پیش‌نویس:جشنواره‌های محلی افغانستان

جشنواره‌های محلی افغانستان؛ مجموعه‌ای از آیین‌های نکوداشت یا شادمانی جمعی در مناطق گوناگون افغانستان.

جشنواره‌های محلی افغانستان، بخشی از میراث فرهنگی غنی این کشور و بازتابی از تنوع قومی، آداب و رسوم، و باورهای مذهبی و ملی هستند. این آیین‌ها که در نقاط مختلف افغانستان برگزار می‌شوند، اغلب با تغییر فصل‌ها، مناسبت‌های مذهبی و رویدادهای تاریخی پیوند خورده‌اند، ازجمله آیین برافراشتن عَلَم امام علی در نوروز با نام میلۀ سخی، جشن بهاری در مزار شریف با نام میلۀ گل سرخ، آیین آغاز فصل کشاورزی با نام میلۀ دهقان، جشن نمادین آغاز بهار در کابل و پروان با نام میلۀ گل ارغوان، و آیین زنانه پخت حلوا در آستانۀ نوروز با نام میلۀ سمنک. این جشنواره‌ها علاوه‌بر شادی‌آفرینل و سرگرم‌کنندگی، کارکردهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارند، ازجمله تقویت همبستگی ملی، ترویج گردشگری، حمایت از تولیدات محلی و انتقال ارزش‌های فرهنگی به نسل‌های بعدی. برخی از این مراسم‌ها، مانند میلۀ نهال‌شانی و میلۀ گل کچالو، بر اهمیت محیط زیست و کشاورزی تأکید دارند، در حالی که جشن‌هایی مانند میلۀ توت و میلۀ گل نارنج، فرصتی برای نمایش محصولات بومی و هنرهای محلی فراهم می‌کنند. با وجود چالش‌هایی مانند ناامنی و تغییرات سیاسی، این آیین‌ها همچنان به‌عنوان بخشی زنده از هویت فرهنگی افغانستان پابرجا مانده‌ و نقش مهمی در حفظ سنت‌ها و تقویت روحیۀ جمعی مردم این سرزمین دارند.

تعریف جشنواره‌های محلی افغانستان

جشنواره‌های محلی افغانستان به‌عنوان مجموعه‌ای از آیین‌ها و مراسم جمعی تعریف می‌شوند که ریشه در فرهنگ، تاریخ و باورهای مذهبی-اجتماعی این سرزمین دارند. این جشنواره‌ها که با عنوان «میله» شناخته می‌شوند، تلفیقی از عناصر نمادین، آیینی و کاربردی هستند که در چارچوب تقویم زراعی، مناسبت‌های مذهبی و تغییرات فصلی سازماندهی می‌شوند. ماهیت این جشنواره‌ها چندبعدی بوده و کارکردهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی را به صورت توأمان دارا است.

در سطح ساختاری، این رویدادها به‌طور معمول شامل تشریفات خاص، مراسم نمادین مانند برافراشتن عَلم در میلۀ سخی، فعالیت‌های جمعی نظیر نهال‌کاری و کشاورزی دسته‌جمعی و برنامه‌های هنری-تفریحی می‌شوند. از منظر کارکردی، این جشنواره‌ها به‌عنوان مکانیسم‌های انسجام‌بخش اجتماعی، حافظۀ جمعی و انتقال میراث فرهنگی عمل می‌کنند. ویژگی ممیزۀ آنها تلفیق عناصر بومی مانند مسابقات بزکشی و غذاهای محلی با مؤلفه‌های مذهبی نظیر نذر و زیارت بوده که بازتاب‌دهندۀ سبک زندگی ترکیبی در جامعه افغانستان است. این جشنواره‌ها همچنین به‌عنوان نظامی نمادین برای بازتولید هویت فرهنگی و تقویت پیوندهای اجتماعی در بافت جغرافیایی-قومی متنوع افغانستان عمل می‌کند.

اهمیت و کارکردهای جشنواره‌های محلی افغانستان

جشنواره‌های فرهنگی در افغانستان به‌عنوان نهادهای زنده و پویای اجتماعی، کارکردهای چندبعدی در عرصه‌های مختلف حیات جمعی دارند.

• از منظر اجتماعی، این رویدادها با ایجاد فضای تعامل و گفت‌وگوی بین‌نسلی و بین اقوام، به تقویت انسجام و همبستگی اجتماعی کمک می‌کند.
• در بُعد فرهنگی، جشنواره‌ها حاملان میراث ناملموس فرهنگی و سرمایه‌های معنوی بوده و با انتقال دانش بومی، هنرهای سنتی و آداب اجتماعی، نقش محوری در حفظ هویت فرهنگی ایفا می‌کند.
• از دیدگاه اقتصادی، این مراسم با جذب گردشگران داخلی و خارجی، رونق بازارهای محلی و معرفی محصولات بومی، به چرخۀ اقتصادی مناطق مختلف رونق می‌بخشند و در ایجاد اشتغال کمک می‌کند.
• برگزاری جشنواره‌ها فرصتی برای احیای صنایع دستی و هنرهای سنتی فراهم می‌آورد که خود موجب اشتغال‌زایی و درآمدزایی برای هنرمندان و صنعتگران محلی می‌شود. این رویدادها با معرفی ظرفیت‌های هنری و ادبی مناطق مختلف، به غنای گفتمان فرهنگی ملی کمک می‌کند و به‌عنوان فضای امن برای بیان آداب و رسوم محلی، به کاهش تنش‌های قومی و تقویت مدارای اجتماعی یاری می‌رسانند.
• جشنواره‌های فرهنگی با ایجاد فضای شاد و مفرح، به کاهش فشارهای روانی ناشی از سال‌ها ناامنی و جنگ کمک کرده و سلامت روان جامعه را ارتقا می‌بخشند.
• از منظر توسعۀ پایدار، این رویدادها با ترویج فرهنگ محیط‌زیستی و احترام به طبیعت، به حفظ منابع طبیعی یاری می‌رسانند.
• در عرصۀ بین‌المللی، جشنواره‌ها پنجره‌ای برای معرفی فرهنگ و سبک زندگی مردم افغانستان به جهانیان محسوب می‌شوند.
• از دیدگاه آموزشی، این مراسم با معرفی الگوهای مثبت فرهنگی و تاریخی، نقش مهمی در تربیت نسل جوان ایفا می‌کنند.
• همچنین جشنواره‌های فرهنگی به‌عنوان پل ارتباطی بین گذشته و حال، آینده‌ای روشن برای حفظ و توسعه فرهنگ اصیل افغانستان ترسیم می‌نمایند.

انواع جشواره‌های محلی افغانستان

از دامنه‌های سرسبز شمال تا دشت‌های جنوبی، هر منطقه با جشنواره‌های منحصربه‌فرد خود، روایتی زنده از سبک زندگی، اعتقادات و هنرهای بومی را به نمایش می‌گذارد. این مراسم که اغلب با تغییر فصل‌ها و مناسبت‌های مذهبی همراه است، بازتابی از تنوع قومی و فرهنگی کشور و نمادی از وحدت ملی در عین تنوع فرهنگی و قومی به شمار می‌رود. جشنواره‌های محلی افغانستان، امروزه به‌عنوان میراثی ارزشمند، پیام‌آور صلح، شادی و امید برای نسل‌های حاضر و آینده هستند.

جشنواره‌های نوروزی

۱. میله سخی

میلۀ سخی که به آن جَهَنده‌بالا، جَندَه، عَلَم، جَدّه و ژَندۀ سخی هم می‌گویند، در روز اول سال خورشیدی، با حضور پرشور مردم، مقامات کشوری و مهمانان خارجی در مزار شریف و کابل، آغاز می‌شود. مردم معتقدند نوروز با روز جانشینی حضرت علی مصادف بوده و به‌همین دلیل، به‌نشانۀ ارادت به آن امام، هر سال، پرچمی منسوب به‌ او ‌را بر ‌می‌افرازند. این مراسم از تاریخچه‌ای طولانی برخوردار است؛ در عهد سلطان‌سنجر سلجوقی (530ق)، قبری منسوب به حضرت علی در قریۀ خواجه خیران، از قریه‌های اطراف شهر تاریخی بلخ، کشف می‌شود. سلطان‌سنجر بنایی روی آن مرقد می‌سازد که با حملۀ مغول ویران شده، اما پس از مدتی دوباره بازسازی می‌شود. همچنین، نائب‌محمد علم‌خان در سال 1288ش، چوبی محکم و صاف را از جنگل‌های ماوراءالنهر به‌عنوان علم مولا‌علی در روضۀ شریف برافراشت که هنوز هم مورد استفاده است.

میلۀ سخی در مزارشریف

میلۀ سخی در مزارشریف، باشکوه‌ترین مراسم سال نو در افغانستان است که با تشریفات خاصی انجام می‌شود. چند روز پیش از نوروز، با مشارکت مقامات، روحانیون، تجار و اصناف مختلف بازار، کمیته‌ای برای مراسم، تشکیل می‌شود. رسته‌های زرگران، نقره‌کاران، مسگران و بزازان، هرکدام در نوسازی و تزیین در و دیوار روضۀ شریف و عَلَم شاه اولیا، سهیم می‌شوند. همچنین، قبل از فرارسیدن سال نو، مردم از شهرهای مختلف با خواندن شعر معروف «بیا بریم به مزار ملا ممد جان»، راهی مزارشریف می‌شوند تا خود را به مراسم جهنده‌بالا و میلۀ گل سرخ برسانند. صبح روز اول حَمَل/فروردین، مردمی از سراسر کشور، کشورهای همسایه و حتی کشورهای اروپایی،‌ برای برپایی مراسم جهندۀ سخی، در روضۀ شریف گردهم می‌آیند. آنها تا چهل‌ روز در هتل‌های نزدیک روضۀ شریف، مکاتب و مساجد ساکن می‌شوند. در این ایام، مزارشریف بیشترین جمعیت زائر و مسافر در داخل و بیرون روضه را دارد.

برافراشتن علم با سخنرانی مقامات حاضر در مراسم، شلیک 21 گلولۀ توپ و به پرواز در آمدن خیل عظیمی از کبوتران سفید میان هلهله و فریاد مردم آغاز می‌شود. لحظۀ برافراشته‌شدن علم، با دعا و خواستن حاجات از صاحب علم همراه است. آنها باور دارند اگر جهنده به آسانی برافراشته شد، سالی نیک و پربار را پیش رو دارند، اما اگر به سختی در جای خودش نصب شود، سال خوبی پیش روی آنها نخواهد بود. مکانی که علم سخی در آن برافراشته می‌‌شود، به‌سمت قبلۀ روضۀ شریف است که بر سر در آن شعری از عبدالرحمن جامی حک شده است:الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیقدر این مراسم مردم سعی می‌کنند پارچه‌هایی را به علم ببندند. سپس تکه‌هایی از پارچۀ علم دست‌دوزی شدۀ سبزرنگ را که روپوش آن است، به‌عنوان تبرک برمی‌دارند. علم مولا‌علی چهل‌ روز برافراشته است. روز چهلم، عَلَم را با مراسم خاصی پایین می‌آورند.

مردم در شب و روز نوروز، نذورات نقدی خود را به صندوق روضۀ شریف برده و در طول چهل ‌روز به ادای نذر و خیرات اقدام می‌کنند. آنها معتقدند شاه اولیا، بیماران را شفا می‌دهد و با همین امیدواری، بیماران خود را از سراسر کشور و حتی از برخی کشورهای همسایه به روضۀ سخی می‌آورند. برخی گزارش‌ها از شفا یافتن بیماران در طول این مراسم نقل شده است.

میلۀ سخی در کابل

میلۀ سخی در کابل، در غرب دامنۀ کوه آسمایی (کوه تلویزیون) برگزار می‌شود. مردم معتقدند آن‌جا قدم‌گاه حضرت علی است.

در کابل همانند مزارشریف، مردم شب سال نو را با دعا و خواندن اشعار منقبت (مدح) در وصف حضرت علی به پایان می‌رسانند. صبح روز اول سال، مقامات و همۀ اقشار مردم، در زیارتگاه سخی، گردهم می‌آیند. مراسم، با سخنرانی مقامات و روحانیون آغاز می‌شود. پس از آن، علما، پهلوانان و افراد موجه، عَلَم تزیین‌شده با پارچۀ سبز ابریشمی به‌نام جهندۀ سخی را میان هلهله و هیجان مردم و با ذکر یاعلی، بلند می‌کنند. زائران، پارچه‌های ابریشمی گران‌قیمتی را به‌ نشانۀ تبرک و خواستن حوائج به عَلَم می‌بندند. سپس جندۀ مولا را به‌عنوان تبرک لمس کرده، می‌بوسند و حوائج خود را از حضرت علی می‌خواهند. آنها به این مناسبت، اشعاری را زمزمه می‌کنند:الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیقو یاالگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیقعلم سخی در کابل تا چهل‌ روز برافراشته می‌ماند. در این مدت مردم به زیارت و نیایش می‌پردازند. روز چهلم طی مراسمی در حضور تعدادی از مردم با سخنرانی و دعا، علم را پایین می‌آورند.

۲. میله گل سرخ

پیشینۀ میله گل سرخ به دوران بلخ باستان در هزاران‌ سال قبل بر می‌گردد. این جشنواره از عصر آریایی‌ها برگزار می‌شد و با ورود اسلام به افغانستان، این جشن رنگ‌وبوی اسلامی به خود گرفت. با قیام ابومسلم خراسانی و نفوذ برمکیان در دستگاه خلافت و همچنین در دوران طاهریان و صفاریان این جشن رونق گرفت و در عهد تیموریان با کشف مزار منسوب به امام علی به شکوه این مراسم افزوده ‌شد. امروزه دولت‌ها به بهانۀ میلۀ گل سرخ، همه‌ساله بازسازی‌هایی در روضۀ شریف انجام می‌دهند.

در روزهای آغازین سال نو خورشیدی، در مزارشریف، تمامی نقاط شهر حتی بالای دیوارها و پشت‌بام خانه‌های کاه‌گلی و دشت و دمن، سرشار از گل‌های سرخ می‌شود. بوی این گل‌ها، تمام فضای شهر را معطر می‎‌کند. هر سال در نوروز، مردمان زیادی از شهرهای مختلف، کشورهای همسایه و حتی از کشورهای اروپایی برای شرکت در میلۀ گل سرخ در مزارشریف اقامت می‌گزینند و مردمان این شهر با تمیز کردن خانه‌ها، کوچه‌ها و آذین خیابان‌ها برای برگزاری این جشن آماده می‌شوند. شاه‌بیت میلۀ گل سرخ، مراسم برافراشتن «درفش کاویانی» مشهور به «جهنده‌بالا» یا «علم مولا علی» در «روضۀ شریف» است که در نخستین صبح سال نو با آداب خاصی انجام می‌شود. هزاران نفر، با شور، هیجان، صلوات و دعا این مراسم را از نزدیک مشاهده می‌کنند.

مردم مزارشریف پس از شرکت در مراسم جهنده‌بالا، برای تفریح و دیدن مسابقۀ بُزکشی به دشت شادیان و تپه‌های مملو از گل‌های سرخ، می‌روند. بزکشی از مسابقات و بازی‌های هیجان‌انگیز در افغانستان است. برای دیدن این مسابقه گردشگران زیادی از سراسر جهان به مزارشریف می‌آیند. تفریحات میله گل‌سرخ که تا چهل‌ روز ادامه پیدا می‌کند عبارت است از: مرغ‌جنگی، بُودَنَه (بلدرچین) جنگی، قوچ‌جنگی، تخم‌مرغ‌جنگی، شعبده‌بازی، چلیک‌دنده، گُدی‌پران‌‌بازی (بادبادک) و ریسمان‌کشی. دختران نیز به بازی مخصوص خود «قوقو برگ چنار» می‌پردازند. در سال‌های اخیر علاوه بر بازی و تفریح‌های سنتی، مسابقات متعدد ورزشی، نمایشگاه کتاب و صنایع دستی زنان نیز برپا می‌شود.

در روز 13 حَمَل/فروردین خانوادها‌ به دشت‌ها و تپه‌ها به‌خصوص به دشت شادیان می‌روند و در حالی‌که زمین سرسبز و غرق گل‌های سرخ است، روی فرش سبز طبیعت کنار شقایق‌های سرخ‌فام، می‌نشینند. آنها، هنگام ظهر در مکانی که اطراق کرده‌اند سفره گسترانده و غذای مخصوصی را که از قبل تهیه‌ کرده‌اند، مانند دم‌پخت و کیچری، صرف می‌کنند. در طول چهل ‌روز تفریح مردم در دشت‌های لاله‌گون مزارشریف، زمزمه‌های اشعار مرتبط با گل‌های سرخ، روضۀ شاه مردان و شفابخشی شاه اولیا در میلۀ گل سرخ ادامه دارد؛ برای مثال، شعر معروف «بیا بریم به مزار مُلا مامد جان» با روح و جان مردم عجین شده و از هر کوی و برزن، به گوش می‌رسد:الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر  
الگو:پایان نستعلیقو یاالگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر  
الگو:پایان نستعلیق

۳. میله گل ارغوان

میلۀ گل ارغوان، در تپه‌های دارای گل‌های ارغوان با برنامه‌های شاد و متنوع برگزار می‌شود و نقشی مهم در شادی‌آفرینی، همبستگی اجتماعی و انتقال میراث فرهنگی به نسل‌های آینده دارد. این جشن همراه با تفریحات سالم در فضاهای خوش‌ آب‌وهوا و آمیختن تفریح با معنویت و آداب مذهبی مانند دادن نذر و زیارت مزار بزرگان دین و مذهب، نشاط روحی و سرزندگی را به ارمغان می‌آورد.

ارغوان، درختی سرخ‌رنگ با شاخه‌های باریک و طبع سرد و خشک است. رنگ ارغوانی در گذشتۀ دور مورد توجه پادشاهان و اشراف بوده و آنها برای متمایزشدن از مردم عادی، لباس‌های ارغوانی به تن می‌کردند. رویش گل‌های صورتی‌رنگ این درخت، در نخستین روزهای بهار آغاز می‌شود و به‌سرعت تمام شاخه‌های درخت حتی ساقۀ آن را غرق در گل‌های قلب‌مانند می‌کند. گل ارغوان، نماد بهار، تازگی و رویش دوباره است و بدین جهت مردم افغانستان مراسم پرنشاطی را همراه خانواده و دوستان، هنگام شکفتن گل ارغوان در مکان‌های رویش این گل برگزار می‌کنند.

جشن گل ارغوان در منطقۀ خواجه‌صفا در کابل، سابقۀ بسیار طولانی دارد و پیشینۀ برگزاری آن را به دوران رستم و رودابه بازمی‌گردانند. مردم کابل در روزهای آغازین بهار، به‌صورت گروه‌های دوستانه، همراه با چای، نان روغنی، قیماق (سرشیر) و پراته (نان یا غذای محلی)، به منطقۀ خواجه‌صفا رفته و زیر شکوفه‌های زیبای درختان ارغوان زیرانداز خود را می‌گسترانند و به‌تفریح و گذراندن اوقات فراغت خود مشغول می‌شوند. از سرگرمی‌های این روز مشاعره و آوازخوانی است که تا عصر ادامه پیدا می‌کند.

در ولایت بدخشان نیز جشن گل ارغوان همه‌ساله از سوی فعالان اجتماعی و مدنی، شاعران و نویسندگان برگزار می‌شود. سرایش شعر، کوهنوردی و سنگ‌بازی از سرگرمی‌های این مراسم است. همچنین معرفی جاذبه‌های گردشگری و رونق این صنعت از دیگر اهداف برپایی این جشن به‌شمار می‌رود.

جشن گل ارغوان در تپۀ گل‌غندی شهر چاریکار از ولایت پروان نیز از سابقۀ صدها ساله برخوردار است. در دورۀ معاصر یک راه دسترسی آسان‌تر به تپۀ گل‌غندی ایجاد شد و در 1324ش، دو کاریز از سوی شاروالی (شهرداری) در این محدوده حفر شد و شاعر پشتوزبان سیدبهاءالدین بهایی نام این تپه را تپۀ گل‌غندی گذاشت. همزمان قسمتی از این تپه هموار و بعدها از زیبایی خاصی برخوردار شد و در 1328ش، چهار تپۀ دیگر نیز هموار شد و در آن‌ها درختان ناجو و گل‌های مرسل کاشته شد. این تپه‌های ارغوانی امروزه به نماد اصلی این جشن ملی بدل شده است.

میلۀ گل ارغوان در تپۀ گل‌‌غندی در روز 12 حمل/فروردین برگزار می‌شود. در این موسم، گل‌های درخت ارغوان مردمان زیادی را به خود جذب می‌کند و دیدن گل‌ها روح و روان هر بیننده‌ای را تازه می‌کند. شهر چاریکار در این مراسم با ازدحام مردم و وسایل نقلیه مواجه است و تپۀ گل‌غندی میزبان جمعیت زیادی از سراسر افغانستان است. در این جشن، عده‌ای کبک، بودنه (بلدرچین) و خروس‌های کلنگی جنگی خود را می‌آورند و جوانان را سرگرم می‌کنند. از دیگر تفریح‌های چنین روزی گُدی‌پرانی (بادبادک‌بازی) است؛ شماری از جوانان و نوجوانان با بادبادک‌های رنگارنگ آسمان تپۀ گل‌غندی را همانند زمین آن رنگارنگ می‌کنند و با جنگ بادبادک‌بازی و رهاسازی آن در آسمان فرهنگ کینه‌زدایی از دل‌ها را نهادینه می‌کنند.

با آمدن مردم به تپۀ گل‌غندی، فروشندگان و دستفروش‌ها نیز بازاری ایجاد می‌کنند و با سروصدا در پی جلب توجه مردم به‌سوی خود هستند؛ پنیر تازه، شورپنیر، شورنخود با مرچ (فلفل) و مصالح (ادویه) خانگی، قوروت (کشک) تازۀ سالنگ و غوربند، لبوی شیرین، تخم‌مرغ آب‌پز و اسباب‌بازی کودکان در این اجتماع پرنشاط به فروش می‌رسد. در گوشه‌ای از تپۀ گل‌غندی رستوران‌های سیار با سماورهای بزرگ پر از چای و در گوشۀ دیگر بساط فروش ماهی تازه و جِلِبی (زولبیا) رنگارنگ برپا می‌شود. رستوران‌های داخل شهر چاریکار و کبابی‌ها نیز مملو از مشتریانی می‌شود که از پروان و دیگر شهرها خود را به میلۀ گل ارغوان رسانیده‌اند.

در سال‌های اخیر نمایشگاه‌های محصولات داخلی نیز در تپۀ گل‌غندی با عنوان «نامۀ ارغوان» ایجاد می‌شود تا مردم به آسانی با تولیدات این منطقه آشنا شوند و آنها را بخرند. این نمایشگاه بعد از سقوط نظام جمهوری اسلامی در افغانستان با محدودیت‌هایی روبرو شد و در 1402ش زنان تولیدکننده، حضور کمرنگی داشتند و دیگر صنعت‌کاران نیز با فروش پایین محصولات مواجه بودند.

4. میله سمنک

آیین سَمَنک‌پزان، رسمی کهن در افغانستان بوده و همانند جشن نوروز، پیشینۀ آن به عهد باستان برمی‌گردد و بخشی از فرهنگ دیرینۀ این سرزمین به‌شمار می‌رود. پس از آمدن اسلام در افغانستان، این مراسم جنبۀ مذهبی یافته است و سمنک، غذای خاص فاطمه زهرا نامیده شد. در ایران نیز این غذا در آیین‌های ملی و مذهبی، طبخ می‌شود؛ از جمله به‌مناسبت شهادت حضرت فاطمه زهرا با مرسم خاص و به‌عنوان نذر و برای توسل به حضرت زهرا تهیه می‌شود. این غذا در میلاد پیامبر اکرم نیز در شهرهای مختلف ایران از جمله شهررضا آماده می‌شود.

جغرافیای پخت سمنک، آسیای میانه و ایران را شامل می‌شود. مردم افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و قیرقیرستان، سمنک را در شب نوروز تهیه می‌کنند، اما در ایران سمنو را علاوه ‌بر روزهای نزدیک به ‌سال نو، در مناسبت‌های مذهبی به‌خصوص در ایام شهادت فاطمۀ زهرا نیز می‌پزند. سمنک شباهت بسیار به نوعی پودینگ محبوب در فنلاند و سوئد نیز دارد. این غذای مقوی را برای مصرف خانگی نیز تهیه می‌کنند اما آیین سمنک‌پزان در آستانۀ سال نو به‌صورت جمعی توسط زنان و دختران برگزار می‌شود و همچنین آن‌ را برای مراسم یادبود پیشوایان مذهب شیعه، تهیه می‌کنند.

میلۀ سمنک یک مراسم زنانه است و به‌صورت کامل توسط زنان و دختران، همراه با ساز و خواندن اشعار مختلف به‌ویژه شعر مخصوص سمنک‌پزان، اجرا می‌شود. پخت نذر سمنک، به‌طور معمول از سر شب تا صبح، زمان می‌برد، و گاهی پخت آن تا یک‌شبانه‌روز هم طول می‌کشد. زنان و دختران با شادی و خوشحالی در کنار دوستان خود همراه با ساز و آواز مخصوص سمنک‌پزان برای پخت آن بیدار می‌مانند. تعدادی به‌ قصه‌گویی، گروهی به شادمانی و تعدادی هم به‌نوبت به‌هم‌زدن سمنک مشغول می‌شوند. کودکان هم در حیاط خانه آتش روشن کرده به بازی و نشاط می‌پردازند.

بخشی از شعر سمنک که دختران همراه با دایره می‌خوانند این است:الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر  
الگو:پایان نستعلیقپس از آنکه سمنک خوب دم کشید و آمادۀ خوردن شد، بانوان و دوشیزگان بعد از ادای نماز صبح، دور دیگ سمنک جمع شده به دعا و خواستن حوایج می‌پردازند. بعد از آن درب دیگ را برداشته، نذر سمنک را بین خود، فامیل، خویشان و همسایگان تقسیم می‌کنند و سهم همسایگان را توسط کودکان در حالی که لباس‌های عید نوروز را بر تن دارند، صبح زود می‌فرستند. در مقابل، خانواده‌هایی که سمنک را دریافت کرده‌اند مقداری پول نقد یا شیرینی، میوۀ خشک، نمک و پنبه به‌دست کودکان می‌دهند.

سمنک نماد زایش و باروری گیاهان در فصل بهار محسوب می‌شود. آیین سمنک‌پزان با نیت برآورده شدن حاجت‌های عمومی و شخصی همراه است. زنان پخت سمنک را با آرزوی صلح و امنیت در جامعه شروع می‌کنند. آنها معتقدند سمنک با خود خیر و برکت می‌آورد و طعم و رنگ اصلی آن را به فال نیک می‌گیرند و نشانۀ قبولی حاجات می‌دانند. آنها قبل از پخت سمنک، به نیایش می‌پردازند و پس از حکایت تاریخچۀ آن توسط بانوی باسوادی که او را «آتون» می‌نامند، در حق امام حسن و امام حسین که سمنک غذای آن‌ها بوده است دعا کرده و کار را آغاز می‌کنند.

جشنواره‌های کشت و کار

۱. میله توت

میلۀ توت در برخی شهرهای افغانستان به‌ویژه پنجشیر از قدمت تاریخی برخوردار است و همه‌ساله در این ولایت برگزار می‌شود. این جشن که مردم برای برپایی آن لحظه‌شماری می‌کنند، در فصل تابستان به‌ویژه در روزهای آخر برداشت توت با مشارکت مسئولان، اهالی فرهنگ و ادب و اقشار مختلف مردم از ولایت‌های افغانستان با سخنرانی مقامات حکومتی آغاز می‌شود و با شعر، آوازخوانی، موسیقی و صحبت‌های تخصصی با موضوع باغداری و کشاورزی ادامه می‌یابد. میلۀ توت به‌طور معمول در ساعت 10 صبح تا عصر برگزار می‌شود اما بعضی اوقات از عصر شروع می‌شود و تا چهار صبح ادامه دارد.

خوردن توت به همراه دوغ

میزبانان با انواع توت، دوغ و دوغ‌بادرنگ (آب‌دوغ‌خیار) همراه غذا، به پذیرایی از مهمانان اقدام می‌کنند و طبق رسوم مناطق شمالی همراه صرف توت باید دوغ هم باشد، آن‌هم دوغ با ترکیبات و طعم‌های مختلف مانند دوغ با طعم سیر، دوغ با طعم پودِینَه (پونۀ کوهی) و دوغ با مُرچ (فلفل)، دوغ چکه‌ای (چکیده‌ای) و دوغ ماستی.

بر خلاف دوران پیش از طالبان که حضور زنان در این جشن پررنگ بود، در سال 1402ش، میلۀ توت با حضور مقامات طالبان، بدون مشارکت زنان و بدون آوازخوانی و نواختن موسیقی در پنجشیر برگزار شد.

مسئولان برگزاری این مراسم تلاش می‌کنند جشن را در مکان‌های سرباز و سرسبز برپا کنند. در برخی سال‌ها محل مناسب برای شرکت‌کنندگان جشن، در فضای باز کنار رود پرآب پنجشیر در نظر گرفته می‌شود که برای مردم خیلی خوشحال کننده و رضایت‌بخش است و جوانان هم گاهی در کنار چشمه‌ها این جشن را برگزار می‌کنند.

2. میله دهقان

در فصل زمستان، در بسیاری از مناطق سردسیر افغانستان، کارهای کشاورزی تعطیل است، اما با آمدن بهار این تعطیلات نیز به پایان می‌رسد. هدف از برگزاری میلۀ دهقان در اول بهار، مراسم حکایت از شروع فصل کار دارد. میلۀ دهقان، فرصت مناسبی برای تمرین دادن به گاوهایی است که در تمام طول زمستان بیکار بوده و با خوردن پندانه و کًنجاره، قوی شده‌اند.

این مراسم به‌شکل سنتی، همه‌ساله توسط دهقانان، با حضور مردم و ملای قریه (روحانی محل) انجام می‌شود. دهقانان یک‌جفت گاو نر مخصوص شخم‌زنی را تزئین می‌کنند. زنان با پختن فطیر (نوعی نان‌روغنی)، کلوچه و دیگر خوردنی‌ها و مردان با تهیۀ اسباب تزئین گاوها شامل گل‌ها، زنگوله‌ها، گردنبند پارچه‌‌ای و کمربندهای رنگارنگ، برای مراسم آماده می‌شوند. اهالی قریه با اسباب کشاورزی و گاوهای تزئین شده، به نزدیکی‌های مسجد رفته، رو به قبله می‌ایستند و از ملای قریه تقاضا می‌کنند تا برای آنها در سال نو دعا کند. نزدیک چاشت (ظهر) همۀ اهالی قریه، دور دِستَرخوان (سفره) جمع می‌‌شوند. خانواده‌ها، خوردنی‌های خوش‌مزه‌ای را که تهیه کرده‌اند، روی دسترخوان قرار می‌دهند تا همه پذیرایی شوند.

عصر آن روز همه با هم به ‌زمین کشاورزی رفته و به شادی و نشاط می‌پردازند. بعد از مدتی، ملای قریه دو گاو قلبه‌ای را افسار و یوغ زده و برای قلبه‌کشی، آماده می‌کند. پس از آن، یک نفر به قلبه کردن زمین، مشغول می‌شود. پیرمرد قلبه‌گر/شخم‌زن/شیارگر با کمرِ بسته، شروع به قلبه‌کشی می‌کند. در برخی محلات به این کار «گاوخونُک» می‌گویند. پس از یکی دوبار قلبه‌رانی از عرض و طول زمین، گاوها را رها می‌کنند. سپس، اطفال در جمع خود دوباره شروع به بازی و تفریح می‌کنند؛ پسران به بازی‌های پهلوانی، کشتی‌گیری، مرغ جنگی، گاو جنگی، سگ جنگی و انواع بازی‌های دیگر پرداخته و دختران نیز به سرگرمی‌های مخصوص خود مانند شعر‌خوانی مشغول می‌شوند. اشعار دختران اغلب به مناسبت آغاز فصل بهار و سال نو است: الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر  
الگو:پایان نستعلیقیکی از سروده‌هایی که به موضوع دهقانی و کشت‌و‌کار مرتبط است، شعر «دهقان جوان بیا به صحرا» است که در همین ایام خوانده می‌شود. این شعر، تأثیر خاصی بر مردم می‌گذارد. هدف از آن تشویق دهقانان جوان به کشاورزی است که به صورت زیر آغاز می‌شود:

تک‌خوانالگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر  
الگو:پایان نستعلیقجمع‌‌خوانالگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر  
الگو:پایان نستعلیقپس از اتمام میله، هنگام غروب، افراد با خوشحالی به خانه‌های خود بر ‌می‌گردند. برخی با دعوت دوستان به خانه‌های آنها رفته و تا پاسی از شب کنار همدیگر خوش می‌گذرانند.

امروزه در شهرها نیز جشن روز دهقان یا میلۀ قُلبه در روز دوم سال نو انجام می‌شود. در این روز از سوی ریاست زراعت، مکانی اختصاص داده می‌شود تا دهقانان (کشاورزان) محصولات زراعی و لبنیاتی، همچنین انواع مختلف حیوانات را به نمایش بگذارند. این مراسم با حضور مقامات دولتی، دهقانان و عموم مردم برگزار شده و با سخنرانی، اجرای تئاتر، موسیقی و نمایش ابزارآلات جدید کشاورزی همراه است.

در شهر کابل، مراسم میلۀ دهقان در دامنۀ کوه علی‌آباد مشهور به دامنۀ سخی از سوی صدراعظم به صورت رسمی افتتاح می‌شد، اما در سال‌های اخیر در باغ بابرشاه، بادام‌باغ و چمن‌حضوری برگزار می‌شود. در این مراسم، نهال‌شانی، انواع بازی‌های ملی و نمایش حیوانات، بزکشی و گل‌کاری صورت می‌گیرد. در سال 1394ش، میلۀ دهقان با حضور پررنگ مقامات دولتی و مهمانان خارجی از جمله سرپرستان وزارت‌خانه‌های زراعت (کشاورزی) اطلاعات و فرهنگ، امور زنان، کار و امور اجتماعی، ترانسپورت (حمل و نقل)، سرپرست شاروالی (شهرداری) کابل، سفیر برخی کشورها، برخی نمایندگان پارلمان/مجلس و دیگر مهمانان با تلاوت قرآن و سخنرانی برگزار شده است. در این مراسم، بیش از صد شرکت داخلی و صنایع دستی زنان، محصولات خود را در 200 غرفه عرضه کردند. شرکت‌کنندگان از 24 ولایت افغانستان بودند.

۱. میله نهال‌شانی

میلۀ نهال‌شانی به کمک ادارۀ زراعت و مؤسسات دیگر اجرا و طی آن هزاران نهال بین مردم توزیع می‌شود. این نهال‌های مثمر مانند نهال بادام، گیلاس، شفتالو و انگور، در مناطق عمومی، زمین‌های شخصی، مدارس و کنار خیابان‌ها غرس می‌شود.

جوانان داوطلب به‌مدت سه روز هزاران نهال مثمر و غیر مثمر را غرس می‌کنند. در برخی شهرها مانند چخچران، زمان نهال‌شانی از ۱۰ حوت (اسفند) آغاز و تا ۲۵ حمل (فروردین) ادامه می‌یابد.

برنامه‌های میله نهال‌شانی

انواع بازی‌های ملی، مسابقات دهقانی مانند اسب‌دوانی، نیزه‌بازی، رژۀ حیوانات، بیل‌بازی، دار‌بازی، قوچ‌جنگی، مرغ‌جنگی، تخم‌مرغ‌جنگی، سگ‌جنگی، چرخ‌وفلک و اسب‌های چوبی هنگام برپایی میلۀ نهال‌شانی برگزار می‌شود. نهال‌شانی به هدف ایجاد نشاط، تقویت روحیۀ مثبت و گسترش فضای سبز بیشتر و حمایت از هوای سالم صورت می‌گیرد، تا ضمن به‌وجود آمدن محیط پاک، روحیات مردم نیز اندکی از نا امنی و جنگ با برنامه‌های مفرح در طبیعت شاد شود. میلۀ نهال‌شانی در برخی شهرها مانند خوست با تنوع بسیار همراه است. اتن (رقص ملی)، حضور باغداران و کشاورزان در قالب گروه‌های مختلف با فرم‌های متحدالشکل در گروه خود و متفاوت از دیگر گروه‌ها و اختصاص مناطق وسیع برای نهال‌شانی، این جشن را جذاب می‌سازد.

نهال‌شانان

برگزاری کمپین ملی نهال‌شانی باحضور وزیر زراعت، آبیاری و مالداری؛ حوت ۱۳۹۸

در برنامۀ غرس نهال، عموم مردم اعم از زن و مرد و کوچک و بزرگ، رسانه‌ها، نهادهای مدنی و مقامات حکومتی سهم می‌گیرند. قبل از تسلط طالبان در برخی موارد زنان هم در این کار حضور فعال داشتند.

چالش

کمپین نهال‌شانی در هرات باحضور مسئولان شاروالى هرات

فقر و ناامنی: فقر و ناامنی یکی از چالش‌های این میله بوده که انگیزه و توان مردم را برای این‌ امر کاهش داده است.

زمان محدود: در اکثر نقاط افغانستان برای این‌کار نیمۀ دوم حوت/ اسفند را اختصاص می‌دهند که این مدت با توجه به کمبود سرسبزی و نیاز بیشتر برای این‌کار در کشور، زمان آن برای نهال‌شانی کافی نیست.

خشکیدن نهال: با توجه به هوای بسیار سرد برخی مناطق و نبود امکانات نگهداری از نهال‌های تازه‌کاشته شده، به این نهال‌ها آسیب می‌رسد.

حیوان‌آزاری: یکی از برنامه‌های این مراسم، مسابقۀ جنگ حیوانات مختلف است که مصداقی از حیوان‌آزاری است و رفع آن نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.،

تخریب نهال: به‌دلیل عدم فرهنگ‌سازی صحیح و مراقبت از نهال‌های تازه کاشته شده، تعدادی از نهال‌ها از سوی برخی افراد ناآگاه تخریب می‌شود و از بین می‌رود.

استفاده از هنر تئاتر: تعدادی از هنرمندان با اجرای نمایش در ارتباط با موضوع نهال‌شانی و مراقبت از آن در بین حاضران، در فرهنگ‌سازی محیط سبز تلاش می‌کنند.

۲. میلۀ گل کچالو

میلۀ گل کچالو یا سیب زمینی در سال‌های اخیر میان مردم ولایت بامیان افغانستان رسم شده است و از  قدمت خاصی برخوردار نیست. این جشن نخستین‌بار در 22 سرطان (تیر) 1396ش، از سوی وزارت زراعت و ادارۀ محلی در مرکز بامیان به‌مدت دو روز برگزار شد و تا قبل از تسلط طالبان در افغانستان ادامه داشت.

برنامه‌های جشن

این مراسم با حضور مقامات بلندپایۀ کشوری و برخی مهمانان از شهرهای دیگر و مقامات خارجی همراه با دعا آغاز می‌شد و مقامات با ارائۀ گزارش کارهای انجام‌شده در مورد محصولات کشاورزی به‌خصوص کچالو و تشویق کشاورزان به ‌رقابت سالم و افزایش میزان تولید کچالو، توجه دهقانان و شرکت‌کنندگان را به ‌خود جلب می‌کردند. برنامه با شعر، آهنگ و موسیقی محلی توسط گروه‌های مختلف دختران و پسران و نمایش محصولات صنایع دستی ادامه پیدا می‌کرد.

خوراکی‌های جشن

در جشن گل کچالو از انواع کچالوهای پخته‌شده و فرآورده‌های آن رونمایی می‌شد، این فرآورده‌ها و تنوع غذایی، 40 نوع غذای کچالو را شامل می‌شد که موارد زیر بخش از آن است: قولوخی، آوجوشک (‌آب‌پز)، بخارپز، بولانی‌کچالو، تنوری، لقمه، چیپس، قورمه‌کچالو، چیپس ورقی، پِیرکِی، غُل‌کچالو، سمبوسه‌کچالو، کوکو، خلال‌کچالو. همچنین درکنار انواع کچالوهای پخته‌شده، غذاهای محلی متنوع مانند دَلدَه، کَشکَو، قوروتی، شیربرنج، نان‌دیگی، خَجُور، لَلمِیلدَه و کیچیری نیز معرفی می‌شد.

۳. میلۀ گل سیب

جشن گل سیب در ولایت میدان‌وردک از سال 2002م، آغاز و در سایر شهرهای افغانستان رایج شده است. همه‌ساله باغداران و مسئولان حکومتی در کنار فرهنگیان، اهالی ادب، هنر و سایر اقشار مردم این مرسم پرنشاط را با برنامه‌های متنوع برگزار می‌کنند.

در این جشن بیشتر فرهنگیان شرکت می‌کنند و شاعران، نویسندگان و ادیبان آثار خود را با موضوعات وصف گل سیب، عشق، عرفان، پایمردی و رشادت مردم افغانستان در طی سالیان دراز، با دیگران به اشتراک می‌گذارند. شروع برنامه با قرائت قرآن است و در ادامه خواندن سرود به‌صورت گروهی انجام می‌شود. برپایی نمایشگاه کتاب همزمان با جشن گل سیب از برنامه‌های این جشن است. یکی دیگر از برنامه‌های این جشن، مشاعره است که با حضور صدها شاعر و نویسنده برگزار می‌شود و محتوای مطالب آن را صلح، برادری و وحدت ملی شکل می‌دهد و در انتهای این محفل به‌ شاعران و نویسندگان، لوح تقدیر اهدا می‌شود.

مکان برگزاری

الف) میدان‌وردک

در ولایت میدان‌وردک، به‌دلیل شهرت جهانی سیب این ولایت به‌نام «سیب‌ میدان» و برداشت سالانه صدها تن سیب از باغات آن، میلۀ گل سیب با برپایی محافل فرهنگی همراه است. در برنامه‌های فرهنگی جشن گل سیب در میدان‌وردک، قبل از تسلط طالبان بیشتر سخن از تشویق جوانان به‌مشارکت اجتماعی و محتوای اشعار و مقالات، مشکلات جامعه و تشویق به زندگی صلح‌آمیز بود؛ اما در زمان حاکمیت طالبان علاوه ‌بر حذف کامل زنان از این‌گونه مراسم‌ها، این نوع جشن‌ها و جشنواره‌ها بسیار کمرنگ شده است و محتوای بیشتر اشعار را تمجید از طالبان تشکیل می‌دهد.

ب) پروان و غور

در سال‌های اخیر علاوه‌ بر ولایت میدان‌وردک، در ولسوالی‌های شیخعلی و غوربند ولایت‌ پروان و ولسوالی شهرک و لایت غور نیز مردم شاهد برگزاری این جشن بودند. در شیخعلی باغداران سالانه بیش از 6000 تن سیب از باغات این ولسوالی برداشت می‌کنند. در ولایت پروان علاوه‌بر برنامه‌های فرهنگی مانند خواندن مقاله و شعر و مشاعره، ورزش‌های رزمی و مسابقات ورزشی مانند والیبال و بزکشی و همچنین نمایش‌های هنری مانند تآتر اجرا می‌شد. در ولسوالی شهرک ولایت غور برای نخستین‌بار در 2 اکتبر 2014م، جشن گل سیب با حضور باغداران، ولسوال (شهردار) شهرک و همکاری برنامۀ ثبات، برگزار شد. سیب ولایت غور که خیلی خوش‌مزه هم است، به‌نام سیب کمنج یاد می‌شود. این نوع سیب در ولایات غربی افغانستان مشهور و نسبت به سیب دیگر شهرها گران‌تر است.

۴. میله گل نارج

میلۀ گل نارنج نخستین‌بار در 1340ش، در ولایت ننگرهار با برنامۀ مشاعره برگزار شد. برخی منابع، سابقۀ مشاعره در جشن گل نارنج را تا 500 سال برآورد کرده‌اند. میلۀ گل نارنج در فصل بهار از تاریخ 10 تا 30 حمل (فروردین) در هنگامۀ شکفتن درختان نارنج و در حالی که عطر آن تمام شهر را فرا می‌گیرد با حضور پر تعداد مردم برگزار می‌شود.

مکان برگزاری

این جشن در هتل‌های معروف شهر جلال‌آباد و یا در یکی از باغ‌های این شهر برپا می‌شود. کاخ شاهی، هتل سپین‌غر و باغ تاریخی سراج‌العماره از جملۀ مکان‌های برگزاری میلۀ گل نارنج است.

تنوع شرکت‌کنندگان

در این آیین فرهنگی، اقشار مختلف مردم شرکت می‌کنند؛ برای مثال در 1391ش، صدها تن از مقامات حکومتی و نیز شرکت‌کنندگانی از شهرهای کابل، پکتیا، پکتیکا، خوست، کنر، لغمان و عده‌ای از فرهنگیان پیشاور پاکستان در میلۀ گل نارنج شرکت کردند.

برنامه‌های متنوع

مراسم با سخنرانی مقامات حکومتی در مورد تاریخچۀ این جشن و اهمیت آن در رشد و توسعۀ فرهنگی شروع می‌شود. شعرخوانی و مشاعره بین شرکت‌کنندگان بیشترین زمان را در این جشن به خود اختصاص می‌دهد و قبل از حاکمیت طالبان، موسیقی، آوازخوانی، اجرای تئاتر، اتن (نوعی رقص محلی) و پایکوبی نیز در این مراسم رواج داشت.

نقش نهاد‌های فرهنگی و ادبی

برگزاری برنامۀ جشن به‌عهدۀ وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان بوده و پذیرایی مهمانانی که از شهرها و حتی از کشور پاکستان دعوت می‌شوند مربوط این وزارت خانه است که اجرای آن را ‌اهالی فرهنگ و ادب عهده‌دار می‌شوند و همچنین تعدادی از مردم به‌خصوص جوانان به‌دلیل علاقه‌ای که به ‌این مراسم دارند به‌صورت داوطلبانه در برپایی این جشن سهم می‌گیرند. مسئولان برگزاری، از مدت‌ها قبل با اعلام رسمی برای ارسال شعر در این جشن فراخوان می‌دهند.

شاعران به‌طور عام موضوعات دینی، اجتماعی و حماسی را در شعر خود می‌گنجانند و بیشتر اشعار آنها را طنز، مسائل انتقادی، عملکرد مسئولین، اختلاس، فساد اداری، دعوت ملت به بیداری، وحدت ملی و آبادانی کشور شامل می‌شود. همچنین دیگر موضوعات روز مانند صلح، رفتار عاری از خشونت، مبارزه با فساد، حمایت از اقشار ضعیف جامعه و در حکومت طالبان حمایت از تحصیل دختران محتوای این  اشعار را تشکیل می‌دهد.

بزم شعرخوانی گل نارنج در ننگرهار؛ فروردین ماه 1401ش

۵. میله گل سنجد

جشن گل سنجد نخستین‌بار در 1385ش، در ولایت لوگر برگزار شد و بعد از آن میلۀ گل سنجد همه‌ساله از سوی فرهنگیان و ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت لوگر برپا می‌شود. میلۀ گل سنجد با سخنرانی مسئولین و مقامات حکومتی آغاز می‌شود و با اشعار شاعران و فرهنگیان ادامه می‌یابد. پیش از حاکمیت طالبان، علاوه بر سخنرانی‌ها، قرائت پیام رئیس‌جمهور به این مناسبت و برنامه‌های سرگرمی و تفریحی نیز در این میله، جای داشت.

مکان برگزاری جشن

شهرهای محمد آغه و پُل علم در ولایت لوگر محل برگزاری میلۀ گل سنجد است.

تنوع شرکت‌کنندگان

علاوه‌بر ساکنان ولایت لوگر، هنرمندان، فرهنگیان و شاعران از ولایات کنر، خوست، غزنی، میدان‌وردک، پکتیا، پکتیکا، ننگرهار و کابل، از مهمانان این جشن فرهنگی هستند.

میزبان جشن

ریاست اطلاعات و فرهنگ لوگر با همکاری برخی انجمن‌های فرهنگی ادبی میزبانی میلۀ گل سنجد را به‌ عهده دارند.

جشن گل سنجد در دورۀ حاکمیت طالبان

شانزدهمین دور مشاعره عنعنوی گل سنجد در خردادماه 1401ش

این جشن در 2022م، با عنوان آزادی و استقلال، با موضوعات شعری مختلف مانند استقلال، تمجید از طالبان، پایان اشغال، حفظ ارزش‌های دینی و فرهنگی، حجاب اسلامی و وحدت ملی برگزار شد. شاعران و نویسندگان در حاکمیت طالبان به‌دلیل ترس از بازداشت، انتقاد از حکومت را کنار گذاشتند.

جشنواره‌های فصلی و محلی

۲. میله شاطرها

در ادوار گذشته افغانستان، پیش از رواج وسایط نقلیه مدرن، اسب به‌عنوان وسیله اصلی حمل و نقل شخصیت‌های بلندپایه، علمای دینی، مقامات دولتی و تجار ثروتمند مورد استفاده قرار می‌گرفت. این حیوان نقش محوری در جابجایی روزمره داشت و نمادی از منزلت اجتماعی محسوب می‌شد. همراه هر اسب، فردی به نام «شاطر» حضور داشت که مسئولیت هدایت و حراست از صاحب‌اسب را بر عهده می‌گرفت.

شاطران که به‌طور عمده از جوانان چالاک و متعهد انتخاب می‌شدند، ویژگی‌های ممتازی داشتند. ظاهر آنان متشکل از پوشاک خاصی شامل لباس‌های کوتاه و مرتب، کمربندهای ابریشمی ظریف و کفش‌های سبک بود که امکان حرکت سریع را فراهم می‌ساخت. در دست هر شاطر، چوبی کوتاه موسوم به «چوب شاطر» وجود داشت که هم به عنوان ابزار راهنمایی و هم برای عبور از موانع طبیعی مانند جویبارها به کار می‌رفت.

از منظر اعتقادی، شاطران خود را پیروان وفادار امام علی و قنبر غلام ایشان می‌دانستند. این باور در رفتار و منش آنان متجلی بود؛ احترام به اسب به عنوان «بال مراد»، کمک به نیازمندان و پایبندی به اصول اخلاقی از جمله ویژگی‌های بارز این قشر محسوب می‌شد.

مراسم ویژه‌ای تحت عنوان «میله شاطرها» یا «آش پیر» سالی دو بار در شهر هرات برگزار می‌گردید. این آیین که در نوروز و ابتدای ماه میزان برپا می‌شد، محل تجمع اقشار مختلف جامعه از جمله درویشان، پهلوانان، هنرمندان و عموم مردم بود. در این مراسم، دیگ‌های بزرگ غذا به نیت خیرات طبخ می‌شد و برنامه‌های متنوعی از جمله نوازندگی، آوازخوانی و نمایش‌های محلی اجرا می‌گردید. این گردهمایی نه تنها جنبه تفریحی داشت، بلکه به‌عنوان محفلی برای تبادل فرهنگی و تقویت همبستگی اجتماعی عمل می‌کرد.

میلۀ شاطرها در کابل

این جشن در چهارباغ و باغ عمومی، نزدیک پل «یک‌پیسه‌گی» برگزار می‌شد. شاطرها، دُهُل بزرگی به‌نام دُهُلِ قنبر را با خود حمل کرده و حلقه‌وار به پای‌کوبی می‌پرداختند. این میله در مناطق مختلف کابل مانند باغوان‌کوچه‌، باغ علی‌مردان‌خان، مرادخانی، چنداول، سه‌دکان، نواب‌باغ، عَلَم‌گنج، درخت‌شنگ، گوشه‌خرابات، بابای خودی، چارچته، ریکاخانه، کوچة علی‌رضاخان، کوچة بارانه، ده‌افغانان و اندرابی برگزار می‌شده است. هنگام برپایی جشن نیز همة افراد، شامل پیر و جوان و زن و مرد در آن شرکت می‌کردند.

میلۀ شاطرها در هرات

این مراسم در هرات در اول ماه میزان (مهر) و در روز اول سال نو خورشیدی (نوروز)، در سه‌نقطه برگزار می‌شد: 1. در قریة قپتیچک نزدیک پای‌حصار؛ 2. شرق ارگ یا قلعة ملک اختیار در باغچة خوش‌منهان معروف به حوض هزاره‌ها و 3. در قریة وحید در باغچة میرصالح ملا. اقشار مختلف مردم مانند درویشان، قلندران، عیاران، کاکه‌ها، آوازخوانان، نوازندگان، کشتی‌گیران، پهلوانان، ملنگان و مردمان عادی، در این مراسم شرکت می‌کردند. دیگ‌های بزرگ حلوا، برنج، شُله و دلده را به‎نام «آش پیر» پخته و بین عموم مردم تقسیم می‌کردند. هزینة این غذاها به‌عهدة خود شاطرها و دیگر افراد از جمله کسبه بوده است.

سرگرمی‌های مهم در چشنواره شاطرها

تخم‌مرغ‌جنگی، بازی شاه و وزیرک، زورآزمایی و دویدن، همراه با اجرای نقاره‌چیان، دوتارنوازان و صحنه‌گردانان، از برنامه‌های مفرح این مراسم بوده است. سماورهای بزرگ برنزی و مسی برای تهیه چای و نیز ظروف مملو از انواع میوه‌ها نیز در این مراسم دیده می‌شد.

فروشندگان، انواع خوراکی‌ها، شیرینی‌جات و میوه‌ها از قبیل کشمش، نخود، نقل پسته‌ای، نقل بادامی، تخم‌مرغ آب‌پز، شیرینی‌هایی مانند زلف عروس، پشمک، جلبی (زولبیا)، لوز و اسباب‌بازی‌ کودکان مانند فرفرک (فرفره) و قرقره را در معرض فروش می‌گذاشتند.

بزرگسالان، جوانان و کودکان در گوشه‌ و کنار مراسم، زیر سایة درختان، روی صفه‌ها، سبزه‌‌ها و در کوچه‌ها، زیراندازهای خود را پهن کرده و با انواع قصه، فکاهی، شطرنج‌بازی، جفت‌وتاق‌بازی، نقل داستان‌های خنده‌دار، خواندن اشعار دوبیتی و محلی همراه با نواختن دوتار، تنبور، نی، دف، قیژک و رباب به مراسم گرمی می‌بخشیدند.

اصناف مختلف مانند بزازان، نمدمالان، علافان، پالان‌دوزان، آهنگران و مسگران، هرکدام به شاطرها، کشتی‌گیران، پهلوانان و کسانی‌که به زور‌آزمایی و هنرنمایی می‌پرداختند، هدایای مختلفی می‌دادند.

غذاخوردن با جمع‌شدن دور دیگ‌های بزرگ و بوسیدن دست شاطر کهن‌سال، شروع می‌شد. پس از آن، شاطرها همراه با ساز، دهل، رقص و پایکوپی کرده و دیگران نیز آنها را با آفرین و شادباش، تشویق می‌کردند. با این کار، صحنه‌ای هیجان‌انگیز خلق می‌شد. سپس در حالی‌که همه رو ‌به ‌قبله می‌ایستادند، دعا، صلوات و فاتحه برای پیر (حضرت علی) و مرید پیر (قنبر / قمبر) می‌خواندند. در پایان، درب دیگ‌های بزرگ توسط شاطر کهن‌سال گشوده شده و به صرف غذا مشغول می‌شدند.

عده‌ای هم به‌عنوان تبرک از آن غذا برداشته و برای بیماران و حاجت‌مندانی که نمی‌توانستند در مراسم حضور داشته باشند، می‌بردند. پس از صرف طعام، دوباره بساط چای و شیرینی پهن شده و بازی‌های دیگر که متوقف شده بودند از سر گرفته می‌شدند. افراد، هنگام رقص و شادی اشعار مخصوص این مراسم را به‌صورت دسته‌جمعی و یک‌صدا زمزمه می‌کردند:الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق

پانویس

دیدگاه‌های ارزیابان

منابع

• «آغاز کارزار نهال‌شانی از سوی جوانان در خوست»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 14 حوت 1402ش.  
• «آغاز سال نو و میله گل سرخ در مزارشریف»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 27 اسفند 1392ش.  
• «ارغوان»، وب‌سایت بازدم، تاریخ بازدید: 11 آذر 1402ش.  
• «از روز ملی نهال‌شانی در سمنگان تجلیل شد»، وب‌سایت آژانس خبری باختر، تاریخ درج مطلب: 2020م.  
• «آیین سنتی مشاعره و جشن گل نارنج در ننگرهار برگزار شد»، وب‌سایت ParsToday، تاریخ درج مطلب: 1 حمل (فروردین) 1402ش.  
• احمدی، عبدالبصیر، «نوروز در افغانستان»، مجلۀ چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی، شماره 22، فروردین 1385ش، تاریخ بازدید: 12 دی 1401ش.  
• اکرمی، اسحاق، «رقابت کچالوها در بامیان»، گزارش ویژه تلویزیون بامیان، صفحه تلویزیون بامیان در یوتیوب، تاریخ بازدید: 16 بهمن 1402ش.  
• «انتشارات اکسوس در میدان‌وردک نمایشگاه کتاب راه‌اندازی کرد»، صفحۀ خامه‌پرس در فیسبوک، تاریخ درج مطلب: 25 ژانویه 2023م.  
• «برپایی میله و بزم شعرخوانی عنعنوی گل نارنج در ننگرهار»، وب‌سایت آژانس اطلاعاتی باختر، تاریخ درج مطلب: 31 مارس 2023م.  
• «برپایی مشاعرۀ عنعنه‌یی گل سنجد در لوگر»، وب‌سایت آژانس اطلاعاتی باختر، تاریخ درج مطلب: 25 مه 2022م.  
• «برگزاری پانزدهمین جشنوارۀ عنعنوی گل سنجد در لوگر»، وب‌سایت سلام وطندار، تاریخ درج مطلب: 4 خرداد 1400ش.  
• «برگزاری یازدهمین جشن گل ارغوان در تپۀ گل‌غندی»، وب‌سایت آرزونیوز، تاریخ درج مطلب: 4 آوریل 2023م.  
• «برگزاری یازدهمین جشنوارۀ ملی گل ارغوان در پروان»، وب‌سایت سلام وطندار، تاریخ درج مطلب: 14 فروردین 1402ش.  
• بهزاد، روح‌‌الله، «جشن‌های نوروزی در افغانستان»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار، تاریخ درج مطلب: 29 حوت (اسفند) 1395ش.  
• بی‌پروا، محمود، «فصل بهار و نهال‌شانی»، وب‌سایت جام غور، تاریخ درج مطلب: 26 دسامبر 2014م.  
• پژواک، نویدالله، «نخستین جشن گل سیب در ولسوالی شهرک ولایت غور»، وب‌سایت جام غور، تاریخ درج مطلب: 2 اکتبر 2014م.  
• «تجلیل از میلۀ گل سنجد در لوگر»، وب‌سایت آژانس اطلاعاتی باختر، تاریخ درج مطلب: 28 مه 2016م.  
• «تجلیل از جشن ملی نوروز، میله دهقان، افتتاح بازار دهقان کابل»، وب‌سایت ودصم، تاریخ انتشار: 15 مارچ 2015م.  
• «توت‌خوری، جشن سنتی پنجشیر»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1392ش.  
• «تولید 380 هزار تن کچالو در بامیان»، صفحه تلویزیون بامیان در یوتیوب، تاریخ بازدید: 16 بهمن 1402ش.  
• «جشن باستانی نوروز در افغانستان»، وب‌سایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 30 اسفند 1395ش.  
• «جشن سنتی گل نارنج در ولایت ننگرهار»، وب‌سایت ParsToday، تاریخ درج مطلب: 28 حوت (اسفند) 1401ش.  
• «جشن نوروز در افغانستان چگونه برگزار می‌شود؟»، وب‌سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: 13 فروردین 1400ش.  
• «جشنواره گل کچالو در بامیان»، صفحه Bamyan Journal در یوتیوب، تاریخ بازدید: 16 بهمن 1402ش.  
• «جشنواره گل سنجد در لوگر»، وب‌سایت طلوع‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 16 جوزا (خرداد) 1399ش.  
• «جشنوارۀ میلۀ توت پنجشیر، اولین میلۀ توت پنجشیر تحت حاکمیت طالبان»، صحفۀ کابل غژ در یوتیوب، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1402ش.  
• «جهندۀ حضرت علی در مزار و کابل برافراشته شد»، وب‌سایت خاورمیانه، تاریخ بازدید: 26 آذر 1401ش.  
• حسین‌زاده، بصیراحمد، «نوروز؛ جشن تمام اقوام افغانستان»، وب‌سایت موسسه راهبردی شرق، تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1397ش.  
• «حکم درجه‌اول، سراج ف، میله‌های قدیم کابل: میله باغ لطیف، میله جبه، میله ارغوان خواجه‌صفا، میله دوبی‌ها، میله شاطرها»، مجلة فرهنگ مردم، شمارة 2، 1359ش.  
• «حیدری، صادق، گل‌تپه گل‌غندی»، وب‌سایت ماریا دارو، تاریخ درج مطلب: 27 مارس 2022ش.  
• «خواص شگفت‌انگیز سمنو که از آن بی‌خبرید»، خبرگزاری پانا، تاریخ درج مطلب: 24 اسفند 1399ش.  
• «دختران دانش‌آموز در بلخ جشن سمنک برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 9 حمل (فروردین) 1395ش.  
• «دهمین جشنوارۀ میلۀ توت پنجشیر»، صحفۀ کابل غژ در یوتیوب، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1402ش.  
• «دومین جشنوار گل کچالو در بامیان برگزار شد»، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: 27 جون 2018م.  
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 11 آذر 1402ش.  
• دیانی، مهلا، «تاریخچۀ سمنو در ایران باستان»، وب‌سایت سالماطور، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1401ش.  
• رحیمی، زهرا، «نوروز در تاریخ کشور ما»، وب‌سایت آریایی، تاریخ بازدید: 6 آبان 1403ش.  
• رجاء، نوروز، «جشن باستانی نوروز»، وب‌سایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 30 اسفند 1395ش.  
• رجایی، محمد سرور، «میله گل سرخ، پیوند میان نوروز و باورهای اعتقادی شیعه و اهل تسنن»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج: 3 فروردین 1392ش.  
• رحیمی، رمضانعلی، «نوروز در شهرهای افغانستان»، وبلاگ رحیمی، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1386ش.  
• رحیمی، محمد هادی، «میله گل سرخ مزارشریف»، وبلاگ شکوه، تاریخ درج مطلب: 29 اسفند 1385ش.  
• «سمنک‌پزی آیین مشترک ایران و افغانستان»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 28 اسفند 1401ش.  
• «سمنو؛ نذری به شیرینی توسل حضرت زهرا»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 23 مهر 1401ش.  
• «سومین جشنوارۀ گل کچالو در بامیان برگزار شد»، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: 25 جولای 2019ش.  
• «شهر جلال‌آباد ننگرهار امروز میزبان مشاعرۀ گل نارنج بود»، وب‌سایت سلام وطندار، تاریخ درج مطلب: 30 مارس 2019ش.  
• شریعتی، حفیظ، «نوروز در افغانستان»، وبلاگ جاغوری، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1390ش.  
• شهیر، علی شیر، «جلوه‌های درخشان یک تاریخ؛ روضة سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وب‌سایت خبرنامه، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1396ش.  
• «صبح و زندگی- مهمان صدیق انصاری در رابطه با میلۀ گل نارنج»، از صفحۀ Ariana Television در یوتیوب، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1403ش.  
• «طرز تهیۀ سمنک»، وب‌سایت دخترانه، تاریخ درج مطلب: 16 مارچ 2015ش.  
• عابدوف، دادا جان، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، ترجمه بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.  
• عاصف، عبدالحمید و تامق، برهان‌الدین، فرهنگ، کابل، وزارت معارف افغانستان، 1390ش.  
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.  
• «غرس نهال دوستی افغانستان در فصل نهال‌شانی»، صفحۀ زیتون در وب‌سایت یوتیوب.  
• «غفاری، هادی، دومین جشنوار گل کچالو در بامیان برگزار شد»، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: 27 جون 2018ش.  
• «فرهنگ میلۀ توت در پنجشیر»، صفحۀ نهاد اجتماعی تنویر در فیسبوک، تاریخ درج مطلب: 27 ژوئیه 2018م.   
• «گروه خبری بشارت، نوروز و مردم افغانستان»، وب‌سایت بشارت‌نیوز، تاریخ بازدید: 26 آذر 1401ش.  
• «گامی دیگر به سوی پیشرفت افغانستان»، نهال‌شانی همراه با سرکس، صفحۀ Kabul Fans در وب‌سایت یوتیوب.  
• «محفل مشاعرۀ میلۀ گل سیب در میدان‌وردک»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 29 خرداد 1389ش.  
• محمدی، ضیا، «بامیان»، جشن گل کچالو، وب‌سایت فیسبوک، تاریخ درج مطلب: 20 ژانویه 2018م.  
• محمدی، فیض‌احمد، «آغاز کمپاین نهال‌شانی در ولایت هرات»، وب‌سایت رادیو دری، تاریخ درج مطلب: 25 حوت 1402ش.  
• «مختصری دربارۀ میلۀ عنعنوی سمنک»، وب‌سایت ارمغان ملی، تاریخ درج مطلب: 3 حمل (فروردین) 1393ش.  
• مرادی غیاث‌آبادی، رضا، «میلۀ گل سرخ (جشن گل سرخ)»، وبلاگ بیا تا برات بگم، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1389ش.  
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.  
• مشاعرۀ گل نارنج در ننگرهار برگزار شد، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: 30 مارس 2018ش.  
• «مشاعرۀ گل نارنج در ننگرهار برگزار شد»، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: 30 مارس 2018ش.  
• «مهم‌ترین کارکرد جشنواره‎‌ها فعال کردن جامعۀ فرهنگی و هنری است»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1388ش.  
• «میلۀ توت»، صفحۀ تلویزیون ملی در یوتیوب، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.  
• «میلۀ گل ارغوان در ننگرهار»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 16 فروردین 1391ش.  
• «میلۀ گل سنجد»، صفحۀ تلویزیون ملی در یوتیوب، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.  
• «میلۀ گل نارنج»، صحفۀ Afghan Wireless در یوتیوب، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1403ش.  
• «میلۀ گل سرخ جشن نوروز مردمان افغانستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 23 اسفند 1389ش.  
• «میلۀ گل سرخ؛ جشن مردمان مزارشریف»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 23 اسفند 1389ش.  
• «میلۀ عنعنوی گل سیب، برگزار شد»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1388ش.  
• «میلۀ و کمپاین نهال‌شانی در باغ زنانۀ شمیره»، وب‌سایت ریاست امور زنان ولایت هرات، تاریخ درج مطلب: 1 مارس 2016ش.  
• «میرزایی، زهرا، بزکشی نبردی میان دلیران افغان»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 29 آذر 1395ش.  
• «نخستین جشنوارۀ گل کچالو در بامیان برگزار شد»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: 22 سرطان 1396ش.  
• «نگاه، یوسف، نوروز چرا پایدار است؟»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 27 حوت (اسفند) 1401ش.  
• «نوروز در افغانستان»، وب‌سایت قاصدک24، تاریخ بازدید: 26 آذر 1401ش.  
• «نوروز در افغانستان»، وب‌سایت قاصدک، تاریخ بازدید: 11 خرداد 1402ش.  
• «نوروز در آسیای میانه»، وب‌سایت شبکه شرق، تاریخ درج مطلب: 28 اسفند 1399ش.  
• «نگاهی به آداب و رسوم عید نوروز در افغانستان»، وب‌سایت میزان، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1395ش.  
• «نگاهی به جایگاه نوروز درمیان مردم افغانستان»، وب‌سایت شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: 30 اسفند 1399ش.  
• »نهمین جشنوارۀ توت در پنجشیر برگزار شد»، وب‌سایت آرمان ملی، تاریخ درج مطلب: 15 جولای 2021ش.  
• هریوال، ص، «میله شاطرها»، مجلة فرهنگ مردم، شمارة 6، 1361ش.