پرش به محتوا

پیش‌نویس:زیارت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها)
۲۸ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها)
۲۸ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷: خط ۷:


زيارت از جمله مناسك دينى مسلمانان است که در اسلام و خصوصا تشيع، از جايگاه والایی برخوردار است و شامل زيارت خانه خدا، مرقد پيامبر اکرم، امامان، امام‌زادگان و صالحان می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8139/107152/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%AF%D8%A7 موسوی، «زیارت در سیره اصحاب پیامبر خدا»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref>
زيارت از جمله مناسك دينى مسلمانان است که در اسلام و خصوصا تشيع، از جايگاه والایی برخوردار است و شامل زيارت خانه خدا، مرقد پيامبر اکرم، امامان، امام‌زادگان و صالحان می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8139/107152/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%AF%D8%A7 موسوی، «زیارت در سیره اصحاب پیامبر خدا»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref>
== ارکان زیارت ==
زیارت دارای سه رکن است:
# زائر: کسی که میل و گرایش به کسی یا چیزی دارد؛
# مَزُور: شخص یا چیزی که میل و گرایش زائر به‌سوی او است؛
# صفت باطنی گرایش و میل (نیت زیارت) که با تکریم و تعظیم زائر همراه است. <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8159/107491/%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA طباطبایی، «معنای زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
== مبانی تربیتی زیارت ==
اندیشمندان در بررسی زیارت به موارد زیر به‌عنوان مبانی تربیتی، توجه کرده‌اند:
# '''تأثیر ظاهر بر باطن'''؛ امور مشهود مانند سخن گفتن و راه رفتن که از انسان سر می‌زند، بر امور باطن مانند فکر و نیت تأثیر می‌گذارد؛ در زیارت، شخص زائر با انجام اعمال ظاهری مانند طی‌کردن مسافت و تحمل سختی راه، اندیشۀ متعالی را در باطن خود استوار می‌کند.<ref>[https://hawzah.net/fa/LifeStyle/View/47123/%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA «مبانی تربیتی زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
# '''تأثیر باطن بر ظاهر'''؛ بر اساس آموزه‌های دینی، زائر وقتی به زیارت می‌رود و در مکان مقدس یا پیشگاه بزرگان دینی قرار می‌گیرد، تلقی او از امور دگرگون می‌شود و باطن وی پرورش پیدا می‌کند؛ همین امر سبب دگرگونی در رفتار و اعمال ظاهری او می‌شود. <ref>[https://hawzah.net/fa/LifeStyle/View/47123/%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA «مبانی تربیتی زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
==اثرگذاری‌های زیارت==
=== الف) تولید و توسعۀ شناخت ===
در فرهنگ مسلمانان، علاوه بر فضیلت و پاداشی که برای زیارت قبر پیامبر اکرم و ائمه بیان شده، کارکردها و آثار فردی و اجتماعی متعددی برای زیارت شمرده شده است،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج‌۱۴، ص۳۲۲.</ref> از جمله:
# '''قطع وابستگی‌های مادی؛''' انسان‌ها معمولاً با ترس از دست دادن داشته‌های مادی يا حسرت نسبت به نداشته‌ها، دچار ناامیدی می‌شوند و در رنج و افسردگى به‌سر می‌برند؛ اما زیارت با تقویت احساس دلبستگى به خدا و معنویت، حب دنیا را از انسان دور می‌کند و با کمرنگ شدن وابستگی مادی، آرامش به زندگی انسان باز می‌گردد.<ref>احمدى، بررسی ابعاد روانشناختی حج و اثربخشی آن بر سطح دین‌داری و سلامت روانی حجاج، 1388ش، ص 79.</ref>
# '''امیدبخشی؛''' انسان ناامید، انگیزه‌ای برای تلاش و فعالیت ندارد، اما زائر در حریم ائمه و مؤمنان، خود را متصل به خدا می‌بیند و این احساس یا باور در او تقویت می‌شود که خدا به واسطۀ انسان‌های والا، توبۀ او را می‌پذیرد. زائر با تکیه بر پشتوانه‌هاى الهى و الگوگيرى از انسان‌هاى كامل، با نشاط و اراده قوى به زندگى هدفمند باز می‌گردد و می‌کوشد که مشکلات را حل کند.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>
# '''آرامش روحی؛''' انسان، طالب سعادت و كمال است و اگر سعادت حقیقی خويش را نشناسد، گرفتار اضطراب می‌شود.<ref>دادستان، روانشناسی مرضی تحولی 1380ش، ج1، ص60.</ref> شناخت مبدأ هستی و توكل و اعتماد بر او، اضطراب انسان را برطرف می‌کند.<ref>مصباح، اخلاق در قرآن، 1380، ج2، ص300.</ref> به‌همین دلیل ايمان را از مؤثرترين درمان‌های اضطراب دانسته‌اند<ref>جيمز، دین و روان، 1372، ص 168.</ref> که زیارت، يكى از مصاديق آن است و موجب می‌شود که آدمی بر اضطراب خود غلبه كند.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>
# '''الگوپذيرى؛''' انسان برای داشتن زندگی همراه با سعادت نیازمند الگوی رفتاری مناسب است.<ref>محدثی، الگوهای تربیتی در زیارت، 1395ش، ص2.</ref> یکی از کارکردهای زيارت را آشنا کردن انسان با الگوهاى مناسب دانسته‌اند. زائر با حضور در اماكن مقدس، ارتباط با انسان‌هاى كامل را تجربه کرده و تلاش می‌کند ایشان را در رفتار و گفتار، الگوى خود قرار دهد.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>
# '''تقویت باورهای مذهبی؛ ا'''جتماع در زيارتگاه‌ها و آموختن معارف دينى و عمل به دستورات دينى، سبب تقويت دين زائران مى‌شود. زیارت‌نامه‌ها حاوی مسائل اعتقادی و باورهای دینی است که خواندن آن‌ها، در معرفت‌افزایی و آشنایی زائر با معارف دینی و تعمیق اعتقادات او بسیار مؤثر است. سایر مناسک زیارت مانند تلاوت قرآن، دعا و نماز نیز موجب تقویت دین‌داری می‌شود. زیارت، نشانۀ ولایت‌پذیری، احترام به جایگاه خاندان پیامبر، پیروی از راه آنها و زنده نگهداشتن نام، فرهنگ و آموزه‌های آنان است.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>
=== ب) تولید ساختارها و مجموعه‌های فرهنگی ===
# '''زیارتگاه‌ها؛''' اهمیت زیارت در فرهنگ [[تشیع]] موجب شده است که شیعیان در محل دفن امامان، امامزادگان و بزرگان دینی، مزار و بارگاه برپا کنند. سالانه میلیون‌ها نفر به زیارت این مزارها می‌روند و آن‌ها را «بقاع متبرکه» می‌نامند. این مکان‌ها در طول تاریخ از محورهای گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی بوده و هستند؛ برای مثال، در کنار مزار [[امام علی]] در [[نجف]]، حرم [[امام رضا]] در [[مشهد]] و مزار [[فاطمه معصومه|فاطمۀ معصومه]] در [[قم]]، حوزه‌های علمیۀ بزرگ و مجموعه‌های فرهنگی تشکیل شده که محل تربیت هزاران عالم دینی بوده است. <ref>[https://hawzah.net/fa/LifeStyle/View/47123/%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA «مبانی تربیتی زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
# '''سازمان حج و زیارت؛''' زیارت، سبب شکل‌گیری سازمان‌هایی شده است که در [[جمهوری اسلامی ایران]]، «سازمان حج و زیارت» نامیده می‌شود؛ این سازمان وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است . مسئولیت اجرا و نظارت بر سفرهای زیارتی حج تمتع، عمره مفرده و زیارت عتبات عالیات [[عراق]] و [[سوریه]] را بر عهده دارد.<ref>[https://www.haj.ir/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86 «معرفی سازمان حج و زیارت»، وب‌سایت سازمان حج و زیارت.]</ref>
=== ج) کنش اجتماعی ===
# '''تعامل اجتماعی؛''' بنابر نظر برخی از پژوهشگرانِ حوزۀ فرهنگ و تمدن، پیوند و ارتباط با دیگران، از نیازهای روانی انسان است.<ref>محسنی، مفاهیم کلیدی جامعه‌شناسی، 1375ش، ص105.</ref> زيارت، زمینۀ نزدیکی و الفت بين انسان‌ها و اجتماعى‌شدن آنها را فراهم می‌کند تا افراد، اعتقادات، گرايش‌ها، ارزش‌ها، هنجارها و عادت‌ها را از فرهنگ جامعه فراگرفته و دارای هویت و شخصيت ویژه‌ای ‌شوند.<ref>بابایی، «درآمدی بر شاخصه‌های تمدنی در اربعین»، 1396، ص107.</ref> به نظر پژوهشگران، زيارت صحنۀ حضور مردم در متن جامعه است؛ زیرا پديدۀ زيارت با حرکت مردم آغاز می‌شود و اجتماع عظيم مردمي را در شهرهاي زيارتي به‌وجود می‌آورد که از مؤلفه‌های مهم قدرت نرم و پایه‌های امنیت در جهان امروزی محسوب می‌شود.<ref>[https://journal.hzrc.ac.ir/article_35953.html غیاثی، «ابعاد تمدني نهاد زيارت در فرهنگ شيعي»، مجلۀ پژوهشنامۀ حج و زيارت، 1397ش، ص150.]</ref>
# '''ایجاد اعتماد اجتماعی؛''' سفرهای زیارتی موجب افزایش اعتماد اجتماعی، بروز تبادلات فرهنگی، آشنایی خرده‌فرهنگ‌های مختلف می‌شود. زيارت در شکل‌گیری ارتباط و پيوند متقابل میان کشورهای ميزبان و ميهمان، مؤثر است.<ref>[https://journal.hzrc.ac.ir/article_35953.html غیاثی، «ابعاد تمدني نهاد زيارت در فرهنگ شيعي»، مجلۀ پژوهشنامۀ حج و زيارت، 1397ش، ص150.]</ref>
==آداب زیارت==
به مجموعه‌ای از رفتارها و گفتارها که در احادیث بیان شده تا در هنگام زیارت رعایت شود، آداب زیارت گفته می‌شود؛ از جمله:
#غسل کردن پیش از زیارت؛
#پرهیز از کلام بیهوده در طول مسیر؛
#با وضو و طهارت بودن؛
#پوشیدن جامه‌های پاک و تمیز؛
#حرکت با آرامش و وقار، همراه با خضوع و خشوع و تفکر دربارۀ عظمت زیارت؛
#خوشبو کردن خود، مگر در زیارت امام حسین؛
#گفتن ذکر تکبیر، تحمید، تسبیح، تهلیل و صلوات در حین راه رفتن؛
#خواندن زیارت‌نامه‌های معتبر؛
#آهسته زیارت خواندن؛
#به‌جا آوردن نماز زیارت؛
#تلاوت قرآن و خواندن دعا و هدیه آن به روح زیارت‌شونده.<ref>شیخ عباس قمی، مفاتیح ‌الجنان، ص545 -551.</ref>


==زیارت در ادیان ابراهیمی==
==زیارت در ادیان ابراهیمی==


===زیارت در اسلام===
===زیارت در اسلام===
در اسلام، زیارت، عملی مقبول، بین شیعه و سنی است؛ با توجه به برخی آیات قرآن، زیارت قبور بین مسلمانان بر اساس سنت پیامبر، رایج بوده است.<ref>سوره توبه، آیه 84.</ref> همچنین از عایشه، همسر پیامبر، نقل شده است که پیامبر گاهی در آخر شب، به قبرستان بقیع می‌رفت و با ساکنان قبور، سخن می‌گفت و از خدا برای آنها طلب رحمت می‌‌کرد.<ref>مسلم، صحیح مسلم، ج3، ص63.</ref> همچنین او و دخترش، فاطمه به زیارت شهدای جنگ اُحُد می‌رفتند.<ref>سبحانی، «آثار سازنده زیارت از دیدگاه قرآن و سنت»، 1387ش، ص155؛ ابوداوود، سنن ابي‌داود، بی‌تا، ج2، ص218، رقم 23043.</ref> پيامبر خدا در عمرة حديبيه، هنگامی که همراه اصحاب از منطقۀ ابواء عبور می‌کرد، نزد قبر مادر خود آمنه رفته، آن را ترمیم کرد و به ياد مهربانی‌ او گریست و اصحاب نیز همراه پیامبر گریه کردند.<ref>طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۰۰.</ref>


پیامبر اکرم بارها مسلمانان را به زیارت خود و خاندان خود و مؤمنین دعوت کرده است.<ref>حرّ عاملی، وسائل‌ الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج14، ص332.</ref> احادیثی که در منابع روایی شیعه و سنی، زیارت قبر پیامبر را امری مستحب دانسته، آن‌قدر زیاد است که در اصطلاح دانش حدیث، در حد «تَواتُر» است.<ref>سبکی، شفاء‌ السقام، ۱۴۱۹ق، ص۴۸؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref> در بین شیعیان، زیارت قبر پیامبر خدا و اهل‌بیت او، جایگاه ویژه‌ای دارد تا جایی که زیارت، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های فرهنگ شیعه قلمداد شده است.<ref>غیاثی، «ابعاد تمدنی نهاد زیارت در فرهنگ شیعه»، 1397ش، ص147.</ref> در روایات ائمه بر استحباب زیارت خانۀ خدا،<ref>کلینی، فروع کافی، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۴۱۷ و ۴۲۳ و ۴۲۸.</ref> انبیا،<ref>حر عاملی، وسائل ‌الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۳۸۴.</ref> پیامبر اکرم،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.</ref> امامان،<ref>حر عاملی، وسائل‌ الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۴۵۲.</ref> برخی امام‌زادگان،<ref>ابن‌قولویه، کامل ‌الزیارات، بی‌تا، ص۳۲۴.</ref> صالحان و مومنان<ref>کلینی، الکافی، 1363ش، ج۲، ص۱۷۶.</ref> تاکید شده است.
==== الف) شیعه ====
در فرهنگ شیعی، زیارت از اهمیت بسیاری برخوردار است و [[شیعیان]] علاوه ‌بر زیارت [[پیامبر اسلام]]، به زیارت پیشوایان مذهبی خود نیز اهتمام می‌ورزند و زیارت آنها، جزئی از آیین‌های مذهبی محسوب می‌شود. شیعیان دربارۀ این انگاره، به مستندات زیر تمسک می‌کنند:


===زیارت درسایر ادیان ابراهیمی===
# با تکیه بر احادیث متواتر نزد [[شیعه]] و [[اهل‌سنت]]، زیارت [[پیامبر خدا]] مستحب و پسندیده است؛ <ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref>
زیارت اماکن مقدس از دیرباز، جزء تجربه‌های دینی و فرهنگی بسیاری از جوامع بوده است؛ اما شكل، اماكن و اشخاص زیارت‌شونده تفاوت دارند.<ref>جلالی، غلام‌رضا، «زیارت در تمدن‌ها و ادیان دیگر»، 1381ش، ص۵</ref>
# زیارت، بخشی از سیرۀ عملی بزرگان دین در تاریخ [[اسلام]] بوده است؛
# یامبر اکرم بارها مسلمانان را به زیارت خود، خاندانش و مؤمنین دعوت می‌کرد.
# [[پیامبر اسلام]]، قبر مادر خود را زیارت کرده، بر قبر مادر گریسته و اشخاص همراه خود را نیز گریانده و آنان را به ‌زیارت قبور سفارش کرده است؛<ref>[https://amfm.ir/ahamiat-ziarat/ «اهمیت و ارزش زیارت»، وب‌سایت آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه.]</ref>
# زیارت در فرهنگ اسلامی، عامل ارتباط و وابستگی انسان با خدا و اهل‌بیت دانسته شده و منشأ برکات و نزول فیض و ثواب تعریف شده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8159/107491/%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA طباطبایی، سیدمهدی، «معنای زیارت »، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
# [[مسلمانان]] همواره به زیارت قبور بزرگان دینی می‌رفته‌اند. مرقد [[پیامبر اسلام]] از وفات او تاکنون زیارتگاه مسلمانان بوده است. <ref>ابوداوود، سنن ابی‌داود،، بی‌تا، ج۳، ص۳۳۲.</ref>
# در روایات ائمه بر استحباب زیارت خانۀ خدا،<ref>کلینی، فروع کافی، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۴۱۷ و ۴۲۳ و ۴۲۸.</ref> انبیا،<ref>حر عاملی، وسائل ‌الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۳۸۴.</ref> پیامبر اکرم،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.</ref> امامان،<ref>حر عاملی، وسائل‌ الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۴۵۲.</ref> برخی امام‌زادگان،<ref>ابن‌قولویه، کامل ‌الزیارات، بی‌تا، ص۳۲۴.</ref> صالحان و مومنان<ref>کلینی، الکافی، 1363ش، ج۲، ص۱۷۶.</ref> تاکید شده است.
# همچنین از زیارت‌های مهم در فرهنگ [[شیعیان]]، زیارت [[امام حسین]] در روز [[اربعین]] است و در برخی از روایات، این زیارت از نشانه‌های مؤمن شمرده شده است. شیعیان توجه ویژه‌ای به این زیارت دارند.<ref>[https://www.isna.ir/news/99071612689/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%88%D9%85%D9%86-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1-%DA%86%D9%87 «چرا اربعین نشانه مومن بودن است؟ برای اربعینی شدن از راه دور چه باید کرد؟»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


در یهودیت، زیارت معبد سلیمان (مرکز مذهبی یهودیان در اورشلیم)، در ابتدا واجب بود؛ اما پس از نابودی معبد، زیارت برای یهودیان یک واجب شرعی نیست بلکه تنها یک رسم آئینی است. در حال حاضر دیوار حائل غربی کوه معبد، معروف به دیوار ندبه که به اعتقاد یهودیان، از هیکل سلیمان یا معبد دوم یهودیان در شهر قدیمی اورشلیم باقی مانده، مقدس‌ترین مکان زیارتی برای یهودیان است.<ref>رهبر و مؤمن، «حج در آیین یهود»، 1381ش، ص1.</ref>
==== ب) اهل سنت ====
نزد [[اهل‌سنت]] نیز گزارش‌های متعدد از زیارت صحابه وجود دارد و زیارت، مورد سفارش بوده است. در صحیح مسلم و سنن ابی‌داود به سفارش [[پیامبر خدا]] درباره زیارت قبور اشاره شده است.


زیارت در مسیحیت، برخاسته از عقیده‌ای دینی است که شامل ادای نذورات و قربانی، شرکت در مراسم مذهبی و بازدید از اماکن مذهبی و مقدس می‌شود. مقصد مسیحیان برای زیارت، ابتدا اورشلیم یا مکان‌های مربوط به مصلوب شدن و رستاخیز مسیح بوده است. اسناد نشان می‌دهد زیارت اورشلیم از ابتدای قرن دوم میلادی شکل گرفت و از قرن ۴، رواج پیدا کرد و گسترش یافت. در مسیحیت هدف از زیارت، ملاقات با خدا در مکانی است که خود را آشکار کرده است.<ref>چراغی، «تبیین جایگاه و جغرافیای زیارت در دیانت مسیحیت»، 1399ش، ص131.</ref>


==زیارت در آیین زرتشت==
در دین  زرتشت، اولین آتشکده‌ها در ایران باستان، جهت نگهداری آتش مقدس برای رفع نیاز روزمره مردم بود، ولی با گذشت زمان، این عنصر نزد مردم احترام یافت تا جایی که از گوشه و کنار به زیارت آن می‌آمدند. هم اکنون نیز در ایران مکان‌هایی به نام «پیر» در چند استان از جمله استان یزد وجود دارد که مقصد زیارتی زرتشتیان است.<ref>نجفی، «زیارت در ادیان توحیدی و نقش معنوی و تمدنی»، سایت سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه عامه طباطبایی.</ref>


==کارکردهای زیارت==
در اسلام، زیارت، عملی مقبول، بین شیعه و سنی است؛ با توجه به برخی آیات قرآن، زیارت قبور بین مسلمانان بر اساس سنت پیامبر، رایج بوده است.<ref>سوره توبه، آیه 84.</ref> همچنین از عایشه، همسر پیامبر، نقل شده است که پیامبر گاهی در آخر شب، به قبرستان بقیع می‌رفت و با ساکنان قبور، سخن می‌گفت و از خدا برای آنها طلب رحمت می‌‌کرد.<ref>مسلم، صحیح مسلم، ج3، ص63.</ref> همچنین او و دخترش، فاطمه به زیارت شهدای جنگ اُحُد می‌رفتند.<ref>سبحانی، «آثار سازنده زیارت از دیدگاه قرآن و سنت»، 1387ش، ص155؛ ابوداوود، سنن ابي‌داود، بی‌تا، ج2، ص218، رقم 23043.</ref> پيامبر خدا در عمرة حديبيه، هنگامی که همراه اصحاب از منطقۀ ابواء عبور می‌کرد، نزد قبر مادر خود آمنه رفته، آن را ترمیم کرد و به ياد مهربانی‌ او گریست و اصحاب نیز همراه پیامبر گریه کردند.<ref>طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۰۰.</ref>
در فرهنگ مسلمانان، علاوه بر فضیلت و پاداشی که برای زیارت قبر پیامبر اکرم و ائمه بیان شده، کارکردها و آثار فردی و اجتماعی متعددی برای زیارت شمرده شده است،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج‌۱۴، ص۳۲۲.</ref> از جمله:


===قطع وابستگی‌های مادی===
پیامبر اکرم بارها مسلمانان را به زیارت خود و خاندان خود و مؤمنین دعوت کرده است.<ref>حرّ عاملی، وسائل‌ الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج14، ص332.</ref> احادیثی که در منابع روایی شیعه و سنی، زیارت قبر پیامبر را امری مستحب دانسته، آن‌قدر زیاد است که در اصطلاح دانش حدیث، در حد «تَواتُر» است.<ref>سبکی، شفاء‌ السقام، ۱۴۱۹ق، ص۴۸؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref> در بین شیعیان، زیارت قبر پیامبر خدا و اهل‌بیت او، جایگاه ویژه‌ای دارد تا جایی که زیارت، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های فرهنگ شیعه قلمداد شده است.<ref>غیاثی، «ابعاد تمدنی نهاد زیارت در فرهنگ شیعه»، 1397ش، ص147.</ref>  
انسان‌ها معمولاً با ترس از دست دادن داشته‌های مادی يا حسرت نسبت به نداشته‌ها، دچار ناامیدی می‌شوند و در رنج و افسردگى به‌سر می‌برند؛ اما زیارت با تقویت احساس دلبستگى به خدا و معنویت، حب دنیا را از انسان دور می‌کند و با کمرنگ شدن وابستگی مادی، آرامش به زندگی انسان باز می‌گردد.<ref>احمدى، بررسی ابعاد روانشناختی حج و اثربخشی آن بر سطح دین‌داری و سلامت روانی حجاج، 1388ش، ص 79.</ref>


===اميدبخشی===
زيارت خانۀ خدا (کعبه) در مكۀ مكرمه، زيارت مسجد و قبر رسول اكرم در مدينه، زيارت ائمه، زیارت فاطمه معصومه و زیارت قبور مؤمنین، از جمله زیاراتی است که در روایات بر آنها تاکید شده است.<ref>«زیارت»، ویکی‌شیعه.</ref>
انسان ناامید، انگیزه‌ای برای تلاش و فعالیت ندارد، اما زائر در حریم ائمه و مؤمنان، خود را متصل به خدا می‌بیند و این احساس یا باور در او تقویت می‌شود که خدا به واسطۀ انسان‌های والا، توبۀ او را می‌پذیرد. زائر با تکیه بر پشتوانه‌هاى الهى و الگوگيرى از انسان‌هاى كامل، با نشاط و اراده قوى به زندگى هدفمند باز می‌گردد و می‌کوشد که مشکلات را حل کند.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>


===تعامل اجتماعی===
===زیارت درسایر ادیان ابراهیمی===
بنابر نظر برخی از پژوهشگرانِ حوزۀ فرهنگ و تمدن، پیوند و ارتباط با دیگران، از نیازهای روانی انسان است.<ref>محسنی، مفاهیم کلیدی جامعه‌شناسی، 1375ش، ص105.</ref> زيارت، زمینۀ نزدیکی و الفت بين انسان‌ها و اجتماعى‌شدن آنها را فراهم می‌کند تا افراد، اعتقادات، گرايش‌ها، ارزش‌ها، هنجارها و عادت‌ها را از فرهنگ جامعه فراگرفته و دارای هویت و شخصيت ویژه‌ای ‌شوند.<ref>بابایی، «درآمدی بر شاخصه‌های تمدنی در اربعین»، 1396، ص107.</ref>
زیارت اماکن مقدس از دیرباز، جزء تجربه‌های دینی و فرهنگی بسیاری از جوامع بوده است؛ اما شكل، اماكن و اشخاص زیارت‌شونده تفاوت دارند.<ref>جلالی، غلام‌رضا، «زیارت در تمدن‌ها و ادیان دیگر»، 1381ش، ص۵</ref>


===آرامش روحی===
* '''یهودیت؛''' در یهودیت زیارت معبد سلیمان (مرکز مذهبی یهودیان در اورشلیم)، در ابتدا واجب بود؛ اما پس از نابودی معبد، زیارت برای یهودیان یک واجب شرعی نیست بلکه تنها یک رسم آئینی است. در حال حاضر دیوار حائل غربی کوه معبد، معروف به دیوار ندبه که به اعتقاد یهودیان، از هیکل سلیمان یا معبد دوم یهودیان در شهر قدیمی اورشلیم باقی مانده، مقدس‌ترین مکان زیارتی برای یهودیان است.<ref>رهبر و مؤمن، «حج در آیین یهود»، 1381ش، ص1.</ref>
انسان، طالب سعادت و كمال است و اگر سعادت حقیقی خويش را نشناسد، گرفتار اضطراب می‌شود.<ref>دادستان، روانشناسی مرضی تحولی 1380ش، ج1، ص60.</ref> شناخت مبدأ هستی و توكل و اعتماد بر او، اضطراب انسان را برطرف می‌کند.<ref>مصباح، اخلاق در قرآن، 1380، ج2، ص300.</ref> به‌همین دلیل ايمان را از مؤثرترين درمان‌های اضطراب دانسته‌اند<ref>جيمز، دین و روان، 1372، ص 168.</ref> که زیارت، يكى از مصاديق آن است و موجب می‌شود که آدمی بر اضطراب خود غلبه كند.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>


===الگوپذيرى===
* '''مسیحیت؛''' زیارت در مسیحیت برخاسته از عقیده‌ای دینی است که شامل ادای نذورات و قربانی، شرکت در مراسم مذهبی و بازدید از اماکن مذهبی و مقدس می‌شود. مقصد مسیحیان برای زیارت، ابتدا اورشلیم یا مکان‌های مربوط به مصلوب شدن و رستاخیز مسیح بوده است. اسناد نشان می‌دهد زیارت اورشلیم از ابتدای قرن دوم میلادی شکل گرفت و از قرن ۴، رواج پیدا کرد و گسترش یافت. در مسیحیت هدف از زیارت، ملاقات با خدا در مکانی است که خود را آشکار کرده است.<ref>چراغی، «تبیین جایگاه و جغرافیای زیارت در دیانت مسیحیت»، 1399ش، ص131.</ref>
انسان برای داشتن زندگی همراه با سعادت نیازمند الگوی رفتاری مناسب است.<ref>محدثی، الگوهای تربیتی در زیارت، 1395ش، ص2.</ref> یکی از کارکردهای زيارت را آشنا کردن انسان با الگوهاى مناسب دانسته‌اند. زائر با حضور در اماكن مقدس، ارتباط با انسان‌هاى كامل را تجربه کرده و تلاش می‌کند ایشان را در رفتار و گفتار، الگوى خود قرار دهد.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>


===تقویت باورهای مذهبی===
==زیارت در آیین زرتشت==
اجتماع در زيارتگاه‌ها و آموختن معارف دينى و عمل به دستورات دينى، سبب تقويت دين زائران مى‌شود. زیارت‌نامه‌ها حاوی مسائل اعتقادی و باورهای دینی است که خواندن آن‌ها، در معرفت‌افزایی و آشنایی زائر با معارف دینی و تعمیق اعتقادات او بسیار مؤثر است. سایر مناسک زیارت مانند تلاوت قرآن، دعا و نماز نیز موجب تقویت دین‌داری می‌شود. زیارت، نشانۀ ولایت‌پذیری، احترام به جایگاه خاندان پیامبر، پیروی از راه آنها و زنده نگهداشتن نام، فرهنگ و آموزه‌های آنان است.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>
در دین  زرتشت، اولین آتشکده‌ها در ایران باستان، جهت نگهداری آتش مقدس برای رفع نیاز روزمره مردم بود، ولی با گذشت زمان، این عنصر نزد مردم احترام یافت تا جایی که از گوشه و کنار به زیارت آن می‌آمدند. هم اکنون نیز در ایران مکان‌هایی به نام «پیر» در چند استان از جمله استان یزد وجود دارد که مقصد زیارتی زرتشتیان است.<ref>نجفی، «زیارت در ادیان توحیدی و نقش معنوی و تمدنی»، سایت سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه عامه طباطبایی.</ref>
 
==آداب زیارت==
به مجموعه‌ای از رفتارها و گفتارها که در احادیث بیان شده تا در هنگام زیارت رعایت شود، آداب زیارت گفته می‌شود؛ از جمله:
# غسل کردن پیش از زیارت؛
# پرهیز از کلام بیهوده در طول مسیر؛
# با وضو و طهارت بودن؛
# پوشیدن جامه‌های پاک و تمیز؛
# حرکت با آرامش و وقار، همراه با خضوع و خشوع و تفکر دربارۀ عظمت زیارت؛
# خوشبو کردن خود، مگر در زیارت امام حسین؛
# گفتن ذکر تکبیر، تحمید، تسبیح، تهلیل و صلوات در حین راه رفتن؛
# خواندن زیارت‌نامه‌های معتبر؛
# آهسته زیارت خواندن؛
# به‌جا آوردن نماز زیارت؛
# تلاوت قرآن و خواندن دعا و هدیه آن به روح زیارت‌شونده.<ref>شیخ عباس قمی، مفاتیح ‌الجنان، ص545 -551.</ref>
 
==زیارت‌های سفارش شده==
زيارت خانه خدا (کعبه) در مكۀ مكرمه، زيارت مسجد و قبر رسول اكرم در مدينه، زيارت ائمه، زیارت فاطمه معصومه و زیارت قبور مؤمنین، از جمله زیاراتی است که در روایات بر آنها تاکید شده است.<ref>«زیارت»، ویکی‌شیعه.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
<references />
==منابع==
==منابع==
* ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
* ابن‌قولویه، جعفر ‌بن محمد، کامل الزیارات، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویه، بی‌تا.
* ابوداوود، سلیمان ‌بن الاشعث، سنن أبی‌داود، تحقیق محمد محی‌الدین، بیروت، مکتبة العصریة، بی‌تا.
* احمدى، محمدرضا، بررسی ابعاد روانشناختی حج و اثربخشی آن بر سطح دین‌داری و سلامت روانی حجاج، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
* بابایی، حبیب‌الله، «درآمدی بر شاخصه‌های تمدنی در اربعین»، مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی لقاء الحسین، تهران، دانشگاه امام صادق، 1396ش.
* جلالی، غلام‌رضا، «زیارت در تمدن‌ها و ادیان دیگر»، نشریه زائر، سال نهم، شماره 12، 1381ش.
* جیمز، ویلیام، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی، تهران، آموزش انقلاب اسلامی، 1372ش.
* چراغی، مریم، «تبیین جایگاه و جغرافیای زیارت در دیانت مسیحی»، قم، هفت آسمان، شماره 97، 1399ش.
* حر‌ عاملی، محمد ‌بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل‌البیت، ۱۴۱۴ق.
* دادستان، پريرخ، روان‌شناسى مرضى تحوّلى، تهران، سمت، 1380ش.
* رهبر، محمدتقی و مؤمن، ماجده، «حج در آیین یهود»، فصلنامه میقات حج، دوره 10، شماره 40، 1381ش.
* راغب اصفهانی، حسین ‌بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت،‌ دار الشامیه، ۱۴۱۲ق.
* سبحانی، اسرافیل «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، ماهنامه معرفت، شماره 205، 1393ش.
* سبحانی، جعفر، آثار سازنده زیارت از دیدگاه آیات و روایات، میقات حج، 1387ش.
* سبکی، علی ‌بن عبدالکافی، شفاء ‌السقام فی زیارة خیر‌الانام، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۴۱۹ق.
* طباطبایی، سیدمهدی، «معنای زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 28 فروردین 1402ش.
* طبرسی، فضل ‌بن حسن، مجمع ‌البیان، قم، اسماعیلیان.
* طریحی، فخرالدین، مجمع ‌البحرین و مطلع ‌النیرین، تهران، مرتضوی، 1375ش.
* غیاثی، «ابعاد تمدنی نهاد زیارت در فرهنگ شیعه»، تهران، حج و زیارت، سال سوم، شماره 2 ، 1397ش.
* کلینی، محمد ‌بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* کلینی، محمد ‌بن یعقوب، فروع کافی، قم، قدس، ۱۳۸۸ش.
* محدثی، جواد، الگوهای تربیی در زیارت، تهران، فرهنگ زیارت، 1395ش.
* مسلم ‌بن حجاج، صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
* مصباح یزدی، محمد‌تقی، اخلاق در قرآن، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380ش.
* موسوی، محمد، «زیارت در سیره اصحاب پیامبر خدا»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 7 شهریور 1401ش.
* نجفی، حافظ، «زیارت در ادیان توحیدی و نقش معنوی و تمدنی»، وب‌سایت سامانه نشریات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

نسخهٔ ۱۶ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۱۰

زیارت؛ ملاقات پیشوایان دین یا حضور نزد قبر آنها یا اماکن مقدس با قصد تکریم.

زیارت در اسلام به‌معنای بازدید یا دیدار مشتاقانه و عاشقانه از مکان‌ها یا دفن مقدسانی مانند پیامبران، امامان، امامزادگان، صحابه و دیگر چهره‌های مورد احترام دینی است. این دیدار، همراه با احترام، تعظیم و انس گرفتن با شخص یا مکان مورد زیارت است و اغلب برای کسب فیض، برکت، وصل قلبی به حجت خدا و اعلام وفاداری انجام می‌شود. زیارت نه صرفا دیدار ظاهری، بلکه ارتباط قلبی و روحی با اهل‌بیت و بزرگان دین است و در منابع اسلامی فضیلت و آداب ویژه‌ای برای آن ذکر شده است.

مفهوم‌شناسی زیارت

زيارت، به‌معناى ميل به چيزى[۱] یا ملاقات كردن و به ديدار كسى رفتن[۲] و در اصطلاح به‌معنای ميل و حركت حسى، همراه با تمایل قلب، نسبت به زيارت‌شونده است که با اكرام و تعظيم قلبى و انس روحى همراه باشد.[۳] در قرآن كريم اين واژه فقط یک بار در معنای ملاقات كردن و روبه‌رو شدن آمده است.[۴]

زيارت از جمله مناسك دينى مسلمانان است که در اسلام و خصوصا تشيع، از جايگاه والایی برخوردار است و شامل زيارت خانه خدا، مرقد پيامبر اکرم، امامان، امام‌زادگان و صالحان می‌شود.[۵]

ارکان زیارت

زیارت دارای سه رکن است:

  1. زائر: کسی که میل و گرایش به کسی یا چیزی دارد؛
  2. مَزُور: شخص یا چیزی که میل و گرایش زائر به‌سوی او است؛
  3. صفت باطنی گرایش و میل (نیت زیارت) که با تکریم و تعظیم زائر همراه است. [۶]

مبانی تربیتی زیارت

اندیشمندان در بررسی زیارت به موارد زیر به‌عنوان مبانی تربیتی، توجه کرده‌اند:

  1. تأثیر ظاهر بر باطن؛ امور مشهود مانند سخن گفتن و راه رفتن که از انسان سر می‌زند، بر امور باطن مانند فکر و نیت تأثیر می‌گذارد؛ در زیارت، شخص زائر با انجام اعمال ظاهری مانند طی‌کردن مسافت و تحمل سختی راه، اندیشۀ متعالی را در باطن خود استوار می‌کند.[۷]
  2. تأثیر باطن بر ظاهر؛ بر اساس آموزه‌های دینی، زائر وقتی به زیارت می‌رود و در مکان مقدس یا پیشگاه بزرگان دینی قرار می‌گیرد، تلقی او از امور دگرگون می‌شود و باطن وی پرورش پیدا می‌کند؛ همین امر سبب دگرگونی در رفتار و اعمال ظاهری او می‌شود. [۸]

اثرگذاری‌های زیارت

الف) تولید و توسعۀ شناخت

در فرهنگ مسلمانان، علاوه بر فضیلت و پاداشی که برای زیارت قبر پیامبر اکرم و ائمه بیان شده، کارکردها و آثار فردی و اجتماعی متعددی برای زیارت شمرده شده است،[۹] از جمله:

  1. قطع وابستگی‌های مادی؛ انسان‌ها معمولاً با ترس از دست دادن داشته‌های مادی يا حسرت نسبت به نداشته‌ها، دچار ناامیدی می‌شوند و در رنج و افسردگى به‌سر می‌برند؛ اما زیارت با تقویت احساس دلبستگى به خدا و معنویت، حب دنیا را از انسان دور می‌کند و با کمرنگ شدن وابستگی مادی، آرامش به زندگی انسان باز می‌گردد.[۱۰]
  2. امیدبخشی؛ انسان ناامید، انگیزه‌ای برای تلاش و فعالیت ندارد، اما زائر در حریم ائمه و مؤمنان، خود را متصل به خدا می‌بیند و این احساس یا باور در او تقویت می‌شود که خدا به واسطۀ انسان‌های والا، توبۀ او را می‌پذیرد. زائر با تکیه بر پشتوانه‌هاى الهى و الگوگيرى از انسان‌هاى كامل، با نشاط و اراده قوى به زندگى هدفمند باز می‌گردد و می‌کوشد که مشکلات را حل کند.[۱۱]
  3. آرامش روحی؛ انسان، طالب سعادت و كمال است و اگر سعادت حقیقی خويش را نشناسد، گرفتار اضطراب می‌شود.[۱۲] شناخت مبدأ هستی و توكل و اعتماد بر او، اضطراب انسان را برطرف می‌کند.[۱۳] به‌همین دلیل ايمان را از مؤثرترين درمان‌های اضطراب دانسته‌اند[۱۴] که زیارت، يكى از مصاديق آن است و موجب می‌شود که آدمی بر اضطراب خود غلبه كند.[۱۵]
  4. الگوپذيرى؛ انسان برای داشتن زندگی همراه با سعادت نیازمند الگوی رفتاری مناسب است.[۱۶] یکی از کارکردهای زيارت را آشنا کردن انسان با الگوهاى مناسب دانسته‌اند. زائر با حضور در اماكن مقدس، ارتباط با انسان‌هاى كامل را تجربه کرده و تلاش می‌کند ایشان را در رفتار و گفتار، الگوى خود قرار دهد.[۱۷]
  5. تقویت باورهای مذهبی؛ اجتماع در زيارتگاه‌ها و آموختن معارف دينى و عمل به دستورات دينى، سبب تقويت دين زائران مى‌شود. زیارت‌نامه‌ها حاوی مسائل اعتقادی و باورهای دینی است که خواندن آن‌ها، در معرفت‌افزایی و آشنایی زائر با معارف دینی و تعمیق اعتقادات او بسیار مؤثر است. سایر مناسک زیارت مانند تلاوت قرآن، دعا و نماز نیز موجب تقویت دین‌داری می‌شود. زیارت، نشانۀ ولایت‌پذیری، احترام به جایگاه خاندان پیامبر، پیروی از راه آنها و زنده نگهداشتن نام، فرهنگ و آموزه‌های آنان است.[۱۸]

ب) تولید ساختارها و مجموعه‌های فرهنگی

  1. زیارتگاه‌ها؛ اهمیت زیارت در فرهنگ تشیع موجب شده است که شیعیان در محل دفن امامان، امامزادگان و بزرگان دینی، مزار و بارگاه برپا کنند. سالانه میلیون‌ها نفر به زیارت این مزارها می‌روند و آن‌ها را «بقاع متبرکه» می‌نامند. این مکان‌ها در طول تاریخ از محورهای گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی بوده و هستند؛ برای مثال، در کنار مزار امام علی در نجف، حرم امام رضا در مشهد و مزار فاطمۀ معصومه در قم، حوزه‌های علمیۀ بزرگ و مجموعه‌های فرهنگی تشکیل شده که محل تربیت هزاران عالم دینی بوده است. [۱۹]
  2. سازمان حج و زیارت؛ زیارت، سبب شکل‌گیری سازمان‌هایی شده است که در جمهوری اسلامی ایران، «سازمان حج و زیارت» نامیده می‌شود؛ این سازمان وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است . مسئولیت اجرا و نظارت بر سفرهای زیارتی حج تمتع، عمره مفرده و زیارت عتبات عالیات عراق و سوریه را بر عهده دارد.[۲۰]

ج) کنش اجتماعی

  1. تعامل اجتماعی؛ بنابر نظر برخی از پژوهشگرانِ حوزۀ فرهنگ و تمدن، پیوند و ارتباط با دیگران، از نیازهای روانی انسان است.[۲۱] زيارت، زمینۀ نزدیکی و الفت بين انسان‌ها و اجتماعى‌شدن آنها را فراهم می‌کند تا افراد، اعتقادات، گرايش‌ها، ارزش‌ها، هنجارها و عادت‌ها را از فرهنگ جامعه فراگرفته و دارای هویت و شخصيت ویژه‌ای ‌شوند.[۲۲] به نظر پژوهشگران، زيارت صحنۀ حضور مردم در متن جامعه است؛ زیرا پديدۀ زيارت با حرکت مردم آغاز می‌شود و اجتماع عظيم مردمي را در شهرهاي زيارتي به‌وجود می‌آورد که از مؤلفه‌های مهم قدرت نرم و پایه‌های امنیت در جهان امروزی محسوب می‌شود.[۲۳]
  2. ایجاد اعتماد اجتماعی؛ سفرهای زیارتی موجب افزایش اعتماد اجتماعی، بروز تبادلات فرهنگی، آشنایی خرده‌فرهنگ‌های مختلف می‌شود. زيارت در شکل‌گیری ارتباط و پيوند متقابل میان کشورهای ميزبان و ميهمان، مؤثر است.[۲۴]

آداب زیارت

به مجموعه‌ای از رفتارها و گفتارها که در احادیث بیان شده تا در هنگام زیارت رعایت شود، آداب زیارت گفته می‌شود؛ از جمله:

  1. غسل کردن پیش از زیارت؛
  2. پرهیز از کلام بیهوده در طول مسیر؛
  3. با وضو و طهارت بودن؛
  4. پوشیدن جامه‌های پاک و تمیز؛
  5. حرکت با آرامش و وقار، همراه با خضوع و خشوع و تفکر دربارۀ عظمت زیارت؛
  6. خوشبو کردن خود، مگر در زیارت امام حسین؛
  7. گفتن ذکر تکبیر، تحمید، تسبیح، تهلیل و صلوات در حین راه رفتن؛
  8. خواندن زیارت‌نامه‌های معتبر؛
  9. آهسته زیارت خواندن؛
  10. به‌جا آوردن نماز زیارت؛
  11. تلاوت قرآن و خواندن دعا و هدیه آن به روح زیارت‌شونده.[۲۵]

زیارت در ادیان ابراهیمی

زیارت در اسلام

الف) شیعه

در فرهنگ شیعی، زیارت از اهمیت بسیاری برخوردار است و شیعیان علاوه ‌بر زیارت پیامبر اسلام، به زیارت پیشوایان مذهبی خود نیز اهتمام می‌ورزند و زیارت آنها، جزئی از آیین‌های مذهبی محسوب می‌شود. شیعیان دربارۀ این انگاره، به مستندات زیر تمسک می‌کنند:

  1. با تکیه بر احادیث متواتر نزد شیعه و اهل‌سنت، زیارت پیامبر خدا مستحب و پسندیده است؛ [۲۶]
  2. زیارت، بخشی از سیرۀ عملی بزرگان دین در تاریخ اسلام بوده است؛
  3. یامبر اکرم بارها مسلمانان را به زیارت خود، خاندانش و مؤمنین دعوت می‌کرد.
  4. پیامبر اسلام، قبر مادر خود را زیارت کرده، بر قبر مادر گریسته و اشخاص همراه خود را نیز گریانده و آنان را به ‌زیارت قبور سفارش کرده است؛[۲۷]
  5. زیارت در فرهنگ اسلامی، عامل ارتباط و وابستگی انسان با خدا و اهل‌بیت دانسته شده و منشأ برکات و نزول فیض و ثواب تعریف شده است.[۲۸]
  6. مسلمانان همواره به زیارت قبور بزرگان دینی می‌رفته‌اند. مرقد پیامبر اسلام از وفات او تاکنون زیارتگاه مسلمانان بوده است. [۲۹]
  7. در روایات ائمه بر استحباب زیارت خانۀ خدا،[۳۰] انبیا،[۳۱] پیامبر اکرم،[۳۲] امامان،[۳۳] برخی امام‌زادگان،[۳۴] صالحان و مومنان[۳۵] تاکید شده است.
  8. همچنین از زیارت‌های مهم در فرهنگ شیعیان، زیارت امام حسین در روز اربعین است و در برخی از روایات، این زیارت از نشانه‌های مؤمن شمرده شده است. شیعیان توجه ویژه‌ای به این زیارت دارند.[۳۶]

ب) اهل سنت

نزد اهل‌سنت نیز گزارش‌های متعدد از زیارت صحابه وجود دارد و زیارت، مورد سفارش بوده است. در صحیح مسلم و سنن ابی‌داود به سفارش پیامبر خدا درباره زیارت قبور اشاره شده است.


در اسلام، زیارت، عملی مقبول، بین شیعه و سنی است؛ با توجه به برخی آیات قرآن، زیارت قبور بین مسلمانان بر اساس سنت پیامبر، رایج بوده است.[۳۷] همچنین از عایشه، همسر پیامبر، نقل شده است که پیامبر گاهی در آخر شب، به قبرستان بقیع می‌رفت و با ساکنان قبور، سخن می‌گفت و از خدا برای آنها طلب رحمت می‌‌کرد.[۳۸] همچنین او و دخترش، فاطمه به زیارت شهدای جنگ اُحُد می‌رفتند.[۳۹] پيامبر خدا در عمرة حديبيه، هنگامی که همراه اصحاب از منطقۀ ابواء عبور می‌کرد، نزد قبر مادر خود آمنه رفته، آن را ترمیم کرد و به ياد مهربانی‌ او گریست و اصحاب نیز همراه پیامبر گریه کردند.[۴۰]

پیامبر اکرم بارها مسلمانان را به زیارت خود و خاندان خود و مؤمنین دعوت کرده است.[۴۱] احادیثی که در منابع روایی شیعه و سنی، زیارت قبر پیامبر را امری مستحب دانسته، آن‌قدر زیاد است که در اصطلاح دانش حدیث، در حد «تَواتُر» است.[۴۲] در بین شیعیان، زیارت قبر پیامبر خدا و اهل‌بیت او، جایگاه ویژه‌ای دارد تا جایی که زیارت، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های فرهنگ شیعه قلمداد شده است.[۴۳]

زيارت خانۀ خدا (کعبه) در مكۀ مكرمه، زيارت مسجد و قبر رسول اكرم در مدينه، زيارت ائمه، زیارت فاطمه معصومه و زیارت قبور مؤمنین، از جمله زیاراتی است که در روایات بر آنها تاکید شده است.[۴۴]

زیارت درسایر ادیان ابراهیمی

زیارت اماکن مقدس از دیرباز، جزء تجربه‌های دینی و فرهنگی بسیاری از جوامع بوده است؛ اما شكل، اماكن و اشخاص زیارت‌شونده تفاوت دارند.[۴۵]

  • یهودیت؛ در یهودیت زیارت معبد سلیمان (مرکز مذهبی یهودیان در اورشلیم)، در ابتدا واجب بود؛ اما پس از نابودی معبد، زیارت برای یهودیان یک واجب شرعی نیست بلکه تنها یک رسم آئینی است. در حال حاضر دیوار حائل غربی کوه معبد، معروف به دیوار ندبه که به اعتقاد یهودیان، از هیکل سلیمان یا معبد دوم یهودیان در شهر قدیمی اورشلیم باقی مانده، مقدس‌ترین مکان زیارتی برای یهودیان است.[۴۶]
  • مسیحیت؛ زیارت در مسیحیت برخاسته از عقیده‌ای دینی است که شامل ادای نذورات و قربانی، شرکت در مراسم مذهبی و بازدید از اماکن مذهبی و مقدس می‌شود. مقصد مسیحیان برای زیارت، ابتدا اورشلیم یا مکان‌های مربوط به مصلوب شدن و رستاخیز مسیح بوده است. اسناد نشان می‌دهد زیارت اورشلیم از ابتدای قرن دوم میلادی شکل گرفت و از قرن ۴، رواج پیدا کرد و گسترش یافت. در مسیحیت هدف از زیارت، ملاقات با خدا در مکانی است که خود را آشکار کرده است.[۴۷]

زیارت در آیین زرتشت

در دین زرتشت، اولین آتشکده‌ها در ایران باستان، جهت نگهداری آتش مقدس برای رفع نیاز روزمره مردم بود، ولی با گذشت زمان، این عنصر نزد مردم احترام یافت تا جایی که از گوشه و کنار به زیارت آن می‌آمدند. هم اکنون نیز در ایران مکان‌هایی به نام «پیر» در چند استان از جمله استان یزد وجود دارد که مقصد زیارتی زرتشتیان است.[۴۸]

پانویس

  1. ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس ‌اللغه، 1411ق، ج2، ص36.
  2. ↑ راغب اصفهانى، مفردات فی غریب القرآن، بى‌تا، ص221.
  3. ↑ طريحى، مجمع ‌البحرین، 1408ق، ج1، ص305.
  4. ↑ سوره تكاثر، آیه 2؛ مكارم شيرازى، تفسیر نمونه، 1378، ج 27، ص 276.
  5. ↑ موسوی، «زیارت در سیره اصحاب پیامبر خدا»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  6. ↑ طباطبایی، «معنای زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  7. ↑ «مبانی تربیتی زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  8. ↑ «مبانی تربیتی زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  9. ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج‌۱۴، ص۳۲۲.
  10. ↑ احمدى، بررسی ابعاد روانشناختی حج و اثربخشی آن بر سطح دین‌داری و سلامت روانی حجاج، 1388ش، ص 79.
  11. ↑ سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.
  12. ↑ دادستان، روانشناسی مرضی تحولی 1380ش، ج1، ص60.
  13. ↑ مصباح، اخلاق در قرآن، 1380، ج2، ص300.
  14. ↑ جيمز، دین و روان، 1372، ص 168.
  15. ↑ سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.
  16. ↑ محدثی، الگوهای تربیتی در زیارت، 1395ش، ص2.
  17. ↑ سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.
  18. ↑ سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.
  19. ↑ «مبانی تربیتی زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  20. ↑ «معرفی سازمان حج و زیارت»، وب‌سایت سازمان حج و زیارت.
  21. ↑ محسنی، مفاهیم کلیدی جامعه‌شناسی، 1375ش، ص105.
  22. ↑ بابایی، «درآمدی بر شاخصه‌های تمدنی در اربعین»، 1396، ص107.
  23. ↑ غیاثی، «ابعاد تمدني نهاد زيارت در فرهنگ شيعي»، مجلۀ پژوهشنامۀ حج و زيارت، 1397ش، ص150.
  24. ↑ غیاثی، «ابعاد تمدني نهاد زيارت در فرهنگ شيعي»، مجلۀ پژوهشنامۀ حج و زيارت، 1397ش، ص150.
  25. ↑ شیخ عباس قمی، مفاتیح ‌الجنان، ص545 -551.
  26. ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۱۲-۱۱۳.
  27. ↑ «اهمیت و ارزش زیارت»، وب‌سایت آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه.
  28. ↑ طباطبایی، سیدمهدی، «معنای زیارت »، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  29. ↑ ابوداوود، سنن ابی‌داود،، بی‌تا، ج۳، ص۳۳۲.
  30. ↑ کلینی، فروع کافی، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۴۱۷ و ۴۲۳ و ۴۲۸.
  31. ↑ حر عاملی، وسائل ‌الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۳۸۴.
  32. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.
  33. ↑ حر عاملی، وسائل‌ الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۴۵۲.
  34. ↑ ابن‌قولویه، کامل ‌الزیارات، بی‌تا، ص۳۲۴.
  35. ↑ کلینی، الکافی، 1363ش، ج۲، ص۱۷۶.
  36. ↑ «چرا اربعین نشانه مومن بودن است؟ برای اربعینی شدن از راه دور چه باید کرد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  37. ↑ سوره توبه، آیه 84.
  38. ↑ مسلم، صحیح مسلم، ج3، ص63.
  39. ↑ سبحانی، «آثار سازنده زیارت از دیدگاه قرآن و سنت»، 1387ش، ص155؛ ابوداوود، سنن ابي‌داود، بی‌تا، ج2، ص218، رقم 23043.
  40. ↑ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۰۰.
  41. ↑ حرّ عاملی، وسائل‌ الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج14، ص332.
  42. ↑ سبکی، شفاء‌ السقام، ۱۴۱۹ق، ص۴۸؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۱۲-۱۱۳.
  43. ↑ غیاثی، «ابعاد تمدنی نهاد زیارت در فرهنگ شیعه»، 1397ش، ص147.
  44. ↑ «زیارت»، ویکی‌شیعه.
  45. ↑ جلالی، غلام‌رضا، «زیارت در تمدن‌ها و ادیان دیگر»، 1381ش، ص۵
  46. ↑ رهبر و مؤمن، «حج در آیین یهود»، 1381ش، ص1.
  47. ↑ چراغی، «تبیین جایگاه و جغرافیای زیارت در دیانت مسیحیت»، 1399ش، ص131.
  48. ↑ نجفی، «زیارت در ادیان توحیدی و نقش معنوی و تمدنی»، سایت سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه عامه طباطبایی.

منابع

  • ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
  • ابن‌قولویه، جعفر ‌بن محمد، کامل الزیارات، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویه، بی‌تا.
  • ابوداوود، سلیمان ‌بن الاشعث، سنن أبی‌داود، تحقیق محمد محی‌الدین، بیروت، مکتبة العصریة، بی‌تا.
  • احمدى، محمدرضا، بررسی ابعاد روانشناختی حج و اثربخشی آن بر سطح دین‌داری و سلامت روانی حجاج، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
  • بابایی، حبیب‌الله، «درآمدی بر شاخصه‌های تمدنی در اربعین»، مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی لقاء الحسین، تهران، دانشگاه امام صادق، 1396ش.
  • جلالی، غلام‌رضا، «زیارت در تمدن‌ها و ادیان دیگر»، نشریه زائر، سال نهم، شماره 12، 1381ش.
  • جیمز، ویلیام، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی، تهران، آموزش انقلاب اسلامی، 1372ش.
  • چراغی، مریم، «تبیین جایگاه و جغرافیای زیارت در دیانت مسیحی»، قم، هفت آسمان، شماره 97، 1399ش.
  • حر‌ عاملی، محمد ‌بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل‌البیت، ۱۴۱۴ق.
  • دادستان، پريرخ، روان‌شناسى مرضى تحوّلى، تهران، سمت، 1380ش.
  • رهبر، محمدتقی و مؤمن، ماجده، «حج در آیین یهود»، فصلنامه میقات حج، دوره 10، شماره 40، 1381ش.
  • راغب اصفهانی، حسین ‌بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت،‌ دار الشامیه، ۱۴۱۲ق.
  • سبحانی، اسرافیل «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، ماهنامه معرفت، شماره 205، 1393ش.
  • سبحانی، جعفر، آثار سازنده زیارت از دیدگاه آیات و روایات، میقات حج، 1387ش.
  • سبکی، علی ‌بن عبدالکافی، شفاء ‌السقام فی زیارة خیر‌الانام، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۴۱۹ق.
  • طباطبایی، سیدمهدی، «معنای زیارت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 28 فروردین 1402ش.
  • طبرسی، فضل ‌بن حسن، مجمع ‌البیان، قم، اسماعیلیان.
  • طریحی، فخرالدین، مجمع ‌البحرین و مطلع ‌النیرین، تهران، مرتضوی، 1375ش.
  • غیاثی، «ابعاد تمدنی نهاد زیارت در فرهنگ شیعه»، تهران، حج و زیارت، سال سوم، شماره 2 ، 1397ش.
  • کلینی، محمد ‌بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
  • کلینی، محمد ‌بن یعقوب، فروع کافی، قم، قدس، ۱۳۸۸ش.
  • محدثی، جواد، الگوهای تربیی در زیارت، تهران، فرهنگ زیارت، 1395ش.
  • مسلم ‌بن حجاج، صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
  • مصباح یزدی، محمد‌تقی، اخلاق در قرآن، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380ش.
  • موسوی، محمد، «زیارت در سیره اصحاب پیامبر خدا»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 7 شهریور 1401ش.
  • نجفی، حافظ، «زیارت در ادیان توحیدی و نقش معنوی و تمدنی»، وب‌سایت سامانه نشریات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:زیارت&oldid=58456»