پیش‌نویس:قندوز: تفاوت میان نسخه‌ها
project>امان الله فصیحی |
project>امان الله فصیحی |
||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
در حال‌حاضر قندوز یکی از ولایات کلیدی افغانستان در شمال‌شرق این کشور است که به سرزمین قطغن نیز شهرت دارد.<ref> «ولایت قندوز در شمال‌شرق افغانستان را بیشتر بشناسیم»، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> این ولایت دو دهۀ 80 و 90 شمسی شاهد جنگ‌های فراوان بوده و مرکز قندوز در ۲۰ سال حکومت جمهوری اسلامی دست‌کم سه مرتبه به‌دست طالبان سقوط کرد.<ref> . « ولایت کندز با یک میلیون نفوس فقط یک کتاب فروشی دارد»، وب‌سایت تلویزیون آمو. </ref> | در حال‌حاضر قندوز یکی از ولایات کلیدی افغانستان در شمال‌شرق این کشور است که به سرزمین قطغن نیز شهرت دارد.<ref> «ولایت قندوز در شمال‌شرق افغانستان را بیشتر بشناسیم»، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> این ولایت دو دهۀ 80 و 90 شمسی شاهد جنگ‌های فراوان بوده و مرکز قندوز در ۲۰ سال حکومت جمهوری اسلامی دست‌کم سه مرتبه به‌دست طالبان سقوط کرد.<ref> . « ولایت کندز با یک میلیون نفوس فقط یک کتاب فروشی دارد»، وب‌سایت تلویزیون آمو. </ref> | ||
==موقعیت جغرافیایی قندوز== | ==موقعیت جغرافیایی قندوز== | ||
قندوز از شمال با دریای آمو و کشور تاجیکستان، از جانب شرق با ولایت تخار، از جنوب با ولایت بغلان، از غرب با ولایت بلخ و از جنوب‌غرب با ولایت سمنگان هم‌مرز است.<ref> «ظواهر معدنی ولایت قندوز»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم افغانستان.</ref> این ولایت با مساحت | قندوز از شمال با دریای آمو و کشور تاجیکستان، از جانب شرق با ولایت تخار، از جنوب با ولایت بغلان، از غرب با ولایت بلخ و از جنوب‌غرب با ولایت سمنگان هم‌مرز است.<ref> «ظواهر معدنی ولایت قندوز»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم افغانستان.</ref> این ولایت با مساحت 8081کیلومتر مربع، 1.2درصد از خاک افغانستان را در بر گرفته<ref> «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص3.</ref> و در شمال‌شرق افغانستان و در نقطۀ راهبردی اتصال شمال به جنوب (کابل- تاجیکستان) و شرق به غرب (مزار شریف به تالقان و بدخشان) واقع شده است.<ref> «قندوز»، وب‌سایت تابناک.</ref> | ||
==آب‌وهوای قندوز== | ==آب‌وهوای قندوز== | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
مردم قندوز مانند سایر افغان‌ها جشن نوروز را با سمنک‌پزی (سمنو) در شب و روز نوروز، خیساندن میوه در آب و خوردن آن، رفتن به میلۀ سبزه‌کوبی و تهیۀ هفت‌سین و هفت‌میوه تجلیل می‌کنند.<ref> «شهروندان کندوز: نوروز را دوست می‌داریم»، وب‌سایت روزنامۀ 8صبح.</ref> | مردم قندوز مانند سایر افغان‌ها جشن نوروز را با سمنک‌پزی (سمنو) در شب و روز نوروز، خیساندن میوه در آب و خوردن آن، رفتن به میلۀ سبزه‌کوبی و تهیۀ هفت‌سین و هفت‌میوه تجلیل می‌کنند.<ref> «شهروندان کندوز: نوروز را دوست می‌داریم»، وب‌سایت روزنامۀ 8صبح.</ref> | ||
[[بزکشی]] یکی از سرگرمی‌های ورزشی مردم ولایت قندوز است که در [[نوروز]] نیز مسابقات آن برپا می‌شود.<ref> «نگاهی به آداب و رسوم عید نوروز در افغانستان»، خبرگزاری میزان.</ref> کاغذپرانی (بادبادک) و کشتی‌گیری در [[عید نوروز]] نیز در میان جوانان این ولایت محبوبیت دارد.<ref> «شهروندان کندوز: نوروز را دوست می‌داریم»، وب‌سایت روزنامۀ 8صبح.</ref> | |||
[[بزکشی]] یکی از سرگرمی‌های ورزشی مردم ولایت قندوز است که در [[نوروز]] نیز مسابقات آن برپا می‌شود.<ref> «نگاهی به آداب و رسوم عید نوروز در افغانستان»، خبرگزاری میزان.</ref> کاغذپرانی (بادبادک) و کشتی‌گیری در [[عید نوروز]] نیز در میان جوانان این ولایت محبوبیت دارد.<ref> «شهروندان کندوز: نوروز را دوست می‌داریم»، وب‌سایت روزنامۀ 8صبح.</ref> | |||
ولایت قندوز از دیرباز خاستگاه ورزش‌های سنتی و پرشور از جمله مسابقۀ بزکشی بوده که به‌عنوان نماد فرهنگی این منطقه، همواره جایگاه ویژه‌ای در میان مردم داشته است. در کنار آن ورزش‌های سنتی دیگری چون کشتی پهلوانی، سنگ‌اندازی و توپ‌زنی نیز رواج داشته است. اگرچه برخی بازی‌های محلی مانند غرسی و توپ‌دنده به مرور کمرنگ شده‌اند، اما این ورزش‌های کهن همچنان بخشی از هویت فرهنگی قندوز را تشکیل می‌دهند. | ولایت قندوز از دیرباز خاستگاه ورزش‌های سنتی و پرشور از جمله مسابقۀ بزکشی بوده که به‌عنوان نماد فرهنگی این منطقه، همواره جایگاه ویژه‌ای در میان مردم داشته است. در کنار آن ورزش‌های سنتی دیگری چون کشتی پهلوانی، سنگ‌اندازی و توپ‌زنی نیز رواج داشته است. اگرچه برخی بازی‌های محلی مانند غرسی و توپ‌دنده به مرور کمرنگ شده‌اند، اما این ورزش‌های کهن همچنان بخشی از هویت فرهنگی قندوز را تشکیل می‌دهند. | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۱: | ||
زیارت امام‌صاحب از آثار دیدنی این ولسوالی است. بر اساس کتیبۀ موجود، این بنای تاریخی متعلق به سر حسین بن علی (نواده پیامبر اسلام) است که در قرن ششم هجری به این محل منتقل و دفن شده است. در امام‌صاحب چندین منطقۀ تاریخی به ثبت رسیده است که از جمله به روضۀ امام‌صاحب، قلعه مهرنگار، بالاحصار، کهنه قلعه و ساحۀ رباط می‌توان اشاره کرد. بالاحصار در پانصد متری مرکز ولسوالى واقع است که بیانگر دورۀ اسکندر و یا باختری است. ساحۀ رباط نیز در نیم کیلومتری بالاحصار امام‌صاحب قرار دارد و حدود پنج جریب زمین مساحت دارد. در اطراف ساحۀ رباط منازل مسکونی ساخته شده است.<ref>باخ، جغرافیاى شهرى در افغانستان، 1368ش، ص101؛ یمین، افغانستان تاریخی (فلسفه نامگذاری شهرها، شهرکها ، کوه‌ها و دریاهای افغانستان)، 1388ش، ص201.</ref> | زیارت امام‌صاحب از آثار دیدنی این ولسوالی است. بر اساس کتیبۀ موجود، این بنای تاریخی متعلق به سر حسین بن علی (نواده پیامبر اسلام) است که در قرن ششم هجری به این محل منتقل و دفن شده است. در امام‌صاحب چندین منطقۀ تاریخی به ثبت رسیده است که از جمله به روضۀ امام‌صاحب، قلعه مهرنگار، بالاحصار، کهنه قلعه و ساحۀ رباط می‌توان اشاره کرد. بالاحصار در پانصد متری مرکز ولسوالى واقع است که بیانگر دورۀ اسکندر و یا باختری است. ساحۀ رباط نیز در نیم کیلومتری بالاحصار امام‌صاحب قرار دارد و حدود پنج جریب زمین مساحت دارد. در اطراف ساحۀ رباط منازل مسکونی ساخته شده است.<ref>باخ، جغرافیاى شهرى در افغانستان، 1368ش، ص101؛ یمین، افغانستان تاریخی (فلسفه نامگذاری شهرها، شهرکها ، کوه‌ها و دریاهای افغانستان)، 1388ش، ص201.</ref> | ||
در امام‌صاحب یک معبد بودایی در سال 1315ش کشف شد و چندین مجسمۀ کوچک و بزرگ مربوط به قبل از اسلام از آن به دست آمد. این آثار نشان می‌دهد که ولایت | در امام‌صاحب یک معبد بودایی در سال 1315ش کشف شد و چندین مجسمۀ کوچک و بزرگ مربوط به قبل از اسلام از آن به دست آمد. این آثار نشان می‌دهد که ولایت قندوز و به‌خصوص امام‌صاحب از مراکز مهم بودایی‌ها بوده است.<ref>رهیاب، «امام‌صاحب»، در دانشنامۀ هزاره، 1399ش، ص835.</ref> | ||
«دشت آبدان»، واقع در ولسوالی «امام‌صاحب» یکی از زیباترین و بکرترین دشت‌های ولایت | «دشت آبدان»، واقع در ولسوالی «امام‌صاحب» یکی از زیباترین و بکرترین دشت‌های ولایت قندوز و افغانستان است که مناظر زیبای آن در بهار هزاران تن را از مناطق مختلف افغانستان به سوی خود می‌کشاند. این دشت در ساحل جنوبی رودخانه آمو واقع شده و دارای مراتع بسیار خوبی برای چرای دام‌های کوچ‌نشینان است. امام‌صاحب به‌جز دشت آبدان، دارای مناظر زیبا و دیدنی دیگر نیز است. باغ‌ها، آبدات تاریخی، دشت‌ها، سبزه‌زاران، رودها، چشمه‌ها و رودخانۀ آمو، منظره خوبی برای گردشگران است.<ref>رهیاب، «امام‌صاحب»، در دانشنامۀ هزاره، 1399ش، ص835.</ref> | ||
==امکانات رفاهی قندوز== | ==امکانات رفاهی قندوز== | ||
ولایت قندوز یک میدان هوایی (فرودگاه) به‌نام همین ولایت، 5 سد آبی برای تولید برق و تنظیم آب به‌نام‌های بند برق خان‌آباد، بند برق نهر نقی، بند ایرگنک، بند شاهروان ارچی و بند آب ملا کریم | ولایت قندوز یک میدان هوایی (فرودگاه) به‌نام همین ولایت، 5 سد آبی برای تولید برق و تنظیم آب به‌نام‌های بند برق خان‌آباد، بند برق نهر نقی، بند ایرگنک، بند شاهروان ارچی و بند آب ملا کریم وجود دارد.<ref> «معرفی کندوز»، خبرگزاری پژواک.</ref> 18 درصد از مردم ولایت قندوز به برق دسترسی دارند.<ref> «دشت سرسبز آبدان در قندوز»، وب‌سایت تبیان.</ref> | ||
این ولایت دارای یک شفاخانۀ 250 بستری (تخت) در سطح زون، یک شفاخانۀ 50 بستری در ولسوالی امام‌صاحب، 15 کلینیک و 299 مرکز صحی در نقاط روستایی است.<ref> «معرفی کندوز»، وب‌سایت تفکر.</ref> در این ولایت 11ادارۀ پست نیز وجود دارد.<ref> «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص209.</ref> | این ولایت دارای یک شفاخانۀ 250 بستری (تخت) در سطح زون، یک شفاخانۀ 50 بستری در ولسوالی امام‌صاحب، 15 کلینیک و 299 مرکز صحی در نقاط روستایی است.<ref> «معرفی کندوز»، وب‌سایت تفکر.</ref> در این ولایت 11ادارۀ پست نیز وجود دارد.<ref> «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص209.</ref> | ||
نسخهٔ ۲۸ مرداد ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۱۵
قندوز؛ ولایتی در شمال‌شرق افغانستان و هم‌مرز با تاجیکستان.
قندوز، از ولایات شمال‌شرقی افغانستان است که این کشور را به تاجیکستان متصل می‌کند. قندوز در جنوب رودخانه آمودریا، از ولایات حاصل‌خیز افغانستان به‌شمار می‌رود. شهر قندوز، مرکز این ولایت نیز موقعیت راهبردی در فرهنگ و اقتصاد افغانستان دارد. این ولایت در قرن سوم میلادی، از مراکز فرهنگ بودایی بوده و بخش راهبردی از تخارستان بزرگ را تشکیل می‌داده است.
نامگذاری قندوز
نام قندوز ریشه در واژه فارسی «کهندژ« دارد که در معماری شهری قدیم به قلعه یا دژ مرکزی شهر اشاره می‌کرد. این واژه ترکیبی از «کهن» به‌معنای قدیم و «دژ» به‌معنی قلعه است که نشان‌دهندۀ پیشینه تاریخی این منطقه به‌عنوان یک پایگاه دفاعی مهم است.
در برخی روایات محلی، این نام را ترکیبی از واژه فارسی قند (به معنای شهد) و پسوند ترکی «اوز» دانسته‌اند که نشانگر حاصلخیزی و شیرینی زمین‌های این منطقه است. تحول زبانی این نام از کهندژ به کندز و سپس قندوز نشان‌دهندۀ تأثیرات تاریخی و فرهنگی متوالی بر این منطقه است که هم تحت تأثیر زبان فارسی و هم زبان‌های ترکی و عربی قرار گرفته است. این نامگذاری موقعیت استراتژیک و تاریخی این شهر به‌عنوان یک مرکز مهم در گذرگاه‌های تجاری و فرهنگی شمال افغانستان را بیان می‌کند.[۱]
تاریخچه قندوز
شهر قندوز، با پیشینه‌ای که به شهر باستانی «دراپساکا» می‌رسد، روزگاری کانون شکوفایی فرهنگ بودایی در سدۀ سوم میلادی بود. این شهر که در گذشته با نام‌های «والوالیچ» یا «واروالیز» شناخته می‌شد، از دورۀ تیموریان به‌بعد با نام کنونی خود، قندوز (یا کهندژ)، شناخته شده است.[۲]
قندوز در گذشته‌های دور بخشی از سرزمین کهن بلخ[۳] و در دوره‌ای نیز پایتخت تخارستان بوده و در زمان یفتلی‌ها نقطۀ اتصال جنوب به شمال هندوکش بوده است.[۴] شهر قندوز در دوران سلجوقی به مرکز مهم اداری و محل ضرب سکه تبدیل شد.[۵]
در سده‌های هجدهم و نوزدهم میلادی، قندوز به‌عنوان پایتخت خان‌های ازبک-تاجیک تبار نقش مهمی در تحولات منطقه ایفا کرد. این خان‌ها که گاه مستقل و گاه نیمه‌مستقل بود، قلمروی از بلخ تا کوهستان‌های پامیر را در بر می‌گرفت و به‌عنوان یکی از صحنه‌های رقابت استعماری روسیه و بریتانیا در «بازی بزرگ» شناخته می‌شد. سرانجام در ۱۸۵۹م این منطقه به تصرف افغانستان درآمد. در پی فتوحات ارتش سرخ روسیه در آسیای میانه، موجی از مهاجرت تاجیک‌ها و ازبک‌ها (بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار نفر) به شمال افغانستان روی داد که بسیاری از آنان در قندوز و نواحی اطراف آن ساکن شدند.
در آغاز سدۀ بیستم، این شهر تحت حکومت شیرخان ناشر، به یکی از ثروتمندترین ولایت‌های افغانستان تبدیل شد. تأسیس شرکت «پنبه سپین زر» توسط ناشر، نقش کلیدی در رونق اقتصادی منطقه داشت. این شرکت حتی پس از دهه‌ها جنگ و ناآرامی، همچنان به فعالیت خود ادامه داده است.[۶]
در حال‌حاضر قندوز یکی از ولایات کلیدی افغانستان در شمال‌شرق این کشور است که به سرزمین قطغن نیز شهرت دارد.[۷] این ولایت دو دهۀ 80 و 90 شمسی شاهد جنگ‌های فراوان بوده و مرکز قندوز در ۲۰ سال حکومت جمهوری اسلامی دست‌کم سه مرتبه به‌دست طالبان سقوط کرد.[۸]
موقعیت جغرافیایی قندوز
قندوز از شمال با دریای آمو و کشور تاجیکستان، از جانب شرق با ولایت تخار، از جنوب با ولایت بغلان، از غرب با ولایت بلخ و از جنوب‌غرب با ولایت سمنگان هم‌مرز است.[۹] این ولایت با مساحت 8081کیلومتر مربع، 1.2درصد از خاک افغانستان را در بر گرفته[۱۰] و در شمال‌شرق افغانستان و در نقطۀ راهبردی اتصال شمال به جنوب (کابل- تاجیکستان) و شرق به غرب (مزار شریف به تالقان و بدخشان) واقع شده است.[۱۱]
آب‌وهوای قندوز
ولایت قندوز در بهار آب‌وهوای معتدل دارد اما زمستان آن سرد و خشک و تابستان آن نیز بسیار گرم است.[۱۲]
جمعیت‌شناسی قندوز
بر اساس برآورد ادارۀ احصائیۀ مرکزی افغانستان در سالنامۀ 1399ش، نفوس ولایت قندوز 1,136,677 نفر بوده که 575,007 نفر از آنها مرد و 560,670 تن از آنها را زنان تشکیل می‌دهند. علاوه‌بر آن، 303,255 نفر از ساکنان این ولایت شهرنشین و 833,422 تن از آنها ده‌نشین هستند.[۱۳]
اقوام مختلف پشتون، تاجیک، هزاره، ازبیک، بلوچ، ایماق، ترکمن، هندو و سیک در این ولایت زندگی می‌کنند که این تنوع قومی باعث شده تا این ولایت به «افغانستان کوچک» مشهور شود.[۱۴] عرب‌های قندوز نیز به زبان‌های فارسی و پشتو صحبت می‌کنند؛ اما همچنان خود را متعلق به اعراب عربستان می‌دانند.[۱۵]
در حدود 94درصد از ساکنان ولایت قندوز سنی و 6 درصد آنها شیعه هستند.[۱۶] در مرکز و ولسوالی‌های امام‌صاحب، علی‌آباد و خان‌آباد، شیعیان درصد قابل توجهی را تشکیل می‌دهند.[۱۷]
تقسیمات کشوری قندوز
ولایت قندوز از نظر تقسیمات کشور به ۷ ولسوالی به شرح ذیل تقسیم شده است:
قندوز: این شهر در منطقه تاریخی تخارستان باختر، در حوالی محل تلاقی رودخانه قندوز با رودخانه خان آباد واقع شده است. قندوز از طریق شاهراه‌ها با کابل از جنوب، مزارشریف از غرب و بدخشان از شرق ارتباط دارد.
پشتون‌ها بزرگترین قوم این شهر را تشکیل می‌دهند و پس از آن ازبک‌ها، تاجیک‌ها، هزاره‌ها، عرب‌ها و چند قوم دیگر قرار می‌گیرند.
چهاردره: ولسوالی چهاردره در ۲۵کیلومتری قندوز واقع بوده و سرحد مشترک با ولسوالی قلعۀ زال دارد.
خان آباد: ولسوالی خان آباد سرحد مشترک با ولسوالی‌های اشکمش و بنگی ولایت تخار و ولسوالی بُرکه ولایت بغلان دارد. این ولسوالی در ۳۰کیلومتری قندوز واقع شده است.
دشت اَرچی: این ولسوالی در فاصلۀ ۱۴۰کیلومتری شمال‌شرق شهر قندوز واقع شده است. در این ولسوالی ۱۵۹ روستا وجود دارد.
علی آباد: ولسوالی علی‌آباد، ۱۷کیلومتر از مرکز قندوز فاصله دارد و در مسیر شاهراه قندوز و بغلان قرار دارد.
قلعه زال: این ولسوالی در ۱۰۵کیلومتری شهر قندوز واقع بوده و سرحد مشترک با کشور تاجیکستان دارد. قلعۀ زال در سال ۱۳۹۹ش دارای ۸۱٬۱۴۷ نفر جمعیت بوده است.[۱۸]
امام‌صاحب: در مسیر جادۀ قندوز به شیرخان بندر، از شمال با کشور تاجیکستان، از غرب با ولسوالی قلعۀ زال، از شرق با ولسوالی خواجه‌غار و از جنوب با شهر کندوز ارتباط دارد. فاصلۀ امام‌صاحب با شهر قندوز 71کیلومتر و با کابل 585کیلومتر است. ارتفاع امام‌صاحب از سطح دریا از 350 متر تا 750 در نوسان بوده و دارای 1545کیلومتر مربع مساحت و 124 روستا است.[۱۹]
نام و سابقۀ امام‌صاحب در منابع تاریخی به‌صورت‌هاى «آرْهَن»، «اَرهَنگ«، «اَهرَنگ» و «آرهَنگ» آمده است. این منطقه در تاریخ، سابقه‌ای طولانی دارد. این شهر در 330 قبل از میلاد توسط اسکندر بنا شده و شخصیت‌های رومی در آن نفوذ داشته‌اند. به‌خصوص که نام یکی از نزدیکان قیصر روم و نام یکی از نزدیکان گُشتاسپ بلخی (پادشاه زرتشتی بلخ) را «اَهرَن» ثبت کرده‌اند که بی‌ارتباط با نام سابق ولسوالی امام‌صاحب نیست.[۲۰]
در بین ولسوالی‌های کندوز، ولسوالی امام‌صاحب بیشترین جمعیت را دارد. بر اساس آمار اداره احصائیه و ریاست اداری ولایت کندوز، ولسوالی امام‌صاحب با 470000 نفر جمعیت، پرجمعیت‌ترین ولسوالی کندوز است. ساكنان این ناحیه ازبك، تاجیک، هزاره، ترکمن و پشتون هستند و به فارسى درى، ازبكى، ترکمنی و پشتو سخن می‌گویند.[۲۱]
مهم‌ترین مرکز دینی امام‌صاحب، روضه حضرت امام صاحب و مسجد آن است که سابقۀ طولانی در منطقه دارد. جَهَندَه حضرت امام صاحب، همه ساله در روز دهم نوروز با شرکت هزاران نفر از نقاط مختلف کشور، فرهنگيان و مقامات دولتى با شور و هلهله برافراشته مي‌شود. امام‌صاحب دارای برخی از امکانات فرهنگی است که از جملۀ آنها به کتابخانۀ دولتی امام‌صاحب می‌توان اشاره کرد.[۲۲]
اقتصاد قندوز
کشاورزی
ولایت قندوز با برخورداری از زمین‌های حاصل‌خیز و دسترسی به دو رودخانه مهم، یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی در افغانستان محسوب می‌شود. موقعیت استراتژیک این ولایت با داشتن بندر بین‌المللی شیرخان، نقش مهمی در توسعه فعالیت‌های زراعتی و تجاری منطقه ایفا می‌کند. بیش از ۷۰ درصد ساکنان قندوز به کشاورزی اشتغال دارند که نشان‌دهندۀ اهمیت این بخش در معیشت مردم است.[۲۳]
در این ولایت حدود ۲۸۲ هزار هکتار زمین قابل کشت وجود دارد که ۸۸ درصد آن را اراضی هموار و ۱۲ درصد را مناطق کوهستانی و نیمه‌کوهستانی تشکیل می‌دهد. بیشتر زمین‌های زراعی به روش آبیاری کشت می‌شوند و محصولات متنوعی از جمله گندم، برنج، پنبه، کنجد، جو، ذرت، ارزن و حبوبات در آن به‌دست می‌آید. گندم و برنج قندوز نه‌تنها نیاز داخلی را تأمین می‌کند، بلکه به دیگر ولایات نیز صادر می‌شود. پنبه و کنجد از محصولات درجه‌یک این منطقه بوده که نقش مهمی در اقتصاد محلی دارند.[۲۴]
تنوع محصولات کشاورزی در این منطقه، از سبزیجات تا غلات و حبوبات، نشان‌دهنده ظرفیت بالای زراعتی قندوز است. با توجه به شرایط آب‌وهوایی مناسب و دسترسی به منابع آبی، کشاورزی در این ولایت از پتانسیل بالایی برای توسعه و افزایش بهره‌وری برخوردار است.[۲۵]
دامداری در قندوز
ولایت قندوز با اقتصاد روستایی خود، همواره یکی از قطب‌های مهم دامداری در شمال افغانستان محسوب می‌شود. بسیاری از روستاییان این منطقه که از زمین‌های کشاورزی محدودی برخوردارند، دامداری را به‌عنوان منبع اصلی درآمد خود انتخاب کرده‌اند. دامداری در این ولایت، صنایع وابسته به خود را نیز فعال کرده و موجب اشتغال‌زایی شده است. برای مثال تأسیس کارخانۀ لبنیات اتحادیه قندوز با حمایت سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) و همکاری آلمان در ۲۰۰۶م نقشی کلیدی در حمایت از دامداران داشته است.
طبق آمار رسمی، حدود ۲۵۰۰ رأس گاو شیرده اصلاح‌نژادشده در قندوز وجود دارد که پایۀ اصلی توسعه صنایع لبنیات در این ولایت را تشکیل می‌دهد. تأثیرات اجتماعی این صنایع وابسته به دام داری به‌ویژه برای زنان سرپرست خانوار و خانواده‌های کم‌بضاعت قابل توجه است. بسیاری از این خانواده‌ها با نگهداری تنها ۳-۴ رأس گاو شیرده، منبع درآمدی مطمئن برای تأمین معاش خود یافته‌اند.[۲۶]
قندوز، همچنین، دارای معادن متعددی است که مهم‌ترین آنها معدن سلستین در ساحۀ کارتوو و کلسیت در چهاردره هستند.[۲۷]
تجارت
تجارت نیز در زندگی مردم قندوز نقش دارد. برای مثال یکی از منابع و ظرفیت‌های تجاری این ولایت، بندر تجاری «شیرخان بندر» است. شیرخان بندر توسط «پل پنج» بر روی رودخانۀ «آمو دریا»، ارتباط افغانستان و تاجیکستان را برقرار می‌کند و بر اهميت اقتصادى کندوز مي‌افزاید. از این بندر میوۀ تازه، سِمِنت (سیمان)، قالی و سایر صنایع دستی به تاجیکستان صادر می‌شود و از آن طرف مواد نفتى، ساختمانی، صنایع دستی و مواد خوراکی وارد می‌شود. شاهراه شیرخان بندر- بغلان نیز شاهراه امنی است که نقشی اثرگذار در تقویت تجارت و افزایش عواید ملی افغانستان دارد.[۲۸]
صنایع دستی
صنایع دستی از منابع مهم اقتصادی این ولایت محسوب می‌شود. برای مثال قالی دستباف ولسوالی امام‌صاحب مشهور است. نمدمالى، بافتِ الچه (نوعى پارچه راه‌راه، مانند جاجیم)، كرباس، گلیم و ساخت جُل (پالان) در گذشته رواج داشت؛ اما امروزه، برخی از آنها جایگاه خود را از دست داده و برخی دیگر با تشویق برخی نهادهای اجتماعی، تولید می‌شود.[۲۹]
پشمينه‌بافى و خامک‌دوزى، از دیگر صنايع دستی است که تعدادی از مردم در این ولایت به آن اشتغال دارند. گليم، دستکش، ژاکت، ليف، دستمال، چادر، لباس، شال سر، کلاه، پيراهن‌هاى مردانه و زنانه كه توسط زنان بافته مي‌شود، نه تنها در خانواده‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد، بلکه به خارج از ولايت و حتى خارج از كشور نيز صادر مي‌شود.
فعالیت‌های صنعتی
پوستين‌دوزى نيز يکى از فعالیت‌های صنعتی مشهور ولایت قندوز است که از پوست حيواناتی که داراى پشم ثابت باشند دوخته می‌شود.
صنعت مسگرى در سال‌های اخیر گرچه به‌دلیل عدم توجه دولت، با ركود مواجه شده است اما مسگران اين منطقه نيز وسايل نجارى و ابزارآلات ديگر مانند بيل، کلنگ، تيشه، رنده، مارتول، جبل، ديگ، کاسه، آفتابه و لگن مي‌سازند.
تأسیس مجتمع صنعتی پنبه پاک‌کنی و کارخانه روغن‌کشی که در زمان سردار محمدداوود (1352-1357ش) ساخته شد، منجر به توسعۀ کشاورزی شد. اين کارخانه، بعد از تنش‌ها و جنگ‌هاي سال 1370ش با ركود مواجه شد و درحال‌حاضر در آن حدود ٣٠٠ كارگر مشغول کارند و تنها روغن، كنجاره، پوستک و صابون توليد مي‌کند و پنبه را بسته‌بندی کرده و اين توليدات، به داخل و خارج از كشور صادر مي‌شود.[۳۰]
فرهنگ و هنر در قندوز
در ولایت قندوز 68 رسانۀ رادیویی (18 رادیوی دولتی و 50 رادیوی خصوصی) و 18 کانال تلویزیونی مشغول اطلاع‌رسانی هستند. 3 نشریه (1 دوهفته نامه، 1 ماهنامه و 1 گاهنامه) و 17 نشریۀ دوره‌ای (2 روزنامه، 8 هفته‌نامه، 2 ماهنامه و 5 سه‌ماهنامه) نیز در این ولایت فعالیت دارد.[۳۱]
مراسم ازدواج در میان ساکنان قندوز همانند سایر ولایات برگزار می‌شود؛ آداب‌ورسومی مثل طویانه، قلین، عیدانه و برات در میان قندوزیان نیز رواج دارد.[۳۲] هزینه‌های عروسی در میان باشندگان ولایت قندوز زیاد است که تمام آنها از سوی داماد پرداخت می‌شود.[۳۳] در این اواخر برگزاری مراسم عروسی دسته‌جمعی در این ولایت رواج یافته که هزینه‌های آن از قِبل زکات و کمک خیرین تأمین می‌شود.[۳۴]
مردم قندوز مانند سایر افغان‌ها جشن نوروز را با سمنک‌پزی (سمنو) در شب و روز نوروز، خیساندن میوه در آب و خوردن آن، رفتن به میلۀ سبزه‌کوبی و تهیۀ هفت‌سین و هفت‌میوه تجلیل می‌کنند.[۳۵]
بزکشی یکی از سرگرمی‌های ورزشی مردم ولایت قندوز است که در نوروز نیز مسابقات آن برپا می‌شود.[۳۶] کاغذپرانی (بادبادک) و کشتی‌گیری در عید نوروز نیز در میان جوانان این ولایت محبوبیت دارد.[۳۷]
ولایت قندوز از دیرباز خاستگاه ورزش‌های سنتی و پرشور از جمله مسابقۀ بزکشی بوده که به‌عنوان نماد فرهنگی این منطقه، همواره جایگاه ویژه‌ای در میان مردم داشته است. در کنار آن ورزش‌های سنتی دیگری چون کشتی پهلوانی، سنگ‌اندازی و توپ‌زنی نیز رواج داشته است. اگرچه برخی بازی‌های محلی مانند غرسی و توپ‌دنده به مرور کمرنگ شده‌اند، اما این ورزش‌های کهن همچنان بخشی از هویت فرهنگی قندوز را تشکیل می‌دهند.
در سال‌های اخیر، ورزش‌های مدرن نیز در این ولایت با استقبال چشمگیری مواجه شده‌اند. والیبال، فوتبال، بسکتبال، پینگ‌پنگ، کرکت، تکواندو، جودو، کورش، پرورش اندام، شطرنج و سامبو در میان جوانان محبوبیت فراوانی یافته است.
در دوران جمهوری اسلامی افغانستان ۱۸ فدراسیون ورزشی در قندوز فعال شده بود که زمینه مشارکت هزاران ورزشکار زن و مرد را فراهم کرده بود.[۳۸]
آموزش و تحصیلات عالی در قندوز
در ولایت قندوز بیش از 338,651 دانش‌آموز با تفکیک جنسیتی 207,707 پسر و 130,944 دختر تحت تعلیم 6,327 معلم (4,273 معلم مرد و 2,054 معلم زن) مشغول تحصیل هستند.
تعداد مدارس ابتدائیه (متوسطۀ اول) در این ولایت 184 باب، مدارس متوسطه (متوسطۀ دوم) 139 باب و 149 باب مدرسۀ تعلیمات ثانوی (دبیرستان) است. علاوه‌بر آن، 21 باب مکتب خصوصی نیز با 329 معلم و 8,363 دانش‌آموز در ولایت قندوز فعالیت دارند. موسسۀ تربیۀ معلم قندوز نیز با 618 دانشجو و 53 استاد مشغول ارائۀ خدمات علمی است.[۳۹]
در این ولایت یک دانشگاه دولتی دارای 8 دانشکده مشغول فعالیت است.[۴۰] تعداد محصلین دانشگاه دولتی قندوز در 1399ش 5,248 نفر بوده که از جمله 3,829 تن آنها پسر و 1,419 نفر از آنها را دختران تشکیل می‌دادند.[۴۱] همچنین در ولایت قندوز 7 موسسۀ تحصیلات عالی خصوصی نیز مشغول فعالیت است که بیش از 7,000 دانشجو در آنها مشغول تحصیل در رشته‌های مختلف هستند.[۴۲]
در ۱۳۹۵ش نرخ سواد در این ولایت 22درصد برآورد شده بود.[۴۳]
مناطق گردشگری قندوز
بناهای تاریخی زیادی مانند بالاحصار خرد وکلان، کله مناره، تپه چهل دختران، مسجدساقی بای، زیارت خواجه مشهد، روضه مبارک امام‌صاحب، قلعه مهرنگار امام‌صاحب، تپه متصل دوره قندوز، تپه جرگزر، گل‌تپه، زیارت حضرت سلطان‌بابا، تپه ژوبین در ولسوالی علی‌آباد، تپه مرچ، مگس‌تپه، کهنه قلعه خان‌آباد و قلعۀ زال از جمله مقاصد گردشگری در این ولایت محسوب می‌شود.[۴۴]
زیارت امام‌صاحب از آثار دیدنی این ولسوالی است. بر اساس کتیبۀ موجود، این بنای تاریخی متعلق به سر حسین بن علی (نواده پیامبر اسلام) است که در قرن ششم هجری به این محل منتقل و دفن شده است. در امام‌صاحب چندین منطقۀ تاریخی به ثبت رسیده است که از جمله به روضۀ امام‌صاحب، قلعه مهرنگار، بالاحصار، کهنه قلعه و ساحۀ رباط می‌توان اشاره کرد. بالاحصار در پانصد متری مرکز ولسوالى واقع است که بیانگر دورۀ اسکندر و یا باختری است. ساحۀ رباط نیز در نیم کیلومتری بالاحصار امام‌صاحب قرار دارد و حدود پنج جریب زمین مساحت دارد. در اطراف ساحۀ رباط منازل مسکونی ساخته شده است.[۴۵]
در امام‌صاحب یک معبد بودایی در سال 1315ش کشف شد و چندین مجسمۀ کوچک و بزرگ مربوط به قبل از اسلام از آن به دست آمد. این آثار نشان می‌دهد که ولایت قندوز و به‌خصوص امام‌صاحب از مراکز مهم بودایی‌ها بوده است.[۴۶]
«دشت آبدان»، واقع در ولسوالی «امام‌صاحب» یکی از زیباترین و بکرترین دشت‌های ولایت قندوز و افغانستان است که مناظر زیبای آن در بهار هزاران تن را از مناطق مختلف افغانستان به سوی خود می‌کشاند. این دشت در ساحل جنوبی رودخانه آمو واقع شده و دارای مراتع بسیار خوبی برای چرای دام‌های کوچ‌نشینان است. امام‌صاحب به‌جز دشت آبدان، دارای مناظر زیبا و دیدنی دیگر نیز است. باغ‌ها، آبدات تاریخی، دشت‌ها، سبزه‌زاران، رودها، چشمه‌ها و رودخانۀ آمو، منظره خوبی برای گردشگران است.[۴۷]
امکانات رفاهی قندوز
ولایت قندوز یک میدان هوایی (فرودگاه) به‌نام همین ولایت، 5 سد آبی برای تولید برق و تنظیم آب به‌نام‌های بند برق خان‌آباد، بند برق نهر نقی، بند ایرگنک، بند شاهروان ارچی و بند آب ملا کریم وجود دارد.[۴۸] 18 درصد از مردم ولایت قندوز به برق دسترسی دارند.[۴۹]
این ولایت دارای یک شفاخانۀ 250 بستری (تخت) در سطح زون، یک شفاخانۀ 50 بستری در ولسوالی امام‌صاحب، 15 کلینیک و 299 مرکز صحی در نقاط روستایی است.[۵۰] در این ولایت 11ادارۀ پست نیز وجود دارد.[۵۱]
مشاهیر قندوز
ظهیرالدین ابوالفتح عبدالرشید ولوالجی (فقیه حنفی) و ابوعبدالله محمد بن صالح ولوالجی (شاعر دورۀ سامانی) از مشاهیر قندوز به‌شمار می‌روند.[۵۲]
پانویس
- ↑ «قندوز»، وب‌سایت تابناک؛ «آشنایی با ولایت زیبای «قندوز» در شمال افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم ۲.
- ↑ «قندوز»، وب‌سایت تابناک.
- ↑ «آشنایی با ولایت زیبای قندوز در شمال افغانستان»، وب‌سایت آی‌فیلم2.
- ↑ «لایق ادارۀ قندوز چه کسی است؟»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ «آشنایی با ولایت زیبای قندوز در شمال افغانستان»، وب‌سایت آی‌فیلم2.
- ↑ «قندوز»، وب‌سایت تابناک.
- ↑ «ولایت قندوز در شمال‌شرق افغانستان را بیشتر بشناسیم»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ . « ولایت کندز با یک میلیون نفوس فقط یک کتاب فروشی دارد»، وب‌سایت تلویزیون آمو.
- ↑ «ظواهر معدنی ولایت قندوز»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم افغانستان.
- ↑ «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص3.
- ↑ «قندوز»، وب‌سایت تابناک.
- ↑ «لایق ادارۀ قندوز چه کسی است؟»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص3.
- ↑ «ولایت قندوز»، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان.
- ↑ «قندوز»، وب‌سایت تابناک.
- ↑ «دشت سرسبز آبدان در قندوز»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ «جغرافیای تشیع در افغانستان»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی.
- ↑ «قُندوز، ولایتی صنعتی در شمال افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ ناهض، قاموس جغرافیایى افغانستان، 1335ش، ص151؛ دولت‌آبادی، شناسنامۀ افعانستان، 1387ش، ص236.
- ↑ آکادمی علوم افغانستان، آریانا، 1386ش، ص727؛ جوزجانی، حدود العالم من المشرق الی المغرب، 1342ش، ص158.
- ↑ رهیاب، «امام‌صاحب»، در دانشنامۀ هزاره، 1399ش، ص835.
- ↑ یمین، افغانستان تاریخی (فلسفه نامگذاری شهرها، شهرکها ، کوه‌ها و دریاهای افغانستان)، 1388ش، ص201.
- ↑ «دشت سرسبز آبدان در قندوز»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ آکادمی علوم افغانستان، آریانا، 1386ش، ص728.
- ↑ «ولایت قندوز»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ «رشد صنعت مالداري در ولايت كندز»، وب‌سایت روزنامۀ ۸صبح.
- ↑ «ظواهر معدنی ولایت قندوز»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم افغانستان.
- ↑ عظیمی، جغرافیای تاریخی افغانستان، 1391ش، ص255؛ آکادمی علوم افغانستان، آریانا، 1386ش، ص727.
- ↑ رهیاب، «امام‌صاحب»، در دانشنامۀ هزاره، 1399ش، ص835؛ نادرخان، راهنماى قطغن و بدخشان، 1367ش، ص57.
- ↑ رهیاب، «امام‌صاحب»، در دانشنامۀ هزاره، 1399ش، ص835.
- ↑ «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، صص111 و 115.
- ↑ «23 زوج جوان با هزینۀ تاجران ملی در قندوز به خانۀ بخت رفتند»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «طویانه‌های میلیونی؛ سنت ناپسند و هزینه‌های کمرشکن»، وب‌سایت روزنامۀ 8صبح.
- ↑ «جشن عروسی دسته‌جمعی در ولایت قندوز»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ «شهروندان کندوز: نوروز را دوست می‌داریم»، وب‌سایت روزنامۀ 8صبح.
- ↑ «نگاهی به آداب و رسوم عید نوروز در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «شهروندان کندوز: نوروز را دوست می‌داریم»، وب‌سایت روزنامۀ 8صبح.
- ↑ «لایق ادارۀ قندوز چه کسی است؟»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص61، 63، 65، 66، 67، 69 و 71.
- ↑ «معرفی کندوز»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص88.
- ↑ «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص103.
- ↑ «دشت سرسبز آبدان در قندوز»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ «آشنایی با ولایت زیبای قندوز در شمال افغانستان»، وب‌سایت آی‌فیلم2.
- ↑ باخ، جغرافیاى شهرى در افغانستان، 1368ش، ص101؛ یمین، افغانستان تاریخی (فلسفه نامگذاری شهرها، شهرکها ، کوه‌ها و دریاهای افغانستان)، 1388ش، ص201.
- ↑ رهیاب، «امام‌صاحب»، در دانشنامۀ هزاره، 1399ش، ص835.
- ↑ رهیاب، «امام‌صاحب»، در دانشنامۀ هزاره، 1399ش، ص835.
- ↑ «معرفی کندوز»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ «دشت سرسبز آبدان در قندوز»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ «معرفی کندوز»، وب‌سایت تفکر.
- ↑ «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص209.
- ↑ «آشنایی با ولایت زیبای قندوز در شمال افغانستان»، وب‌سایت آی‌فیلم2.
منابع
- «آشنایی با ولایت زیبای قندوز در شمال افغانستان»، وب‌سایت آی‌فیلم2، تاریخ درج مطلب: 30 بهمن 1398ش.
- «بیست‌وسه زوج جوان با هزینۀ تاجران ملی در قندوز به خانۀ بخت رفتند»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1391ش.
- «جشن عروسی دسته‌جمعی در ولایت قندوز»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1391ش.
- «جغرافیای تشیع در افغانستان»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1397ش.
- «جغرافیای شیعه در افغانستان»، حوزه نت: پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1389ش.
- «دشت سرسبز آبدان در قندوز»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1395ش.
- «رشد صنعت مالداري در ولايت كندز»، وب‌سایت روزنامۀ ۸صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۸۹ش.
- «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، شمارۀ 42، نسخۀ اول، فروردین 1400ش.
- «شهروندان کندوز: نوروز را دوست می‌داریم»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 29 اسفند 1389ش.
- «طویانه‌های میلیونی؛ سنت ناپسند و هزینه‌های کمرشکن»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 17 مهرماه 1401ش.
- «ظواهر معدنی ولایت قندوز»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
- «فعالیت اساسی شرکت دولتی سپین رز کندوز از سر گرفته می¬شود»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1398ش.
- «قُندوز، ولایتی صنعتی در شمال افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۴۰۰ش.
- «قندوز»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1401ش.
- «لایق ادارۀ قندوز چه کسی است؟»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1393ش.
- «معرفی کندوز»، خبرگزاری پژواک، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
- «معرفی کندوز»، وب‌سایت تفکر، تاریخ درج مطلب: 27 آبان 1397ش.
- «نگاهی به آداب و رسوم عید نوروز در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1401ش.
- «واژۀ کندوز»، دیکشنری آبادیس، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
- «ولایت قندوز در شمال‌شرق افغانستان را بیشتر بشناسیم»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1401ش.
- «ولایت قندوز»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
- «ولایت قندوز»، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
- «ولایت کندوز- نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1400ش.
- «ولایت کندز با یک میلیون نفوس فقط یک کتاب‌فروشی دارد»، وب‌سایت تلویزیون آمو، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1401ش.