پیش‌نویس:زنان موفق افغانستان

زنان موفق افغانستان

بی‌بی‌سنگی

بی‌بی‌سنگی، در سال 1243ش در کابل متولد شد. پدر او، سنگی‌محمد معروف به سنگی بابای غازی از سادات مورد احترام، عالم دینی و از فرماندهان مجاهدین ملی در جنگ‌های اول و دوم علیه انگلیس بود. مادر او سیده‌آنا، از خاندان سیدعلی ترمذی بوده که در شرق افغانستان به پیر بابای بونیر و پیر بابای کنر معروف است. نام بی‌بی‌سنگی، مریم بوده و به بی‌بی‌سیده نیز مشهور است.

جوانی و آموزش

بی‌بی‌سنگی بعد از گذاراندن دورۀ ابتدایی، علوم عربی، فقه، صرف و نحو را فراگرفت و متون درسی ادبیات دری مانند گلستان سعدی، دیوان حافظ و نصاب الصبیان را به حافظۀ خود سپرد.

بی‌بی‌سنگی، در زمان حکومت عبدالرحمن‌خان با یکی از نوادگان عبدالله احرار، شیخ بزرگ طریقت نقشبندیه، ازدواج کرد. همسر بی‌بی‌سنگی که اهل فرهنگ و هنر بود در رشد شخصیت او اثر داشته است.

شخصیت

بی‌بی‌سنگی، شاعری نام‌دار ، ادیب، سخنور، استبداد‌ستیز، حاضرجواب، بدیهه‌سرا و ارتجال‌گوی بود و در قالب شعر به ‌روش حکومت عبدالرحمن اعتراض می‌کرد. او با جنبش جوانان افغان و حلقۀ مترقی و آزادی‌خواه ارتباط داشت. بی‌بی‌سنگی در تاریخ معاصر افغانستان اولین زنِ زندانی سیاسی در عهد عبدالرحمن‌خان بود. شعرهای نیمه‌ی دوم زندگی او بیشتر رنگ عرفانی و دینی دارد.

فعالیت‌ها

بی‌بی‌سنگی در اوج حاکمیت عبدالرحمن‌خان با سرودن اشعار حماسی با عناوین ظلم‌ستیزی و استبداد علیه پادشاه به حمایت از مردم معترض پرداخت. فعالیت‌های او باعث شد، از سوی مأموران حکومت دست‌گیر و زندانی شود. سخنوری، آگاهی و دانش بی‌بی‌سنگی ترس را در دربار پادشاه ایجاد کرد تا مبادا زنان زندانی دیگر به تأثیر از شخصیت وی علیه دولت شورش کنند و به‌همین دلیل به‌دستور پادشاه در سلول انفرادی زندانی شد. در طول سه روز، سلولی از سنگ در منطقۀ «کوته-سنگی» امروز ساختند و بی‌بی‌سنگی را به آنجا انتقال دادند. او بعد از رهایی از زندان به تصوف و عرفان روی آورد و به حفظ قرآن و تدریس تلاش داشت. بی‌بی‌سنگی در زمان حکومت حبیب‌الله فرزند امیرعبدالرحمن به‌عنوان معلم دختران خانوادۀ شاهی مقرر شد و دختران حبیب‌الله را آموزش می‌داد.

بی‌بی‌سنگی در مبارزات استقلال‌طلبانۀ جوانان فعالیت داشت و در لحظات اولیۀ سلطنت امان‌الله خان پادشاه آزادی‌خواه حاضر شده و فی‌البداهه اشعاری سرود و پادشاه را تشویق به تحصیل و استقلال سیاسی کشور کرد و مورد تمجید پادشاه و مردم قرار گرفت.

یادبودها

لیسۀ مریم، در منطقۀ خیرخانۀ کابل و منطقۀ کوته‌سنگی به‌نام این زن نام‌گذاری شده است.

سیما سمر

سیما سمر در سال 1335ش، در ولایت غزنی، ولسوالی جاغوری به دنیا آمد. او، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه خود و هلمند گذراند. سیما در سن نوجوانی و در کلاس هفتم، به‌دلیل تبعیض آشکار جنسیتی، قومیتی و مذهبی، انگیزة خدمات بشردوستانه را در خود پیدا کرد.

جوانی و تحصیلات

سیما سمر پس از طی مراحل آموزش ابتدایی و متوسطه، به کابل رفت و در رشتة پزشکی در دانشگاه کابل ادامة تحصیل داد. او اولین دختر هزاره بود که به تحصیلات عالی راه یافته بود. در سال 1986م از دانشکدة طب کابل فارغ‌التحصیل شد و به مناطقی با شرایط سخت و دوردست مأموریت یافت، اما به‌دلیل عدم اطمینان از امنیت جانی، از رفتن به آن مناطق، سرباز زد و به زادگاه خود برگشته و خدمات صحی را آغاز نمود. پس از آن‌که همسر او در دوران نظام کمونسیتی دستگیر شد، به کویتة پاکستان مهاجرت کرد و در شفاخانه‌ای (بیمارستان) در بخش پناهندگان افغانستانی، مشغول به خدمت شد.

سازمان شهدا

نیازهای شدید بهداشتی درمانی، سمر را مصمم کرد تا در سال 1989م، یک نهاد غیردولتی را با عنوان «سازمان شهدا» (Shuhada Organzaon) برای مهاجران افغانستان در کویته راه‌اندازی کند. وظیفة این نهاد، مراقبت از زنان و دختران افغان و نیز زنان بی‌سرپرست تعریف شد.

همچنین سمر به خدمت‌رسانی در امر تعلیم و تربیت، بهداشت خانواده، برنامه‌ریزی خانوادگی، توانمندسازی زنان و دختران افغانستانی در داخل کشور و کویتة پاکستان و تربیت پرستار و قابله، نقش عمده‌ای ایفا کرد، اما نیازهای تحصیلی و پزشکی پناهندگان در کویته و هموطنان داخل کشور، فراتر از ظرفیت سازمان شهدا بود. این سطح از نیازها، سیما سمر را به‌سوی تأسیس «انستیتوت ساینس» کشانید تا تعداد زیادی از جوانان مهاجر به تکمیل تحصیلات خود بپردازند.

سمر، چهار شفاخانه (بیمارستان) در مناطق محروم افغانستان و ده‌ کلینیک صحی، در قالب مؤسسۀ شهدا تأسیس کرد.

مکتب

خانم سمر در دورۀ اول تسلط طالبان، مکاتب زیرزمینی ایجاد کرد تا به آموزش دانش‌آموزان بپردازد. پس از استقرار دولت موقت، این مکاتب به دولت واگذار شد که حدود 800 نفر در آن مشغول تحصیل بودند. او همچنین 119 مکتب کوچک و بزرگ را ایجاد یا بازسازی کرد و بیش از 159 هزار دانش‌آموز دختر و پسر را آموزش داد که از مجموع دانش‌آموزان، بیش از 52 درصد آنها، دختر بودند. علاوه بر آن، در حدود 9027 معلم، در سازمان شهدا، آموزش دیدند؛ 49300 خانم نیز در دوره‌های سوادآموزی مراکز تحت مدیریت سیما سمر شرکت کرده و 376 دختر نیز از برنامه‌های زبان انگیسی و کامپیوتر بهره بردند. تا‌کنون بیش از 4 میلیون نفر از طریق سازمان شهدا، در موضوعات حقوق کودکان، حقوق زنان و حقوق بشر آموزش‌های ابتدایی دیده‌اند.

تأسیس مؤسسۀ تحصیلات عالی گوهرشاد

در سال 2010م خانم سمر مؤسسة تحصیلات عالی گوهرشاد را بنیان نهاد. این مؤسسه با هدف تسهیل آموزش‌های عالی برای جوانان به‌صورت غیرانتفاعی ایجاد شد که تا به‌حال حدود 300 دانشجو را بورسیه کرده که در این میان، 170 تن دختر هستند.

ایجاد مرکز توانمندسازی زنان

سمر، در کنار مؤسسۀ تحصیلات عالی گوهرشاد، مرکز توانمندسازی زنان را با هدف کمک به زنان و حمایت مالی دختران محصل بی‌بضاعت، ایجاد کرد. او همچنین، سه یتیم‌خانه در بامیان و غزنی تأسیس کرد. سیما سمر، از طریق این یتیم‌خانه، یتیمان و زنان بی‌سر‌پرست را مورد حمایت خود قرار داد و تعدادی از آنها را در اثر حمایت‌های مالی و آموزشی، به دانشگاه فرستاد.

مسئولیت‌ها

سیما سمر، در پی فعالیت‌های داوطلبانه و خیرخواهانۀ خود در زمینه‌های گوناگون انسانی، در سال 2001م در کنفرانس بن، برای استقرار نظام جدید در افغانستان، از سوی سازمان ملل دعوت شد تا به‌عنوان یک فعال اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در تثبیت نظام جدید یاری رساند. سمر در ژوئیه 2002م به‌عنوان معاون لوی‌جرگة اضطراری در افغانستان انتخاب شد. او همچنین، اولین وزیر امور زنان در تاریخ افغانستان، پس از چند‌ دهه جنگ و ناامنی و اولین وزیر زن هزاره‌تبار بود. سیما سمر، در وزارت تازه‌تأسیس امور زنان، خدمات مهمی را برای زنان محروم افغانستان آغاز کرد. از جملة کارهایی که او در این وزارتخانه انجام داد، شامل موارد زیر است: فراهم کردن زمینة بازگشت زنان به وظایف دولتی؛ زمینه‌سازی برای بازگشایی مدارس برای دختران؛ ایجاد آموزشگاه‌های سوادآموزی، گل‌دوزی و خیاطی در وزارت امور زنان؛ ایجاد مکتب (مدرسه) برای زنان متأهل؛ تأسیس مراکز مختلف خدماتی ویژة زنان در سراسر کشور و اختصاص 55 درصد از سهمیة نمایندگی در لویه‌جرگه، برای زنان. سیما سمر پس از پایان کار در وزارت امور زنان، از سال 1381 تا 1398ش، به‌عنوان رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان خدمت کرد و پس از آن به‌عنوان وزیر دولت در امور صلح و روابط بین‌الملل ایفای وظیفه کرد. او در سال 1397ش، عضویت بورد عالی مشورتی دبیرکل سازمان ملل در امور میانجی‌گری صلح را به‌دست آورد. همچنین در سال 1394ش، عنوان معاونت مجمع آسیا و اقیانوسیه (پاسیفیک) را احراز کرد.

دیدگاه‌ها

خانم سمر، زنان را رکن بنیادین جامعه و دارای کرامت انسانی برابر با مردان دانسته و جامعة بشری را بدون در نظر گرفتن جایگاه زن، بی‌معنا می‌دانست. او، همچنین، از جمله دلایل خشونت علیه زنان افغان را، عدم آگاهی خود آنها، عدم دسترسی به مسائل بهداشتِ زنان در مورد باروری، فقر و عدم پشتیبانی مراجع عدلی (قضایی) از زنان می‌دانست.

جوایز و افتخارات

سیما سمر به‌دلیل خدمات فراوان در زمینة حقوق بشر به‌ویژه در دفاع از حقوق زنان و کودکان، در سال 2009م و 2010م نامزد دریافت جایزة صلح نوبل شد. سمر بیش از 25 جایزة ملی و بین‌المللی و تعدادی مدرک دکترای افتخاری از نهادهای مختلف جهان، دریافت کرده است؛ مانند:

1. جایزۀ رهبری اجتماعی (Community Leadership)، در سال 1994م از طرف بنیاد “Roman Magsaysay”، در فیلیپین؛
2. جایزۀ Voice of Courage، از کمیسون زنان برای زنان و اطفال مهاجر، در نیویورک؛
3. جایزۀ «زنان برای صلح» توسط Together for Peace Foundation، در رم ایتالیا؛
4. جایزۀ زندگی بهتر یا «نوبل آلترناتیو» صلح.

سمر، به‌خاطر تلاش‌های خستگی‌ناپذیر در زمینۀ حقوق بشر در سطح ملی و بین‌المللی، در ماه می 2005م از سوی کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد به‌عنوان گزارشگر ویژۀ حقوق بشر در سودان معرفی شد.

دیدگاه‌ها در‌بارۀ سمر

خانم سمر، یکی از زنان تأثیرگذار در عرصة سیاست در افغانستان است. هیئت داوران بنیاد آلترناتیو یا زندگی بهتر، کار خانم سمر در زمینة تأمین حقوق بشر در افغانستان را استقامت و فداکاری شجاعانه خوانده است. همچنین از او به‌عنوان بانوی رؤیاهای نسل حاضر افغانستان، آموزگار نسل امروز و ستارۀ مدنیت یاد شده است. او از معدود زنانی است که پست‌های مهمی را در دولت و بیرون دولت افغانستان، تصاحب کرده است.

حبیبه سرابی

حبیبه سرابی از قوم هزاره است که در سال 1337ش، در ولایت بغلان متولد شد. پدر او اهل سراب از ولایت غزنی است که در خردسالی به مزارشریف مهاجرت کرده بود.

حبیبه تحصیلات ابتدایی را در ولایت بغلان و سپس در ولایت کاپیسا به پایان رساند و دورۀ دبیرستان را در کابل سپری کرد.

جوانی

حبیبه سرابی در سال 1357ش وارد دانشگاه علوم طبی کابل شد و در سال 1360ش در رشتۀ فارمسی (داروسازی) از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. پس از آن، حبیبه با بورسیه‌ای که از طرف سازمان بهداشت جهانی دریافت کرد، ادامۀ تحصیلات خود را در رشتۀ هماتولوژی (خون‌شناسی) در هند به پایان رساند.

علمی

سرابی فعالیت‌ علمی خود را از انستیتوت ملی لابراتواری طبی دانشگاه کابل آغار کرد. او تا قبل از حکومت اول طالبان، در دانشگاه علوم طبی کابل تدریس می‌کرد. او، همچنین به‌مدت ده سال استاد انستیتوت (مؤسسه) آموزش‌های متوسط پزشکی در کابل در بخش‌های همتولوژی، مایکروبیالوژی و فارمکولوژی بود. حبیبه در سال 1998م در انستیتوت آموزش افغان مشغول به آموزش شد.

اجتماعی و فرهنگی

حبیبه پس از اوج‌گیری اعتراضات علیه حکومت وابسته به شوروی با جمعی از دانشجویان، اتحادیۀ دانشجویان معترض را تأسیس کرد و به‌عنوان یکی از اعضای برجستۀ آن علیه نظام حاکم، فعالیت می‌کرد. سرابی در اردوگاه‌های مهاجرین در پاکستان دوره‌های آموزشی برگزار کرد. در زمان حاکمیت اول طالبان دوره‌های کوتاه‌مدت سوادآموزی را در کابل، جلال‌آباد و مزارشریف به‌صورت مخفیانه راه‌اندازی کرد و یکی از فعالین در بخش حقوق زنان بود.

مسئولیت‌ها

مهم‌ترین مسؤلیت‌های سرابی عبارتند از:

1. اشتراک در کنفرانس بن در سال 1380ش؛
2. وزیر امور زنان در دولت انتقالی در سال 1381 تا 1383ش؛
3. والی بامیان در زمان حکومت حامد کرزی از سال 1384ش تا 1392ش؛
4. مشاور دکتر عبدالله عبدالله، رئیس اجرائیه دولت وحدت ملی، در امور زنان و جوانان؛
5. معاون شورای عالی صلح در سال 2016م؛
6. عضو تیم مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی افغانستان با طالبان در دوحه.

دستاوردها

مهم‌ترین دستاوردهای سرابی چنین بیان شده است:

1. ایجاد برنامۀ درازمدت در حمایت از حقوق زنان برای بهبود وضعیت زندگی آنها؛
2. آموزش جندر (تساوی حقوق زن و مرد) در وزارت امور زنان؛
3. توسعۀ آموزش جندر در سطح وزارتخانه‌ها و ولایات مراکز انکشافی زنان؛
4. ایجاد بخش‌های جندر در وزارتخانه‌های مهم کشور؛
5. داشتن برنامه مدون در رابطه با خشونت علیه زنان و اجرای آن برنامه‌ها؛
6. عضو گروه تطبیق کنوانسیون منع هرگونه تبعیض علیه زنان؛
7. فعالیت‌های آموزشی در رابطه با تعلیم و تربیت دختران در بامیان؛
8. مشارکت دادن زنان در اقتصاد، تجارت و پلیس.

افتخارات و جوایز

ثبت شدن بیوگرافی‌ خانم حبیبه سرابی در مرکز بین‌المللی بیوگرافی کمبریج در لندن، دریافت مدال «ملالی» از سوی حامد کرزی رییس جمهور وقت به‌دلیل تطبیق حاکمیت قانون در سال 1385ش، دریافت مدال «کمندر» از سوی دولت فرانسه و دریافت لقب «قهرمان محیط زیست» از سوی ماهنامۀ تایمز از جمله افتخاراتی است که حبیبه سرابی در دورۀ فعالیت‌های خود به‌دست آورده است.

حبیبه سرابی علاوه بر افتخارات و دستاوردها، جوایزی را از نهادهای بین‌المللی دریافت کرده که عبارت است از:

1. دریافت جایزۀ سیمون از طرف دولت فرانسه به پاس فعالیت‌های خانم سرابی در رابطه با حمایت از حقوق زنان و برابری جنسیتی درسال 2021م.
2. کسب جایزۀ صلح جهانی ادارۀ انکشافی سازمان ملل، اِن پیس (N-peace awards) به‌دلیل تلاش در زمینۀ توانمندی زنان، حکومت‌داری خوب، ارزش‌دادن به حقوق بشر و تأمین صلح، در سال 2016م که توسط نهاد توسعه‌ای سازمان ملل در تایلند به او اهدا شد.
3. جایزۀ نهاد رامون مگسیسی مشهور به جایزه صلح نوبل آسیا، به‌دلیل فعالیت در زمینۀ دفاع از حقوق زنان و ترویج آموزش در یک محیط جنگ‌زده که تغییرات اجتماعی سودمندی ایجاد کرده بود.
4. کسب جایزۀ «Prestigious Ramon Magsaysay» در سال 2013م، به‌دلیل فعالیت در زمینۀ آموزش دختران و حکومت‌داری خوب؛
5. دریافت جایزۀ Jason از Children Squer ایالت اوماهای امریکا.

شکردخت جعفری

شکردخت جعفری در سال 1356ش در ولسوالی (شهرستان) سنگ‌‌تخت از توابع ولایت دایکندی افغانستان متولد شد. او آموزش ابتدایی را نزد پدر خود فراگرفت. با خیزش مردم افغانستان علیه اشغال‌گران شوروی، شکردخت و خانوادۀ او مجبور به‌ ترک زادگاه‌ خود شده و در شش‌سالگی همراه با خانواده به ایران مهاجرت کردند. شکردخت با دریافت کارت اقامت در ایران، دوره‌های تحصیلی خود را در مدارس ایران به پایان رساند.

تحصیلات

شکردخت در سال 1375ش در رشتۀ تکنولوژی رادیولوژی، ابتدا وارد دانشگاه علوم پزشکی تهران شده و سپس لیسانس خود را از دانشگاه علوم پزشکی تبریز در سال 1379ش به‌دست آورد. او دورۀ کارشناسی ارشد را در رشتۀ فیزیک پزشکی، با بورسیه‌ای که از طرف سازمان بین‌المللی اتمی افغانستان در سال 1389ش دریافت کرده بود، در بریتانیا گذراند و به‌دلیل نتیجۀ عالی، موفق به دریافت بورسیۀ دکترا از این دانشگاه شد. او دورۀ دکترای خود را در مرکز فیزیک هسته‌ای و تشعشع دانشگاه ساری بریتانیا به اتمام رساند.

تدریس

خانم جعفری در سال 1383ش همراه با همسر و فرزند خود به افغانستان بازگشت و در دانشگاه پزشکی کابل به‌عنوان استادیار شروع به کار کرد. او، اکنون به‌عنوان پژوهشگر و استادیار در دانشگاه ساری انگلستان کار می‌کند.

فعالیت‌های علمی

مدرن کردن وسایل قدیمی تشخیص تشعشع، به‌روزرسانی برنامۀ درسی رادیولوژی، تدوین یک دورۀ آموزشی جهت آموزش کارکنان و دانشجویان رادیولوژی بیمارستان برای کار با تجهیزات و تجزیه و تحلیل داده‌ها، رهبری یک پروژۀ ملی برای ایجاد مرکز سرطان‌شناسی در سال 2008م از جمله فعالیت‌های علمی شکردخت جعفری هستند.

مسؤلیت‌ها

از جمله مسئولیت‌های شکردخت جعفری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. نمایندگی وزارت تحصیلات عالی افغانستان در کمیسیون مستقل انرژی اتمی کشور؛
2. سوپروایزری بخش رادیولوژی بیمارستان فرانسوی کودکان در کابل؛
3. از مؤسسین کمیسیون مستقل انرژی اتمی افغانستان؛
4. مسئول پروژۀ تأسیس مرکز رادیوتراپی در دانشگاه طبی کابل با همکاری سازمان بین‌المللی انرژی اتمی از سال 1387ش تا میزان (مهر)1391ش؛
5. کسب تأییدیۀ سازمان بین‌المللی انرژی اتمی برای ساخت دو پروژۀ مرکز رادیولوژی و براکی‌تراپی؛
6. فعالیت در بخش رادیولوژی بیمارستان‌های بنیاد آغاخان.

اختراعات

1. اختراع دستگاه دوزسنج ثبت تشعشعات پرتودرمانی سرطان؛ این دستگاه دوزسنج که با استفاده از مهره‌های ساده شیشه‌ای ساخته شده، می‌تواند میزان اشعۀ دریافتی بیماران سرطانی در زمان رادیوتراپی را با دقت بسیار بالا و در بازۀ زمانی مناسب اندازه‌گیری کند.
2. اختراع سیستم اندازه‌گیری سه‌بُعدی دوز اشعه برای درمان سرطان؛ این سیستم سه‌بُعدی دوزسنج با قرار گرفتن داخل بدن بیمار سرطانی مقدار دقیق تشعشع دریافتی بدن بیمار را ثبت کرده و پزشکان با خواندن آن می‌توانند میزان اشعۀ دریافتی بدن بیمار را بسنجند.

جوایز و افتخارات

شکردخت جعفری، برندۀ جایزۀ زنان در نوآوری سال 2016م بریتانیا در میان 1600 شرکت‌کننده از کشورهای مختلف بود که به‌دلیل ارائۀ روش جدید پرتودرمانی برای بیماران سرطانی آن را دریافت کرد.