پیشنویس:برج گنبد قابوس: تفاوت میان نسخهها
project>Mojtabakd حذف ردهها |
project>زهرا غلامی بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
<big>'''برج گنبد قابوس'''</big>؛ بلندترین برج آجری جهان در شهر گنبد کاووس از توابع استان گلستان. | <big>'''برج گنبد قابوس'''</big>؛ بلندترین برج آجری جهان در شهر گنبد کاووس از توابع استان گلستان. | ||
برج گنبد قابوس | برج گنبد قابوس از جاذبههای گردشگری شهر گنبد کاووس استان [[گلستان]] است. این سازه با معماری ایرانی شگفتانگیز خود بلندترین برج آجری دنیا است. برخی معماران معروف، این بنا را بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر میدانند. این بنا در سال ۱۳۱۰ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و پانزدهمین اثر تاریخی [[ایران]] در فهرست جهانی یونسکو شد. | ||
==معرفی برج گنبد قابوس== | |||
برج گنبد قابوس از جمله آثار تاریخی مربوط به سدۀ چهارم هجری است که به دستور قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آلزیار، ساخته شد. بر اساس کتیبۀ کوفی این بنا، این برج در سال ۳۹۷ق (۳۸۵ش) در حومۀ شهر جرجان (گنبد کاووس امروزی) ساخته شد.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/92664/آشنایی-با-برج-قابوس-گلستان «آشنایی با برج قابوس-گلستان»، همشهری آنلاین.]</ref> این شهر در زمان حکومت آلزیار مرکز هنر و دانش ایران بود. شهر جرجان در جریان حملۀ مغولها به ایران در قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی بهطور کامل از بین رفت و تنها برج گنبد قابوس پابرجا ماند.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.]</ref> این برج باشکوه با ارتفاع بیش از ۵۲ متر بر فراز تپهای مصنوعی با ۱۰ متر ارتفاع، لقب بلندترین برج آجری جهان را به خود اختصاص داده است.<ref>طاهری، «قابوسنامة معماری ایران؛ بازخوانی مفاهیم و کارکردهای گنبد قابوس»، ۱۳۹۸ش، ص۲۸.</ref> | |||
==معماری== | |||
در دستهبندی سبکهای مختلف معماری [[ایران]]، این برج مرز میان | ==معماری برج گنبد قابوس== | ||
در دستهبندی سبکهای مختلف معماری [[ایران]]، این برج مرز میان شیوۀ معماری خراسانی و رازی محسوب میشود. تمام ساختمان از آجر باکیفیت (از ویژگیهای سبک معماری رازی) و ملاط ساروج ساخته شده است. نوآوریهای موجود در معماری این بنا در معماری بناهای مذهبی ایران، آناتولی و آسیای مرکزی أثرگذار بوده است. فرم این بنا استوانهای است که بهتدریج باریک میشود.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.]</ref> درب ورودی این بنا رو به محل طلوع خورشید باز میشود و روی بدنۀ آن نیز با دو ردیف کتیبه، مانند کمربند پوشانده شده است.<ref>[https://www.homsa.net/blog/ghaboos-tower/ رجبی، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، وبسایت هومسا.]</ref> نقشۀ این گنبد، ستارهای ۱۰ پَر است که هوش معماران ایرانی و توسعۀ علم ریاضیات را در آن دوران نشان میدهد. برای دسترسی به بالای سازه بهجای چوببست از متراکم کردن خاک بهصورت مارپیچ و پلهای استفاده شده است. پس از اتمام کار، خاکها در اطراف برج پخش شدهاند.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.] </ref> | |||
در این بنا تنها از آجر | در این بنا تنها از آجر پختۀ قرمز و ملاط ساروج استفاده شده است. آجرهای قرمز پخته، معروف به آجرهای ریشهدار، در اثر مرور زمان به رنگ زرد درآمدهاند. شرایط آبوهوایی منطقه و موقعیت جغرافیایی نیز سبب بهوجود آمدن خزۀ طبیعی روی آجرها شده است. شکل آجرها در تمام بدنه یکسان است در قسمت گنبد این بنا از آجرهایی موسوم به کفشکی استفاده شده است. آجرها با ابعاد متفاوت، بهطور کامل یکدست و صاف هستند. ملاط ساروج بهکار رفته در این برج نیز از ترکیب خاک رس، آهک، ماسه بادی و نوعی گیاه بهدست آمده که بهرنگ خاکستری است. ملاتهای میان آجرها بین دو تا چهار سانتیمتر ضخامت داشته و بهدقت و بدون هیچ فضای خالی میان آجرها قرار گرفته که در نوع خود بینظیر است. کارشناسان بر این باورند که ترکیبات ملاط ساروج و دقت در بهکارگیری آن، دلیل پایداری این بنا بوده است.<ref>[https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/gorgan/qabus-ibn-voshmgir-tower «گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت.]</ref> | ||
==بخشهای مختلف برج گنبد قابوس== | ==بخشهای مختلف برج گنبد قابوس== | ||
گنبد | * '''پایبست'''؛ پایۀ آجری این بنا ۱۵ متر ارتفاع دارد و داخل آن به شکل سرداب است. متأسفانه قسمت عمدۀ این بخش بهدلیل کاوشهای فراوان جویندگان گنج از میان رفته است. این پایۀ قدرتمند در میان تپۀ خاکی قرار دارد و تنها ۲ متر آن بیرون تپه است. این بنای مستحکم با وجود زلزلههای قدرتمند، کاملاً سالم و پایدار مانده است.<ref>[https://rentija.com/touristattractionsdetails/2179-برج-گنبد-قابوس-بلندترین-برج-آجری-جهان «برج گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان»، وبسایت رنتیجا.]</ref> | ||
* '''بدنه'''؛ بدنۀ برج شامل فاصلۀ میان پایبست تا زیر گنبد است که بهصورت گرد ساخته شده و ۲۷ متر ارتفاع دارد. گرداگرد بدنه با ۱۰ پرۀ مثلثی برجسته احاطه شده که با یکدیگر ۳۴/۱ متر فاصله دارند و شکل ستارهای ۱۰ پر را بهوجود آوردهاند. در قسمت درب ورودی، فاصلۀ پرهها از یکدیگر بیشتر است و با آجر پر شده است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.]</ref> | |||
فضای داخلی | * '''گنبد مخروطیشکل'''؛ پس از بدنه، گنبد مخروطیشکل این برج با ارتفاع ۱۸ متر قرار دارد که شیبی تند داشته و بدون هیچ واسطهای روی بدنه قرار گرفته است. این گنبد، دو پوسته دارد که پوستة درونی به شکل نیمتخممرغی (از ویژگیهای سبک معماری خراسانی) با آجر و پوستۀ بیرونی با آجرهای کفشکی ساخته شده است. این مخروط آنقدر صاف و صیقلی است که پرندگان نمیتوانند روی آن بایستند و شیب تند آن نیز مانع از تجمع آب هنگام بارندگی میشود.<ref>[https://rentija.com/touristattractionsdetails/2179-برج-گنبد-قابوس-بلندترین-برج-آجری-جهان «برج گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان»، وبسایت رنتیجا.]</ref> | ||
فضای انعکاس | * '''نورگیر'''؛ در کل بنا، تنها یک نورگیر قرار دارد که در قسمت شرقی گنبد واقع شده است. ارتفاع روزنه ۲۰/۱ متر و طول آن ۲ متر است اما عرض دیوارۀ آن از بالابهپایین بیشتر میشود؛ بهطوری که در بالاترین نقطۀ نورگیر عرض آن ۷۳ سانتیمتر و در پایین ۸۰ سانتیمتر است. سطح پایین روزنه با آجر پوشیده شده اما سطح بالای آن با خاک و گچ به قطر ۱ تا ۶ سانتیمتر پوشانده شده است.<ref>[https://www.homsa.net/blog/ghaboos-tower/ رجبی، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، وبسایت هومسا.]</ref> | ||
== | |||
معماران این بنا بر روی استحکام آن بیشتر از آراستگی و زیبایی توجه داشتهاند. مقرنسکاریهای گچی و کتیبههایی به خط کوفی، تنها | * '''فضای داخلی برج'''؛ درون برج بهطور کامل ساده بوده و تزیین خاصی در آن دیده نمیشود. دیوارهای داخلی در زمان ساخت بنا روکش گچی داشتهاند. آثار این پوشش گچی از ارتفاع ۷ تا ۸ متری از کف درونی برج تا رأس داخلی مخروط دیده میشود.<ref>[https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/gorgan/qabus-ibn-voshmgir-tower «گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت.]</ref> | ||
==مرمت و بازسازی== | |||
* '''فضای انعکاس صدا'''؛ در بیرون از برج، محوطهای دایرهشکل وجود دارد که هر کس در این دایره ایستاده و صحبت کند صدا انعکاس مییابد.<ref>[https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/gorgan/qabus-ibn-voshmgir-tower «گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت.]</ref> | |||
==تزئینات برج قابوس== | |||
معماران این بنا بر روی استحکام آن بیشتر از آراستگی و زیبایی توجه داشتهاند. مقرنسکاریهای گچی و کتیبههایی به خط کوفی، تنها تزئینات این بنا است. در بالای درب ورودی، سردری با طاق نیمگرد و [[مقرنسکاری]] است که کارشناسان آن را از نخستین نمونههای مقرنسکاری میدانند. دورتادور بنا نیز کتیبهای با خط کوفی با آجر نیمگرد ساخته شده است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.]</ref> در این کتیبه نوشته شده است: «به نام خداوند بخشندة مهربان/ این است کاخ باشکوه/ امیر شمس معالی/ امیر پسر امیر/ کاووس فرزند وشمگیر/ فرمان داد به ساخت آن در دوران حیات خود/ سال ۳۹۷ هجری قمری/ و سال ۳۷۵ خورشیدی».<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/7381689/برج-گنبد-قابوس-بلندترین-برج-آجری-ایران-تصاویر «برج گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> | |||
==مرمت و بازسازی برج گنبد قابوس== | |||
این بنا تاکنون ۳ بار مرمت شده است که تعمیرات اساسی آن مربوط به سال ۱۳۴۹ش است.<ref>[https://blog.rahbal.com/qabus-ibn-voshmgir-tower/ شهدوست، «میل گنبد/برج بلند گنبد قابوس که از ابرها برایمان خبر میآورد»، سایت رهبال آسمان.]</ref> | این بنا تاکنون ۳ بار مرمت شده است که تعمیرات اساسی آن مربوط به سال ۱۳۴۹ش است.<ref>[https://blog.rahbal.com/qabus-ibn-voshmgir-tower/ شهدوست، «میل گنبد/برج بلند گنبد قابوس که از ابرها برایمان خبر میآورد»، سایت رهبال آسمان.]</ref> | ||
==کارکرد برج قابوس== | ==کارکرد برج قابوس== | ||
بنای | === آرامگاه قابوس بن وشمگیر === | ||
علت ساخت این برج بهدرستی مشخص نیست؛ اما برخی بر این باورند که این مکان محل دفن قابوس بن وشمگیر بوده است؛ با این وجود هیچ اثری از جسد او در این بنا یافت نشد. برخی نیز معتقدند که جسم پادشاه درون تابوتی شیشهای از برج آویزان بوده است؛ دلیل این نظریه، وجود روزنۀ درون برج است که موجب میشود اولین پرتوهای نور خورشید بر جسد قابوس بتابد. در کتیبه نیز اشارهای به آرامگاه نشده است.<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/7381689/برج-گنبد-قابوس-بلندترین-برج-آجری-ایران-تصاویر «برج گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> | |||
نمایش ستون | |||
=== بنای رصدخانه === | |||
برخی منابع نیز بیان کردهاند که این بنا رصدخانه بوده است. در کتاب ذخیرۀ خوارزمشاهی اثر اسماعیل جرجانی، از منجمی با نام کوشیار گیلانی (ریاضیدان و ستارهشناس برجسته در زمان قابوس بن وشمگیر) نام برده شده که در خدمت امیر قابوس بود. در کتاب فرهنگ ادبیات فارسی دری نیز نام کوشیار آمده که رصدخانهای برای خود داشت اما مکان این رصدخانه نامشخص است. با استناد به این دو منبع میتوان احتمال داد که این برج، رصدخانۀ کوشیار گیلانی بوده است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.] </ref> | |||
=== نمایش ستون کیهان === | |||
برخی محققان، سبک معماری خاص این بنا و استفاده از پرههای مثلثی را القاکنندۀ مفهوم اساطیر میدانند. آنها اعتقاد دارند که گنبد قابوس رموزی از محور عالم را به نمایش گذاشته است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.]</ref> | |||
=== نشان پادشاهی === | |||
برخی از کارشناسان نیز دلیل ساخت این بنا را جهت نمایش قدرت و هنر قابوس میدانند. این برج با ویژگیهای شگفتانگیز خود نشاندهندۀ شکوه و عظمت قابوس بن وشمگیر است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.] </ref> | |||
=== میل راهنما === | |||
در [[ایران]] باستان برای راهنمایی مسافران، برجهایی در جادهها ساخته میشد که به آنها میل میگفتند. این برجها برای نشاندادن مکان اصلی بافت شهری بهکار میرفتند. در قسمت تاج برجها، آتش روشن میشد تا در شب یا روزهای مهآلود، راه قابل تشخیص باشد. علاوه بر این از این برجها برای پیامرسانی به مناطق دورتر با آتش نیز استفاده میشد. برج گنبد قابوس نیز یکی از میلهای شهر بود.<ref>[https://www.mihmansho.com/mag/content/2096/مناطق-تاریخی/برج-قابوس-گنبد,-یکی-از-سی-میل-باقی-مانده-در-کشور! «برج قابوس گنبد، یکی از سی میل باقی مانده در کشور»، وبسایت مجله گردشگری میهمان شو.]</ref> | |||
==برج گنبد قابوس در باور مردم== | |||
==برج در باور مردم== | زمانی که دولت روس، نواحی شمالی [[ایران]] را به تصرف خود درآورد، گنبد قابوس نیز در اختیار آنها قرار گرفت. در سال ۱۸۸۶م، هیئت روسی کاوشهای خود را در بنای برج آغاز کردند. آنها با کندن کف بنا متوجه شدند که تپهای که بنا روی آن ساخته شده، مصنوعی بوده و زیرساخت آجری دارد. در این حفاری هیچ جسدی یافت نشد. دورتادور بنا دو خندق حفر شد و میان آنها ساختوسازهایی صورت گرفت. این قضیه سبب ایجاد شایعاتی مبنی بر کندن تونلی از زیر برج تا مرز روسیه شد.<ref>[https://www.homsa.net/blog/ghaboos-tower/ رجبی، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، وبسایت هومسا.]</ref> | ||
زمانی که دولت روس، نواحی شمالی [[ایران]] را به تصرف خود درآورد، گنبد قابوس نیز در اختیار آنها قرار گرفت. در سال ۱۸۸۶م، هیئت روسی کاوشهای خود را در بنای برج آغاز کردند. آنها با کندن کف بنا متوجه شدند که تپهای که بنا روی آن ساخته شده، مصنوعی بوده و زیرساخت آجری دارد. در این حفاری هیچ جسدی یافت نشد. دورتادور بنا دو خندق حفر شد و میان آنها ساختوسازهایی صورت گرفت. این قضیه | |||
==مسیر دسترسی== | ==مسیر دسترسی== | ||
این برج بلند در شهر گنبد کاووس بین خیابان جمهوری و خیابان قابوس قرار دارد. برای دسترسی به این بنا میتوان با اتوبوس تا ایستگاه گنبد- بندر رفت و از آن مکان تا برج قابوس حدود ۱ کیلومتر پیادهروی لازم است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد | این برج بلند در شهر گنبد کاووس بین خیابان جمهوری و خیابان قابوس قرار دارد. برای دسترسی به این بنا میتوان با اتوبوس تا ایستگاه گنبد- بندر رفت و از آن مکان تا برج قابوس حدود ۱ کیلومتر پیادهروی لازم است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/26893-برج-گنبد-کاووس/ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* «آشنایی با برج قابوس-گلستان»، | *«آشنایی با برج قابوس-گلستان»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۸۸ش. | ||
* «برج قابوس گنبد، یکی از سی میل باقی مانده در کشور»، وبسایت مجله گردشگری میهمان شو، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۰ش. | *«برج قابوس گنبد، یکی از سی میل باقی مانده در کشور»، وبسایت مجله گردشگری میهمان شو، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۰ش. | ||
* «برج گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان»، باشگاه خبرنگاران | *«برج گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۳۹۹ش. | ||
* «برج گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان»، وبسایت رنتیجا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۳۹۹ش. | *«برج گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان»، وبسایت رنتیجا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۳۹۹ش. | ||
* رجبی، فرشته، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، | *رجبی، فرشته، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، وبسایت هومسا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مارس ۲۰۲۲م. | ||
* شهدوست، نیلوفر، «میل گنبد/برج بلند گنبد قابوس که از ابرها برایمان خبر میآورد»، | *شهدوست، نیلوفر، «میل گنبد/برج بلند گنبد قابوس که از ابرها برایمان خبر میآورد»، وبسایت رهبال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش. | ||
* طاهری، جعفر و نورتقانی، عبدالمجید، | *طاهری، جعفر و نورتقانی، عبدالمجید، «قابوسنامۀ معماری ایران؛ بازخوانی مفاهیم و کارکردهای گنبد قابوس»، دو فصلنامه معماری ایرانی، شماره ۱۵، ۱۳۹۸ش. | ||
* کریمی، حمیده، «برج گنبد | *کریمی، حمیده، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش. | ||
* «گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش. | *«گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش. | ||
نسخهٔ ۲۶ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۴۲
برج گنبد قابوس؛ بلندترین برج آجری جهان در شهر گنبد کاووس از توابع استان گلستان.
برج گنبد قابوس از جاذبههای گردشگری شهر گنبد کاووس استان گلستان است. این سازه با معماری ایرانی شگفتانگیز خود بلندترین برج آجری دنیا است. برخی معماران معروف، این بنا را بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر میدانند. این بنا در سال ۱۳۱۰ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و پانزدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست جهانی یونسکو شد.
معرفی برج گنبد قابوس
برج گنبد قابوس از جمله آثار تاریخی مربوط به سدۀ چهارم هجری است که به دستور قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آلزیار، ساخته شد. بر اساس کتیبۀ کوفی این بنا، این برج در سال ۳۹۷ق (۳۸۵ش) در حومۀ شهر جرجان (گنبد کاووس امروزی) ساخته شد.[۱] این شهر در زمان حکومت آلزیار مرکز هنر و دانش ایران بود. شهر جرجان در جریان حملۀ مغولها به ایران در قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی بهطور کامل از بین رفت و تنها برج گنبد قابوس پابرجا ماند.[۲] این برج باشکوه با ارتفاع بیش از ۵۲ متر بر فراز تپهای مصنوعی با ۱۰ متر ارتفاع، لقب بلندترین برج آجری جهان را به خود اختصاص داده است.[۳]
معماری برج گنبد قابوس
در دستهبندی سبکهای مختلف معماری ایران، این برج مرز میان شیوۀ معماری خراسانی و رازی محسوب میشود. تمام ساختمان از آجر باکیفیت (از ویژگیهای سبک معماری رازی) و ملاط ساروج ساخته شده است. نوآوریهای موجود در معماری این بنا در معماری بناهای مذهبی ایران، آناتولی و آسیای مرکزی أثرگذار بوده است. فرم این بنا استوانهای است که بهتدریج باریک میشود.[۴] درب ورودی این بنا رو به محل طلوع خورشید باز میشود و روی بدنۀ آن نیز با دو ردیف کتیبه، مانند کمربند پوشانده شده است.[۵] نقشۀ این گنبد، ستارهای ۱۰ پَر است که هوش معماران ایرانی و توسعۀ علم ریاضیات را در آن دوران نشان میدهد. برای دسترسی به بالای سازه بهجای چوببست از متراکم کردن خاک بهصورت مارپیچ و پلهای استفاده شده است. پس از اتمام کار، خاکها در اطراف برج پخش شدهاند.[۶]
در این بنا تنها از آجر پختۀ قرمز و ملاط ساروج استفاده شده است. آجرهای قرمز پخته، معروف به آجرهای ریشهدار، در اثر مرور زمان به رنگ زرد درآمدهاند. شرایط آبوهوایی منطقه و موقعیت جغرافیایی نیز سبب بهوجود آمدن خزۀ طبیعی روی آجرها شده است. شکل آجرها در تمام بدنه یکسان است در قسمت گنبد این بنا از آجرهایی موسوم به کفشکی استفاده شده است. آجرها با ابعاد متفاوت، بهطور کامل یکدست و صاف هستند. ملاط ساروج بهکار رفته در این برج نیز از ترکیب خاک رس، آهک، ماسه بادی و نوعی گیاه بهدست آمده که بهرنگ خاکستری است. ملاتهای میان آجرها بین دو تا چهار سانتیمتر ضخامت داشته و بهدقت و بدون هیچ فضای خالی میان آجرها قرار گرفته که در نوع خود بینظیر است. کارشناسان بر این باورند که ترکیبات ملاط ساروج و دقت در بهکارگیری آن، دلیل پایداری این بنا بوده است.[۷]
بخشهای مختلف برج گنبد قابوس
- پایبست؛ پایۀ آجری این بنا ۱۵ متر ارتفاع دارد و داخل آن به شکل سرداب است. متأسفانه قسمت عمدۀ این بخش بهدلیل کاوشهای فراوان جویندگان گنج از میان رفته است. این پایۀ قدرتمند در میان تپۀ خاکی قرار دارد و تنها ۲ متر آن بیرون تپه است. این بنای مستحکم با وجود زلزلههای قدرتمند، کاملاً سالم و پایدار مانده است.[۸]
- بدنه؛ بدنۀ برج شامل فاصلۀ میان پایبست تا زیر گنبد است که بهصورت گرد ساخته شده و ۲۷ متر ارتفاع دارد. گرداگرد بدنه با ۱۰ پرۀ مثلثی برجسته احاطه شده که با یکدیگر ۳۴/۱ متر فاصله دارند و شکل ستارهای ۱۰ پر را بهوجود آوردهاند. در قسمت درب ورودی، فاصلۀ پرهها از یکدیگر بیشتر است و با آجر پر شده است.[۹]
- گنبد مخروطیشکل؛ پس از بدنه، گنبد مخروطیشکل این برج با ارتفاع ۱۸ متر قرار دارد که شیبی تند داشته و بدون هیچ واسطهای روی بدنه قرار گرفته است. این گنبد، دو پوسته دارد که پوستة درونی به شکل نیمتخممرغی (از ویژگیهای سبک معماری خراسانی) با آجر و پوستۀ بیرونی با آجرهای کفشکی ساخته شده است. این مخروط آنقدر صاف و صیقلی است که پرندگان نمیتوانند روی آن بایستند و شیب تند آن نیز مانع از تجمع آب هنگام بارندگی میشود.[۱۰]
- نورگیر؛ در کل بنا، تنها یک نورگیر قرار دارد که در قسمت شرقی گنبد واقع شده است. ارتفاع روزنه ۲۰/۱ متر و طول آن ۲ متر است اما عرض دیوارۀ آن از بالابهپایین بیشتر میشود؛ بهطوری که در بالاترین نقطۀ نورگیر عرض آن ۷۳ سانتیمتر و در پایین ۸۰ سانتیمتر است. سطح پایین روزنه با آجر پوشیده شده اما سطح بالای آن با خاک و گچ به قطر ۱ تا ۶ سانتیمتر پوشانده شده است.[۱۱]
- فضای داخلی برج؛ درون برج بهطور کامل ساده بوده و تزیین خاصی در آن دیده نمیشود. دیوارهای داخلی در زمان ساخت بنا روکش گچی داشتهاند. آثار این پوشش گچی از ارتفاع ۷ تا ۸ متری از کف درونی برج تا رأس داخلی مخروط دیده میشود.[۱۲]
- فضای انعکاس صدا؛ در بیرون از برج، محوطهای دایرهشکل وجود دارد که هر کس در این دایره ایستاده و صحبت کند صدا انعکاس مییابد.[۱۳]
تزئینات برج قابوس
معماران این بنا بر روی استحکام آن بیشتر از آراستگی و زیبایی توجه داشتهاند. مقرنسکاریهای گچی و کتیبههایی به خط کوفی، تنها تزئینات این بنا است. در بالای درب ورودی، سردری با طاق نیمگرد و مقرنسکاری است که کارشناسان آن را از نخستین نمونههای مقرنسکاری میدانند. دورتادور بنا نیز کتیبهای با خط کوفی با آجر نیمگرد ساخته شده است.[۱۴] در این کتیبه نوشته شده است: «به نام خداوند بخشندة مهربان/ این است کاخ باشکوه/ امیر شمس معالی/ امیر پسر امیر/ کاووس فرزند وشمگیر/ فرمان داد به ساخت آن در دوران حیات خود/ سال ۳۹۷ هجری قمری/ و سال ۳۷۵ خورشیدی».[۱۵]
مرمت و بازسازی برج گنبد قابوس
این بنا تاکنون ۳ بار مرمت شده است که تعمیرات اساسی آن مربوط به سال ۱۳۴۹ش است.[۱۶]
کارکرد برج قابوس
آرامگاه قابوس بن وشمگیر
علت ساخت این برج بهدرستی مشخص نیست؛ اما برخی بر این باورند که این مکان محل دفن قابوس بن وشمگیر بوده است؛ با این وجود هیچ اثری از جسد او در این بنا یافت نشد. برخی نیز معتقدند که جسم پادشاه درون تابوتی شیشهای از برج آویزان بوده است؛ دلیل این نظریه، وجود روزنۀ درون برج است که موجب میشود اولین پرتوهای نور خورشید بر جسد قابوس بتابد. در کتیبه نیز اشارهای به آرامگاه نشده است.[۱۷]
بنای رصدخانه
برخی منابع نیز بیان کردهاند که این بنا رصدخانه بوده است. در کتاب ذخیرۀ خوارزمشاهی اثر اسماعیل جرجانی، از منجمی با نام کوشیار گیلانی (ریاضیدان و ستارهشناس برجسته در زمان قابوس بن وشمگیر) نام برده شده که در خدمت امیر قابوس بود. در کتاب فرهنگ ادبیات فارسی دری نیز نام کوشیار آمده که رصدخانهای برای خود داشت اما مکان این رصدخانه نامشخص است. با استناد به این دو منبع میتوان احتمال داد که این برج، رصدخانۀ کوشیار گیلانی بوده است.[۱۸]
نمایش ستون کیهان
برخی محققان، سبک معماری خاص این بنا و استفاده از پرههای مثلثی را القاکنندۀ مفهوم اساطیر میدانند. آنها اعتقاد دارند که گنبد قابوس رموزی از محور عالم را به نمایش گذاشته است.[۱۹]
نشان پادشاهی
برخی از کارشناسان نیز دلیل ساخت این بنا را جهت نمایش قدرت و هنر قابوس میدانند. این برج با ویژگیهای شگفتانگیز خود نشاندهندۀ شکوه و عظمت قابوس بن وشمگیر است.[۲۰]
میل راهنما
در ایران باستان برای راهنمایی مسافران، برجهایی در جادهها ساخته میشد که به آنها میل میگفتند. این برجها برای نشاندادن مکان اصلی بافت شهری بهکار میرفتند. در قسمت تاج برجها، آتش روشن میشد تا در شب یا روزهای مهآلود، راه قابل تشخیص باشد. علاوه بر این از این برجها برای پیامرسانی به مناطق دورتر با آتش نیز استفاده میشد. برج گنبد قابوس نیز یکی از میلهای شهر بود.[۲۱]
برج گنبد قابوس در باور مردم
زمانی که دولت روس، نواحی شمالی ایران را به تصرف خود درآورد، گنبد قابوس نیز در اختیار آنها قرار گرفت. در سال ۱۸۸۶م، هیئت روسی کاوشهای خود را در بنای برج آغاز کردند. آنها با کندن کف بنا متوجه شدند که تپهای که بنا روی آن ساخته شده، مصنوعی بوده و زیرساخت آجری دارد. در این حفاری هیچ جسدی یافت نشد. دورتادور بنا دو خندق حفر شد و میان آنها ساختوسازهایی صورت گرفت. این قضیه سبب ایجاد شایعاتی مبنی بر کندن تونلی از زیر برج تا مرز روسیه شد.[۲۲]
مسیر دسترسی
این برج بلند در شهر گنبد کاووس بین خیابان جمهوری و خیابان قابوس قرار دارد. برای دسترسی به این بنا میتوان با اتوبوس تا ایستگاه گنبد- بندر رفت و از آن مکان تا برج قابوس حدود ۱ کیلومتر پیادهروی لازم است.[۲۳]
پانویس
- ↑ «آشنایی با برج قابوس-گلستان»، همشهری آنلاین.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
- ↑ طاهری، «قابوسنامة معماری ایران؛ بازخوانی مفاهیم و کارکردهای گنبد قابوس»، ۱۳۹۸ش، ص۲۸.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
- ↑ رجبی، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، وبسایت هومسا.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
- ↑ «گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت.
- ↑ «برج گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان»، وبسایت رنتیجا.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
- ↑ «برج گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان»، وبسایت رنتیجا.
- ↑ رجبی، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، وبسایت هومسا.
- ↑ «گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت.
- ↑ «گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
- ↑ «برج گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ شهدوست، «میل گنبد/برج بلند گنبد قابوس که از ابرها برایمان خبر میآورد»، سایت رهبال آسمان.
- ↑ «برج گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
- ↑ «برج قابوس گنبد، یکی از سی میل باقی مانده در کشور»، وبسایت مجله گردشگری میهمان شو.
- ↑ رجبی، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، وبسایت هومسا.
- ↑ کریمی، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو.
منابع
- «آشنایی با برج قابوس-گلستان»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۸۸ش.
- «برج قابوس گنبد، یکی از سی میل باقی مانده در کشور»، وبسایت مجله گردشگری میهمان شو، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۰ش.
- «برج گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۳۹۹ش.
- «برج گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان»، وبسایت رنتیجا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۳۹۹ش.
- رجبی، فرشته، «گنبد قابوس؛ اثر ماندگار تاریخ مهندسی بشر»، وبسایت هومسا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مارس ۲۰۲۲م.
- شهدوست، نیلوفر، «میل گنبد/برج بلند گنبد قابوس که از ابرها برایمان خبر میآورد»، وبسایت رهبال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- طاهری، جعفر و نورتقانی، عبدالمجید، «قابوسنامۀ معماری ایران؛ بازخوانی مفاهیم و کارکردهای گنبد قابوس»، دو فصلنامه معماری ایرانی، شماره ۱۵، ۱۳۹۸ش.
- کریمی، حمیده، «برج گنبد کاووس، برج گنبد قابوس»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «گنبد قابوس»، وبسایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش.