پیشنویس:حقوق خانوادگی زن مسلمان: تفاوت میان نسخهها
imported>محمدمهدی محمدی لینک داخلی |
imported>شاهرودی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''حقوق خانوادگی زن مسلمان'''}}؛ مجموعه قوانین و مقررات حمایتگر زن در خانواده از منظر اسلام. | |||
حقوق خانوادگی زن در اسلام شامل مجموعهای از حقوق و مسئولیتهای برآمده از آموزههای [[دین]] اسلام است که بهمنظور حمایت از زنان در [[خانواده]] طراحی شدهاند. بهرهگیری از این حقوق به تحکیم بنیان خانواده یاری میرساند. | حقوق خانوادگی زن در اسلام شامل مجموعهای از حقوق و مسئولیتهای برآمده از آموزههای [[دین]] اسلام است که بهمنظور حمایت از زنان در [[خانواده]] طراحی شدهاند. بهرهگیری از این حقوق به تحکیم بنیان خانواده یاری میرساند. | ||
حقوق خانوادگی زن در اسلام، شامل مجموعه حقوقی است که بهمنظور حفظ [[کرامت]] و جایگاه زن در [[خانواده]] وضع شدهاند.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 21.</ref> این حقوق در [[قرآن]]<ref>سورة نساء، آیة 34.</ref> و احادیث، <ref>نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، 1411ق، ج14، ص249.</ref> به تفصیل بیان | == مفهومشناسی حقوق خانوادگی زن مسلمان == | ||
حقوق خانوادگی زن در اسلام، شامل مجموعه حقوقی است که بهمنظور حفظ [[کرامت]] و جایگاه زن در [[خانواده]] وضع شدهاند.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 21.</ref> این حقوق در [[قرآن]]<ref>سورة نساء، آیة 34.</ref> و احادیث،<ref>نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، 1411ق، ج14، ص249.</ref> به تفصیل بیان شده و شامل حقوق مالی<ref>سورة نساء، آیات7 -20.</ref> و غیر مالی<ref>سورة نساء، آیة 19-34</ref>است. هدف از وضع چنین حقوقی، حمایت از زنان در خانواده بوده و به آنان امکان میدهد تا در زندگی فردی و اجتماعی نقش فعالی داشته باشند.<ref>شیرودی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بیتا، ج1، ص113.</ref> | |||
== | == فلسفهٔ حقوق زن == | ||
فلسفهٔ حقوق زن بر مبنای اصول بنیادی برابری، آزادی و عدالت استوار است. این فلسفه فراتر از حقوق فردی و شخصی، به ابعاد اجتماعی نیز میپردازد و بهطور خاص به چالشها و موانع ساختاری و فرهنگی حقوق زن، توجه دارد. در این راستا، حق مالکیت، حق [[تحصیل زن|تحصیل]]، حق [[ازدواج]]، حق تربیت فرزند، حق حضانت، حق [[کرامت]] زن و حق [[عبادت]] از جمله مهمترین حقوقی هستند که باید برای زنان تضمین شود. فلسفهٔ حقوق زن همچنین به نقد نظامهای اجتماعی و فرهنگیای میپردازد که منجر به نابرابریهای جنسی و تبعیض علیه زنان میشوند و برای رسیدن به برابری واقعی نیازمند تغییرات بنیادین در نهادهای اجتماعی و فرهنگی است.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص18، 159، 223، 448.</ref> | |||
== پیشینهٔ حقوق زن == | |||
حقوق زن در همهٔ جوامع به مقتضیات زمان و نوع مناسبات اجتماعی در هر عصر بستگی دارد.<ref>مصفّا، مشارکت سیاسی زنان در ایران، 1375ش، ج1، ص102.</ref> بحث از حقوق زن از نظر تاریخی با افراط و تفریطهایی همراه بوده است. پیش از [[اسلام]]، زنان در بسیاری از جوامع، فاقد شخصیت مستقل و حقوق بودند<ref>بارتله، زن در حقوق ساسانی، 1337ش، ص40.</ref> و در فرهنگهای مختلف به اشکال متفاوتی مورد سرکوب و بیاحترامی قرار میگرفتند. زن در یونان قابل فروش و هبه،<ref>خامنهای، حقوق زن، 1368ش، ص22.</ref> | |||
در روم نماد شیطان،<ref>ربانی خلخانی، زن از دیدگاه اسلام، بیتا، ص23.</ref> در چین همانند برده<ref>دورانت، تاریخ تمدن، بیتا، ج1، ص855.</ref> و در دورهٔ جاهلیت منشأ ذلت و ننگ بود.<ref>سورة نحل، آیة 58.</ref> دین اسلام با نکوهش چنین باورهایی، حقوق زنان را بهعنوان رکن اصلی و ارزشمند خانواده بر محور اصل عدالت و احترام بهرسمیت شناخت.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص114.</ref> امروزه زنان در خانواده و جامعه<ref>مکارم شیرازی، یکصدوهشتاد پرسش و پاسخ، 1386ش، ص262.</ref> در پرتوی آموزهها و قوانین اسلامی از حقوق متعددی برخوردار گشتهاند.<ref>قدیمی، زن مشارکت، توسعه، 1380ش، ص33.</ref> پژوهشهای فقهی و حقوقی در حوزهٔ زن و خانواده، حقوق خانوادگی زن را از دو منظر حقوق مالی و غیرمالی بررسی کردهاند. | |||
== حقوق مالی زن در خانواده == | |||
[[حقوق مالی زن در زندگی مشترک|حقوق مالی زنان]] نقشی اساسی در زندگی آنان دارد و به حفظ [[کرامت]] آنها و توازن خانواده کمک میکند. | |||
=== مالکیت زن در اموال و درآمد شخصی === | |||
اسلام حق مالکیت و استقلال زنان را در حقوق اقتصادی<ref>سورة نساء، آیة 32.</ref> خود بهرسمیّت شناخته است.<ref>قائمی، حیات زن دراندیشة اسلامی، 1373ش، ص239.</ref> در صورت عدم رعایت این حقوق توسط همسر یا دیگران، زنان میتوانند آنها را ملزم به ادای این حقوق کنند.<ref>نوری همدانی، جایگاه بانوان در اسلام، 1391ش، ص405.</ref> | |||
=== | === ارث === | ||
اسلام حق | زنان در اسلام حق ارث و بهرهمندی از اموال خانوادگی را دارند.<ref>سورة نساء، آیة 7.</ref> در [[فقه اسلامی]] هرچند سهم ارث زنان از مردان کمتر است؛ اما این موضوع برخلاف آنچه در گفتمان غرب مطرح است، بهعنوان عدالت اجتماعی شناخته میشود.<ref>سورة نساء، آیة 11.</ref> مردان نمیتوانند در سهم ارث زنان دخالت کنند.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص168.</ref> این در حالی است که در جوامع باستانی مثل روم، [[زن در یونان باستان|یونان]]، هند، مصر و چین، زنان بهطور کلی از ارث محروم بودند.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1374ش، ج3، ص303.</ref> در [[ایران]] باستان نیز دختران متأهل از ارث پدری محروم میشدند.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص223-222.</ref> | ||
=== | === مهریه === | ||
از منظر اسلام، [[مهریه]] هدیهای از سوی شوهر به زن و نشاندهندهٔ احترام او به زن است.<ref>حبیبی، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، 1386، ج118، ص8.</ref> در فرهنگ اسلامی، بهدلیل تحمل مشقتها در انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحب خانوادگی و اموری از قبیل [[بارداری]]، وضع حمل، [[شیردهی]]، [[پرستار|پرستاری]] و مراقبت فرزندان که مانع از انجام [[مدیریت اقتصادی زنان|فعالیتهای اقتصادی زنان]] میشود برای وی [[مهریه]] مقرر شده است.<ref>مصباح یزدی، پرسش و پاسخها، 1391ش، ج5، ص302.</ref> در فقه اسلامی بر لزوم پرداخت مهریه تأکید شده،<ref>کمالی، قرآن و مقام زن، 1371ش، ص26.</ref> و زن، مالک مهریه است.<ref>حلّی، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، 1421ق، ج3، ص552.</ref> پس از مرگ زن نیز ورثه میتوانند این حق را مطالبه کنند.<ref>قانون مدنی، مادة 940.</ref> | |||
=== | === نفقه === | ||
[[نفقه]] از حقوق مالی زن است که در [[قرآن]]<ref>سورة بقرة، آیة 240.</ref> و روایات به آن تأکید شده است.<ref>ابنشعبة حرانی، تحف العقول عن آلالرسول، 1404ق، ج1، ص33.</ref> تأمین نفقه بر عهدهٔ مرد<ref>مدرسی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، 1431ق، ج2، ص110.</ref> و متناسب با دارایی مرد بوده<ref>صدوق، من لایحضرالفقیه، 1404ق، ج3، ص441.</ref> و شامل نیازهای اساسی زن میشود.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعة، بی تا، ج21، ص511.</ref> دائمی بودن نکاح و [[تمکین زن]] از شوهر، دو شرط وجوب نفقه از منظر فقه اسلامی است.<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص313.</ref> | |||
== | == حقوق غیرمالی زن در خانواده == | ||
[[ | حقوق غیرمالی زنان در زندگی خانوادگی شامل آزادیها و امتیازاتی است که به حمایت از شخصیت و [[کرامت]] زنان میپردازد و احساس ارزشمندی و امنیت را برای آنها به ارمغان میآورد و به تقویت بنیان خانواده و ایجاد [[روابط خانوادگی|روابط پایدار خانوادگی]] کمک میکند.<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_39982.html?lang=fa حکمت نیا و کاظمینی، درآمدی بر مسئلهشناسی حقوقی با تأکید بر حقوق خانواده در اسلام. فقه و حقوق خانواده، 1389ش، ص19-20.]</ref> | ||
==حقوق | === حق تحصیل علم === | ||
در آموزههای اسلام به حق زنان برای تحصیل علم سفارش و تأکید شده است. قرآن کسب علم را بر همگان لازم میداند<ref>سورة مجادله، آیة 11.</ref> و هیچ تفاوت و محدودیتی برای تحصیل زنان قائل نشده است.<ref>طغرانگار، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، 1383ش، ص192.</ref> از این منظر، تحصیل علم، تقویتکنندهٔ [[هویت زن]] است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/613986 باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، 1388ش، ص271.]</ref> | |||
حقوق | === حق انتخاب همسر === | ||
آزادی در انتخاب همسر و تعیین شروط عقد نکاح یکی از حقوق اساسی زنان در اسلام است.<ref>طباطبایی، بررسیهای اسلامی، 1388ش، ج2، ص287.</ref> این حق شامل وضع شروطی مانند تعیین محل سکونت و شرط مطلقهساختن زن در صورت [[ازدواج]] مجدد مرد میشود،<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص273.</ref> که به زنان اجازه میدهد تا در انتخاب شریک زندگی و شرایط زندگی مشترک تصمیمگیری کنند.<ref>امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص193.</ref> در اسلام، ازدواج اجباری پذیرفته نیست.<ref>ابناثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابة، 1415ق، ج5، ص413.</ref> | |||
===حق | === حق داشتن امنیت و آرامش === | ||
در | ایجاد امنیت و آرامش روحی برای زنان در خانواده از حقوق اولیه آنها است<ref>حکمتنیا، حقوق زن و خانواده، 1392ش، ص59.</ref> که تأثیر قابل توجهی بر [[تحکیم خانواده|تحکیم بنیان خانواده]] دارد.<ref>امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص191.</ref> زنان امروزه با چالش فقدان احساس امنیت در خانواده مواجهاند که نیازمند توجه جدی به حقوق آنان است.<ref>خامنهای، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، 1393ش، ص40.</ref> | ||
===حق | === حق عبادت و عبودیت خداوند === | ||
زنان در اسلام حق دارند آزادانه [[عبادت]] کنند و برای انجام واجبات نیاز به اذن شوهر ندارند.<ref>طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، 1387، ج6، ص14.</ref> [[عبادت]] روحیه فردی زن را تقویت و به استحکام روابط خانوادگی نیز کمک میکند. الگوهایی چون [[حضرت فاطمه]] و مریم در تاریخ اسلام بهعنوان نمونههای مؤثر در عبادت شناخته میشوند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج43، ص84.</ref> | |||
===حق | === حق حسن معاشرت === | ||
آیات و روایات بر اهمیت احترام به زنان و رفتار مناسب با آنان تأکید دارند.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386ش، ص384.</ref> اسلام بهعنوان حامی حقوق زنان،<ref>قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج2، ص39.</ref> مردان را موظف به حسن معاشرت با همسران میکند<ref>نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص252-253.</ref> تا تداوم زندگی مشترک، آسانتر شود.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، 1384ش، ج5، ص97.</ref> قرآن، حسن معاشرت را یک اصل در تعامل زوجین معرفی کرده است.<ref>سورة روم، آیة 21.</ref> | |||
مرد با درک شرایط روحی و عاطفی زن میتواند به ایجاد احساس آرامش و فضای عاطفی<ref>قزوینی، سنن ابنماجة، بیتا، ج1، ص593،</ref> در محیط خانواده کمک کند.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، بیتا، ص216.</ref> در روایات اسلامی بر اهمیت حضور مرد در کنار خانواده<ref>ریشهری، میزان الحکمه، 1375، ج5، ص101.</ref> و [[مدارا]] با همسر<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، بیتا، ص218.</ref> و [[مهربانی]] با او حتی بهصورت لقمهگذاشتن در دهان زن سفارش شده است.<ref>فیضکاشانی، المحجة البیضاء، 1417ق، ج3، ص70.</ref> | |||
=== حق تربیت فرزند === | |||
===حق تربیت فرزند=== | |||
حق تربیت از حقوق بنیادین زنان است که در شکلگیری رفتار و نگرش فرزندان نقش حیاتی دارد<ref>انصاریان، نظام خانواده در اسلام، 1376ش، ص434.</ref> و تضمینکننده پایندگی آنان است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1383ش، ص134.</ref> آموزشهای مادر به فرزند کمک میکند تا فرزندان به شهروندانی مسئول و متعهد تبدیل شوند.<ref>جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، 1391، ص584.</ref> | حق تربیت از حقوق بنیادین زنان است که در شکلگیری رفتار و نگرش فرزندان نقش حیاتی دارد<ref>انصاریان، نظام خانواده در اسلام، 1376ش، ص434.</ref> و تضمینکننده پایندگی آنان است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1383ش، ص134.</ref> آموزشهای مادر به فرزند کمک میکند تا فرزندان به شهروندانی مسئول و متعهد تبدیل شوند.<ref>جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، 1391، ص584.</ref> | ||
===حق حفظ کرامت=== | === حق حفظ کرامت === | ||
از منظر اسلام، زنان و مردان ارزش و مقام انسانی برابر دارند.<ref> سورة نساء، آیة 1.</ref> رضایی اصفهانی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، ۱۳۸۵ش، ج۷، ص21.<nowiki></ref></nowiki> اسلام بدون اینکه برتری خاصی برای یک [[جنسیت]] قائل شود به حفظ [[کرامت انسانی]]<ref>خمینی، صحیفة | از منظر اسلام، زنان و مردان ارزش و مقام انسانی برابر دارند.<ref>سورة نساء، آیة 1.</ref> رضایی اصفهانی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، ۱۳۸۵ش، ج۷، ص21.<nowiki></ref></nowiki> اسلام بدون اینکه برتری خاصی برای یک [[جنسیت]] قائل شود به حفظ [[کرامت انسانی]]<ref>خمینی، صحیفة امام، 1389ش، ص378.</ref> و عدالت در زندگی خانوادگی تأکید میکند.<ref>مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، 1374ش، ج1، ص305.</ref> | ||
===حق حضانت=== | === حق حضانت === | ||
بر اساس حق حضانت مادر، فرزند در سالهای اولیه زندگی، به مادر سپرده میشود؛ زیرا او | بر اساس حق حضانت مادر، فرزند در سالهای اولیه زندگی، به مادر سپرده میشود؛ زیرا او رابطهٔ عاطفی قویتری با [[کودک]] دارد.<ref>طباطبایی، المیزان، 1374، ج2، ص361.</ref> در صورت جدایی والدین، نیز حضانت نوزاد به مادر داده میشود، زیرا او در تأمین نیازهای اولیه کودک اولویت دارد.<ref>سورة بقرة، آیة 233.</ref> این موضوع نشاندهندهٔ اهمیت نقش عاطفی و تربیتی مادر در زندگی فرزندان است.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386، ج1، ص233.</ref> | ||
===حق طلاق=== | === حق طلاق === | ||
[[حق طلاق زن|حق طلاق]] بهطور طبیعی متعلق به مرد است، اما در شرایطی مثل فقدان شوهر، ایلاء، عدم پرداخت نفقه و عسر و حرج، این حق به زن نیز تعلق میگیرد. همچنین، حق طلاق میتواند بهصورت قراردادی و در قالب شروط ضمن عقد به زن داده شود و بهطور کلی از او سلب نشده است.<ref>محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1384ش، ص470-472.</ref> | [[حق طلاق زن|حق طلاق]] بهطور طبیعی متعلق به مرد است، اما در شرایطی مثل فقدان شوهر، ایلاء، عدم پرداخت نفقه و عسر و حرج، این حق به زن نیز تعلق میگیرد. همچنین، حق طلاق میتواند بهصورت قراردادی و در قالب شروط ضمن عقد به زن داده شود و بهطور کلی از او سلب نشده است.<ref>محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1384ش، ص470-472.</ref> | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
*قرآن کریم. | * قرآن کریم. | ||
*ابناثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق. | * ابناثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق. | ||
*ابنشعبة حرانی، ابومحمد حسن، تحف العقول عن آلالرسول، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق. | * ابنشعبة حرانی، ابومحمد حسن، تحف العقول عن آلالرسول، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق. | ||
*امینی، ابراهیم، آشنایی با وظایف و حقوق زن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴ش. | * امینی، ابراهیم، آشنایی با وظایف و حقوق زن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴ش. | ||
*بارتله، کریستیا، زن در حقوق ساسانی، ترجمة ناصرالدین زمانی، تهران، عطایی، ۱۳۳۷ش. | * بارتله، کریستیا، زن در حقوق ساسانی، ترجمة ناصرالدین زمانی، تهران، عطایی، ۱۳۳۷ش. | ||
*باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، | * باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، بانوان شیعه، شمارة ۲۱، پاییز ۱۳۸۸ش. | ||
*جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، قم، معارف، ۱۳۹۱ش. | * جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، قم، معارف، ۱۳۹۱ش. | ||
*حبیبی، محمّداسحاق، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۶ش. | * حبیبی، محمّداسحاق، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۶ش. | ||
*حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آلالبیت لاحیاء التراث، بیتا. | * حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آلالبیت لاحیاء التراث، بیتا. | ||
*حسین، انصاریان، نظام خانواده در اسلام، قم، امابیها، ۱۳۷۶ش. | * حسین، انصاریان، نظام خانواده در اسلام، قم، امابیها، ۱۳۷۶ش. | ||
*حکمتنیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ | * حکمتنیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۹۲ش. | ||
*حکمتنیا، محمود و کاظمینی، محمدحسین، «درآمدی بر مسئلهشناسی حقوقی با | * حکمتنیا، محمود و کاظمینی، محمدحسین، «درآمدی بر مسئلهشناسی حقوقی با تأکید بر حقوق خانواده در اسلام، فقه و حقوق خانواده»، شماره ۵۳، ۱۳۸۹ش. | ||
*حلّی، حسن | * حلّی، حسن بن یوسف، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۱ق. | ||
*خامنهای، سیدعلی، نقش و رسالت زن، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۹۳ش. | * خامنهای، سیدعلی، نقش و رسالت زن، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۹۳ش. | ||
*خامنهای، سیدمحمد، حقوق زن، تهران، تک، ۱۳۶۸ش. | * خامنهای، سیدمحمد، حقوق زن، تهران، تک، ۱۳۶۸ش. | ||
*خمینی، روحالله، صحیفة | * خمینی، روحالله، صحیفة امام، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش. | ||
*خمینی، روحالله، تحریر الوسیلة، قم، دارالکتب العلمیة، ۱۳۹۰ش. | * خمینی، روحالله، تحریر الوسیلة، قم، دارالکتب العلمیة، ۱۳۹۰ش. | ||
*دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمة مهرداد مهرین، بیجا، اقبال، بیتا. | * دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمة مهرداد مهرین، بیجا، اقبال، بیتا. | ||
*ربانی خلخالی، علی، زن از دیدگاه اسلام، قم، قرآن، بیتا. | * ربانی خلخالی، علی، زن از دیدگاه اسلام، قم، قرآن، بیتا. | ||
*رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۵ش. | * رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۵ش. | ||
*زیبایینژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، دارالنور، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش. | * زیبایینژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، دارالنور، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش. | ||
*شیرودی، مرتضی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بیجا، پژوهشکدة تحقیقات اسلامی گروه | * شیرودی، مرتضی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بیجا، پژوهشکدة تحقیقات اسلامی گروه سیاسی، بیتا. | ||
*صدوق، محمد، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق. | * صدوق، محمد، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق. | ||
*طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمة، سیدباقر موسوی همدانی، قم، ۱۳۷۴ش. | * طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمة، سیدباقر موسوی همدانی، قم، ۱۳۷۴ش. | ||
*طباطبایی، محمدحسین، بررسیهای اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۸ ش. | * طباطبایی، محمدحسین، بررسیهای اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۸ ش. | ||
*طبرسی، رضیالدین، مکارم الخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیتا. | * طبرسی، رضیالدین، مکارم الخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیتا. | ||
*طغرانگار، حسین، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | * طغرانگار، حسین، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | ||
*طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ش. | * طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ش. | ||
*عبدالله، جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش. | * عبدالله، جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش. | ||
*علی، قائمی، حیات زن | * علی، قائمی، حیات زن دراندیشة اسلامی، تهران، امیری، ۱۳۷۳ش. | ||
*فیض کاشانی، محمد بن | * فیض کاشانی، محمد بن شاهمرتضی، المحجة البیضاء، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق. | ||
*قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران. | * قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران. | ||
*قانون مدنی، جمهوری اسلامی ایران. | * قانون مدنی، جمهوری اسلامی ایران. | ||
*قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش. | * قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش. | ||
*قرطبی، شمسالدین، الجامع لاحکام القرآن، القاهرة، دارالکتب المصریة، ۱۳۸۴ش. | * قرطبی، شمسالدین، الجامع لاحکام القرآن، القاهرة، دارالکتب المصریة، ۱۳۸۴ش. | ||
*قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابنماجه، بیروت، دارالفکر، بیتا. | * قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابنماجه، بیروت، دارالفکر، بیتا. | ||
*کمالی، سیدعلی، قرآن و مقام زن، تهران، اسوه، ۱۳۷۱ش. | * کمالی، سیدعلی، قرآن و مقام زن، تهران، اسوه، ۱۳۷۱ش. | ||
*مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیجا، دار احیاء التراث، ۱۴۰۳ق. | * مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیجا، دار احیاء التراث، ۱۴۰۳ق. | ||
*محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، | * محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۸۴ش. | ||
*محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۵ش. | * محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۵ش. | ||
*مدرسی، محمدتقی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، بیروت، مرکز العصر، ۱۴۳۱ق. | * مدرسی، محمدتقی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، بیروت، مرکز العصر، ۱۴۳۱ق. | ||
*مرکز فرهنگ و معارف قرآن، زن از زبان قرآن، قم، جمال، ۱۳۸۷ش. | * مرکز فرهنگ و معارف قرآن، زن از زبان قرآن، قم، جمال، ۱۳۸۷ش. | ||
*مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش و پاسخها، قم، | * مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش و پاسخها، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش. | ||
*مصفّا، نسرین، مشارکت سیاسی زنان در ایران، تهران، وزات امور خارجه، ۱۳۷۵ش. | * مصفّا، نسرین، مشارکت سیاسی زنان در ایران، تهران، وزات امور خارجه، ۱۳۷۵ش. | ||
*مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، چاپ دهم، ۱۳۷۴ش. | * مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، چاپ دهم، ۱۳۷۴ش. | ||
*مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، ۱۳۷۶ش. | * مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، ۱۳۷۶ش. | ||
*مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۸۶ش. | * مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۸۶ش. | ||
*نوری طبرسی، حسین بن | * نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسهٔ آلالبیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۱ق. | ||
*نوری همدانی، حسین، جایگاه بانوان در اسلام، بیجا، مهدی موعود، ۱۳۹۱ش. | * نوری همدانی، حسین، جایگاه بانوان در اسلام، بیجا، مهدی موعود، ۱۳۹۱ش. | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
{{زنان-افقی}} | |||
{{اسلام-افقی}} | |||
{{حقوق-افقی}} | |||
{{خانواده-افقی}} | |||
[[رده:آسیبشناسی مسائل زنان و خانواده]] | |||
[[رده:حقوق خصوصی]] | |||
[[رده:حقوق زنان]] | |||
[[رده:زنان در اسلام]] | |||
[[رده:مطالعات زن و خانواده]] | |||
نسخهٔ ۳۰ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۳:۳۰
حقوق خانوادگی زن مسلمان؛ مجموعه قوانین و مقررات حمایتگر زن در خانواده از منظر اسلام.
حقوق خانوادگی زن در اسلام شامل مجموعهای از حقوق و مسئولیتهای برآمده از آموزههای دین اسلام است که بهمنظور حمایت از زنان در خانواده طراحی شدهاند. بهرهگیری از این حقوق به تحکیم بنیان خانواده یاری میرساند.
مفهومشناسی حقوق خانوادگی زن مسلمان
حقوق خانوادگی زن در اسلام، شامل مجموعه حقوقی است که بهمنظور حفظ کرامت و جایگاه زن در خانواده وضع شدهاند.[۱] این حقوق در قرآن[۲] و احادیث،[۳] به تفصیل بیان شده و شامل حقوق مالی[۴] و غیر مالی[۵]است. هدف از وضع چنین حقوقی، حمایت از زنان در خانواده بوده و به آنان امکان میدهد تا در زندگی فردی و اجتماعی نقش فعالی داشته باشند.[۶]
فلسفهٔ حقوق زن
فلسفهٔ حقوق زن بر مبنای اصول بنیادی برابری، آزادی و عدالت استوار است. این فلسفه فراتر از حقوق فردی و شخصی، به ابعاد اجتماعی نیز میپردازد و بهطور خاص به چالشها و موانع ساختاری و فرهنگی حقوق زن، توجه دارد. در این راستا، حق مالکیت، حق تحصیل، حق ازدواج، حق تربیت فرزند، حق حضانت، حق کرامت زن و حق عبادت از جمله مهمترین حقوقی هستند که باید برای زنان تضمین شود. فلسفهٔ حقوق زن همچنین به نقد نظامهای اجتماعی و فرهنگیای میپردازد که منجر به نابرابریهای جنسی و تبعیض علیه زنان میشوند و برای رسیدن به برابری واقعی نیازمند تغییرات بنیادین در نهادهای اجتماعی و فرهنگی است.[۷]
پیشینهٔ حقوق زن
حقوق زن در همهٔ جوامع به مقتضیات زمان و نوع مناسبات اجتماعی در هر عصر بستگی دارد.[۸] بحث از حقوق زن از نظر تاریخی با افراط و تفریطهایی همراه بوده است. پیش از اسلام، زنان در بسیاری از جوامع، فاقد شخصیت مستقل و حقوق بودند[۹] و در فرهنگهای مختلف به اشکال متفاوتی مورد سرکوب و بیاحترامی قرار میگرفتند. زن در یونان قابل فروش و هبه،[۱۰]
در روم نماد شیطان،[۱۱] در چین همانند برده[۱۲] و در دورهٔ جاهلیت منشأ ذلت و ننگ بود.[۱۳] دین اسلام با نکوهش چنین باورهایی، حقوق زنان را بهعنوان رکن اصلی و ارزشمند خانواده بر محور اصل عدالت و احترام بهرسمیت شناخت.[۱۴] امروزه زنان در خانواده و جامعه[۱۵] در پرتوی آموزهها و قوانین اسلامی از حقوق متعددی برخوردار گشتهاند.[۱۶] پژوهشهای فقهی و حقوقی در حوزهٔ زن و خانواده، حقوق خانوادگی زن را از دو منظر حقوق مالی و غیرمالی بررسی کردهاند.
حقوق مالی زن در خانواده
حقوق مالی زنان نقشی اساسی در زندگی آنان دارد و به حفظ کرامت آنها و توازن خانواده کمک میکند.
مالکیت زن در اموال و درآمد شخصی
اسلام حق مالکیت و استقلال زنان را در حقوق اقتصادی[۱۷] خود بهرسمیّت شناخته است.[۱۸] در صورت عدم رعایت این حقوق توسط همسر یا دیگران، زنان میتوانند آنها را ملزم به ادای این حقوق کنند.[۱۹]
ارث
زنان در اسلام حق ارث و بهرهمندی از اموال خانوادگی را دارند.[۲۰] در فقه اسلامی هرچند سهم ارث زنان از مردان کمتر است؛ اما این موضوع برخلاف آنچه در گفتمان غرب مطرح است، بهعنوان عدالت اجتماعی شناخته میشود.[۲۱] مردان نمیتوانند در سهم ارث زنان دخالت کنند.[۲۲] این در حالی است که در جوامع باستانی مثل روم، یونان، هند، مصر و چین، زنان بهطور کلی از ارث محروم بودند.[۲۳] در ایران باستان نیز دختران متأهل از ارث پدری محروم میشدند.[۲۴]
مهریه
از منظر اسلام، مهریه هدیهای از سوی شوهر به زن و نشاندهندهٔ احترام او به زن است.[۲۵] در فرهنگ اسلامی، بهدلیل تحمل مشقتها در انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحب خانوادگی و اموری از قبیل بارداری، وضع حمل، شیردهی، پرستاری و مراقبت فرزندان که مانع از انجام فعالیتهای اقتصادی زنان میشود برای وی مهریه مقرر شده است.[۲۶] در فقه اسلامی بر لزوم پرداخت مهریه تأکید شده،[۲۷] و زن، مالک مهریه است.[۲۸] پس از مرگ زن نیز ورثه میتوانند این حق را مطالبه کنند.[۲۹]
نفقه
نفقه از حقوق مالی زن است که در قرآن[۳۰] و روایات به آن تأکید شده است.[۳۱] تأمین نفقه بر عهدهٔ مرد[۳۲] و متناسب با دارایی مرد بوده[۳۳] و شامل نیازهای اساسی زن میشود.[۳۴] دائمی بودن نکاح و تمکین زن از شوهر، دو شرط وجوب نفقه از منظر فقه اسلامی است.[۳۵]
حقوق غیرمالی زن در خانواده
حقوق غیرمالی زنان در زندگی خانوادگی شامل آزادیها و امتیازاتی است که به حمایت از شخصیت و کرامت زنان میپردازد و احساس ارزشمندی و امنیت را برای آنها به ارمغان میآورد و به تقویت بنیان خانواده و ایجاد روابط پایدار خانوادگی کمک میکند.[۳۶]
حق تحصیل علم
در آموزههای اسلام به حق زنان برای تحصیل علم سفارش و تأکید شده است. قرآن کسب علم را بر همگان لازم میداند[۳۷] و هیچ تفاوت و محدودیتی برای تحصیل زنان قائل نشده است.[۳۸] از این منظر، تحصیل علم، تقویتکنندهٔ هویت زن است.[۳۹]
حق انتخاب همسر
آزادی در انتخاب همسر و تعیین شروط عقد نکاح یکی از حقوق اساسی زنان در اسلام است.[۴۰] این حق شامل وضع شروطی مانند تعیین محل سکونت و شرط مطلقهساختن زن در صورت ازدواج مجدد مرد میشود،[۴۱] که به زنان اجازه میدهد تا در انتخاب شریک زندگی و شرایط زندگی مشترک تصمیمگیری کنند.[۴۲] در اسلام، ازدواج اجباری پذیرفته نیست.[۴۳]
حق داشتن امنیت و آرامش
ایجاد امنیت و آرامش روحی برای زنان در خانواده از حقوق اولیه آنها است[۴۴] که تأثیر قابل توجهی بر تحکیم بنیان خانواده دارد.[۴۵] زنان امروزه با چالش فقدان احساس امنیت در خانواده مواجهاند که نیازمند توجه جدی به حقوق آنان است.[۴۶]
حق عبادت و عبودیت خداوند
زنان در اسلام حق دارند آزادانه عبادت کنند و برای انجام واجبات نیاز به اذن شوهر ندارند.[۴۷] عبادت روحیه فردی زن را تقویت و به استحکام روابط خانوادگی نیز کمک میکند. الگوهایی چون حضرت فاطمه و مریم در تاریخ اسلام بهعنوان نمونههای مؤثر در عبادت شناخته میشوند.[۴۸]
حق حسن معاشرت
آیات و روایات بر اهمیت احترام به زنان و رفتار مناسب با آنان تأکید دارند.[۴۹] اسلام بهعنوان حامی حقوق زنان،[۵۰] مردان را موظف به حسن معاشرت با همسران میکند[۵۱] تا تداوم زندگی مشترک، آسانتر شود.[۵۲] قرآن، حسن معاشرت را یک اصل در تعامل زوجین معرفی کرده است.[۵۳]
مرد با درک شرایط روحی و عاطفی زن میتواند به ایجاد احساس آرامش و فضای عاطفی[۵۴] در محیط خانواده کمک کند.[۵۵] در روایات اسلامی بر اهمیت حضور مرد در کنار خانواده[۵۶] و مدارا با همسر[۵۷] و مهربانی با او حتی بهصورت لقمهگذاشتن در دهان زن سفارش شده است.[۵۸]
حق تربیت فرزند
حق تربیت از حقوق بنیادین زنان است که در شکلگیری رفتار و نگرش فرزندان نقش حیاتی دارد[۵۹] و تضمینکننده پایندگی آنان است.[۶۰] آموزشهای مادر به فرزند کمک میکند تا فرزندان به شهروندانی مسئول و متعهد تبدیل شوند.[۶۱]
حق حفظ کرامت
از منظر اسلام، زنان و مردان ارزش و مقام انسانی برابر دارند.[۶۲] رضایی اصفهانی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، ۱۳۸۵ش، ج۷، ص21.</ref> اسلام بدون اینکه برتری خاصی برای یک جنسیت قائل شود به حفظ کرامت انسانی[۶۳] و عدالت در زندگی خانوادگی تأکید میکند.[۶۴]
حق حضانت
بر اساس حق حضانت مادر، فرزند در سالهای اولیه زندگی، به مادر سپرده میشود؛ زیرا او رابطهٔ عاطفی قویتری با کودک دارد.[۶۵] در صورت جدایی والدین، نیز حضانت نوزاد به مادر داده میشود، زیرا او در تأمین نیازهای اولیه کودک اولویت دارد.[۶۶] این موضوع نشاندهندهٔ اهمیت نقش عاطفی و تربیتی مادر در زندگی فرزندان است.[۶۷]
حق طلاق
حق طلاق بهطور طبیعی متعلق به مرد است، اما در شرایطی مثل فقدان شوهر، ایلاء، عدم پرداخت نفقه و عسر و حرج، این حق به زن نیز تعلق میگیرد. همچنین، حق طلاق میتواند بهصورت قراردادی و در قالب شروط ضمن عقد به زن داده شود و بهطور کلی از او سلب نشده است.[۶۸]
پانویس
- ↑ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 21.
- ↑ سورة نساء، آیة 34.
- ↑ نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، 1411ق، ج14، ص249.
- ↑ سورة نساء، آیات7 -20.
- ↑ سورة نساء، آیة 19-34
- ↑ شیرودی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بیتا، ج1، ص113.
- ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص18، 159، 223، 448.
- ↑ مصفّا، مشارکت سیاسی زنان در ایران، 1375ش، ج1، ص102.
- ↑ بارتله، زن در حقوق ساسانی، 1337ش، ص40.
- ↑ خامنهای، حقوق زن، 1368ش، ص22.
- ↑ ربانی خلخانی، زن از دیدگاه اسلام، بیتا، ص23.
- ↑ دورانت، تاریخ تمدن، بیتا، ج1، ص855.
- ↑ سورة نحل، آیة 58.
- ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص114.
- ↑ مکارم شیرازی، یکصدوهشتاد پرسش و پاسخ، 1386ش، ص262.
- ↑ قدیمی، زن مشارکت، توسعه، 1380ش، ص33.
- ↑ سورة نساء، آیة 32.
- ↑ قائمی، حیات زن دراندیشة اسلامی، 1373ش، ص239.
- ↑ نوری همدانی، جایگاه بانوان در اسلام، 1391ش، ص405.
- ↑ سورة نساء، آیة 7.
- ↑ سورة نساء، آیة 11.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص168.
- ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1374ش، ج3، ص303.
- ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص223-222.
- ↑ حبیبی، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، 1386، ج118، ص8.
- ↑ مصباح یزدی، پرسش و پاسخها، 1391ش، ج5، ص302.
- ↑ کمالی، قرآن و مقام زن، 1371ش، ص26.
- ↑ حلّی، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، 1421ق، ج3، ص552.
- ↑ قانون مدنی، مادة 940.
- ↑ سورة بقرة، آیة 240.
- ↑ ابنشعبة حرانی، تحف العقول عن آلالرسول، 1404ق، ج1، ص33.
- ↑ مدرسی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، 1431ق، ج2، ص110.
- ↑ صدوق، من لایحضرالفقیه، 1404ق، ج3، ص441.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، بی تا، ج21، ص511.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص313.
- ↑ حکمت نیا و کاظمینی، درآمدی بر مسئلهشناسی حقوقی با تأکید بر حقوق خانواده در اسلام. فقه و حقوق خانواده، 1389ش، ص19-20.
- ↑ سورة مجادله، آیة 11.
- ↑ طغرانگار، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، 1383ش، ص192.
- ↑ باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، 1388ش، ص271.
- ↑ طباطبایی، بررسیهای اسلامی، 1388ش، ج2، ص287.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص273.
- ↑ امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص193.
- ↑ ابناثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابة، 1415ق، ج5، ص413.
- ↑ حکمتنیا، حقوق زن و خانواده، 1392ش، ص59.
- ↑ امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص191.
- ↑ خامنهای، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، 1393ش، ص40.
- ↑ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، 1387، ج6، ص14.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج43، ص84.
- ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386ش، ص384.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج2، ص39.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص252-253.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، 1384ش، ج5، ص97.
- ↑ سورة روم، آیة 21.
- ↑ قزوینی، سنن ابنماجة، بیتا، ج1، ص593،
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، بیتا، ص216.
- ↑ ریشهری، میزان الحکمه، 1375، ج5، ص101.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، بیتا، ص218.
- ↑ فیضکاشانی، المحجة البیضاء، 1417ق، ج3، ص70.
- ↑ انصاریان، نظام خانواده در اسلام، 1376ش، ص434.
- ↑ جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1383ش، ص134.
- ↑ جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، 1391، ص584.
- ↑ سورة نساء، آیة 1.
- ↑ خمینی، صحیفة امام، 1389ش، ص378.
- ↑ مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، 1374ش، ج1، ص305.
- ↑ طباطبایی، المیزان، 1374، ج2، ص361.
- ↑ سورة بقرة، آیة 233.
- ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386، ج1، ص233.
- ↑ محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1384ش، ص470-472.
منابع
- قرآن کریم.
- ابناثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابنشعبة حرانی، ابومحمد حسن، تحف العقول عن آلالرسول، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
- امینی، ابراهیم، آشنایی با وظایف و حقوق زن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴ش.
- بارتله، کریستیا، زن در حقوق ساسانی، ترجمة ناصرالدین زمانی، تهران، عطایی، ۱۳۳۷ش.
- باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، بانوان شیعه، شمارة ۲۱، پاییز ۱۳۸۸ش.
- جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، قم، معارف، ۱۳۹۱ش.
- حبیبی، محمّداسحاق، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۶ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آلالبیت لاحیاء التراث، بیتا.
- حسین، انصاریان، نظام خانواده در اسلام، قم، امابیها، ۱۳۷۶ش.
- حکمتنیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۹۲ش.
- حکمتنیا، محمود و کاظمینی، محمدحسین، «درآمدی بر مسئلهشناسی حقوقی با تأکید بر حقوق خانواده در اسلام، فقه و حقوق خانواده»، شماره ۵۳، ۱۳۸۹ش.
- حلّی، حسن بن یوسف، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۱ق.
- خامنهای، سیدعلی، نقش و رسالت زن، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- خامنهای، سیدمحمد، حقوق زن، تهران، تک، ۱۳۶۸ش.
- خمینی، روحالله، صحیفة امام، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- خمینی، روحالله، تحریر الوسیلة، قم، دارالکتب العلمیة، ۱۳۹۰ش.
- دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمة مهرداد مهرین، بیجا، اقبال، بیتا.
- ربانی خلخالی، علی، زن از دیدگاه اسلام، قم، قرآن، بیتا.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۵ش.
- زیبایینژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، دارالنور، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش.
- شیرودی، مرتضی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بیجا، پژوهشکدة تحقیقات اسلامی گروه سیاسی، بیتا.
- صدوق، محمد، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق.
- طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمة، سیدباقر موسوی همدانی، قم، ۱۳۷۴ش.
- طباطبایی، محمدحسین، بررسیهای اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۸ ش.
- طبرسی، رضیالدین، مکارم الخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیتا.
- طغرانگار، حسین، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ش.
- عبدالله، جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
- علی، قائمی، حیات زن دراندیشة اسلامی، تهران، امیری، ۱۳۷۳ش.
- فیض کاشانی، محمد بن شاهمرتضی، المحجة البیضاء، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران.
- قانون مدنی، جمهوری اسلامی ایران.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
- قرطبی، شمسالدین، الجامع لاحکام القرآن، القاهرة، دارالکتب المصریة، ۱۳۸۴ش.
- قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابنماجه، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- کمالی، سیدعلی، قرآن و مقام زن، تهران، اسوه، ۱۳۷۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیجا، دار احیاء التراث، ۱۴۰۳ق.
- محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۵ش.
- مدرسی، محمدتقی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، بیروت، مرکز العصر، ۱۴۳۱ق.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، زن از زبان قرآن، قم، جمال، ۱۳۸۷ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش و پاسخها، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
- مصفّا، نسرین، مشارکت سیاسی زنان در ایران، تهران، وزات امور خارجه، ۱۳۷۵ش.
- مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، چاپ دهم، ۱۳۷۴ش.
- مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، ۱۳۷۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۸۶ش.
- نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسهٔ آلالبیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.
- نوری همدانی، حسین، جایگاه بانوان در اسلام، بیجا، مهدی موعود، ۱۳۹۱ش.
| زنان در ادیان | |
|---|---|
| زن در جامعه | |
| زن در سیاست | |
| زن در خانواده | |
| افراد مرتبط | |
| مشاغل زنانه | |
| اخلاق زنان | |
| حقوق زنان | |
| تاریخ زنان | |
| زن در ادبیات و فرهنگ | |
| تاریخ اسلام | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جهان اسلام | |||||||||
| اصطلاحات اسلامی | |||||||||
| مذاهب اسلامی | |||||||||
| اصول دین | |||||||||
| مناسک و باورهای اسلامی | |||||||||
| کتابها اسلامی | |||||||||
| مشاهیر |
| ||||||||
| سازمانهای اسلامی | |||||||||
| آموزش در اسلام | |||||||||
| زنان در اسلام | |||||||||
| گناهان در اسلام | |||||||||
| اماکن اسلامی | |||||||||
| اقتصاد اسلامی | |||||||||
| موارد مرتبط | |||||||||
| اصطلاحات حقوقی | |
|---|---|
| حقوق اسلامی | |
| حقوق زنان | |
| مشاهیر | |
| جامعهشناسی خانواده | |
|---|---|
| مسائل زنان و خانواده | |
| فرهنگ خانواده | |
| تربیت در خانواده | |
| اخلاق خانواده | |
| در باورهای دینی | |
| اقتصاد خانواده | |
| موارد مرتبط | |