزایش آگاهی مردم محلی و بازدیدکنندگان دربارۀ تاریخ و هنر ایران شده و توسعۀ فرهنگی منطقه را تقویت کرده است.[۲۳]

امکانات رفاهی

در محوطۀ این بنای تاریخی سرویس‌‌بهداشتی و نمازخانه وجود دارد. برای پارک وسایل نقلیه نیز می‌توان از خیابان‌های اطراف، استفاده کرد.[۲۴]

مسیر دسترسی

برای دسترسی به گنبد سلطانیه، از شهر زنجان در مسیر جادۀ زنجان–سلطانیه، 33 کیلومتر راه پیموده می‌شود و سپس از سه‌راهی سلطانیه، پایان راه به گنبد سلطانیه می‌رسد.[۲۵]

پانویس

  1. ↑ بیگدلی و همکاران، «بررسي تاريخ شفاهي شهر سلطانيه بررسي آثار معماري شهر تاريخي سلطانيه براساس متون تاريخي و تاريخ شفاهي»، 1397ش، ص3.
  2. ↑ «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، خبرگزاری ایسنا.
  3. ↑ . «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  4. ↑ «همه چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون.
  5. ↑ ملکی، سلطانيه در گذر تاریخ. زنجان، 1390ش، ص42.
  6. ↑ «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  7. ↑ کریمی‌پناه، «گنبد سلطانیه زنجان، تاریخچه، تصویر»، وب‌سایت آرچی لرن.
  8. ↑ «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.
  9. ↑ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌.
  10. ↑ «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.
  11. ↑ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌.
  12. ↑ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت‌.
  13. ↑ «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.
  14. ↑ «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه.
  15. ↑ «کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر.
  16. ↑ «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست.
  17. ↑ «گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز.
  18. ↑ «ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر.
  19. ↑ «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.
  20. ↑ «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه.
  21. ↑ شریفی، «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک.
  22. ↑ . «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست، تاریخ بازدید: 21 مرداد 1401ش.
  23. ↑ «گنبد سلطانیه؛ سرآمد گردشگری زنجان»، خبرگزاری مهر.
  24. ↑ . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 21 مرداد 1401ش.
  25. ↑ . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.

منابع

  • «ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1391ش.
  • «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1404ش.
  • بیگدلی، حامد و همکاران، «بررسي تاريخ شفاهي شهر سلطانيه بررسي آثار معماري شهر تاريخي سلطانيه بر اساس متون تاريخي و تاريخ شفاهي»، معماری‌شناسی، شماره 5، بهمن 1397ش.
  • «سفر به شاهکار معماری دوره ایلخانان/ گنبد سلطانیه روایتگر اقتدار و عظمت معماری ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1401ش.
  • شریفی، «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: 29 شهریور 1404ش.
  • «کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 10 تیر 1399ش.
  • کریمی‌پناه، «گنبد سلطانیه زنجان، تاریخچه، تصویر»، وب‌سایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1404ش.
  • «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1401ش.
  • «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش.
  • «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
  • «گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1391ش.
  • «گنبد سلطانیه، بزرگ‌ترین گنبد آجری در جهان»، وب‌سایت گردشبان، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1400ش.
  • «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1398ش.
  • «گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
  • «گنبد سلطانیه؛ سرآمد گردشگری زنجان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1401ش.
  • «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
  • «گنبد سلطانیه؛ نماد هنر و معماری اسلامی در تاریخ ایران»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1400ش.
  • ملکی، محمد، سلطانيه در گذر تاریخ. زنجان، دانش زنجان، 1390ش، ص42.
  • «همه‌ چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1398ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:گنبد_سلطانیه&oldid=7102»