پیشنویس:پوشاک سنتی افغانستان: تفاوت میان نسخهها
اصلاح ارقام، ابرابزار |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
پوشاک سنتی افغانستان؛ | پوشاک سنتی افغانستان؛ نظام جامع از لباسهای بومی و متعلقات آن در میان مردم افغانستان. | ||
جامعه افغانستان با تنوع قومی و فرهنگی خود، دارای سبکهای پوشش متمایزی است که هر یک | جامعه افغانستان با تنوع قومی و فرهنگی خود، دارای سبکهای پوشش متمایزی است که هر یک بازتابدهندهٔ هویت، تاریخ و ارزشهای اجتماعی خاص آن گروه است. پوشش سنتی در این کشور نه تنها کارکرد محافظتی در برابر شرایط آبوهوایی مختلف دارد، بلکه به عنوان نمادی از تعلق قومی و فرهنگی نیز مورد توجه است. | ||
پوشاک سنتی در افغانستان بهمثابه زبانی نمادین، نظامی پیچیده از معانی فرهنگی، هویتی و اجتماعی را در خود جای داده و فراتر از کارکرد محافظتی، بهعنوان نشانگر پایگاه اجتماعی، تعلقات قومی و حتی موقعیت جغرافیایی افراد عمل میکند. در بافت | پوشاک سنتی در افغانستان بهمثابه زبانی نمادین، نظامی پیچیده از معانی فرهنگی، هویتی و اجتماعی را در خود جای داده و فراتر از کارکرد محافظتی، بهعنوان نشانگر پایگاه اجتماعی، تعلقات قومی و حتی موقعیت جغرافیایی افراد عمل میکند. در بافت جامعهٔ افغانستان، هر عنصر از پوشش سنتی از دوخت تا رنگ و جنس پارچه حامل پیامهای ویژهای بوده که برای جامعهٔ بومی بهطور کامل قابل درک است. این پوشش بهعنوان یک نظام نشانهشناختی کامل، همزمان هم نیازهای مادی و هم معنوی جامعه را پاسخ میدهد. | ||
==مفهومشناسی پوشاک سنتی افغانستان== | == مفهومشناسی پوشاک سنتی افغانستان == | ||
پوشاک سنتی افغانستان نظامی جامع از البسه و متعلقات پوششی است که بهصورت ارگانیک از تعامل عوامل تاریخی، فرهنگی و محیطی این سرزمین شکل گرفته و از سه بخش اصلی سرپوش، تنپوش و پاپوش و لباسهای روییم و زیرین تشکیل شده است. | پوشاک سنتی افغانستان نظامی جامع از البسه و متعلقات پوششی است که بهصورت ارگانیک از تعامل عوامل تاریخی، فرهنگی و محیطی این سرزمین شکل گرفته و از سه بخش اصلی سرپوش، تنپوش و پاپوش و لباسهای روییم و زیرین تشکیل شده است. | ||
این پوشاک با بهرهگیری از مواد | این پوشاک با بهرهگیری از مواد اولیهٔ بومی مانند پشم، پنبه و چرم و با استفاده از روشهای سنتی دوخت و تزیین، همزمان کارکردهای حفاظتی در برابر شرایط جوی، هویتی برای تمایز قومی و اجتماعی، و زیباییشناختی را تأمین میکند. ویژگیهای تمایزبخش آن شامل تنوع اقلیمی-منطقهای، انعطافپذیری کاربردی در مناسبتهای مختلف و تداوم تاریخی در حفظ اصالت است.<ref>[https://www.iranicaonline.org/articles/clothing-xiii/ نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا.]</ref> | ||
== | == تاریخچهٔ پوشش در افغانستان == | ||
کاوشهای باستانی در افغانستان نشاندهنده تنوع و غنای پوشش سنتی در ادوار مختلف تاریخی است. لباسهای مردان و زنان با وجود تغییرات تدریجی، همواره از ویژگیهای متمایز و منحصربهفردی برخوردار بودهاند. | کاوشهای باستانی در افغانستان نشاندهنده تنوع و غنای پوشش سنتی در ادوار مختلف تاریخی است. لباسهای مردان و زنان با وجود تغییرات تدریجی، همواره از ویژگیهای متمایز و منحصربهفردی برخوردار بودهاند. | ||
در دوران کهن، مردان عمدتاً از بالاپوشهایی از جنس چرم با لبههای خزدار یا حتی تماماً از پوست و خز حیوانات استفاده میکردند. این لباسها با تنوع رنگی و تزئینات همراه بود و کاربرد گستردهای در زندگی روزمره داشت. کلاههایی که اروپاییان به آنها «فرجین» میگفتند، همراه با شلوارهای چرمی رنگین، از دیگر اجزای پوشش مردان | در دوران کهن، مردان عمدتاً از بالاپوشهایی از جنس چرم با لبههای خزدار یا حتی تماماً از پوست و خز حیوانات استفاده میکردند. این لباسها با تنوع رنگی و تزئینات همراه بود و کاربرد گستردهای در زندگی روزمره داشت. کلاههایی که اروپاییان به آنها «فرجین» میگفتند، همراه با شلوارهای چرمی رنگین، از دیگر اجزای پوشش مردان بهشمار میرفت. این شلوارها که شباهتی به جورابشلواری داشتند، نشاندهنده ذوق و سلیقه مردم در انتخاب البسه بودند. | ||
براساس تصاویر و سکههای بهجایمانده از دوران کوشانیان، مردان بهطور معمول چپن و پیراهنهایی تا زانو میپوشیدند و پاهای خود را با جوراب میپوشاندند. در میان طبقات عامه، استفاده از موبندهای کتانی رواج داشت، رسمی که پیش از دوره هخامنشیان نیز وجود داشت و نشاندهنده تفاوت پوشش میان مردم عادی و طبقات درباری و نظامی بود. پاپوشهای مردان غالباً از چرم نرم ساخته میشد و درز آن در پشت پاشنه یا روی پا قرار میگرفت. | براساس تصاویر و سکههای بهجایمانده از دوران کوشانیان، مردان بهطور معمول چپن و پیراهنهایی تا زانو میپوشیدند و پاهای خود را با جوراب میپوشاندند. در میان طبقات عامه، استفاده از موبندهای کتانی رواج داشت، رسمی که پیش از دوره هخامنشیان نیز وجود داشت و نشاندهنده تفاوت پوشش میان مردم عادی و طبقات درباری و نظامی بود. پاپوشهای مردان غالباً از چرم نرم ساخته میشد و درز آن در پشت پاشنه یا روی پا قرار میگرفت. | ||
زنان نیز همچون مردان از پیراهن، شلوار، کفش و کمربند استفاده میکردند، با این تفاوت که رنگهای سرخ و ارغوانی در پوشش آنها جایگاه ویژهای داشت. علاوه بر این، زیورآلات طلایی، روغنهای معطر، سرخاب و سرمه بخشی از آرایههای زنان را تشکیل میداد. شلوارهای زنان از پارچههای لطیف دوخته میشد و چینهای بیضوی آن تا مچ پا میرسید. این سبک از پوشش تا امروز در میان اقوام هزاره، وردک، پاکتیا و کوچیها حفظ شده است. دختران نیز برخلاف زنان، از پارچههای قرمز برای دوخت شلوار استفاده میکردند. | زنان نیز همچون مردان از پیراهن، شلوار، کفش و کمربند استفاده میکردند، با این تفاوت که رنگهای سرخ و ارغوانی در پوشش آنها جایگاه ویژهای داشت. علاوه بر این، زیورآلات طلایی، روغنهای معطر، سرخاب و سرمه بخشی از آرایههای زنان را تشکیل میداد. شلوارهای زنان از پارچههای لطیف دوخته میشد و چینهای بیضوی آن تا مچ پا میرسید. این سبک از پوشش تا امروز در میان اقوام هزاره، وردک، پاکتیا و کوچیها حفظ شده است. دختران نیز برخلاف زنان، از پارچههای قرمز برای دوخت شلوار استفاده میکردند. | ||
در قرون بعدی، دو نوع تنپوش آستیندار همراه با شلوار رواج یافت که از نظر برش و فرم، شباهتهایی به پوشش پارتیها و کوشانیان داشت، اما گشادتر و مزین به نقوش و نمادهای معماری بود. چپنهای پارتی گشادتر بودند و با دکمهای در وسط بسته میشدند، حال آنکه کمربند به صورت شل در پایین کمر بسته میشد. پوشش سر مردان شامل کلاههای نمدی بود که گوشها را میپوشاند و در وسط نوک تیزی داشت. پاپوشهای مردان نیز به صورت ساقبلند، ساقکوتاه، بنددار یا نیمچکمه بود. | در قرون بعدی، دو نوع تنپوش آستیندار همراه با شلوار رواج یافت که از نظر برش و فرم، شباهتهایی به پوشش پارتیها و کوشانیان داشت، اما گشادتر و مزین به نقوش و نمادهای معماری بود. چپنهای پارتی گشادتر بودند و با دکمهای در وسط بسته میشدند، حال آنکه کمربند به صورت شل در پایین کمر بسته میشد. پوشش سر مردان شامل کلاههای نمدی بود که گوشها را میپوشاند و در وسط نوک تیزی داشت. پاپوشهای مردان نیز به صورت ساقبلند، ساقکوتاه، بنددار یا نیمچکمه بود. | ||
پوشاک زنان پارتی شامل پیراهنهای بلند، حجیم و پرچین تا مچ پا بود که با آستینهای بلند و یقهای باز دوخته میشد. در یک نگاه کلی، پوشش مردان تغییرات کمتری را تجربه کرد و همان پیراهنهای ساده با آستینهای پیوسته و بدون دکمه باقی ماند که با بندهای ظریف بسته میشد. روی آن چپن پوشیده میشد و با دستمال یا کمربند محکم میگردید. | پوشاک زنان پارتی شامل پیراهنهای بلند، حجیم و پرچین تا مچ پا بود که با آستینهای بلند و یقهای باز دوخته میشد. در یک نگاه کلی، پوشش مردان تغییرات کمتری را تجربه کرد و همان پیراهنهای ساده با آستینهای پیوسته و بدون دکمه باقی ماند که با بندهای ظریف بسته میشد. روی آن چپن پوشیده میشد و با دستمال یا کمربند محکم میگردید. | ||
تا دوران امیر عبدالرحمن خان، زنان از لباسهای مناسب همراه با چادرهای بزرگ کتانی استفاده میکردند. پس از آن، دولاق و سپس چادری (چهلدری یا چهلدرزی) رواج یافت. در عصر امیر دوست محمد خان، رنگ لباس برای هندوباوران به نشانه تمایز از مسلمانان به رنگ زرد تثبیت شد. در برخی ولایات، زنان تا چهار دهه پیش با چادرهای بزرگ در کنار همسران خود به کار در مزرعه مشغول بودند، در حالی که زنان نورستانی تا امروز با جوراب و چپن به انجام کارهای مردانه میپردازند. | تا دوران امیر عبدالرحمن خان، زنان از لباسهای مناسب همراه با چادرهای بزرگ کتانی استفاده میکردند. پس از آن، دولاق و سپس چادری (چهلدری یا چهلدرزی) رواج یافت. در عصر امیر دوست محمد خان، رنگ لباس برای هندوباوران به نشانه تمایز از مسلمانان به رنگ زرد تثبیت شد. در برخی ولایات، زنان تا چهار دهه پیش با چادرهای بزرگ در کنار همسران خود به کار در مزرعه مشغول بودند، در حالی که زنان نورستانی تا امروز با جوراب و چپن به انجام کارهای مردانه میپردازند. | ||
پیراهن و تنبان مردانه، شکل تکاملیافته همان پوشش قدیمی است و ریشه در فرهنگ بومی دارد. چادر یا روسریای که در میان زنان نواحی غربی افغانستان رایج است، تحت تأثیر همسایگی با ایران و قدرتگیری قاجاریان به این مناطق راه یافت.<ref>[https://aarmaanins.blogfa.com/post/94 «پوشش و لباس مردم افغانستان در گذر تاریخ»، وبلاگ مرکز مطالعات کشورهای وارث تمدن ایرانی.]</ref> | پیراهن و تنبان مردانه، شکل تکاملیافته همان پوشش قدیمی است و ریشه در فرهنگ بومی دارد. چادر یا روسریای که در میان زنان نواحی غربی افغانستان رایج است، تحت تأثیر همسایگی با ایران و قدرتگیری قاجاریان به این مناطق راه یافت.<ref>[https://aarmaanins.blogfa.com/post/94 «پوشش و لباس مردم افغانستان در گذر تاریخ»، وبلاگ مرکز مطالعات کشورهای وارث تمدن ایرانی.]</ref> | ||
===پوشاک سنتی افغانستان در دوران معاصر=== | === پوشاک سنتی افغانستان در دوران معاصر === | ||
نخستین تغییرات اساسی در الگوی پوشش سنتی افغانستان به دوران امانالله ( | نخستین تغییرات اساسی در الگوی پوشش سنتی افغانستان به دوران امانالله (۱۹۲۰–۱۹۲۹م) بازمیگردد. امانالله با الهام از الگوهای اروپایی، فرمان تغییر پوشش سنتی مردان به سبک غربی را صادر کرد و با سیاستهای شدید به مبارزه با حجاب سنتی زنان پرداخت. وی از مردان بهخصوص مقامات دولتی خواست که ریشهای خود را بتراشند و لباسهای غربی به تن کنند.<ref>محقق ارزگانی، قربانعلی، بررسی ریشههای تاریخی تشیع در افغانستان، 1390، ص 228.</ref> حتی در برخی خیابانهای کابل تابلوهایی نصب شد که عبور زنان با برقع را ممنوع میکرد. همسر وی ملکه ثریا بهعنوان اولین زن درباری حجاب خود را کنار گذاشت. | ||
در | در دورهٔ محمد نادرشاه (۱۹۲۹–۱۹۳۳م) اگرچه پوشش چادر برای زنان اجباری شد، اما سیاستهای اجتماعی در مورد زنان با تسهیلاتی همراه بود. در دوران محمدظاهر شاه (۱۹۳۳–۱۹۷۳م) موضوع پوشش مردان و حجاب با نوساناتی همراه بود تا اینکه در جشن استقلال ۱۹۵۹م، ملکه و بانوان مقامات عالیرتبه بدون روبند در مراسم رسمی حاضر شدند. این اقدام به تدریج باعث شد تا حضور زنان بیحجاب در ادارات عادی شود، هرچند این تغییرات در سطح عمومی با استقبال گستردهای مواجه نشد. | ||
در دوران حکومتهای کمونیستی ( | در دوران حکومتهای کمونیستی (۱۹۷۸–۱۹۹۲م) سیاستهای پوشش تغییر کرد و بهویژه حجابزدایی تشویق میشد، اما جنبه اجباری نداشت. این وضعیت در شهرهای بزرگ مانند کابل و مزارشریف مشهودتر بود. با به قدرت رسیدن مجاهدین (۱۹۹۲–۱۹۹۶م) لباس مردان به همان فرم سنتی باقی ماند اما حجاب اجباری شد، هرچند زنان از آزادیهای نسبی بیشتری نسبت به دورهٔ طالبان برخوردار بودند.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، ۱۳۸۰ش، ص۷۲۱.</ref> | ||
دوران اول حکومت طالبان ( | دوران اول حکومت طالبان (۱۹۹۶–۲۰۰۱م) اوج سختگیریها در پوشش مردان زنان بود که استفاده از لونگی برای مردان و برقع برای زنان را بهصورت کامل اجباری کرد.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 317-319.</ref> پس از سقوط طالبان در ۲۰۰۱م تحولی چشمگیر در عرصهٔ پوشش به وجود آمد. با استقرار دولت جمهوری اسلامی افغانستان، تنوع لباسهای سنتی و مدرن گسترش پیدا کرد؛ در کنار رواج لباسهای مدرن، انواع لباسهای افغانی از جمله طرحهای ساده، محفلی و چرمدوزی شده، نشاندهندهٔ احیای هویت فرهنگی مردم بود. | ||
اما با بازگشت | اما با بازگشت دوربارهٔ طالبان، این فضای نسبتاً باز دوباره جای خود را به سختگیریهای شدید داد. این گروه با اعمال محدودیتهای شدید، پوشش را به ابزاری برای کنترل اجتماعی تبدیل کردهاند.<ref>[https://8am.media/fa/taliban-tightening-cover-the-closure-of-girls-schools-entered-its-eighth-month/ «سختگیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> | ||
==مبنای دینی پوشش در افغانستان== | == مبنای دینی پوشش در افغانستان == | ||
پوشش در افغانستان بهعنوان یکی از ارکان مهم فرهنگ دینی و اجتماعی شناخته میشود. در آموزههای اسلامی، پوشش برای مردان و زنان هر دو مورد تأکید قرار گرفته است. فقه اسلامی، اعم از شیعه و اهلسنت، در مورد حدود پوشش زنان اتفاق نظر دارد و پوشاندن تمام بدن به جز صورت و دو کف دست تا مچ را واجب میداند. این اصل در | پوشش در افغانستان بهعنوان یکی از ارکان مهم فرهنگ دینی و اجتماعی شناخته میشود. در آموزههای اسلامی، پوشش برای مردان و زنان هر دو مورد تأکید قرار گرفته است. فقه اسلامی، اعم از شیعه و اهلسنت، در مورد حدود پوشش زنان اتفاق نظر دارد و پوشاندن تمام بدن به جز صورت و دو کف دست تا مچ را واجب میداند. این اصل در جامعهٔ افغانستان، به ویژه در مورد زنان، از جایگاه ویژهای برخوردار است و ریشه در باورها و سنتهای دینی مردم این سرزمین دارد. | ||
با این حال، پوشش در افغانستان همواره تحت تأثیر دو جریان متضاد قرار داشته است: از یکسو، گرایشهای افراطی که با تحمیل پوششهای خاص مانند برقع، سعی در محدودکردن زنان داشتهاند و از سوی دیگر، گرایشهای مدرن که با ورود لباسهای وارداتی کوتاه و بدننما، به چالش کشیدن هنجارهای دینی و فرهنگی را دنبال میکنند. کارشناسان امور دینی معتقدند که هیچیک از این دو رویکرد به تنهایی نمیتواند | با این حال، پوشش در افغانستان همواره تحت تأثیر دو جریان متضاد قرار داشته است: از یکسو، گرایشهای افراطی که با تحمیل پوششهای خاص مانند برقع، سعی در محدودکردن زنان داشتهاند و از سوی دیگر، گرایشهای مدرن که با ورود لباسهای وارداتی کوتاه و بدننما، به چالش کشیدن هنجارهای دینی و فرهنگی را دنبال میکنند. کارشناسان امور دینی معتقدند که هیچیک از این دو رویکرد به تنهایی نمیتواند نمایندهٔ کامل حجاب اسلامی و فرهنگ افغانستان باشد. برقع، اگرچه در برخی مناطق بهعنوان بخشی از سنت پوشش زنان شناخته میشود، اما تنها شکل ممکن حجاب نیست و تحمیل آن به تمام زنان، نادیدهگرفتن تنوع فرهنگی و دینی در جامعه است. در مقابل، مدلهای لباس غربی که اغلب با معیارهای پوشش اسلامی سازگاری ندارند، نیز نمیتوانند جایگزین مناسبی برای پوشش سنتی و دینی مردم افغانستان باشند.<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصتها، چالشها و راهکارها، ۱۳۸۹ش، ص 6، 7، 17 و 18.</ref> | ||
بهدلیل حاکمیت سبک زندگی اسلامی، لباس سنتی زنان افغانستان بهطور معمول شامل پیراهن بلند (تا زانو)، شلوار گشاد و برقع یا چادر است. در مناطق مختلف، زنان از کلاههای زنانه مخصوص به خود استفاده میکنند. حجاب زنان در افغانستان ریشه در اعتقادات دینی و هنجارهای اجتماعی دارد، هرچند میزان پوشش در مناطق روستایی و شهری ممکن است متفاوت باشد.<ref> | بهدلیل حاکمیت سبک زندگی اسلامی، لباس سنتی زنان افغانستان بهطور معمول شامل پیراهن بلند (تا زانو)، شلوار گشاد و برقع یا چادر است. در مناطق مختلف، زنان از کلاههای زنانه مخصوص به خود استفاده میکنند. حجاب زنان در افغانستان ریشه در اعتقادات دینی و هنجارهای اجتماعی دارد، هرچند میزان پوشش در مناطق روستایی و شهری ممکن است متفاوت باشد.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref> | ||
==نقش پوشاک سنتی در قشربندی اجتماعی== | == نقش پوشاک سنتی در قشربندی اجتماعی == | ||
==== عالمان دین ==== | |||
پوشش علمای دین در افغانستان بازتابی از اصالت فرهنگی و هویت مذهبی جامعه است که تلفیقی از عناصر سنتی و دینی را در خود جای داده است. این پوشش شامل لباسهای بلند و گشاد است که بر پایه اصول شرعی و منطبق با فرهنگ محلی طراحی شده است. | |||
علمای دین از پیراهنهای بلند و بدون یقه با آستینهای گشاد استفاده میکنند که به رنگهای سفید، خاکستری یا تیره دوخته میشود. بر روی این پیراهن، عبایی بلند یا چپن میپوشند که نشاندهندهٔ وقار و شخصیت اجتماعی آنها است. این عباها اغلب از پارچههای سنگین و باکیفیت مانند پشم یا کتان تهیه میشوند و در برخی موارد با حاشیههای ساده تزئین شدهاند. | |||
علمای دین | سرپوش علمای دین نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. دستارهای سفید (بیشتر در میان روحانیت شیعه) یا مشکی (بیشتر در میان عالمان دین اهل سنت) به شیوهای خاص پیچیده میشوند. در برخی مناطق، کلاههای نمدی یا عرقچینهای ساده نیز بهعنوان تکمیلکننده پوشش مورد استفاده قرار میگیرد. این سرپوشها علاوهبر کارکرد ظاهری، بیانگر تعلق خاطر به سنتهای دینی و فرهنگی است. | ||
پاپوش علمای دین نیز شامل کفشهای ساده و بدون تزئینات است که بیشتر بر پایه راحتی و کارایی انتخاب میشوند. استفاده از کفشهای چرمی با طراحی سنتی یا صندلهای ساده در میان آنها رواج دارد. این سادگی در پاپوش، نشاندهنده روحیه قناعت و بیآلایشی است که در میان علمای دین از جایگاه ویژهای برخوردار است.<ref>الفنستون، افغانان: جای، فرهنگ و نژاد (گزارش سلطنت کابل)، 1388ش، ص۲۱۲.</ref> | |||
==== اشراف و خوانین ==== | |||
پوشش خوانین و اشراف افغانستان تجلیگاه شکوه و منزلت اجتماعی آنها بود، با قبای بلند از پارچههای گرانقیمت و گاهی ابریشمی و مخملین که با نخهای طلایی زردوزی میشد، شلوارهای گشاد از پارچههای نفیس، دستارهای ابریهشمی با پیچوتابهای خاص و گاه مزین به جواهرات و کلاههای پوست قرهقول که همگی از هنر استادکاران محلی و پارچههای وارداتی هند و ایران بهره میبرد. بارچهٔ برک هزارگی یکی از مواد اصلی لباسهاس سنتی خوانین بود. این طبقه اجتماعی با شالهای کشمیری گرانقیمت، کفشهای چرمی ظریف، حمایلهای سینهای مزین به مهرههای قیمتی، و خنجرهای دستهنقره با غلافهای منبتکاری شده، همواره در مراسم رسمی و گردهماییهای سیاسی نماد بارز ثروت، قدرت و تمایز از عامه مردم بودند.<ref>لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۲۳۴.</ref> | |||
==== قلندران ==== | |||
====قلندران==== | |||
قشری از مردم در گذشه بهنام قلند وجود داشت که امروز تعدادشان کم شده است. قلندران با پوششی حداقلی و گاه نزدیک به برهنگی، تجسم رهایی از تعلقات مادی بود. تنپوش آنان عموماً محدود به لنگ یا پارچهای ساده بر کمر است، گاه با خرقهای وصلهدار که بیشتر نشانهای نمادین است تا پوشش واقعی. موهای ژولیده و ریشهای بلند، همراه با بدنهای آغشته به خاکستر، کاملکننده این تصویر است که عمداً هرچه کمتر از حد ضرورت میپوشند تا وابستگیشان را به مادیات نفی کنند. حتی در سرمای سخت نیز بر همین شیوه پایدار میمانند، چرا که این برهنگی اختیاری، بخشی از مرام زهدورزانه و بیاعتناییِ آنان به امور دنیوی است.<ref>الفنستون، افغانان: جای، فرهنگ و نژاد (گزارش سلطنت کابل)، 1388ش، ص۲۱۵.</ref> | قشری از مردم در گذشه بهنام قلند وجود داشت که امروز تعدادشان کم شده است. قلندران با پوششی حداقلی و گاه نزدیک به برهنگی، تجسم رهایی از تعلقات مادی بود. تنپوش آنان عموماً محدود به لنگ یا پارچهای ساده بر کمر است، گاه با خرقهای وصلهدار که بیشتر نشانهای نمادین است تا پوشش واقعی. موهای ژولیده و ریشهای بلند، همراه با بدنهای آغشته به خاکستر، کاملکننده این تصویر است که عمداً هرچه کمتر از حد ضرورت میپوشند تا وابستگیشان را به مادیات نفی کنند. حتی در سرمای سخت نیز بر همین شیوه پایدار میمانند، چرا که این برهنگی اختیاری، بخشی از مرام زهدورزانه و بیاعتناییِ آنان به امور دنیوی است.<ref>الفنستون، افغانان: جای، فرهنگ و نژاد (گزارش سلطنت کابل)، 1388ش، ص۲۱۵.</ref> | ||
==ویژگیهای پوشش سنتی افغانستان== | == ویژگیهای پوشش سنتی افغانستان == | ||
=== زیبایی و هنرنمایی در پوشش === | |||
===زیبایی و هنرنمایی در پوشش=== | پوشش سنتی افغانستان همواره با زیبایی و ظرافت همراه بوده است. استفاده از رنگهای سرخ و ارغوانی در لباس زنان، تزئینات چرمی و خزدار در بالاپوش مردان، و نقوش معماریگونه روی پارچهها، نشاندهنده ذوق هنری و توجه به زیباییشناسی در لباس بوده است. زنان با زیورآلات زرین، سرمه و روغنهای معطر بر جذابیت پوشش خود میافزودند، در حالی که مردان با کلاههای نمدی و کمربندهای ظریف، لباس خود را آراسته میکردند. این ترکیب هنرمندانه، پوشش سنتی را به نمادی از هویت فرهنگی تبدیل کرده است. | ||
پوشش سنتی افغانستان همواره با زیبایی و ظرافت همراه بوده است. استفاده از رنگهای سرخ و ارغوانی در لباس زنان، تزئینات چرمی و خزدار در بالاپوش مردان، و نقوش معماریگونه روی پارچهها، نشاندهنده ذوق هنری و توجه به زیباییشناسی در لباس بوده است. زنان با زیورآلات زرین، سرمه و روغنهای معطر بر جذابیت پوشش خود میافزودند، در حالی که مردان با کلاههای نمدی و کمربندهای ظریف، لباس خود را آراسته میکردند. این ترکیب هنرمندانه، پوشش سنتی را به نمادی از هویت فرهنگی تبدیل کرده است. | |||
=== حجاب و عفاف به عنوان ارزش دینی اجتماعی === | |||
حجاب در پوشش سنتی افغانستان جایگاهی ویژه داشته و با عفاف پیوند خورده است. زنان تا دوره امیر عبدالرحمن خان از چادرهای بزرگ کتانی استفاده میکردند که همزمان هم حریمی برای آنان ایجاد میکرد و هم امکان فعالیت در جامعه را فراهم میساخت. حتی پس از رواج چادری (چهلدری)، پوشش زنان همواره کامل و محفوظ باقی ماند. در عین حال، مردان نیز با پوششهای گشاد و متناسب، حرمت و وقار خود را حفظ میکردند. این نگاه متوازن به حجاب، نشاندهندهٔ تعادل میان حضور اجتماعی و حریم شخصی بوده است. | |||
=== آراستگی و مدیریت بدن در پوشش === | |||
پوشش سنتی افغانستان علاوه بر زیبایی و حجاب، بر آراستگی و مدیریت بدن نیز تأکید داشته است. شلوارهای گشاد و پرچین زنان و چپنهای مردانه، نهتنها راحتی را در کار و زندگی روزمره فراهم میکرد، بلکه با فرم و دوخت مناسب، هارمونی اندام را حفظ میکرد. استفاده از پارچههای لطیف و چرمهای نرم، نشاندهندهٔ توجه به رفاه جسمانی بوده است. حتی در اقوام مختلف مانند نورستانیها که زنان کارهای سخت مردانه را انجام میدادند، پوشش جوراب و چپن به گونهای طراحی شده بود که هم محافظت کند و هم مانع حرکت نشود. این نگاه کاربردی، پوشش را به ابزاری برای مدیریت کارآمد بدن تبدیل کرده بود.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref> | |||
== انواع پوشاک سنتی == | |||
=== الف) سرپوش === | |||
در فرهنگ پوششی افغانستان، سرپوش بهعنوان یکی از شاخصترین عناصر هویتی جایگاه ویژهای دارد. مهمترین سرپوشهای سنتی افغانستان در ذیل معرفی شده است: | |||
۱. سرپوشها در افغانستان از تنوع قابل توجهی برخوردارند و هر قوم سبک خاص خود را دارد. از کلاههای نمدی گرد در شمال شرق (معروف به پکول) تا کلاههای قرهقل که از پوست بره ساخته میشوند، همگی بیانگر هویت قومی استفادهکنندگان هستند. دستار یا «لونگی» که در میان فارسیزبانان به «لنگوته» و در میان پشتونها به «پتکی» معروف است، با طول ۳ تا ۶ متر به شیوههای مختلف پیچیده میشود.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref> | |||
# در میان فارسیزبانان، دستار یا لُنگی موسوم به «لنگوته» - واژهای با ریشهٔ هندی - و در میان پشتوزبانان معروف به «پټکی» یا «پګړی» متداول است که طول آن بسته به شیوه پیچیدن از سه تا شش متر متغیر است. این نوع پوشش سر در مناطق قبایلی و روستایی علاوهبر کارکرد ظاهری، نشانهای از بلوغ اجتماعی نوجوانان محسوب میشود. در زیر این دستار، بهطور معمول کلاهی با نقوش و طرحهای تزئینی متنوع به کار میرود که بر زیبایی و اصالت این پوشش میافزاید. | |||
# در میان اقوام تاجیک و اُزبک، کلاهی استوانهای شکل با دوختهای ابریشمی مرسوم است که نشانگر ظرافت و دقت در صنعت دستی این مناطق میباشد. هزارهها از کلاه عرقچینهایی استفاده میکنند که از پارچههای چیت یا نمد ساخته شده و سادگی و کارایی آن نشان از زندگی روستایی و سختکوشی این قوم دارد. در جوامع ترکمننشین، کلاه پوستی موسوم به «تیلپک» که از پوست گوسفند تهیه میشود، هم در فصل سرما کاربرد داشته و هم نمادی از هویت قومی آنان محسوب میشود. | |||
# اقوام قرقیز با کلاههای لحافدوزی شده گرد از جنس پوستین، و نورستانیها با کلاه پشمی مسطح با لبههای خمیده معروف به «پکول»، سبک خاصی از پوشش سر را ارائه میدهند که با شرایط آب و هوایی و شیوه زندگی آنان سازگاری کامل دارد. در قندهار، کلاههای استوانهای یخکدوزی شده و همچنین کلاههایی با رنگدانههای شیشهای براق، نشان از ذوق هنری و ظرافتطلبی صنعتگران این منطقه دارد. پشتونهای شرقی شینواری با کلاه مخروطی موسوم به «دروزو خولی» که از کاه گندم ساخته میشود، و همچنین ساکنان مناطق کوهستانی شمال شرق با کلاههای نمدی گرد، نمونههای دیگری از تنوع پوشش سر در افغانستان را به نمایش میگذارند. | |||
۵. بلوچها با بهکارگیری قطعات شیشه در تزئین کلاههای خود، جلوهای خاص به این بخش از پوشش سنتی میبخشند. کلاه قرهقولی که در گذشته از پوست قرهقول ساخته میشد و در اوایل قرن بیستم در میان قشر تحصیلکرده افغان رواج داشت، امروزه بهعنوان نمادی از یک دوره تاریخی خاص در موزههای پوشاک قابل مشاهده است.<ref>لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۷۱ و ۱۶۲.</ref> | ۵. بلوچها با بهکارگیری قطعات شیشه در تزئین کلاههای خود، جلوهای خاص به این بخش از پوشش سنتی میبخشند. کلاه قرهقولی که در گذشته از پوست قرهقول ساخته میشد و در اوایل قرن بیستم در میان قشر تحصیلکرده افغان رواج داشت، امروزه بهعنوان نمادی از یک دوره تاریخی خاص در موزههای پوشاک قابل مشاهده است.<ref>لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۷۱ و ۱۶۲.</ref> | ||
این تنوع گسترده در انواع سرپوشهای سنتی، نه تنها بیانگر غنای فرهنگی اقوام مختلف افغانستان است، بلکه | این تنوع گسترده در انواع سرپوشهای سنتی، نه تنها بیانگر غنای فرهنگی اقوام مختلف افغانستان است، بلکه نشاندهندهٔ تأثیر عوامل جغرافیایی، اجتماعی و تاریخی در شکلگیری این عنصر مهم از پوشش سنتی میباشد.<ref>لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۷۱ و ۱۶۲.</ref> | ||
===ب) تنپوش=== | === ب) تنپوش === | ||
پوشاک اصلی | پوشاک اصلی و سنتی مردان، زنان و کودکان در فرهنگ افغانستان شامل پیراهنی گشاد با آستینهای بلند از جنس پنبه سبک است که بر روی شلواری فراخ به نام «تنبان» یا «اِزار» پوشیده میشود. این شلوار با بندی موسوم به «اِزاربند» جمع و محکم میشود. پیراهن مردانه که در برخی مناطق «کورتی» نیز خوانده میشود، بهصورت بییقه طراحی شده و با دکمهای در یک سمت شانه بسته میشود. طول این پیراهن بسته به مناطق مختلف کشور از حد زانو تا میانه ساق پا و حتی پایینتر متغیر است.<ref>[https://www.iranicaonline.org/articles/clothing-xiii/ نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا.]</ref> | ||
جلیقه که با تلفظ محلی «واسکَت» (مشتق از واژه انگلیسی Waistcoat) شناخته میشود، از اقلام پوشاکی محبوب در سراسر کشور محسوب میشود. این قطعه لباس بهطور معمول از مخمل سیاه و قرمز دوخته شده و در مناطق قندهار و میان عشایر پشتون با نوارهای طلایی آراسته میشود که در این مناطق به آن «سَدری» میگویند. | جلیقه که با تلفظ محلی «واسکَت» (مشتق از واژه انگلیسی Waistcoat) شناخته میشود، از اقلام پوشاکی محبوب در سراسر کشور محسوب میشود. این قطعه لباس بهطور معمول از مخمل سیاه و قرمز دوخته شده و در مناطق قندهار و میان عشایر پشتون با نوارهای طلایی آراسته میشود که در این مناطق به آن «سَدری» میگویند. | ||
یکی از عناصر شاخص پوشش مردان، «پتو» یی است که بهصورت سنتی بر دوش میاندازند. این پتو که بهطور معمول ابعادی حدود یک متر در دو متر دارد، کاربردهای متنوعی از محافظت در برابر سرما تا استفاده بهعنوان زیرانداز در موقع نماز خواندن دارد.<ref> | یکی از عناصر شاخص پوشش مردان، «پتو» یی است که بهصورت سنتی بر دوش میاندازند. این پتو که بهطور معمول ابعادی حدود یک متر در دو متر دارد، کاربردهای متنوعی از محافظت در برابر سرما تا استفاده بهعنوان زیرانداز در موقع نماز خواندن دارد.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref> | ||
پوشش مردم نورستان در میان سایر مناطق افغانستان از ویژگیهای منحصربهفردی برخوردار است. مردان نورستانی شلوارهای پشمی سفیدرنگی تا زیر زانو میپوشند. این شلوار بر روی پاتاو (نوعی پاپوش سیاهرنگ شبیه به پوتینهای نظامی) پوشیده میشود. این پاپوش همراه با جورابهای پشمی مزین به نقوش سنتی مناطق هزارهنشین، از نمونههای بارز پوشش پای سنتی در افغانستان | پوشش مردم نورستان در میان سایر مناطق افغانستان از ویژگیهای منحصربهفردی برخوردار است. مردان نورستانی شلوارهای پشمی سفیدرنگی تا زیر زانو میپوشند. این شلوار بر روی پاتاو (نوعی پاپوش سیاهرنگ شبیه به پوتینهای نظامی) پوشیده میشود. این پاپوش همراه با جورابهای پشمی مزین به نقوش سنتی مناطق هزارهنشین، از نمونههای بارز پوشش پای سنتی در افغانستان بهشمار میرود. کمربندهای نقرهکوب مخصوص حمل خنجر (کاتره) نیز از مختصات پوشش مردان نورستانی است. | ||
زنان نورستانی نیز از ساقپوشهایی خاص زیر دامنهای بلند و گشاد خود استفاده میکنند. این جامههای بلند که با کمربندهای بافتهشده محکم میشوند، در | زنان نورستانی نیز از ساقپوشهایی خاص زیر دامنهای بلند و گشاد خود استفاده میکنند. این جامههای بلند که با کمربندهای بافتهشده محکم میشوند، در ناحیهٔ پشت شانهها و امتداد آستینها با ترکیبی از رودوزیها و تکهدوزیهای قرمز و سیاه تزیین میگردند. این شیوهٔ خاص از تزیینات پوشاک که با مهارت خاصی انجام میپذیرد، تنها در منطقه نورستان یافت شده و در دیگر نقاط افغانستان نمونه مشابهی ندارد.<ref>لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۲۳۴.</ref> | ||
===ج) پاپوش=== | === ج) پاپوش === | ||
در میان تنوع پوشاک سنتی افغانستان، پاپوش جایگاه ویژهای دارد و در سراسر کشور، کفشهای پلاستیکی با رنگآمیزی و طرحهای متنوع به وفور یافت میشود که نشان از پذیرش فناوریهای جدید در عین حفظ سنتها دارد. | در میان تنوع پوشاک سنتی افغانستان، پاپوش جایگاه ویژهای دارد و در سراسر کشور، کفشهای پلاستیکی با رنگآمیزی و طرحهای متنوع به وفور یافت میشود که نشان از پذیرش فناوریهای جدید در عین حفظ سنتها دارد. | ||
در بسیاری از مناطق، بهویژه در محیطهای روستایی و کوهستانی، نوعی دمپایی محکم چرمی به نام «چَپلی» رواج دارد که | در بسیاری از مناطق، بهویژه در محیطهای روستایی و کوهستانی، نوعی دمپایی محکم چرمی به نام «چَپلی» رواج دارد که نمونهٔ بارز تلفیق استحکام و سادگی است. این دمپاییها که بیشتر با استفاده از لاستیک تایرهای مستعمل برای کفسازی تقویت میشوند، گواهی بر خلاقیت و صرفهجویی مردمان این دیار است. | ||
در منطقه پکتیا، صنعتگران محلی با بهرهگیری از مواد طبیعی، دمپاییهای حصیری به نام «چَپلی مزاری» میسازند که نشانگر هماهنگی کامل با محیط زیست و شرایط آبوهوایی منطقه است. نورستانیها نیز با پاپوش مخصوص به خود به نام «واکو» که از چرم باکیفیت ساخته میشود، هویت فرهنگی خود را حفظ کردهاند. | در منطقه پکتیا، صنعتگران محلی با بهرهگیری از مواد طبیعی، دمپاییهای حصیری به نام «چَپلی مزاری» میسازند که نشانگر هماهنگی کامل با محیط زیست و شرایط آبوهوایی منطقه است. نورستانیها نیز با پاپوش مخصوص به خود به نام «واکو» که از چرم باکیفیت ساخته میشود، هویت فرهنگی خود را حفظ کردهاند. | ||
در میان جوامع ترکتبار شمال افغانستان، چکمههای چرمی زانوبلند با کفهای سخت (چَموس) یا نرم (ماسی) رواج دارد که هم برای کار روزمره و هم برای مراسم خاص مورد استفاده قرار میگیرد. | در میان جوامع ترکتبار شمال افغانستان، چکمههای چرمی زانوبلند با کفهای سخت (چَموس) یا نرم (ماسی) رواج دارد که هم برای کار روزمره و هم برای مراسم خاص مورد استفاده قرار میگیرد. | ||
محققان این تنوع در پاپوشهای سنتی را بیانگر تفاوتهای جغرافیایی و اقلیمی مناطق مختلف افغانستان و | محققان این تنوع در پاپوشهای سنتی را بیانگر تفاوتهای جغرافیایی و اقلیمی مناطق مختلف افغانستان و نشاندهندهٔ غنای فرهنگی و توانایی مردمان این سرزمین در خلق آثار کاربردی و زیبا با استفاده از مواد اولیه بومی میدانند.<ref>[https://www.iranicaonline.org/articles/clothing-xiii/ نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا.]</ref> | ||
==تنوع پوشش سنتی اقوام افغانستان== | == تنوع پوشش سنتی اقوام افغانستان == | ||
افغانستان به عنوان سرزمینی با تنوع قومی و فرهنگی غنی، دارای طیف وسیعی از پوششهای سنتی است که هر یک بیانگر هویت و ارزشهای خاص هر گروه قومی میباشد. در این میان، اقوام مختلف با حفظ پایبندی به سنتهای خود، پوشش بومی را نه تنها بهعنوان یک الزام فرهنگی، بلکه بهمثابه نمادی از اصالت و تعلقات قومی خود حفظ کردهاند. | افغانستان به عنوان سرزمینی با تنوع قومی و فرهنگی غنی، دارای طیف وسیعی از پوششهای سنتی است که هر یک بیانگر هویت و ارزشهای خاص هر گروه قومی میباشد. در این میان، اقوام مختلف با حفظ پایبندی به سنتهای خود، پوشش بومی را نه تنها بهعنوان یک الزام فرهنگی، بلکه بهمثابه نمادی از اصالت و تعلقات قومی خود حفظ کردهاند. پژوهشگران این تنوع پوششی را بیانگر غنای فرهنگی افغانستان و نشاندهندهٔ تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در این جامعه نیز میدانند.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref> | ||
===۱. پوشش قوم پشتون=== | === ۱. پوشش قوم پشتون === | ||
پشتونها بهعنوان یکی از | پشتونها بهعنوان یکی از اقوام بزرگ و تأثیرگذاری افغانستان، در حفظ و ترویج پوشش سنتی خود اهتمام ویژهای دارند. مردان پشتون بهطور عمده از ترکیبی از لباسهای سنتی شامل لُنگی/لونگی، پیراهنهای بلند و گشاد موسوم به «کمیز»، تنبانهای فراخ و گشاد، پتوهای پشمی دستباف و چپلی (نوعی کفش چرمی سنتی) استفاده میکنند. زنان پشتون نیز با پوشش خاص خود شناخته میشوند که شامل تنبانهای گشاد و پرچین، پیراهنهای رنگارنگ و گلدوزی شده، چادرهای محلی و پیزار (کفش و پاپوش مخصوص) است. این سبک پوشش در میان پشتونهای مناطق روستایی و سنتی بهشدت حفظ شده و مایه مباهات آنان است، اگرچه پشتونهای ساکن شهرهای بزرگ و شاغلان در نهادهای دولتی ممکن است در موقعیتهای رسمی از این الگو فاصله بگیرند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/تأملی-برصنایع-دستی-مردم-دایکندی شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> | ||
===۲. پوشش سنتی قوم تاجیک=== | === ۲. پوشش سنتی قوم تاجیک === | ||
پوشش سنتی تاجیکها از دیرباز با سادگی مردانه و ظرافت زنانه شناخته میشود. مردان این قوم در گذشته پیراهنهای ساده و گشاد به تن میکردند که با تنبانهای فراخ و چیندار تکمیل میشد. این تنبانهای بزرگ که به آنها «شلوار تاجیکی» نیز گفته میشود، از پارچههای نخی و گاه ابریشمی دوخته میشد و با آستینک (نوعی جلیقه) و لَنگی بر روی شانه، ترکیبی از وقار و راحتی را ارائه میداد. | پوشش سنتی تاجیکها از دیرباز با سادگی مردانه و ظرافت زنانه شناخته میشود. مردان این قوم در گذشته پیراهنهای ساده و گشاد به تن میکردند که با تنبانهای فراخ و چیندار تکمیل میشد. این تنبانهای بزرگ که به آنها «شلوار تاجیکی» نیز گفته میشود، از پارچههای نخی و گاه ابریشمی دوخته میشد و با آستینک (نوعی جلیقه) و لَنگی بر روی شانه، ترکیبی از وقار و راحتی را ارائه میداد. | ||
زنان تاجیک با سلیقهای ظریف، لباسهایی رنگین و گلدوزیشده میپوشیدند. پیراهنهای بلند با یقههای تزئینشده، شلوارهای گشاد و گاهی پیشبندهای زینتی بخشی از پوشش سنتی آنان بود. رنگهای شاد و نقوش گلدار، به ویژه در مراسم عروسی و جشنها، زیبایی خاصی به این لباسها میبخشید. | زنان تاجیک با سلیقهای ظریف، لباسهایی رنگین و گلدوزیشده میپوشیدند. پیراهنهای بلند با یقههای تزئینشده، شلوارهای گشاد و گاهی پیشبندهای زینتی بخشی از پوشش سنتی آنان بود. رنگهای شاد و نقوش گلدار، به ویژه در مراسم عروسی و جشنها، زیبایی خاصی به این لباسها میبخشید. | ||
امروزه اگرچه این پوشش در زندگی روزمره کمرنگتر شده، اما در مراسم سنتی و فرهنگی، هنوز لباسهای محلی محبوبیت ویژه دارد.<ref>[http://www.azraculture.com/result.php?word= | امروزه اگرچه این پوشش در زندگی روزمره کمرنگتر شده، اما در مراسم سنتی و فرهنگی، هنوز لباسهای محلی محبوبیت ویژه دارد.<ref>[http://www.azraculture.com/result.php?word=ارخچی «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر.]</ref> | ||
===۳. پوشش قوم هزاره=== | === ۳. پوشش قوم هزاره === | ||
هزارهها بهعنوان یکی از اقوام مهم افغانستان، دارای پوشش متمایزی است که در مناطق مرکزی کشور بیشتر به چشم میخورد. مردان هزاره در گذشته بهطور عمده از برک (نوعی پارچه پشمی دستباف ضخیم) و کلاههای سنتی موسوم به «ارخچی» استفاده میکردند. امروزه پوششهای سنتی هزاره رونق سابق خود را ازدست داده است. | هزارهها بهعنوان یکی از اقوام مهم افغانستان، دارای پوشش متمایزی است که در مناطق مرکزی کشور بیشتر به چشم میخورد. مردان هزاره در گذشته بهطور عمده از برک (نوعی پارچه پشمی دستباف ضخیم) و کلاههای سنتی موسوم به «ارخچی» استفاده میکردند. امروزه پوششهای سنتی هزاره رونق سابق خود را ازدست داده است. | ||
زنان هزاره نیز از تنبانهای گشاد، چادرهای محلی، پیزار و پیراهنهای سنتی با طرحهای مخصوص استفاده میکنند. با این حال، این الگوی پوششی بهطور عمده در مناطق مرکزی هزاره نشین مانند دایکندی، بامیان و بخشهایی از غزنی رواج دارد و هزارههای ساکن در شمال کشور ممکن است با برخی از این البسه آشنایی نداشته باشند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/261288/ | زنان هزاره نیز از تنبانهای گشاد، چادرهای محلی، پیزار و پیراهنهای سنتی با طرحهای مخصوص استفاده میکنند. با این حال، این الگوی پوششی بهطور عمده در مناطق مرکزی هزاره نشین مانند دایکندی، بامیان و بخشهایی از غزنی رواج دارد و هزارههای ساکن در شمال کشور ممکن است با برخی از این البسه آشنایی نداشته باشند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/261288/کمرنگ-شدن-بازار-صنعت-قدیمی-چپن-تخار «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.]</ref> | ||
===۴. پوشش اقوام ترکتبار (ازبک و ترکمن)=== | === ۴. پوشش اقوام ترکتبار (ازبک و ترکمن) === | ||
اقوام ترکتبار افغانستان شامل ازبکها و ترکمنها دارای پوشش سنتی خاص خود هستند که در مناطق شمالی کشور بیشتر دیده میشود. مردان این اقوام از ترکیبی از پیراهنهای سنتی، چپن قاتمه (نوعی بالاپوش بلند و گشاد)، تنبان گوبچه (شلوار سنتی گشاد)، موزه (کفش چرمی دستدوز) و مسی (کلاه سنتی پوستی) استفاده میکنند. زنان ترکتبار نیز از چادرهای محلی و لباسهای رنگارنگ با طرحهای خاص بهره میبرند. در سالهای اخیر تغییراتی در پوشش جوانان این اقوام مشاهده میشود؛ بهطوری که استفاده از مسی کاهش یافته و جای خود را به جیلک (نوعی جلیقه سنتی) و چپن داده است. | اقوام ترکتبار افغانستان شامل ازبکها و ترکمنها دارای پوشش سنتی خاص خود هستند که در مناطق شمالی کشور بیشتر دیده میشود. مردان این اقوام از ترکیبی از پیراهنهای سنتی، چپن قاتمه (نوعی بالاپوش بلند و گشاد)، تنبان گوبچه (شلوار سنتی گشاد)، موزه (کفش چرمی دستدوز) و مسی (کلاه سنتی پوستی) استفاده میکنند. زنان ترکتبار نیز از چادرهای محلی و لباسهای رنگارنگ با طرحهای خاص بهره میبرند. در سالهای اخیر تغییراتی در پوشش جوانان این اقوام مشاهده میشود؛ بهطوری که استفاده از مسی کاهش یافته و جای خود را به جیلک (نوعی جلیقه سنتی) و چپن داده است. | ||
این تنوع پوششی نه تنها بیانگر غنای فرهنگی افغانستان بوده بلکه | این تنوع پوششی نه تنها بیانگر غنای فرهنگی افغانستان بوده بلکه نشاندهندهٔ تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در سبک زندگی اقوام مختلف این سرزمین است. هر یک از این پوششها علاوهبر کارکردهای اجتماعی و فرهنگی، بیانگر تاریخ، ارزشها و جهانبینی خاص هر قوم بوده که در طول قرنها شکل گرفته و تکامل یافته است.<ref>[https://fa2.ifilmtv.ir/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم ۲.]</ref> | ||
==پوشاک مناسبتهای خاص== | == پوشاک مناسبتهای خاص == | ||
در جشنها و عروسیها، زنان افغانستان بهطور معمول لباسهای سنتی رنگین از پارچههای ابریشمی و مخمل با زردوزیهای ظریف میپوشند که با زیورآلات مختلف نقرهای و سنگهای قیمتی تزیین میشود. مردان نیز در مراسم رسمی جبههای زردوزیشده با دستارهای سفید یا رنگی بر تن میکنند. در مقابل، در مراسم عزاداری بهویژه در مراسم تدفین یا بزرگداشت بستگان و همچنین در ماه محرم، رنگ سیاه غالب است؛ زنان چادرهای سیاه ساده بر سر میاندازند و مردان لباسهای تیره بدون تزیینات میپوشند. | در جشنها و عروسیها، زنان افغانستان بهطور معمول لباسهای سنتی رنگین از پارچههای ابریشمی و مخمل با زردوزیهای ظریف میپوشند که با زیورآلات مختلف نقرهای و سنگهای قیمتی تزیین میشود. مردان نیز در مراسم رسمی جبههای زردوزیشده با دستارهای سفید یا رنگی بر تن میکنند. در مقابل، در مراسم عزاداری بهویژه در مراسم تدفین یا بزرگداشت بستگان و همچنین در ماه محرم، رنگ سیاه غالب است؛ زنان چادرهای سیاه ساده بر سر میاندازند و مردان لباسهای تیره بدون تزیینات میپوشند. | ||
در مراسم مذهبی مانند عید قربان نیز پوشیدن لباسهای سنتی رایج است. بهویژه برای افراد مسن پوشش سفید نماد پاکی و تقوا بوده و بسیاری لباس نو به تن میکنند | در مراسم مذهبی مانند عید قربان نیز پوشیدن لباسهای سنتی رایج است. بهویژه برای افراد مسن پوشش سفید نماد پاکی و تقوا بوده و بسیاری لباس نو به تن میکنند پوشش نوروزی نیز بهطور معمول شامل لباسهای نو با رنگهای شاد مانند سبز و صورتی است که نشانهای از آغاز بهار و تجدید حیات محسوب میشود. در مناطق روستایی، این تفاوتهای پوششی در مناسبتها پررنگتر از مناطق شهری است.<ref>لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۲۳۵.</ref> | ||
==پوشاکهای مهم سنتی و نمادین== | == پوشاکهای مهم سنتی و نمادین == | ||
[[پرونده:چپن.jpg|300px|thumb|left|چپن افغانستانی]] | |||
=== {{درشت|الف) چپن}} === | |||
=== | چپن که در افغانستان به خِرقه،<ref>[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> بالاپوش<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2]</ref> و جِیلَک<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2]</ref> نیز معروف است، به لباس بلندی گفته میشود که مانند ردا و [[عبا]]، روی لباسهای دیگر، بر شانه میاندازند و آستین بلند آن را نمیپوشند.<ref>[http://afghan-dic.com/Searchapp.aspx?search=گپیچه قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ چپن، وبسایت قاموس کبیر افغانستان.]</ref> جنس این لباس، بیشتر از [[پنبه]] و پارچههای مختلف است.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/261288/کمرنگ-شدن-بازار-صنعت-قدیمی-چپن-تخار «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.]</ref> | ||
چپن که در افغانستان به خِرقه،<ref>[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | |||
====تاریخچه==== | ==== تاریخچه ==== | ||
شواهد نشان میدهد که چپن، از دوران [[کوشانیان|کوشانیها]] در افغانستان رایج بوده است.<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/% | شواهد نشان میدهد که چپن، از دوران [[کوشانیان|کوشانیها]] در افغانستان رایج بوده است.<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2]</ref> در دوران پارتها این لباس بسیار گشاد بوده و با دکمهای در وسط به هم وصل و با کمربندی در ناحیهٔ کمر بسته میشده است.<ref>[http://najlamayar.blogfa.com/post/11 مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.]</ref> تصاویر و سکههای کوشانی نشان میدهد که مردان آن زمان همه چپن و پیراهنی میپوشیدهاند که تا سر زانو میرسیده است.<ref>[http://najlamayar.blogfa.com/post/11 مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.]</ref> به باور بعضی از مردم، چپن که در گذشته بهنام خرقه خوانده میشده، بیشتر لباس پیامبران و رهبران قومی و مورد احترام مردم بوده است.<ref>[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | ||
==== | ==== گسترهٔ جغرافیایی ==== | ||
پوشیدن چپن در سراسر افغانستان مرسوم است؛ اما در مناطق شمال افغانستان بیشتر رواج دارد و میراث فرهنگی و هویت اجتماعی آنها، بهخصوص، [[قوم ازبک]] محسوب میشود.<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/% | پوشیدن چپن در سراسر افغانستان مرسوم است؛ اما در مناطق شمال افغانستان بیشتر رواج دارد و میراث فرهنگی و هویت اجتماعی آنها، بهخصوص، [[قوم ازبک]] محسوب میشود.<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2]</ref> | ||
====انواع==== | ==== انواع ==== | ||
چپن انواع مختلفی داشته و برای هر فصلی از سال، چپن متناسب با | چپن انواع مختلفی داشته و برای هر فصلی از سال، چپن متناسب با آبوهوای آن فصل تولید میشود. | ||
====طرح و رنگ==== | ==== طرح و رنگ ==== | ||
چپن در طرح و رنگهای مختلفی ساخته میشود که دو نوع ساده و پنبهای آن معروف هستند. | چپن در طرح و رنگهای مختلفی ساخته میشود که دو نوع ساده و پنبهای آن معروف هستند. | ||
====نقش زنان==== | ==== نقش زنان ==== | ||
این لباس، بهطور عموم، از صنایع دستی زنان افغانستان | این لباس، بهطور عموم، از صنایع دستی زنان افغانستان بهشمار میرود. | ||
====اهمیت اجتماعی==== | ==== اهمیت اجتماعی ==== | ||
چپن، مورد احترام مردم افغانستان بوده و امروزه بهعنوان لباس ملی خوانده میشود. در قدیم این لباس، مخصوص بزرگان، [[ریشسفید|ریشسفیدان]] و افراد محترم بود که بهنوعی جایگاه اجتماعی آنها را نشان میداد؛ اما در حال حاضر، برخی از جوانان نیز در محافل رسمی آن را میپوشند. | چپن، مورد احترام مردم افغانستان بوده و امروزه بهعنوان لباس ملی خوانده میشود. در قدیم این لباس، مخصوص بزرگان، [[ریشسفید|ریشسفیدان]] و افراد محترم بود که بهنوعی جایگاه اجتماعی آنها را نشان میداد؛ اما در حال حاضر، برخی از جوانان نیز در محافل رسمی آن را میپوشند. | ||
==== | ==== هدیهٔ ملی ==== | ||
بهدلیل جایگاه ارزشمند چپن در فرهنگ مردم افغانستان، این لباس بهعنوان | بهدلیل جایگاه ارزشمند چپن در فرهنگ مردم افغانستان، این لباس بهعنوان هدیهٔ ملی محسوب میشود که در جشنها و مناسبتهای مختلف، به مقامات دولتی، شخصیتها و افراد مهم داخلی و مهمانهای خارجی هدیه میدهند. | ||
====تجارت==== | ==== تجارت ==== | ||
تجارت چپن در دوران نظام جمهوری، بیش از پیش رونق پیدا کرد | تجارت چپن در دوران نظام جمهوری، بیش از پیش رونق پیدا کرد که علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای ایران، ترکیه و آلمان نیز صادر میشد.<ref>[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | ||
====شهرت جهانی==== | ==== شهرت جهانی ==== | ||
چپن افغانستان، توسط حامد کرزی، | چپن افغانستان، توسط حامد کرزی، رئیسجمهور پیشین افغانستان، به شهرتی جهانی رسید. او در طول ۱۳ سال ریاست جمهوری خود، در محافل رسمی داخلی و خارجی، همواره با این لباس ویژهٔ افغانستانی ظاهر میشد. چپن سبز کرزی، الهامبخش طراحان لباس در داخل و خارج افغانستان قرار گرفت.<ref>[http://www.farhangiannews.ir/view-25720.html «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز.]</ref> | ||
==== | ==== موزهٔ بریتانیا ==== | ||
[[موزه| | [[موزه|موزهٔ]] بریتانیا که نمادهای معروف ملتها و نشان هویتهای فرهنگی جهان را نگهداری میکند، چپن حامد کرزی، رئیسجمهور پیشین افغانستان را نیز بهعنوان میراث فرهنگی افغانستان، در میان نماد سایر کشورها، جای داده است.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/national_detail.php?post_id=132293 «چپن حامد کرزی به موزیم بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت افغانستان ما.]</ref> | ||
====وضعیت امروزی==== | ==== وضعیت امروزی ==== | ||
جایگاه اجتماعی چپن در میان مردم تغییر نکرده است، اما بهدلیل فقر، بیکاری و افزایش واردات لباسهای ارزان قیمت خارجی، تجارت این صنعت دستی زنان، رونق سابق را ندارد.<ref name=":10">[https://www.avapress.com/fa/news/261288/ | جایگاه اجتماعی چپن در میان مردم تغییر نکرده است، اما بهدلیل فقر، بیکاری و افزایش واردات لباسهای ارزان قیمت خارجی، تجارت این صنعت دستی زنان، رونق سابق را ندارد.<ref name=":10">[https://www.avapress.com/fa/news/261288/کمرنگ-شدن-بازار-صنعت-قدیمی-چپن-تخار «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.]</ref> | ||
[[پرونده:ارخچی.jpg|300px|thumb|left|کلاه دستدوز ارخچی، از صنایع دستی زنان هزاره]] | [[پرونده:ارخچی.jpg|300px|thumb|left|کلاه دستدوز ارخچی، از صنایع دستی زنان هزاره]] | ||
=== | === {{درشت|ب) کلاه اَرَخچِی (عرقچین)}} === | ||
کلاه ارخچی از سرپوش مردم هزاره محسوب میشود. ارخچی، گویش هزارگی عرقچین است که بهنامهای عرقچی، ارقچی<ref name=":9">[http://www.azraculture.com/result.php?word= | کلاه ارخچی از سرپوش مردم هزاره محسوب میشود. ارخچی، گویش هزارگی عرقچین است که بهنامهای عرقچی، ارقچی<ref name=":9">[http://www.azraculture.com/result.php?word=ارخچی «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر.]</ref> و ارقچین<ref name=":8">[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/تأملی-برصنایع-دستی-مردم-دایکندی شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> نیز خوانده میشود. عرقچین، در لغت بهمعنای جذبکنندهٔ عرق است<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/عرق+چین دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وبسایت واژهیاب.]</ref> و در اصطلاح نیز کلاهی سنتی است که در گروه پوشاک قرار میگیرد و بهصورت معمول، از جنس نخ یا [[ابریشم]] بافته میشود.<ref>[https://romomag.com/blog/کلاه-عرقچین-از-گذشته-تا-امروز/ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو.]</ref> | ||
====تاریخچه==== | ==== تاریخچه ==== | ||
سابقهٔ استفاده از عرقچین بهصورت کلی، به هزارهٔ چهارم پیش از میلاد مسیح بر میگردد و بعد از آن، در میان اقوام مختلف در کشورهای زیادی رواج بوده است.<ref>[https://romomag.com/blog/کلاه-عرقچین-از-گذشته-تا-امروز/ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومانگ.]</ref> در میان هزارهها نیز دوختودوز و استفاده از کلاه ارخچی، مانند دیگر صنایع دستی هزاره، ریشه در تاریخ کهن این مردم دارد و بازگوکنندهٔ فضای فرهنگی، آدابورسوم و بخشی از ملزومات زندگی روزمرهٔ آنها است. همچنین، این هنر دستی علاقه، ذوق هنری، شیوهٔ گذراندن اوقات فراغت و امکانات اقتصادی این مردم را نشان میدهد.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/تأملی-برصنایع-دستی-مردم-دایکندی شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> | |||
====ویژگی==== | ==== ویژگی ==== | ||
کلاه عرقچین، تنوع، طرح و رنگ زیادی دارد و توسط مردم غیر هزاره نیز تولید و استفاده میشود<ref>[https://khamakshop.com/ | کلاه عرقچین، تنوع، طرح و رنگ زیادی دارد و توسط مردم غیر هزاره نیز تولید و استفاده میشود<ref>[https://khamakshop.com/انواع-کلاه-افغانی-و-کاربرد-آن/ حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> اما ارخچی هزارگی ویژگیهای دارد که آن را از انواع دیگر متمایز میکند؛ این کلاه، به رنگ سفید و از صنایع دستی زنان هزاره است و جنس آن نیز از نخ نایلونی سفید است که بر پارچهٔ سفیدی بهنام «تَفتَه»، با نقشونگارهای بسیار ظریف و زیبا دوخته میشود.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/تأملی-برصنایع-دستی-مردم-دایکندی شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> | ||
====نوع==== | ==== نوع ==== | ||
ارخچی، از نوع هنر دستی «[[سوزن دوزی]]» است که زنان و دختران جوان و نوجوان، بهمدت یک تا دو ماه میدوزند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/ | ارخچی، از نوع هنر دستی «[[سوزن دوزی]]» است که زنان و دختران جوان و نوجوان، بهمدت یک تا دو ماه میدوزند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/تأملی-برصنایع-دستی-مردم-دایکندی شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> | ||
====جغرافیای کاربرد==== | ==== جغرافیای کاربرد ==== | ||
پوشیدن کلاه ارخچی، بیشتر در ولایت (استان) غزنی، بهخصوص در اُلسوالیهای (شهرستان) مالستان و جاغوری رایج است.<ref>[http://www.asrislam.com/fa/news/24843/ | پوشیدن کلاه ارخچی، بیشتر در ولایت (استان) غزنی، بهخصوص در اُلسوالیهای (شهرستان) مالستان و جاغوری رایج است.<ref>[http://www.asrislam.com/fa/news/24843/انواع-کلاه-هزارگی «انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام.]</ref> | ||
====مردانه و زنانه==== | ==== مردانه و زنانه ==== | ||
ارخچی بیشتر کلاه مردانه است <ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/ | ارخچی بیشتر کلاه مردانه است<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/تأملی-برصنایع-دستی-مردم-دایکندی شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> اما در بعض از مناطق هزارهنشین، به نوعی از کلاه زنانه نیز ارخچی گفته میشود که زنان با نخی بهنام «زَرتار» میدوزند و زیر شال یا [[چادر]] میپوشند. این کلاه، بهشکل استوانه و بسیار زمخت است.<ref>[http://www.azraculture.org/postDetail.php?post_id=90 شهرستانی، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر.]</ref> | ||
====کارکرد==== | ==== کارکرد ==== | ||
کارکرد اصلی ارخچی، پوشاندن سر و جذب عرق است؛ اما کاربرد زیباییشناختی و تزیینی نیز دارد.<ref>[https://khamakshop.com/ | کارکرد اصلی ارخچی، پوشاندن سر و جذب عرق است؛ اما کاربرد زیباییشناختی و تزیینی نیز دارد.<ref>[https://khamakshop.com/انواع-کلاه-افغانی-و-کاربرد-آن/ حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> | ||
====ارخچی در ادبیات عامیانه==== | ==== ارخچی در ادبیات عامیانه ==== | ||
واژهٔ ارخچی گاهی وارد ادبیات عامیانه شده و در دوبیتیهای هزارگی بازتاب پیدا میکند؛ برای مثال:<ref>[http://hazaragy.blogfa.com/category/3 صفدری، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای عامیانۀ هزارگی.]</ref> | |||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|عرقچین سَرَت سِه شاهِی کلدار |بیگانه شُوی نکو غیر از وطندار}} | {{ب|عرقچین سَرَت سِه شاهِی کلدار |بیگانه شُوی نکو غیر از وطندار}} | ||
{{ب|بیگانه شُوی نکو بیگانه میشی|پَسِ باچِه وطن | {{ب|بیگانه شُوی نکو بیگانه میشی|پَسِ باچِه وطن دیوانه میشی}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
[[پرونده:V5G3rE3qkRvS3bsL.jpg|300px|thumb|left|کلاه قرهقل]] | [[پرونده:V5G3rE3qkRvS3bsL.jpg|300px|thumb|left|کلاه قرهقل]] | ||
=== | === د) کلاه قرهقلی === | ||
در افغانستان، اولینبار مردم اُزبَک و ترکمن شمال افغانستان، برای گرم نگهداشتن سر خود، از پوست قرهقل، کلاه ساختند و بهتدریج در تمام [[افغانستان]] رواج پیدا کرد.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/پوست-قره-قل/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> بعد از آن، بهعنوان یک کلاه شاهانه و شیک برای افراد ثروتمند وخانوادههای بزرگ، افراد متشخص و مأموران دولتی افغانستان مورد استفاده قرار گرفت و در سدههای ۱۸ تا ۲۰م، بهجای لُنگِی (عمامه) در میان کارمندان دولتی، مرسوم شد. امیر حبیبالله، نادرخان و ظاهرخان از شاهان افغانستان و داودخان، اولین رئیسجمهور افغانستان نیز از این کلاه استفاده میکردند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/پوست-قره-قل/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> در دوران اول حکومت طالبان استفاده از آن ممنوع شد. بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری در افغانستان، حامد کرزی، رئیسجمهور سابق افغانستان، در سفرها و محافل رسمی، کلاه قرهقل میپوشید که سبب شهرت جهانی این کلاه شد.<ref>[https://khamakshop.com/کلاه-قره-قل،-زینت-مراسمات-افغانستان/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> در حال حاضر مردم عوام نیز از آن استفاده میکنند، اما بهدلیل ورود کالای خارجی و تغییر سبکزندگی و پوشش مردم، استفاده از این کلاه کم شد؛ با این وجود این کلاه، هنوز، در داخل و خارج افغانستان طرفداران خاص خود را دارد.<ref>[https://khamakshop.com/کلاه-قره-قل،-زینت-مراسمات-افغانستان/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> | |||
==== | ==== مواد اولیه ==== | ||
کلاه قرهقل، از پوست برهٔ تازه متولدشدهٔ گوسفند قرهقل ساخته میشود. موهای این بره، در ماه چهارم آبستنی، درخشندگی و پیچوتاب ویژهای پیدا میکند. این حالت تا چهار هفته پس از تولد نیز ادامه داشته و بعد از آن به تدریج از بین میرود؛ بههمین دلیل، برهٔ قرهقل را در چهار هفتهٔ بعد از تولد میکشند.<ref>[https://damdary.com/blog/360/آشنایی-با-نژاد-گوسفند-قره-گل-سرخس ذوقی، «آشنایی با نژاد گوسفند قرهگل سرخس»، وبلاگ دامداری.]</ref> | |||
==== | ==== مراحل ساخت ==== | ||
# برهٔ تازه متولدشده را میکشند و پوست آن را جدا میکنند؛ | |||
# پوست بره را بهمدت یک روز نمک میزنند تا پشم بره خوب بخوابد؛ | |||
# روز بعد پوست بره را در معرض آفتاب قرار میدهند تا خوب خشک شود؛ | |||
# بعد از خشکشدن، پوست بره را بهمدت ۱۸ تا ۲۰ روز، نمک و آبجو میزنند و در میان پوست گاو قرار میدهند تا نرم شود؛ | |||
# پس از بیرون آوردن پوست بره از میان پوست [[گاو]]، نوبت به تراشکاری، شستن و خشککردن پوست میرسد؛ | |||
# در مرحلهٔ ششم، پوست را بهوسیلهٔ چوب میتکانند و قسمتهای نازک آن را با قیچی میبرند؛ | |||
# در نهایت، کلاه قرهقل، صورتبندی و ساخته میشود.<ref>[https://damdary.com/blog/58/ساخت-کلاه-از-گوسفند-قره-قل ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل» وبلاگ دامداری.]</ref> | |||
====وضعیت امروز==== | ==== شهرت و اعتبار ==== | ||
در حال حاضر، پرورش [[گوسفند]] قرهقل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، بهدلیل فقر، نبود زمینههای پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/98054/ | این کلاه، از مشهورترین صنایع دستی افغانستان<ref>[http://www.iana.ir/بخش-عکس-فیلم-10/46672-نگاهی-به-تولید-کلاه-پوست-قره-قل-در-افغانستان «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> و به کلاه افغانستانی نیز معروف است. کلاه قرهقل، در یک دورهٔ زمانی، نماد تشخص و احترام اجتماعی در این کشور بوده است.<ref>[https://kolahat.com/product/black-sheep-hat-klt-t96/ «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت.]</ref> | ||
==== وضعیت امروز ==== | |||
در حال حاضر، پرورش [[گوسفند]] قرهقل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، بهدلیل فقر، نبود زمینههای پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/98054/گزارش-پیام-آفتاب-صنعت-قره-قل-پوست-آستانه-ورشکستگی «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref> | |||
[[پرونده:3..jpg|300px|thumb|left|برک هزارگی]] | [[پرونده:3..jpg|300px|thumb|left|برک هزارگی]] | ||
=== | === {{درشت|د) بَرَک}} === | ||
برک، لباس یا | برک، لباس یا پارچهٔ دستباف از جنس پشم شتر و گوسفند یا کُرک بز است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/برک-4 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ برک، وبسایت واژه یاب.]</ref> برک هزارگی نیز نوعی پارچهٔ نرم، چسبان و ضخیم از جنس پشم است که زنان هزاره با دست میبافند.<ref>[http://www.azraculture.com/result.php?word=برک «برک»، وبسایت هزاره کالچر.]</ref> در بعضی از مناطق هزارهنشین، به برک، شال نیز گفته میشود. برکبافی هزارگی، از صنایع دستی مردم هزاره و گونهای از پارچهبافی سنتی است که با دار چوبی (داربست چوبی برکبافی)، محصول برک را تولید میکند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/تأملی-برصنایع-دستی-مردم-دایکندی شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> | ||
====تاریخچه==== | ==== تاریخچه ==== | ||
برک، میراث ماندگار و هنر زنان هزاره است که از قدیم در میان این مردم رواج داشته و داری اعتبار جهانی بوده است.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj- | برک، میراث ماندگار و هنر زنان هزاره است که از قدیم در میان این مردم رواج داشته و داری اعتبار جهانی بوده است.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> در گذشته، هنر برکبافی برای دختران هزاره اعتبار و منزلت اجتماعی خلق میکرد و به دختران که مهارت برکبافی را بلد بودند، «تانِستَهباف» نیز گفته میشد و این دختران خواستگار بیشتری داشتند<ref>[https://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i50935 «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی.]</ref> که در ادبیات عامیانه نیز بازتاب پیدا کرده است:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref>{{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|عجب تانِستَه بافَه دلبر من|پریِیِ کوهِ قافه دلبر من}} | {{ب|عجب تانِستَه بافَه دلبر من|پریِیِ کوهِ قافه دلبر من}} | ||
{{ب|بِیَه بِلدارشِی رَه | {{ب|بِیَه بِلدارشِی رَه هیچکس نداره|دَه عاشوقی صَرافَه دلبر من}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}}صنعت برکبافی، تا حدود | {{پایان نستعلیق}}صنعت برکبافی، تا حدود ۳۰ سال پیش، بخش عمدهٔ لباس مردم هزاره را تأمین میکرد اما در حال حاضر، از رونق افتاده است و فقط در بعضی مناطق هزارهنشین رواج دارد.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> بحرانهای سیاسی، جنگ، مهاجرت، ضعف اقتصاد روستایی، خشکسالی، انقراض نسل گوسفندان هزارگی، واردات پارچههای صنعتی و عدم حمایت دولت از صنایع دستی، این صنعت دیرینهٔ زنان هزاره را در معرض نابودی قرار داده است.<ref>[http://eghtesadgardan.ir/fa/news/98364/برک-بافی-هنری-به-بلندای-تاريخ-افغانستان «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.]</ref> | ||
====مواد | ==== مواد اولیهٔ برک ==== | ||
مادهٔ اولیهٔ پارچهٔ برک، پشم است که از گُل اولین پشم برههای گوسفندان مخصوص هزارگی که رنگ و لطافت خاص دارد، چیده میشود.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
====مراحل تولید برک==== | ==== مراحل تولید برک ==== | ||
#چیدن پشم از | # چیدن پشم از برهٔ [[گوسفند]]؛ | ||
#شانهزدن و آمادهکردن پشم؛ | # شانهزدن و آمادهکردن پشم؛ | ||
#رنگآمیزی پشم؛ | # رنگآمیزی پشم؛ | ||
#ریسیدن و | # ریسیدن و تبدیل پشم به نخ برک؛ | ||
#بافتن برک از تار و پود نخ پشمی؛ | # بافتن برک از تار و پود نخ پشمی؛ | ||
#مالشدادن | # مالشدادن پارچهٔ برک و آمادهسازی برای استفاده؛ | ||
#طراحی و [[خیاطی]].<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj- | # طراحی و [[خیاطی]].<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | ||
====بافتن برک==== | ==== بافتن برک ==== | ||
بافتن | بافتن پارچهٔ برک، از مهمترین مراحل صنعت برکبافی است؛ بعد از طی مراحل اولیه، پشم [[گوسفند]] را میریسند و به نخ مرغوب تبدیل میکنند. سپس، «پود» برک را روی دستگاه چوبی (داربست افقی و روی زمین) میتنند و دستگاه را آمادهٔ برکبافی میکنند. برکباف، در یک سمت دستگاه نشسته و «تار» های رنگارنگ برک را از میان پودِ آن رد میکند، نقش میاندازد و سپس، با شانههای دستساز، روی نخها میکوبد. بعد از اتمام مرحلهٔ بافت، پارچهٔ خام را روی سنگ داغ، با پا میمالند تا مو (کرک) درآورد.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/تأملی-برصنایع-دستی-مردم-دایکندی شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> | ||
====برک و اشتغال زنان==== | ==== برک و اشتغال زنان ==== | ||
زنان در تمام مراحل صنعت برکبافی از نقشآفرینان و کنشگران فعال | زنان در تمام مراحل صنعت برکبافی از نقشآفرینان و کنشگران فعال بهشمار میروند؛ بهخصوص مرحلهٔ ریسیدن نخ و بافتن برک که توسط زنان ماهر یا دختران جوان زیر نظر یک زن استادکار با کمک دستگاههای سنتی و دستساز، صورت میگیرد.<ref>[https://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i50935 «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی.]</ref> | ||
====توصیف برک در ادبیات عامیانه==== | ==== توصیف برک در ادبیات عامیانه ==== | ||
در دوبیتیهای هزارگی، این هنر دستی، توصیف و با پارچههای خارجی مقایسه شده است. برای مثال:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj- | در دوبیتیهای هزارگی، این هنر دستی، توصیف و با پارچههای خارجی مقایسه شده است. برای مثال:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref>{{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|دیده گلِ از مَه ماشِیو موبافه|ما کُور شَوَم دلِ اَفتِیو موبافه}} | {{ب|دیده گلِ از مَه ماشِیو موبافه|ما کُور شَوَم دلِ اَفتِیو موبافه}} | ||
| خط ۲۷۰: | خط ۲۶۵: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
====موارد استفاده از برک==== | ==== موارد استفاده از برک ==== | ||
محصولات صنعت برکبافی متنوع است و در گذشته، بخش | محصولات صنعت برکبافی متنوع است و در گذشته، بخش عمدهٔ لباس مردان هزاره را تشکیل داده و عبارت بود از: چپن ([[عبا]])، کُت، پَتلُون (شلوار)، بالاپوش (پالتو)، پتو، دَرِیشِی (کت شلوار)، واسکَت (جلیقه)، کلاه و پَایپِیچ (ساقبند سنتی).<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | ||
==== | ==== طرحها ==== | ||
برک، در طرحها و نقشونگارهای مختلفی بافته میشود که بهنامهای خنجری، شمشیرباف، چهارخانه و دندان موش خوانده میشود.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
==== | ==== رنگها ==== | ||
برک بهطور معمول خودرنگ است و در رنگهای شیرغه (زردگون)، سیاه، سفید، شیری، شکری و خاکستری وجود دارد؛ اما برای مرغوبشدن بیشتر آن، ابتدا پشم را با پوست [[گردو|گردو،]] ریشهٔ گیاه «ایلهرنگ» (نوعی گیاه بومی) و ساقهٔ گل نسترن، رنگ میکنند و سپس، زنان با تجربه، از پشم رنگشده، نخ میریسند.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
==== | ==== دوخت برک ==== | ||
لباس | دوختودوز لباس برک، بسیار سخت و پیچیده است و به مهارت خاصی نیاز دارد. در گذشته، خیاط لباس برک، از احترام و اعتبار زیاد اجتماعی در میان مردم برخوردار بود و به آن «خلیفه» میگفتند.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-صنعت-برک-بافی-در-هزارهجات «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | ||
==== | ==== کارکردها ==== | ||
لباس برک هزارگی، بهعنوان لباس گرم زمستانی استفاده شده و در مقابل رطوبت مقاومت دارد. علاوه بر آن، این نوع لباس، در برف و باران زود خیس نمیشود. به باور بعضی از مردم، پوشیدن لباس برک هزارگی، برای درمان دردهای مفاصل و عضلانی، مفید است.<ref>[https://khamakshop.com/لباس-هزارگی/ «لباس هزاره گی»، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> | |||
در گذشته، کیفیت | ==== وضعیت کنونی ==== | ||
در گذشته، کیفیت پارچهٔ برک، پایین بود و مرغوبیت نداشت؛ بههمین دلیل، افراد فقیر [[جامعه]] از آن لباس میساختند. بهمرور زمان که کیفیت برک بهبود پیدا کرد، میرها، خوانین، ثروتمندان و مقامات دولتی نیز به آن علاقه پیدا کردند.<ref>[http://eghtesadgardan.ir/fa/news/98364/برک-بافی-هنری-به-بلندای-تاريخ-افغانستان «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.]</ref> در حال حاضر، با اینکه صنعت برکبافی از رواج افتاده است؛ اما بهدلیل زیبایی و مرغوبیت لباس برک، قیمت آن نیز بیشتر شده و بهمنظور فروش به مقامات بلندرتبهٔ دولتی، ثروتمندان و گردشگران خارجی ساخته میشود.<ref>[http://eghtesadgardan.ir/fa/news/98364/برک-بافی-هنری-به-بلندای-تاريخ-افغانستان «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.]</ref> | |||
[[پرونده:کلاه پکول.jpg|300px|thumb|left|کلاه پکول افغانستانی]] | [[پرونده:کلاه پکول.jpg|300px|thumb|left|کلاه پکول افغانستانی]] | ||
===ه) کلاه پکول=== | === ه) کلاه پکول === | ||
پَکُول، از معروفترین کلاههای مردانه در [[افغانستان]] است که از موی [[شتر]]، پشم [[گوسفند]] و پارچه ساخته و نماد فرهنگی این کشور محسوب میشود. این کلاه، بهنامهای پاکُول، خاپَل، کاپُول و کاپور نیز خوانده میشود.<ref name=":0">فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، ۱۳۸۰ش، ص۷۲۱.</ref> | پَکُول، از معروفترین کلاههای مردانه در [[افغانستان]] است که از موی [[شتر]]، پشم [[گوسفند]] و پارچه ساخته و نماد فرهنگی این کشور محسوب میشود. این کلاه، بهنامهای پاکُول، خاپَل، کاپُول و کاپور نیز خوانده میشود.<ref name=":0">فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، ۱۳۸۰ش، ص۷۲۱.</ref> | ||
====تاریخچه==== | ==== تاریخچه ==== | ||
خاستگاه اصلی کلاه پکول در [[افغانستان]]، ولایت (استان) نورستان این کشور است؛<ref name=":1"> | خاستگاه اصلی کلاه پکول در [[افغانستان]]، ولایت (استان) نورستان این کشور است؛<ref name=":1">علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 317-319.</ref> اما برخی معتقدند که ریشهٔ اصلی این کلاه به یونان باستان برمیگردد. مردم قدیم یونان، کلاهی مشابه پکول امروزی بر سر میگذاشتند که به «کاوسیا» مشهور بوده است.<ref name=":2">[https://8am.media/fa/taliban-tightening-cover-the-closure-of-girls-schools-entered-its-eighth-month/ «سختگیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> بعد از لشکرکشی اسکندر مقدونی به مناطقی از افغانستان امروز و شکست آنها، عدهای از سربازان یونانی با خانوادههای خود در مناطق چترال و نورستان ماندگار شدند و کلاه پکول بهتدریج رایج و بهشکل امروزی آن درآمده است.<ref name=":3">جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصتها، چالشها و راهکارها، ۱۳۸۹ش، ص 6، 7، 17 و 18.</ref> برخی دیگر نیز بر این باورند که پکول با استفاده از کلاههای رایج در چین و آسیای مرکزی ساخته شده است.<ref name=":4">علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref> استفاده از این کلاه، در اواسط قرن بیستم، بهعنوان جایگزین عمامه، در میان طوایف پشتون شمال شرق و تاجیکهای بدخشان و پنجشیر مرسوم شد. در حال حاضر، پوشیدن کلاه پکول در سراسر افغانستان رایج است اما این کلاه، جزئی از سبک زندگی [[قوم پشتون|اقوام پشتون]]<ref name=":5">علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref> و تاجیک این کشور محسوب میشود.<ref name=":6">علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref> | ||
</ref> | |||
====ویژگیها==== | ==== ویژگیها ==== | ||
کلاه پکول بهصورت عموم از موی شتر،<ref name=":7">[https://www.khabaronline.ir/news/1948887/ | کلاه پکول بهصورت عموم از موی شتر،<ref name=":7">[https://www.khabaronline.ir/news/1948887/طالبان-ریش-گذاشتن-را-اجباری-کرد-با-اصلاح-صورت-از-حقوق-خبری-نیست «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین.]</ref> پشم گوسفند<ref name=":11">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> و پارچههای خاص<ref name=":12">[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2]</ref> ساخته میشود که نرم،<ref name=":13">[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2]</ref> گرم و مناسب مناطق سرد و کوهستانی است.<ref name=":14">[http://afghan-dic.com/Searchapp.aspx?search=گپیچه قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ چپن، وبسایت قاموس کبیر افغانستان.]</ref> | ||
این کلاه به شکل گِرد (دایرهای)<ref name=":15">[https://www.avapress.com/fa/news/261288/ | این کلاه به شکل گِرد (دایرهای)<ref name=":15">[https://www.avapress.com/fa/news/261288/کمرنگ-شدن-بازار-صنعت-قدیمی-چپن-تخار «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.]</ref> بوده و از دو قسمت لبه و سرپوش (تاج) ساخته شده که لبهٔ آن خمیده و سرپوش آن مسطح است.<ref name=":16">[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2]</ref> اندازهٔ آن آزاد است اما بهصورت تقریبی، قطر داخلی پکول، ۱۷ سانتیمتر و اندازهٔ خارج آن از پایین به بالا، حدود ۲۵ سانتیمتر است.<ref name=":17">[http://najlamayar.blogfa.com/post/11 مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.]</ref> | ||
از نظر طرح و رنگ، پکول با طرح و رنگهای مختلف قهوهای، سفید، سبز، کرمی،<ref name=":18">[http://najlamayar.blogfa.com/post/11 مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.]</ref> | از نظر طرح و رنگ، پکول با طرح و رنگهای مختلف قهوهای، سفید، سبز، کرمی،<ref name=":18">[http://najlamayar.blogfa.com/post/11 مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.]</ref> خاکستری و مشکی تولید میشود<ref name=":19">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> که در هر منطقه ممکن است یک طرح آن بیشتر استفاده شود.<ref name=":20">[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/لباسهای%20محلی%20هويت%20فرهنگی%20جامعه%20افغانستان «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2]</ref> | ||
====شهرت جهانی==== | ==== شهرت جهانی ==== | ||
این کلاه، بعد از اشغال [[افغانستان]] توسط اتحاد جماهیر شوری و | این کلاه، بعد از اشغال [[افغانستان]] توسط اتحاد جماهیر شوری و مبارزهٔ مردم افغانستان با آنها و سپس در جریان جنگهای داخلی، شهرت جهانی پیدا کرد.<ref name=":21">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> امروزه، پکول بهعنوان بخشی از فرهنگ مردم افغانستان شناخته میشود.<ref name=":22">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | ||
====نماد | ==== نماد مبارزهٔ سیاسی ==== | ||
جنبهٔ نمادین این کلاه بعد از جنگ با شوری برجسته و به نماد مبارزات سیاسی بعضی از رهبران افغانستان، از جمله احمدشاه مسعود تبدیل شد.<ref name=":23">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | |||
====هدیه و سوغاتی==== | ==== هدیه و سوغاتی ==== | ||
استفاده از کلاه پکول، بهعنوان کالای سوغاتی<ref name=":24">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | استفاده از کلاه پکول، بهعنوان کالای سوغاتی<ref name=":24">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> و هدیه نیز مرسوم است.<ref name=":25">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | ||
====مرکز تولید==== | ==== مرکز تولید ==== | ||
تولید پکول در مناطق مختلف افغانستان رایج است؛ اما بهترین و معروفترین پکولها را در ولایت کُنَر میسازند.<ref name=":26">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | تولید پکول در مناطق مختلف افغانستان رایج است؛ اما بهترین و معروفترین پکولها را در ولایت کُنَر میسازند.<ref name=":26">[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.]</ref> همچنین، پکول در منطقه چَترال و ایالت «خیبر پَختُونخوا» [[پاکستان]] تولید و به افغانستان وارد میشود.<ref name=":27">[https://www.avapress.com/fa/news/261288/کمرنگ-شدن-بازار-صنعت-قدیمی-چپن-تخار «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.]</ref> | ||
====رشد تولید و رونق بازار==== | ==== رشد تولید و رونق بازار ==== | ||
تولید و بازار کلاه پکول در سالهای اخیر، بهدلیل علاقه و | تولید و بازار کلاه پکول در سالهای اخیر، بهدلیل علاقه و استفادهٔ زیاد مردم افغانستان از آن، رشد و رونق زیادی پیدا کرده است.<ref name=":28">[http://www.farhangiannews.ir/view-25720.html «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز.]</ref> | ||
====پکول در کشورهای دیگر==== | ==== پکول در کشورهای دیگر ==== | ||
استفاده از این کلاه در پاکستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز مرسوم است | استفاده از این کلاه در پاکستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز مرسوم است اما با نام افغانستان شهرت بیشتری دارد.<ref name=":29">[http://www.dailyafghanistan.com/national_detail.php?post_id=132293 «چپن حامد کرزی به موزیم بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت افغانستان ما.]</ref> | ||
==الگوهای آرایش مو و | == الگوهای آرایش مو و ریش == | ||
الگوهای آرایش مو و ریش در افغانستان نیز با پوشش سنتی | الگوهای آرایش مو و ریش در افغانستان نیز با پوشش سنتی رابطهٔ ساختاری دارد و تحت تأثیر عوامل فرهنگی و مذهبی است. در حالی که سنت بلند نگهداشتن ریش و کوتاهکردن موی سر هنوز رواج دارد، در سالهای اخیر بهویژه میان جوانان، مدلهای موی کوتاه و ریشهای کوتاهتر محبوبیت یافته است. | ||
در حالحاضر طالبان در سراسر افغانستان محدودیتهای سختگیرانهای بر آرایش و ظاهر مردان اعمال کردهاند که شامل ممنوعیت تراشیدن ریش، آرایش مو به سبک غربی و اجبار به استفاده از مدلهای ساده و کوتاه مو میشود. مأموران این گروه بهصورت منظم آرایشگاهها را تحت نظارت قرار داده و متخلفان را با مجازاتهایی نظیر پلمپ مغازه و جریمه نقدی مواجه میکنند، این در حالی است که دارالافتای مرکزی طالبان نیز تراشیدن ریش را حرام اعلام کرده است. این سیاستها که با هدف کنترل سبک زندگی شهروندان اجرا میشود، منجر به تغییر رفتار عمومی و رویآوردن اکثر مردان به ظاهرهای ساده و سنتی شده است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1948887/ | در حالحاضر طالبان در سراسر افغانستان محدودیتهای سختگیرانهای بر آرایش و ظاهر مردان اعمال کردهاند که شامل ممنوعیت تراشیدن ریش، آرایش مو به سبک غربی و اجبار به استفاده از مدلهای ساده و کوتاه مو میشود. مأموران این گروه بهصورت منظم آرایشگاهها را تحت نظارت قرار داده و متخلفان را با مجازاتهایی نظیر پلمپ مغازه و جریمه نقدی مواجه میکنند، این در حالی است که دارالافتای مرکزی طالبان نیز تراشیدن ریش را حرام اعلام کرده است. این سیاستها که با هدف کنترل سبک زندگی شهروندان اجرا میشود، منجر به تغییر رفتار عمومی و رویآوردن اکثر مردان به ظاهرهای ساده و سنتی شده است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1948887/طالبان-ریش-گذاشتن-را-اجباری-کرد-با-اصلاح-صورت-از-حقوق-خبری-نیست «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین.]</ref> | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
*«آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ش. | * «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
*«ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | * «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«امر به معروف به سبک طالبان؛ از بریدن سر مانکنها تا پوشاندن چهره آنها با پارچه و پلاستیک»، وبسایت یورو نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ فوریه ۲۰۲۳م. | * «امر به معروف به سبک طالبان؛ از بریدن سر مانکنها تا پوشاندن چهره آنها با پارچه و پلاستیک»، وبسایت یورو نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ فوریه ۲۰۲۳م. | ||
*«انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش. | * «انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش. | ||
*«بازار گرم پکولهای کنری در افغانستان»، وبسایت سلام وطندار، تاریخ درج مطلب | * «بازار گرم پکولهای کنری در افغانستان»، وبسایت سلام وطندار، تاریخ درج مطلب ۱۹ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
*«برکبافی؛ هنری | * «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۳۹۶ش. | ||
*«برکبافی؛ هنری بهبلندای | * «برکبافی؛ هنری بهبلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مهر ۱۴۰۰ش. | ||
*«برک»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: | * «برک»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«پاکول منحصر به فرد افغانی/ پاکستانی»، وبسایت ویرگول، تاریخ بازدید: | * «پاکول منحصر به فرد افغانی/ پاکستانی»، وبسایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*پوپل، کریم، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش. | * پوپل، کریم، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش. | ||
*«پوشش و لباس مردم افغانستان در گذر تاریخ»، وبلاگ مرکز مطالعات کشورهای وارث تمدن ایرانی، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۴ش. | * «پوشش و لباس مردم افغانستان در گذر تاریخ»، وبلاگ مرکز مطالعات کشورهای وارث تمدن ایرانی، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۴ش. | ||
*«جنس کلاه پکول»، وبسایت خامک شاپ، تاریخ بازدید: | * «جنس کلاه پکول»، وبسایت خامک شاپ، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۰۴۱ش. | ||
* | * جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصتها، چالشها و راهکارها، قم، مرکز بینالمللی نشر المصطفی، ۱۳۸۹ش. | ||
*«چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش. | * «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش. | ||
*حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت | * حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلهٔ خامک، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، ذیل | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، ذیل واژهٔ عرقچین، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*ذوقی، فرشاد، «آشنایی با نژاد گوسفند قره گل سرخس»، وبلاگ دامداری، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۱ش. | * ذوقی، فرشاد، «آشنایی با نژاد گوسفند قره گل سرخس»، وبلاگ دامداری، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ش. | * ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ش. | ||
*ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش. | * ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش. | ||
*راهنمای جامع کلاههای سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش. | * راهنمای جامع کلاههای سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش. | ||
*«راهنمای سفر به افغانستان»، وبسایت قارهپیما، تاریخ بازدید: | * «راهنمای سفر به افغانستان»، وبسایت قارهپیما، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*رحیمی، محمدرضا، «پکول یکی از قدیمیترین کلاههای سنتی افغانستان»، وبسایت | * رحیمی، محمدرضا، «پکول یکی از قدیمیترین کلاههای سنتی افغانستان»، وبسایت مجلهٔ خامک، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«سختگیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وبسایت | * «سختگیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وبسایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش. | ||
*«سوغاتیهای افغانستان: بهترینهای افغانستان را در چمدان خود بچین»، وبسایت یومگ، تاریخ درج مطلب: | * «سوغاتیهای افغانستان: بهترینهای افغانستان را در چمدان خود بچین»، وبسایت یومگ، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۹ش. | ||
*شریعتی، حفیظالله، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش. | * شریعتی، حفیظالله، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش. | ||
*شهرستانی، علیاکبر، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م. | * شهرستانی، علیاکبر، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م. | ||
*صفدری، محمد، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای | * صفدری، محمد، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای عامیانهٔ هزارگی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۶ش. | ||
*«صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها، تاریخ بازدید: | * «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۴۰۳ش. | * «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۴۰۳ش. | ||
*«عبای حامد کرزی به | * «عبای حامد کرزی به موزهٔ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۴ش. | ||
* | * علیآبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بینالمللی الهدی، ۱۳۹۵ش. | ||
*فرهنگ، میر محمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران، انتشارات عرفان، جلد اول، ۱۳۸۰ش. | * فرهنگ، میر محمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران، انتشارات عرفان، جلد اول، ۱۳۸۰ش. | ||
*قاموس کبیر افغانستان، وبسایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش. | * قاموس کبیر افغانستان، وبسایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش. | * «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان»، وبسایت | * «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان»، وبسایت مجلهٔ خامک، تاریخ بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*کلاههایی که افغانها بر سر میگذارند»، وبسایت برخط نیوز، تاریخ درج مطلب: | * کلاههایی که افغانها بر سر میگذارند»، وبسایت برخط نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اسفند ۱۴۰۰ش. | ||
*«کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۱ش. | * «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل | صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۰ش. | * «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل | صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
*«لباس محلی افغانستان»، وبسایت خانه، تاریخ بازدید: | * «لباس محلی افغانستان»، وبسایت خانه، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«لباسهای محلی؛ | * «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم۲، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*لوئی دوپری، افغانستان، لندن، آکسفرد، ۲۰۰۷م. | * لوئی دوپری، افغانستان، لندن، آکسفرد، ۲۰۰۷م. | ||
*مجیدی، عبدالطیف، «لباس هزارهگی»، وبسایت | * مجیدی، عبدالطیف، «لباس هزارهگی»، وبسایت مجلهٔ خامک، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*محقق ارزگانی، قربانعلی، | * محقق ارزگانی، قربانعلی، بررسی ریشههای تاریخی تشیع در افغانستان، قم، مجمع جهانی شیعهشناسی، ۱۳۹۰، ص ۲۲۸. | ||
*نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا، تاریخ بازدید۲۷ تیر ۱۴۰۴ش. | * نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا، تاریخ بازدید۲۷ تیر ۱۴۰۴ش. | ||
*نجلا مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۶ش. | * نجلا مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۶ش. | ||
*«نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۶ش. | * «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۶ش. | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ ۵ مرداد ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۵۲
پوشاک سنتی افغانستان؛ نظام جامع از لباسهای بومی و متعلقات آن در میان مردم افغانستان.
جامعه افغانستان با تنوع قومی و فرهنگی خود، دارای سبکهای پوشش متمایزی است که هر یک بازتابدهندهٔ هویت، تاریخ و ارزشهای اجتماعی خاص آن گروه است. پوشش سنتی در این کشور نه تنها کارکرد محافظتی در برابر شرایط آبوهوایی مختلف دارد، بلکه به عنوان نمادی از تعلق قومی و فرهنگی نیز مورد توجه است.
پوشاک سنتی در افغانستان بهمثابه زبانی نمادین، نظامی پیچیده از معانی فرهنگی، هویتی و اجتماعی را در خود جای داده و فراتر از کارکرد محافظتی، بهعنوان نشانگر پایگاه اجتماعی، تعلقات قومی و حتی موقعیت جغرافیایی افراد عمل میکند. در بافت جامعهٔ افغانستان، هر عنصر از پوشش سنتی از دوخت تا رنگ و جنس پارچه حامل پیامهای ویژهای بوده که برای جامعهٔ بومی بهطور کامل قابل درک است. این پوشش بهعنوان یک نظام نشانهشناختی کامل، همزمان هم نیازهای مادی و هم معنوی جامعه را پاسخ میدهد.
مفهومشناسی پوشاک سنتی افغانستان
پوشاک سنتی افغانستان نظامی جامع از البسه و متعلقات پوششی است که بهصورت ارگانیک از تعامل عوامل تاریخی، فرهنگی و محیطی این سرزمین شکل گرفته و از سه بخش اصلی سرپوش، تنپوش و پاپوش و لباسهای روییم و زیرین تشکیل شده است.
این پوشاک با بهرهگیری از مواد اولیهٔ بومی مانند پشم، پنبه و چرم و با استفاده از روشهای سنتی دوخت و تزیین، همزمان کارکردهای حفاظتی در برابر شرایط جوی، هویتی برای تمایز قومی و اجتماعی، و زیباییشناختی را تأمین میکند. ویژگیهای تمایزبخش آن شامل تنوع اقلیمی-منطقهای، انعطافپذیری کاربردی در مناسبتهای مختلف و تداوم تاریخی در حفظ اصالت است.[۱]
تاریخچهٔ پوشش در افغانستان
کاوشهای باستانی در افغانستان نشاندهنده تنوع و غنای پوشش سنتی در ادوار مختلف تاریخی است. لباسهای مردان و زنان با وجود تغییرات تدریجی، همواره از ویژگیهای متمایز و منحصربهفردی برخوردار بودهاند.
در دوران کهن، مردان عمدتاً از بالاپوشهایی از جنس چرم با لبههای خزدار یا حتی تماماً از پوست و خز حیوانات استفاده میکردند. این لباسها با تنوع رنگی و تزئینات همراه بود و کاربرد گستردهای در زندگی روزمره داشت. کلاههایی که اروپاییان به آنها «فرجین» میگفتند، همراه با شلوارهای چرمی رنگین، از دیگر اجزای پوشش مردان بهشمار میرفت. این شلوارها که شباهتی به جورابشلواری داشتند، نشاندهنده ذوق و سلیقه مردم در انتخاب البسه بودند.
براساس تصاویر و سکههای بهجایمانده از دوران کوشانیان، مردان بهطور معمول چپن و پیراهنهایی تا زانو میپوشیدند و پاهای خود را با جوراب میپوشاندند. در میان طبقات عامه، استفاده از موبندهای کتانی رواج داشت، رسمی که پیش از دوره هخامنشیان نیز وجود داشت و نشاندهنده تفاوت پوشش میان مردم عادی و طبقات درباری و نظامی بود. پاپوشهای مردان غالباً از چرم نرم ساخته میشد و درز آن در پشت پاشنه یا روی پا قرار میگرفت.
زنان نیز همچون مردان از پیراهن، شلوار، کفش و کمربند استفاده میکردند، با این تفاوت که رنگهای سرخ و ارغوانی در پوشش آنها جایگاه ویژهای داشت. علاوه بر این، زیورآلات طلایی، روغنهای معطر، سرخاب و سرمه بخشی از آرایههای زنان را تشکیل میداد. شلوارهای زنان از پارچههای لطیف دوخته میشد و چینهای بیضوی آن تا مچ پا میرسید. این سبک از پوشش تا امروز در میان اقوام هزاره، وردک، پاکتیا و کوچیها حفظ شده است. دختران نیز برخلاف زنان، از پارچههای قرمز برای دوخت شلوار استفاده میکردند.
در قرون بعدی، دو نوع تنپوش آستیندار همراه با شلوار رواج یافت که از نظر برش و فرم، شباهتهایی به پوشش پارتیها و کوشانیان داشت، اما گشادتر و مزین به نقوش و نمادهای معماری بود. چپنهای پارتی گشادتر بودند و با دکمهای در وسط بسته میشدند، حال آنکه کمربند به صورت شل در پایین کمر بسته میشد. پوشش سر مردان شامل کلاههای نمدی بود که گوشها را میپوشاند و در وسط نوک تیزی داشت. پاپوشهای مردان نیز به صورت ساقبلند، ساقکوتاه، بنددار یا نیمچکمه بود.
پوشاک زنان پارتی شامل پیراهنهای بلند، حجیم و پرچین تا مچ پا بود که با آستینهای بلند و یقهای باز دوخته میشد. در یک نگاه کلی، پوشش مردان تغییرات کمتری را تجربه کرد و همان پیراهنهای ساده با آستینهای پیوسته و بدون دکمه باقی ماند که با بندهای ظریف بسته میشد. روی آن چپن پوشیده میشد و با دستمال یا کمربند محکم میگردید.
تا دوران امیر عبدالرحمن خان، زنان از لباسهای مناسب همراه با چادرهای بزرگ کتانی استفاده میکردند. پس از آن، دولاق و سپس چادری (چهلدری یا چهلدرزی) رواج یافت. در عصر امیر دوست محمد خان، رنگ لباس برای هندوباوران به نشانه تمایز از مسلمانان به رنگ زرد تثبیت شد. در برخی ولایات، زنان تا چهار دهه پیش با چادرهای بزرگ در کنار همسران خود به کار در مزرعه مشغول بودند، در حالی که زنان نورستانی تا امروز با جوراب و چپن به انجام کارهای مردانه میپردازند.
پیراهن و تنبان مردانه، شکل تکاملیافته همان پوشش قدیمی است و ریشه در فرهنگ بومی دارد. چادر یا روسریای که در میان زنان نواحی غربی افغانستان رایج است، تحت تأثیر همسایگی با ایران و قدرتگیری قاجاریان به این مناطق راه یافت.[۲]
پوشاک سنتی افغانستان در دوران معاصر
نخستین تغییرات اساسی در الگوی پوشش سنتی افغانستان به دوران امانالله (۱۹۲۰–۱۹۲۹م) بازمیگردد. امانالله با الهام از الگوهای اروپایی، فرمان تغییر پوشش سنتی مردان به سبک غربی را صادر کرد و با سیاستهای شدید به مبارزه با حجاب سنتی زنان پرداخت. وی از مردان بهخصوص مقامات دولتی خواست که ریشهای خود را بتراشند و لباسهای غربی به تن کنند.[۳] حتی در برخی خیابانهای کابل تابلوهایی نصب شد که عبور زنان با برقع را ممنوع میکرد. همسر وی ملکه ثریا بهعنوان اولین زن درباری حجاب خود را کنار گذاشت.
در دورهٔ محمد نادرشاه (۱۹۲۹–۱۹۳۳م) اگرچه پوشش چادر برای زنان اجباری شد، اما سیاستهای اجتماعی در مورد زنان با تسهیلاتی همراه بود. در دوران محمدظاهر شاه (۱۹۳۳–۱۹۷۳م) موضوع پوشش مردان و حجاب با نوساناتی همراه بود تا اینکه در جشن استقلال ۱۹۵۹م، ملکه و بانوان مقامات عالیرتبه بدون روبند در مراسم رسمی حاضر شدند. این اقدام به تدریج باعث شد تا حضور زنان بیحجاب در ادارات عادی شود، هرچند این تغییرات در سطح عمومی با استقبال گستردهای مواجه نشد.
در دوران حکومتهای کمونیستی (۱۹۷۸–۱۹۹۲م) سیاستهای پوشش تغییر کرد و بهویژه حجابزدایی تشویق میشد، اما جنبه اجباری نداشت. این وضعیت در شهرهای بزرگ مانند کابل و مزارشریف مشهودتر بود. با به قدرت رسیدن مجاهدین (۱۹۹۲–۱۹۹۶م) لباس مردان به همان فرم سنتی باقی ماند اما حجاب اجباری شد، هرچند زنان از آزادیهای نسبی بیشتری نسبت به دورهٔ طالبان برخوردار بودند.[۴]
دوران اول حکومت طالبان (۱۹۹۶–۲۰۰۱م) اوج سختگیریها در پوشش مردان زنان بود که استفاده از لونگی برای مردان و برقع برای زنان را بهصورت کامل اجباری کرد.[۵] پس از سقوط طالبان در ۲۰۰۱م تحولی چشمگیر در عرصهٔ پوشش به وجود آمد. با استقرار دولت جمهوری اسلامی افغانستان، تنوع لباسهای سنتی و مدرن گسترش پیدا کرد؛ در کنار رواج لباسهای مدرن، انواع لباسهای افغانی از جمله طرحهای ساده، محفلی و چرمدوزی شده، نشاندهندهٔ احیای هویت فرهنگی مردم بود.
اما با بازگشت دوربارهٔ طالبان، این فضای نسبتاً باز دوباره جای خود را به سختگیریهای شدید داد. این گروه با اعمال محدودیتهای شدید، پوشش را به ابزاری برای کنترل اجتماعی تبدیل کردهاند.[۶]
مبنای دینی پوشش در افغانستان
پوشش در افغانستان بهعنوان یکی از ارکان مهم فرهنگ دینی و اجتماعی شناخته میشود. در آموزههای اسلامی، پوشش برای مردان و زنان هر دو مورد تأکید قرار گرفته است. فقه اسلامی، اعم از شیعه و اهلسنت، در مورد حدود پوشش زنان اتفاق نظر دارد و پوشاندن تمام بدن به جز صورت و دو کف دست تا مچ را واجب میداند. این اصل در جامعهٔ افغانستان، به ویژه در مورد زنان، از جایگاه ویژهای برخوردار است و ریشه در باورها و سنتهای دینی مردم این سرزمین دارد.
با این حال، پوشش در افغانستان همواره تحت تأثیر دو جریان متضاد قرار داشته است: از یکسو، گرایشهای افراطی که با تحمیل پوششهای خاص مانند برقع، سعی در محدودکردن زنان داشتهاند و از سوی دیگر، گرایشهای مدرن که با ورود لباسهای وارداتی کوتاه و بدننما، به چالش کشیدن هنجارهای دینی و فرهنگی را دنبال میکنند. کارشناسان امور دینی معتقدند که هیچیک از این دو رویکرد به تنهایی نمیتواند نمایندهٔ کامل حجاب اسلامی و فرهنگ افغانستان باشد. برقع، اگرچه در برخی مناطق بهعنوان بخشی از سنت پوشش زنان شناخته میشود، اما تنها شکل ممکن حجاب نیست و تحمیل آن به تمام زنان، نادیدهگرفتن تنوع فرهنگی و دینی در جامعه است. در مقابل، مدلهای لباس غربی که اغلب با معیارهای پوشش اسلامی سازگاری ندارند، نیز نمیتوانند جایگزین مناسبی برای پوشش سنتی و دینی مردم افغانستان باشند.[۷]
بهدلیل حاکمیت سبک زندگی اسلامی، لباس سنتی زنان افغانستان بهطور معمول شامل پیراهن بلند (تا زانو)، شلوار گشاد و برقع یا چادر است. در مناطق مختلف، زنان از کلاههای زنانه مخصوص به خود استفاده میکنند. حجاب زنان در افغانستان ریشه در اعتقادات دینی و هنجارهای اجتماعی دارد، هرچند میزان پوشش در مناطق روستایی و شهری ممکن است متفاوت باشد.[۸]
نقش پوشاک سنتی در قشربندی اجتماعی
عالمان دین
پوشش علمای دین در افغانستان بازتابی از اصالت فرهنگی و هویت مذهبی جامعه است که تلفیقی از عناصر سنتی و دینی را در خود جای داده است. این پوشش شامل لباسهای بلند و گشاد است که بر پایه اصول شرعی و منطبق با فرهنگ محلی طراحی شده است.
علمای دین از پیراهنهای بلند و بدون یقه با آستینهای گشاد استفاده میکنند که به رنگهای سفید، خاکستری یا تیره دوخته میشود. بر روی این پیراهن، عبایی بلند یا چپن میپوشند که نشاندهندهٔ وقار و شخصیت اجتماعی آنها است. این عباها اغلب از پارچههای سنگین و باکیفیت مانند پشم یا کتان تهیه میشوند و در برخی موارد با حاشیههای ساده تزئین شدهاند.
سرپوش علمای دین نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. دستارهای سفید (بیشتر در میان روحانیت شیعه) یا مشکی (بیشتر در میان عالمان دین اهل سنت) به شیوهای خاص پیچیده میشوند. در برخی مناطق، کلاههای نمدی یا عرقچینهای ساده نیز بهعنوان تکمیلکننده پوشش مورد استفاده قرار میگیرد. این سرپوشها علاوهبر کارکرد ظاهری، بیانگر تعلق خاطر به سنتهای دینی و فرهنگی است.
پاپوش علمای دین نیز شامل کفشهای ساده و بدون تزئینات است که بیشتر بر پایه راحتی و کارایی انتخاب میشوند. استفاده از کفشهای چرمی با طراحی سنتی یا صندلهای ساده در میان آنها رواج دارد. این سادگی در پاپوش، نشاندهنده روحیه قناعت و بیآلایشی است که در میان علمای دین از جایگاه ویژهای برخوردار است.[۹]
اشراف و خوانین
پوشش خوانین و اشراف افغانستان تجلیگاه شکوه و منزلت اجتماعی آنها بود، با قبای بلند از پارچههای گرانقیمت و گاهی ابریشمی و مخملین که با نخهای طلایی زردوزی میشد، شلوارهای گشاد از پارچههای نفیس، دستارهای ابریهشمی با پیچوتابهای خاص و گاه مزین به جواهرات و کلاههای پوست قرهقول که همگی از هنر استادکاران محلی و پارچههای وارداتی هند و ایران بهره میبرد. بارچهٔ برک هزارگی یکی از مواد اصلی لباسهاس سنتی خوانین بود. این طبقه اجتماعی با شالهای کشمیری گرانقیمت، کفشهای چرمی ظریف، حمایلهای سینهای مزین به مهرههای قیمتی، و خنجرهای دستهنقره با غلافهای منبتکاری شده، همواره در مراسم رسمی و گردهماییهای سیاسی نماد بارز ثروت، قدرت و تمایز از عامه مردم بودند.[۱۰]
قلندران
قشری از مردم در گذشه بهنام قلند وجود داشت که امروز تعدادشان کم شده است. قلندران با پوششی حداقلی و گاه نزدیک به برهنگی، تجسم رهایی از تعلقات مادی بود. تنپوش آنان عموماً محدود به لنگ یا پارچهای ساده بر کمر است، گاه با خرقهای وصلهدار که بیشتر نشانهای نمادین است تا پوشش واقعی. موهای ژولیده و ریشهای بلند، همراه با بدنهای آغشته به خاکستر، کاملکننده این تصویر است که عمداً هرچه کمتر از حد ضرورت میپوشند تا وابستگیشان را به مادیات نفی کنند. حتی در سرمای سخت نیز بر همین شیوه پایدار میمانند، چرا که این برهنگی اختیاری، بخشی از مرام زهدورزانه و بیاعتناییِ آنان به امور دنیوی است.[۱۱]
ویژگیهای پوشش سنتی افغانستان
زیبایی و هنرنمایی در پوشش
پوشش سنتی افغانستان همواره با زیبایی و ظرافت همراه بوده است. استفاده از رنگهای سرخ و ارغوانی در لباس زنان، تزئینات چرمی و خزدار در بالاپوش مردان، و نقوش معماریگونه روی پارچهها، نشاندهنده ذوق هنری و توجه به زیباییشناسی در لباس بوده است. زنان با زیورآلات زرین، سرمه و روغنهای معطر بر جذابیت پوشش خود میافزودند، در حالی که مردان با کلاههای نمدی و کمربندهای ظریف، لباس خود را آراسته میکردند. این ترکیب هنرمندانه، پوشش سنتی را به نمادی از هویت فرهنگی تبدیل کرده است.
حجاب و عفاف به عنوان ارزش دینی اجتماعی
حجاب در پوشش سنتی افغانستان جایگاهی ویژه داشته و با عفاف پیوند خورده است. زنان تا دوره امیر عبدالرحمن خان از چادرهای بزرگ کتانی استفاده میکردند که همزمان هم حریمی برای آنان ایجاد میکرد و هم امکان فعالیت در جامعه را فراهم میساخت. حتی پس از رواج چادری (چهلدری)، پوشش زنان همواره کامل و محفوظ باقی ماند. در عین حال، مردان نیز با پوششهای گشاد و متناسب، حرمت و وقار خود را حفظ میکردند. این نگاه متوازن به حجاب، نشاندهندهٔ تعادل میان حضور اجتماعی و حریم شخصی بوده است.
آراستگی و مدیریت بدن در پوشش
پوشش سنتی افغانستان علاوه بر زیبایی و حجاب، بر آراستگی و مدیریت بدن نیز تأکید داشته است. شلوارهای گشاد و پرچین زنان و چپنهای مردانه، نهتنها راحتی را در کار و زندگی روزمره فراهم میکرد، بلکه با فرم و دوخت مناسب، هارمونی اندام را حفظ میکرد. استفاده از پارچههای لطیف و چرمهای نرم، نشاندهندهٔ توجه به رفاه جسمانی بوده است. حتی در اقوام مختلف مانند نورستانیها که زنان کارهای سخت مردانه را انجام میدادند، پوشش جوراب و چپن به گونهای طراحی شده بود که هم محافظت کند و هم مانع حرکت نشود. این نگاه کاربردی، پوشش را به ابزاری برای مدیریت کارآمد بدن تبدیل کرده بود.[۱۲]
انواع پوشاک سنتی
الف) سرپوش
در فرهنگ پوششی افغانستان، سرپوش بهعنوان یکی از شاخصترین عناصر هویتی جایگاه ویژهای دارد. مهمترین سرپوشهای سنتی افغانستان در ذیل معرفی شده است:
۱. سرپوشها در افغانستان از تنوع قابل توجهی برخوردارند و هر قوم سبک خاص خود را دارد. از کلاههای نمدی گرد در شمال شرق (معروف به پکول) تا کلاههای قرهقل که از پوست بره ساخته میشوند، همگی بیانگر هویت قومی استفادهکنندگان هستند. دستار یا «لونگی» که در میان فارسیزبانان به «لنگوته» و در میان پشتونها به «پتکی» معروف است، با طول ۳ تا ۶ متر به شیوههای مختلف پیچیده میشود.[۱۳]
- در میان فارسیزبانان، دستار یا لُنگی موسوم به «لنگوته» - واژهای با ریشهٔ هندی - و در میان پشتوزبانان معروف به «پټکی» یا «پګړی» متداول است که طول آن بسته به شیوه پیچیدن از سه تا شش متر متغیر است. این نوع پوشش سر در مناطق قبایلی و روستایی علاوهبر کارکرد ظاهری، نشانهای از بلوغ اجتماعی نوجوانان محسوب میشود. در زیر این دستار، بهطور معمول کلاهی با نقوش و طرحهای تزئینی متنوع به کار میرود که بر زیبایی و اصالت این پوشش میافزاید.
- در میان اقوام تاجیک و اُزبک، کلاهی استوانهای شکل با دوختهای ابریشمی مرسوم است که نشانگر ظرافت و دقت در صنعت دستی این مناطق میباشد. هزارهها از کلاه عرقچینهایی استفاده میکنند که از پارچههای چیت یا نمد ساخته شده و سادگی و کارایی آن نشان از زندگی روستایی و سختکوشی این قوم دارد. در جوامع ترکمننشین، کلاه پوستی موسوم به «تیلپک» که از پوست گوسفند تهیه میشود، هم در فصل سرما کاربرد داشته و هم نمادی از هویت قومی آنان محسوب میشود.
- اقوام قرقیز با کلاههای لحافدوزی شده گرد از جنس پوستین، و نورستانیها با کلاه پشمی مسطح با لبههای خمیده معروف به «پکول»، سبک خاصی از پوشش سر را ارائه میدهند که با شرایط آب و هوایی و شیوه زندگی آنان سازگاری کامل دارد. در قندهار، کلاههای استوانهای یخکدوزی شده و همچنین کلاههایی با رنگدانههای شیشهای براق، نشان از ذوق هنری و ظرافتطلبی صنعتگران این منطقه دارد. پشتونهای شرقی شینواری با کلاه مخروطی موسوم به «دروزو خولی» که از کاه گندم ساخته میشود، و همچنین ساکنان مناطق کوهستانی شمال شرق با کلاههای نمدی گرد، نمونههای دیگری از تنوع پوشش سر در افغانستان را به نمایش میگذارند.
۵. بلوچها با بهکارگیری قطعات شیشه در تزئین کلاههای خود، جلوهای خاص به این بخش از پوشش سنتی میبخشند. کلاه قرهقولی که در گذشته از پوست قرهقول ساخته میشد و در اوایل قرن بیستم در میان قشر تحصیلکرده افغان رواج داشت، امروزه بهعنوان نمادی از یک دوره تاریخی خاص در موزههای پوشاک قابل مشاهده است.[۱۴]
این تنوع گسترده در انواع سرپوشهای سنتی، نه تنها بیانگر غنای فرهنگی اقوام مختلف افغانستان است، بلکه نشاندهندهٔ تأثیر عوامل جغرافیایی، اجتماعی و تاریخی در شکلگیری این عنصر مهم از پوشش سنتی میباشد.[۱۵]
ب) تنپوش
پوشاک اصلی و سنتی مردان، زنان و کودکان در فرهنگ افغانستان شامل پیراهنی گشاد با آستینهای بلند از جنس پنبه سبک است که بر روی شلواری فراخ به نام «تنبان» یا «اِزار» پوشیده میشود. این شلوار با بندی موسوم به «اِزاربند» جمع و محکم میشود. پیراهن مردانه که در برخی مناطق «کورتی» نیز خوانده میشود، بهصورت بییقه طراحی شده و با دکمهای در یک سمت شانه بسته میشود. طول این پیراهن بسته به مناطق مختلف کشور از حد زانو تا میانه ساق پا و حتی پایینتر متغیر است.[۱۶]
جلیقه که با تلفظ محلی «واسکَت» (مشتق از واژه انگلیسی Waistcoat) شناخته میشود، از اقلام پوشاکی محبوب در سراسر کشور محسوب میشود. این قطعه لباس بهطور معمول از مخمل سیاه و قرمز دوخته شده و در مناطق قندهار و میان عشایر پشتون با نوارهای طلایی آراسته میشود که در این مناطق به آن «سَدری» میگویند.
یکی از عناصر شاخص پوشش مردان، «پتو» یی است که بهصورت سنتی بر دوش میاندازند. این پتو که بهطور معمول ابعادی حدود یک متر در دو متر دارد، کاربردهای متنوعی از محافظت در برابر سرما تا استفاده بهعنوان زیرانداز در موقع نماز خواندن دارد.[۱۷]
پوشش مردم نورستان در میان سایر مناطق افغانستان از ویژگیهای منحصربهفردی برخوردار است. مردان نورستانی شلوارهای پشمی سفیدرنگی تا زیر زانو میپوشند. این شلوار بر روی پاتاو (نوعی پاپوش سیاهرنگ شبیه به پوتینهای نظامی) پوشیده میشود. این پاپوش همراه با جورابهای پشمی مزین به نقوش سنتی مناطق هزارهنشین، از نمونههای بارز پوشش پای سنتی در افغانستان بهشمار میرود. کمربندهای نقرهکوب مخصوص حمل خنجر (کاتره) نیز از مختصات پوشش مردان نورستانی است.
زنان نورستانی نیز از ساقپوشهایی خاص زیر دامنهای بلند و گشاد خود استفاده میکنند. این جامههای بلند که با کمربندهای بافتهشده محکم میشوند، در ناحیهٔ پشت شانهها و امتداد آستینها با ترکیبی از رودوزیها و تکهدوزیهای قرمز و سیاه تزیین میگردند. این شیوهٔ خاص از تزیینات پوشاک که با مهارت خاصی انجام میپذیرد، تنها در منطقه نورستان یافت شده و در دیگر نقاط افغانستان نمونه مشابهی ندارد.[۱۸]
ج) پاپوش
در میان تنوع پوشاک سنتی افغانستان، پاپوش جایگاه ویژهای دارد و در سراسر کشور، کفشهای پلاستیکی با رنگآمیزی و طرحهای متنوع به وفور یافت میشود که نشان از پذیرش فناوریهای جدید در عین حفظ سنتها دارد.
در بسیاری از مناطق، بهویژه در محیطهای روستایی و کوهستانی، نوعی دمپایی محکم چرمی به نام «چَپلی» رواج دارد که نمونهٔ بارز تلفیق استحکام و سادگی است. این دمپاییها که بیشتر با استفاده از لاستیک تایرهای مستعمل برای کفسازی تقویت میشوند، گواهی بر خلاقیت و صرفهجویی مردمان این دیار است.
در منطقه پکتیا، صنعتگران محلی با بهرهگیری از مواد طبیعی، دمپاییهای حصیری به نام «چَپلی مزاری» میسازند که نشانگر هماهنگی کامل با محیط زیست و شرایط آبوهوایی منطقه است. نورستانیها نیز با پاپوش مخصوص به خود به نام «واکو» که از چرم باکیفیت ساخته میشود، هویت فرهنگی خود را حفظ کردهاند.
در میان جوامع ترکتبار شمال افغانستان، چکمههای چرمی زانوبلند با کفهای سخت (چَموس) یا نرم (ماسی) رواج دارد که هم برای کار روزمره و هم برای مراسم خاص مورد استفاده قرار میگیرد.
محققان این تنوع در پاپوشهای سنتی را بیانگر تفاوتهای جغرافیایی و اقلیمی مناطق مختلف افغانستان و نشاندهندهٔ غنای فرهنگی و توانایی مردمان این سرزمین در خلق آثار کاربردی و زیبا با استفاده از مواد اولیه بومی میدانند.[۱۹]
تنوع پوشش سنتی اقوام افغانستان
افغانستان به عنوان سرزمینی با تنوع قومی و فرهنگی غنی، دارای طیف وسیعی از پوششهای سنتی است که هر یک بیانگر هویت و ارزشهای خاص هر گروه قومی میباشد. در این میان، اقوام مختلف با حفظ پایبندی به سنتهای خود، پوشش بومی را نه تنها بهعنوان یک الزام فرهنگی، بلکه بهمثابه نمادی از اصالت و تعلقات قومی خود حفظ کردهاند. پژوهشگران این تنوع پوششی را بیانگر غنای فرهنگی افغانستان و نشاندهندهٔ تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در این جامعه نیز میدانند.[۲۰]
۱. پوشش قوم پشتون
پشتونها بهعنوان یکی از اقوام بزرگ و تأثیرگذاری افغانستان، در حفظ و ترویج پوشش سنتی خود اهتمام ویژهای دارند. مردان پشتون بهطور عمده از ترکیبی از لباسهای سنتی شامل لُنگی/لونگی، پیراهنهای بلند و گشاد موسوم به «کمیز»، تنبانهای فراخ و گشاد، پتوهای پشمی دستباف و چپلی (نوعی کفش چرمی سنتی) استفاده میکنند. زنان پشتون نیز با پوشش خاص خود شناخته میشوند که شامل تنبانهای گشاد و پرچین، پیراهنهای رنگارنگ و گلدوزی شده، چادرهای محلی و پیزار (کفش و پاپوش مخصوص) است. این سبک پوشش در میان پشتونهای مناطق روستایی و سنتی بهشدت حفظ شده و مایه مباهات آنان است، اگرچه پشتونهای ساکن شهرهای بزرگ و شاغلان در نهادهای دولتی ممکن است در موقعیتهای رسمی از این الگو فاصله بگیرند.[۲۱]
۲. پوشش سنتی قوم تاجیک
پوشش سنتی تاجیکها از دیرباز با سادگی مردانه و ظرافت زنانه شناخته میشود. مردان این قوم در گذشته پیراهنهای ساده و گشاد به تن میکردند که با تنبانهای فراخ و چیندار تکمیل میشد. این تنبانهای بزرگ که به آنها «شلوار تاجیکی» نیز گفته میشود، از پارچههای نخی و گاه ابریشمی دوخته میشد و با آستینک (نوعی جلیقه) و لَنگی بر روی شانه، ترکیبی از وقار و راحتی را ارائه میداد.
زنان تاجیک با سلیقهای ظریف، لباسهایی رنگین و گلدوزیشده میپوشیدند. پیراهنهای بلند با یقههای تزئینشده، شلوارهای گشاد و گاهی پیشبندهای زینتی بخشی از پوشش سنتی آنان بود. رنگهای شاد و نقوش گلدار، به ویژه در مراسم عروسی و جشنها، زیبایی خاصی به این لباسها میبخشید.
امروزه اگرچه این پوشش در زندگی روزمره کمرنگتر شده، اما در مراسم سنتی و فرهنگی، هنوز لباسهای محلی محبوبیت ویژه دارد.[۲۲]
۳. پوشش قوم هزاره
هزارهها بهعنوان یکی از اقوام مهم افغانستان، دارای پوشش متمایزی است که در مناطق مرکزی کشور بیشتر به چشم میخورد. مردان هزاره در گذشته بهطور عمده از برک (نوعی پارچه پشمی دستباف ضخیم) و کلاههای سنتی موسوم به «ارخچی» استفاده میکردند. امروزه پوششهای سنتی هزاره رونق سابق خود را ازدست داده است.
زنان هزاره نیز از تنبانهای گشاد، چادرهای محلی، پیزار و پیراهنهای سنتی با طرحهای مخصوص استفاده میکنند. با این حال، این الگوی پوششی بهطور عمده در مناطق مرکزی هزاره نشین مانند دایکندی، بامیان و بخشهایی از غزنی رواج دارد و هزارههای ساکن در شمال کشور ممکن است با برخی از این البسه آشنایی نداشته باشند.[۲۳]
۴. پوشش اقوام ترکتبار (ازبک و ترکمن)
اقوام ترکتبار افغانستان شامل ازبکها و ترکمنها دارای پوشش سنتی خاص خود هستند که در مناطق شمالی کشور بیشتر دیده میشود. مردان این اقوام از ترکیبی از پیراهنهای سنتی، چپن قاتمه (نوعی بالاپوش بلند و گشاد)، تنبان گوبچه (شلوار سنتی گشاد)، موزه (کفش چرمی دستدوز) و مسی (کلاه سنتی پوستی) استفاده میکنند. زنان ترکتبار نیز از چادرهای محلی و لباسهای رنگارنگ با طرحهای خاص بهره میبرند. در سالهای اخیر تغییراتی در پوشش جوانان این اقوام مشاهده میشود؛ بهطوری که استفاده از مسی کاهش یافته و جای خود را به جیلک (نوعی جلیقه سنتی) و چپن داده است.
این تنوع پوششی نه تنها بیانگر غنای فرهنگی افغانستان بوده بلکه نشاندهندهٔ تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در سبک زندگی اقوام مختلف این سرزمین است. هر یک از این پوششها علاوهبر کارکردهای اجتماعی و فرهنگی، بیانگر تاریخ، ارزشها و جهانبینی خاص هر قوم بوده که در طول قرنها شکل گرفته و تکامل یافته است.[۲۴]
پوشاک مناسبتهای خاص
در جشنها و عروسیها، زنان افغانستان بهطور معمول لباسهای سنتی رنگین از پارچههای ابریشمی و مخمل با زردوزیهای ظریف میپوشند که با زیورآلات مختلف نقرهای و سنگهای قیمتی تزیین میشود. مردان نیز در مراسم رسمی جبههای زردوزیشده با دستارهای سفید یا رنگی بر تن میکنند. در مقابل، در مراسم عزاداری بهویژه در مراسم تدفین یا بزرگداشت بستگان و همچنین در ماه محرم، رنگ سیاه غالب است؛ زنان چادرهای سیاه ساده بر سر میاندازند و مردان لباسهای تیره بدون تزیینات میپوشند.
در مراسم مذهبی مانند عید قربان نیز پوشیدن لباسهای سنتی رایج است. بهویژه برای افراد مسن پوشش سفید نماد پاکی و تقوا بوده و بسیاری لباس نو به تن میکنند پوشش نوروزی نیز بهطور معمول شامل لباسهای نو با رنگهای شاد مانند سبز و صورتی است که نشانهای از آغاز بهار و تجدید حیات محسوب میشود. در مناطق روستایی، این تفاوتهای پوششی در مناسبتها پررنگتر از مناطق شهری است.[۲۵]
پوشاکهای مهم سنتی و نمادین
الف) چپن
چپن که در افغانستان به خِرقه،[۲۶] بالاپوش[۲۷] و جِیلَک[۲۸] نیز معروف است، به لباس بلندی گفته میشود که مانند ردا و عبا، روی لباسهای دیگر، بر شانه میاندازند و آستین بلند آن را نمیپوشند.[۲۹] جنس این لباس، بیشتر از پنبه و پارچههای مختلف است.[۳۰]
تاریخچه
شواهد نشان میدهد که چپن، از دوران کوشانیها در افغانستان رایج بوده است.[۳۱] در دوران پارتها این لباس بسیار گشاد بوده و با دکمهای در وسط به هم وصل و با کمربندی در ناحیهٔ کمر بسته میشده است.[۳۲] تصاویر و سکههای کوشانی نشان میدهد که مردان آن زمان همه چپن و پیراهنی میپوشیدهاند که تا سر زانو میرسیده است.[۳۳] به باور بعضی از مردم، چپن که در گذشته بهنام خرقه خوانده میشده، بیشتر لباس پیامبران و رهبران قومی و مورد احترام مردم بوده است.[۳۴]
گسترهٔ جغرافیایی
پوشیدن چپن در سراسر افغانستان مرسوم است؛ اما در مناطق شمال افغانستان بیشتر رواج دارد و میراث فرهنگی و هویت اجتماعی آنها، بهخصوص، قوم ازبک محسوب میشود.[۳۵]
انواع
چپن انواع مختلفی داشته و برای هر فصلی از سال، چپن متناسب با آبوهوای آن فصل تولید میشود.
طرح و رنگ
چپن در طرح و رنگهای مختلفی ساخته میشود که دو نوع ساده و پنبهای آن معروف هستند.
نقش زنان
این لباس، بهطور عموم، از صنایع دستی زنان افغانستان بهشمار میرود.
اهمیت اجتماعی
چپن، مورد احترام مردم افغانستان بوده و امروزه بهعنوان لباس ملی خوانده میشود. در قدیم این لباس، مخصوص بزرگان، ریشسفیدان و افراد محترم بود که بهنوعی جایگاه اجتماعی آنها را نشان میداد؛ اما در حال حاضر، برخی از جوانان نیز در محافل رسمی آن را میپوشند.
هدیهٔ ملی
بهدلیل جایگاه ارزشمند چپن در فرهنگ مردم افغانستان، این لباس بهعنوان هدیهٔ ملی محسوب میشود که در جشنها و مناسبتهای مختلف، به مقامات دولتی، شخصیتها و افراد مهم داخلی و مهمانهای خارجی هدیه میدهند.
تجارت
تجارت چپن در دوران نظام جمهوری، بیش از پیش رونق پیدا کرد که علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای ایران، ترکیه و آلمان نیز صادر میشد.[۳۶]
شهرت جهانی
چپن افغانستان، توسط حامد کرزی، رئیسجمهور پیشین افغانستان، به شهرتی جهانی رسید. او در طول ۱۳ سال ریاست جمهوری خود، در محافل رسمی داخلی و خارجی، همواره با این لباس ویژهٔ افغانستانی ظاهر میشد. چپن سبز کرزی، الهامبخش طراحان لباس در داخل و خارج افغانستان قرار گرفت.[۳۷]
موزهٔ بریتانیا
موزهٔ بریتانیا که نمادهای معروف ملتها و نشان هویتهای فرهنگی جهان را نگهداری میکند، چپن حامد کرزی، رئیسجمهور پیشین افغانستان را نیز بهعنوان میراث فرهنگی افغانستان، در میان نماد سایر کشورها، جای داده است.[۳۸]
وضعیت امروزی
جایگاه اجتماعی چپن در میان مردم تغییر نکرده است، اما بهدلیل فقر، بیکاری و افزایش واردات لباسهای ارزان قیمت خارجی، تجارت این صنعت دستی زنان، رونق سابق را ندارد.[۳۹]
ب) کلاه اَرَخچِی (عرقچین)
کلاه ارخچی از سرپوش مردم هزاره محسوب میشود. ارخچی، گویش هزارگی عرقچین است که بهنامهای عرقچی، ارقچی[۴۰] و ارقچین[۴۱] نیز خوانده میشود. عرقچین، در لغت بهمعنای جذبکنندهٔ عرق است[۴۲] و در اصطلاح نیز کلاهی سنتی است که در گروه پوشاک قرار میگیرد و بهصورت معمول، از جنس نخ یا ابریشم بافته میشود.[۴۳]
تاریخچه
سابقهٔ استفاده از عرقچین بهصورت کلی، به هزارهٔ چهارم پیش از میلاد مسیح بر میگردد و بعد از آن، در میان اقوام مختلف در کشورهای زیادی رواج بوده است.[۴۴] در میان هزارهها نیز دوختودوز و استفاده از کلاه ارخچی، مانند دیگر صنایع دستی هزاره، ریشه در تاریخ کهن این مردم دارد و بازگوکنندهٔ فضای فرهنگی، آدابورسوم و بخشی از ملزومات زندگی روزمرهٔ آنها است. همچنین، این هنر دستی علاقه، ذوق هنری، شیوهٔ گذراندن اوقات فراغت و امکانات اقتصادی این مردم را نشان میدهد.[۴۵]
ویژگی
کلاه عرقچین، تنوع، طرح و رنگ زیادی دارد و توسط مردم غیر هزاره نیز تولید و استفاده میشود[۴۶] اما ارخچی هزارگی ویژگیهای دارد که آن را از انواع دیگر متمایز میکند؛ این کلاه، به رنگ سفید و از صنایع دستی زنان هزاره است و جنس آن نیز از نخ نایلونی سفید است که بر پارچهٔ سفیدی بهنام «تَفتَه»، با نقشونگارهای بسیار ظریف و زیبا دوخته میشود.[۴۷]
نوع
ارخچی، از نوع هنر دستی «سوزن دوزی» است که زنان و دختران جوان و نوجوان، بهمدت یک تا دو ماه میدوزند.[۴۸]
جغرافیای کاربرد
پوشیدن کلاه ارخچی، بیشتر در ولایت (استان) غزنی، بهخصوص در اُلسوالیهای (شهرستان) مالستان و جاغوری رایج است.[۴۹]
مردانه و زنانه
ارخچی بیشتر کلاه مردانه است[۵۰] اما در بعض از مناطق هزارهنشین، به نوعی از کلاه زنانه نیز ارخچی گفته میشود که زنان با نخی بهنام «زَرتار» میدوزند و زیر شال یا چادر میپوشند. این کلاه، بهشکل استوانه و بسیار زمخت است.[۵۱]
کارکرد
کارکرد اصلی ارخچی، پوشاندن سر و جذب عرق است؛ اما کاربرد زیباییشناختی و تزیینی نیز دارد.[۵۲]
ارخچی در ادبیات عامیانه
واژهٔ ارخچی گاهی وارد ادبیات عامیانه شده و در دوبیتیهای هزارگی بازتاب پیدا میکند؛ برای مثال:[۵۳]
الگو:آغاز نستعلیق
الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر
د) کلاه قرهقلی
در افغانستان، اولینبار مردم اُزبَک و ترکمن شمال افغانستان، برای گرم نگهداشتن سر خود، از پوست قرهقل، کلاه ساختند و بهتدریج در تمام افغانستان رواج پیدا کرد.[۵۴] بعد از آن، بهعنوان یک کلاه شاهانه و شیک برای افراد ثروتمند وخانوادههای بزرگ، افراد متشخص و مأموران دولتی افغانستان مورد استفاده قرار گرفت و در سدههای ۱۸ تا ۲۰م، بهجای لُنگِی (عمامه) در میان کارمندان دولتی، مرسوم شد. امیر حبیبالله، نادرخان و ظاهرخان از شاهان افغانستان و داودخان، اولین رئیسجمهور افغانستان نیز از این کلاه استفاده میکردند.[۵۵] در دوران اول حکومت طالبان استفاده از آن ممنوع شد. بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری در افغانستان، حامد کرزی، رئیسجمهور سابق افغانستان، در سفرها و محافل رسمی، کلاه قرهقل میپوشید که سبب شهرت جهانی این کلاه شد.[۵۶] در حال حاضر مردم عوام نیز از آن استفاده میکنند، اما بهدلیل ورود کالای خارجی و تغییر سبکزندگی و پوشش مردم، استفاده از این کلاه کم شد؛ با این وجود این کلاه، هنوز، در داخل و خارج افغانستان طرفداران خاص خود را دارد.[۵۷]
مواد اولیه
کلاه قرهقل، از پوست برهٔ تازه متولدشدهٔ گوسفند قرهقل ساخته میشود. موهای این بره، در ماه چهارم آبستنی، درخشندگی و پیچوتاب ویژهای پیدا میکند. این حالت تا چهار هفته پس از تولد نیز ادامه داشته و بعد از آن به تدریج از بین میرود؛ بههمین دلیل، برهٔ قرهقل را در چهار هفتهٔ بعد از تولد میکشند.[۵۸]
مراحل ساخت
- برهٔ تازه متولدشده را میکشند و پوست آن را جدا میکنند؛
- پوست بره را بهمدت یک روز نمک میزنند تا پشم بره خوب بخوابد؛
- روز بعد پوست بره را در معرض آفتاب قرار میدهند تا خوب خشک شود؛
- بعد از خشکشدن، پوست بره را بهمدت ۱۸ تا ۲۰ روز، نمک و آبجو میزنند و در میان پوست گاو قرار میدهند تا نرم شود؛
- پس از بیرون آوردن پوست بره از میان پوست گاو، نوبت به تراشکاری، شستن و خشککردن پوست میرسد؛
- در مرحلهٔ ششم، پوست را بهوسیلهٔ چوب میتکانند و قسمتهای نازک آن را با قیچی میبرند؛
- در نهایت، کلاه قرهقل، صورتبندی و ساخته میشود.[۵۹]
شهرت و اعتبار
این کلاه، از مشهورترین صنایع دستی افغانستان[۶۰] و به کلاه افغانستانی نیز معروف است. کلاه قرهقل، در یک دورهٔ زمانی، نماد تشخص و احترام اجتماعی در این کشور بوده است.[۶۱]
وضعیت امروز
در حال حاضر، پرورش گوسفند قرهقل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، بهدلیل فقر، نبود زمینههای پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.[۶۲]
د) بَرَک
برک، لباس یا پارچهٔ دستباف از جنس پشم شتر و گوسفند یا کُرک بز است.[۶۳] برک هزارگی نیز نوعی پارچهٔ نرم، چسبان و ضخیم از جنس پشم است که زنان هزاره با دست میبافند.[۶۴] در بعضی از مناطق هزارهنشین، به برک، شال نیز گفته میشود. برکبافی هزارگی، از صنایع دستی مردم هزاره و گونهای از پارچهبافی سنتی است که با دار چوبی (داربست چوبی برکبافی)، محصول برک را تولید میکند.[۶۵]
تاریخچه
برک، میراث ماندگار و هنر زنان هزاره است که از قدیم در میان این مردم رواج داشته و داری اعتبار جهانی بوده است.[۶۶] در گذشته، هنر برکبافی برای دختران هزاره اعتبار و منزلت اجتماعی خلق میکرد و به دختران که مهارت برکبافی را بلد بودند، «تانِستَهباف» نیز گفته میشد و این دختران خواستگار بیشتری داشتند[۶۷] که در ادبیات عامیانه نیز بازتاب پیدا کرده است:[۶۸]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقصنعت برکبافی، تا حدود ۳۰ سال پیش، بخش عمدهٔ لباس مردم هزاره را تأمین میکرد اما در حال حاضر، از رونق افتاده است و فقط در بعضی مناطق هزارهنشین رواج دارد.[۶۹] بحرانهای سیاسی، جنگ، مهاجرت، ضعف اقتصاد روستایی، خشکسالی، انقراض نسل گوسفندان هزارگی، واردات پارچههای صنعتی و عدم حمایت دولت از صنایع دستی، این صنعت دیرینهٔ زنان هزاره را در معرض نابودی قرار داده است.[۷۰]
مواد اولیهٔ برک
مادهٔ اولیهٔ پارچهٔ برک، پشم است که از گُل اولین پشم برههای گوسفندان مخصوص هزارگی که رنگ و لطافت خاص دارد، چیده میشود.[۷۱]
مراحل تولید برک
- چیدن پشم از برهٔ گوسفند؛
- شانهزدن و آمادهکردن پشم؛
- رنگآمیزی پشم؛
- ریسیدن و تبدیل پشم به نخ برک؛
- بافتن برک از تار و پود نخ پشمی؛
- مالشدادن پارچهٔ برک و آمادهسازی برای استفاده؛
- طراحی و خیاطی.[۷۲]
بافتن برک
بافتن پارچهٔ برک، از مهمترین مراحل صنعت برکبافی است؛ بعد از طی مراحل اولیه، پشم گوسفند را میریسند و به نخ مرغوب تبدیل میکنند. سپس، «پود» برک را روی دستگاه چوبی (داربست افقی و روی زمین) میتنند و دستگاه را آمادهٔ برکبافی میکنند. برکباف، در یک سمت دستگاه نشسته و «تار» های رنگارنگ برک را از میان پودِ آن رد میکند، نقش میاندازد و سپس، با شانههای دستساز، روی نخها میکوبد. بعد از اتمام مرحلهٔ بافت، پارچهٔ خام را روی سنگ داغ، با پا میمالند تا مو (کرک) درآورد.[۷۳]
برک و اشتغال زنان
زنان در تمام مراحل صنعت برکبافی از نقشآفرینان و کنشگران فعال بهشمار میروند؛ بهخصوص مرحلهٔ ریسیدن نخ و بافتن برک که توسط زنان ماهر یا دختران جوان زیر نظر یک زن استادکار با کمک دستگاههای سنتی و دستساز، صورت میگیرد.[۷۴]
توصیف برک در ادبیات عامیانه
در دوبیتیهای هزارگی، این هنر دستی، توصیف و با پارچههای خارجی مقایسه شده است. برای مثال:[۷۵]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر
موارد استفاده از برک
محصولات صنعت برکبافی متنوع است و در گذشته، بخش عمدهٔ لباس مردان هزاره را تشکیل داده و عبارت بود از: چپن (عبا)، کُت، پَتلُون (شلوار)، بالاپوش (پالتو)، پتو، دَرِیشِی (کت شلوار)، واسکَت (جلیقه)، کلاه و پَایپِیچ (ساقبند سنتی).[۷۶]
طرحها
برک، در طرحها و نقشونگارهای مختلفی بافته میشود که بهنامهای خنجری، شمشیرباف، چهارخانه و دندان موش خوانده میشود.[۷۷]
رنگها
برک بهطور معمول خودرنگ است و در رنگهای شیرغه (زردگون)، سیاه، سفید، شیری، شکری و خاکستری وجود دارد؛ اما برای مرغوبشدن بیشتر آن، ابتدا پشم را با پوست گردو، ریشهٔ گیاه «ایلهرنگ» (نوعی گیاه بومی) و ساقهٔ گل نسترن، رنگ میکنند و سپس، زنان با تجربه، از پشم رنگشده، نخ میریسند.[۷۸]
دوخت برک
دوختودوز لباس برک، بسیار سخت و پیچیده است و به مهارت خاصی نیاز دارد. در گذشته، خیاط لباس برک، از احترام و اعتبار زیاد اجتماعی در میان مردم برخوردار بود و به آن «خلیفه» میگفتند.[۷۹]
کارکردها
لباس برک هزارگی، بهعنوان لباس گرم زمستانی استفاده شده و در مقابل رطوبت مقاومت دارد. علاوه بر آن، این نوع لباس، در برف و باران زود خیس نمیشود. به باور بعضی از مردم، پوشیدن لباس برک هزارگی، برای درمان دردهای مفاصل و عضلانی، مفید است.[۸۰]
وضعیت کنونی
در گذشته، کیفیت پارچهٔ برک، پایین بود و مرغوبیت نداشت؛ بههمین دلیل، افراد فقیر جامعه از آن لباس میساختند. بهمرور زمان که کیفیت برک بهبود پیدا کرد، میرها، خوانین، ثروتمندان و مقامات دولتی نیز به آن علاقه پیدا کردند.[۸۱] در حال حاضر، با اینکه صنعت برکبافی از رواج افتاده است؛ اما بهدلیل زیبایی و مرغوبیت لباس برک، قیمت آن نیز بیشتر شده و بهمنظور فروش به مقامات بلندرتبهٔ دولتی، ثروتمندان و گردشگران خارجی ساخته میشود.[۸۲]
ه) کلاه پکول
پَکُول، از معروفترین کلاههای مردانه در افغانستان است که از موی شتر، پشم گوسفند و پارچه ساخته و نماد فرهنگی این کشور محسوب میشود. این کلاه، بهنامهای پاکُول، خاپَل، کاپُول و کاپور نیز خوانده میشود.[۸۳]
تاریخچه
خاستگاه اصلی کلاه پکول در افغانستان، ولایت (استان) نورستان این کشور است؛[۸۴] اما برخی معتقدند که ریشهٔ اصلی این کلاه به یونان باستان برمیگردد. مردم قدیم یونان، کلاهی مشابه پکول امروزی بر سر میگذاشتند که به «کاوسیا» مشهور بوده است.[۸۵] بعد از لشکرکشی اسکندر مقدونی به مناطقی از افغانستان امروز و شکست آنها، عدهای از سربازان یونانی با خانوادههای خود در مناطق چترال و نورستان ماندگار شدند و کلاه پکول بهتدریج رایج و بهشکل امروزی آن درآمده است.[۸۶] برخی دیگر نیز بر این باورند که پکول با استفاده از کلاههای رایج در چین و آسیای مرکزی ساخته شده است.[۸۷] استفاده از این کلاه، در اواسط قرن بیستم، بهعنوان جایگزین عمامه، در میان طوایف پشتون شمال شرق و تاجیکهای بدخشان و پنجشیر مرسوم شد. در حال حاضر، پوشیدن کلاه پکول در سراسر افغانستان رایج است اما این کلاه، جزئی از سبک زندگی اقوام پشتون[۸۸] و تاجیک این کشور محسوب میشود.[۸۹]
ویژگیها
کلاه پکول بهصورت عموم از موی شتر،[۹۰] پشم گوسفند[۹۱] و پارچههای خاص[۹۲] ساخته میشود که نرم،[۹۳] گرم و مناسب مناطق سرد و کوهستانی است.[۹۴]
این کلاه به شکل گِرد (دایرهای)[۹۵] بوده و از دو قسمت لبه و سرپوش (تاج) ساخته شده که لبهٔ آن خمیده و سرپوش آن مسطح است.[۹۶] اندازهٔ آن آزاد است اما بهصورت تقریبی، قطر داخلی پکول، ۱۷ سانتیمتر و اندازهٔ خارج آن از پایین به بالا، حدود ۲۵ سانتیمتر است.[۹۷]
از نظر طرح و رنگ، پکول با طرح و رنگهای مختلف قهوهای، سفید، سبز، کرمی،[۹۸] خاکستری و مشکی تولید میشود[۹۹] که در هر منطقه ممکن است یک طرح آن بیشتر استفاده شود.[۱۰۰]
شهرت جهانی
این کلاه، بعد از اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوری و مبارزهٔ مردم افغانستان با آنها و سپس در جریان جنگهای داخلی، شهرت جهانی پیدا کرد.[۱۰۱] امروزه، پکول بهعنوان بخشی از فرهنگ مردم افغانستان شناخته میشود.[۱۰۲]
نماد مبارزهٔ سیاسی
جنبهٔ نمادین این کلاه بعد از جنگ با شوری برجسته و به نماد مبارزات سیاسی بعضی از رهبران افغانستان، از جمله احمدشاه مسعود تبدیل شد.[۱۰۳]
هدیه و سوغاتی
استفاده از کلاه پکول، بهعنوان کالای سوغاتی[۱۰۴] و هدیه نیز مرسوم است.[۱۰۵]
مرکز تولید
تولید پکول در مناطق مختلف افغانستان رایج است؛ اما بهترین و معروفترین پکولها را در ولایت کُنَر میسازند.[۱۰۶] همچنین، پکول در منطقه چَترال و ایالت «خیبر پَختُونخوا» پاکستان تولید و به افغانستان وارد میشود.[۱۰۷]
رشد تولید و رونق بازار
تولید و بازار کلاه پکول در سالهای اخیر، بهدلیل علاقه و استفادهٔ زیاد مردم افغانستان از آن، رشد و رونق زیادی پیدا کرده است.[۱۰۸]
پکول در کشورهای دیگر
استفاده از این کلاه در پاکستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز مرسوم است اما با نام افغانستان شهرت بیشتری دارد.[۱۰۹]
الگوهای آرایش مو و ریش
الگوهای آرایش مو و ریش در افغانستان نیز با پوشش سنتی رابطهٔ ساختاری دارد و تحت تأثیر عوامل فرهنگی و مذهبی است. در حالی که سنت بلند نگهداشتن ریش و کوتاهکردن موی سر هنوز رواج دارد، در سالهای اخیر بهویژه میان جوانان، مدلهای موی کوتاه و ریشهای کوتاهتر محبوبیت یافته است.
در حالحاضر طالبان در سراسر افغانستان محدودیتهای سختگیرانهای بر آرایش و ظاهر مردان اعمال کردهاند که شامل ممنوعیت تراشیدن ریش، آرایش مو به سبک غربی و اجبار به استفاده از مدلهای ساده و کوتاه مو میشود. مأموران این گروه بهصورت منظم آرایشگاهها را تحت نظارت قرار داده و متخلفان را با مجازاتهایی نظیر پلمپ مغازه و جریمه نقدی مواجه میکنند، این در حالی است که دارالافتای مرکزی طالبان نیز تراشیدن ریش را حرام اعلام کرده است. این سیاستها که با هدف کنترل سبک زندگی شهروندان اجرا میشود، منجر به تغییر رفتار عمومی و رویآوردن اکثر مردان به ظاهرهای ساده و سنتی شده است.[۱۱۰]
پانویس
- ↑ نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا.
- ↑ «پوشش و لباس مردم افغانستان در گذر تاریخ»، وبلاگ مرکز مطالعات کشورهای وارث تمدن ایرانی.
- ↑ محقق ارزگانی، قربانعلی، بررسی ریشههای تاریخی تشیع در افغانستان، 1390، ص 228.
- ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، ۱۳۸۰ش، ص۷۲۱.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 317-319.
- ↑ «سختگیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصتها، چالشها و راهکارها، ۱۳۸۹ش، ص 6، 7، 17 و 18.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ الفنستون، افغانان: جای، فرهنگ و نژاد (گزارش سلطنت کابل)، 1388ش، ص۲۱۲.
- ↑ لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۲۳۴.
- ↑ الفنستون، افغانان: جای، فرهنگ و نژاد (گزارش سلطنت کابل)، 1388ش، ص۲۱۵.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۷۱ و ۱۶۲.
- ↑ لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۷۱ و ۱۶۲.
- ↑ نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۲۳۴.
- ↑ نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم ۲.
- ↑ لوئی دوپری، افغانستان، ۲۰۰۷م، ص۲۳۵.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ چپن، وبسایت قاموس کبیر افغانستان.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.
- ↑ مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز.
- ↑ «چپن حامد کرزی به موزیم بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت افغانستان ما.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وبسایت واژهیاب.
- ↑ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو.
- ↑ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومانگ.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ «انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ شهرستانی، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر.
- ↑ حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ صفدری، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای عامیانۀ هزارگی.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ ذوقی، «آشنایی با نژاد گوسفند قرهگل سرخس»، وبلاگ دامداری.
- ↑ ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل» وبلاگ دامداری.
- ↑ «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.
- ↑ «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت.
- ↑ «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ برک، وبسایت واژه یاب.
- ↑ «برک»، وبسایت هزاره کالچر.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «لباس هزاره گی»، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.
- ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، ۱۳۸۰ش، ص۷۲۱.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 317-319.
- ↑ «سختگیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصتها، چالشها و راهکارها، ۱۳۸۹ش، ص 6، 7، 17 و 18.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ چپن، وبسایت قاموس کبیر افغانستان.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.
- ↑ مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز.
- ↑ «چپن حامد کرزی به موزیم بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت افغانستان ما.
- ↑ «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین.
منابع
- «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- «امر به معروف به سبک طالبان؛ از بریدن سر مانکنها تا پوشاندن چهره آنها با پارچه و پلاستیک»، وبسایت یورو نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ فوریه ۲۰۲۳م.
- «انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «بازار گرم پکولهای کنری در افغانستان»، وبسایت سلام وطندار، تاریخ درج مطلب ۱۹ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «برکبافی؛ هنری به بلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۳۹۶ش.
- «برکبافی؛ هنری بهبلندای تاریخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مهر ۱۴۰۰ش.
- «برک»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- «پاکول منحصر به فرد افغانی/ پاکستانی»، وبسایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
- پوپل، کریم، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش.
- «پوشش و لباس مردم افغانستان در گذر تاریخ»، وبلاگ مرکز مطالعات کشورهای وارث تمدن ایرانی، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۴ش.
- «جنس کلاه پکول»، وبسایت خامک شاپ، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۰۴۱ش.
- جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصتها، چالشها و راهکارها، قم، مرکز بینالمللی نشر المصطفی، ۱۳۸۹ش.
- «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش.
- حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلهٔ خامک، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، ذیل واژهٔ عرقچین، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- ذوقی، فرشاد، «آشنایی با نژاد گوسفند قره گل سرخس»، وبلاگ دامداری، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۱ش.
- ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ش.
- ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش.
- راهنمای جامع کلاههای سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش.
- «راهنمای سفر به افغانستان»، وبسایت قارهپیما، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- رحیمی، محمدرضا، «پکول یکی از قدیمیترین کلاههای سنتی افغانستان»، وبسایت مجلهٔ خامک، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- «سختگیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وبسایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «سوغاتیهای افغانستان: بهترینهای افغانستان را در چمدان خود بچین»، وبسایت یومگ، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۹ش.
- شریعتی، حفیظالله، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش.
- شهرستانی، علیاکبر، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م.
- صفدری، محمد، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای عامیانهٔ هزارگی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۶ش.
- «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۴۰۳ش.
- «عبای حامد کرزی به موزهٔ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۴ش.
- علیآبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بینالمللی الهدی، ۱۳۹۵ش.
- فرهنگ، میر محمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران، انتشارات عرفان، جلد اول، ۱۳۸۰ش.
- قاموس کبیر افغانستان، وبسایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش.
- «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش.
- «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان»، وبسایت مجلهٔ خامک، تاریخ بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۱ش.
- کلاههایی که افغانها بر سر میگذارند»، وبسایت برخط نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اسفند ۱۴۰۰ش.
- «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۱ش.
- «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل | صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۰ش.
- «لباس محلی افغانستان»، وبسایت خانه، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- «لباسهای محلی؛ هویت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم۲، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش.
- لوئی دوپری، افغانستان، لندن، آکسفرد، ۲۰۰۷م.
- مجیدی، عبدالطیف، «لباس هزارهگی»، وبسایت مجلهٔ خامک، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- محقق ارزگانی، قربانعلی، بررسی ریشههای تاریخی تشیع در افغانستان، قم، مجمع جهانی شیعهشناسی، ۱۳۹۰، ص ۲۲۸.
- نانسی هاتچ دوپری، «افغانستان: پوشاک (CLOTHING xiii. Clothing in Afghanistan)» وبسایت دانشنامه ایرانیکا، تاریخ بازدید۲۷ تیر ۱۴۰۴ش.
- نجلا مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۶ش.
- «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۶ش.