پرش به محتوا

پیش‌نویس:خلیل‌الله خلیلی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
تفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
project>حبیب الله نجفی
صفحه‌ای تازه حاوی «<big>'''خلیل‌الله خلیلی،'''</big> شاعر و سیاست‌مدار معاصر افغانستان. خلیل‌الله خلیلی، مشهورترین شاعر معاصر افغانستان است. در اشعار خلیلی، مضامین مرتبط با بیداری اسلامی و پایداری، مانند آرمان فلسطین، انترناسیونالیسم اسلامی، آزادی‌خواهی، استعم...» ایجاد کرد
 
project>محمدمهدی محمدی
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
<big>'''خلیل‌الله خلیلی،'''</big> شاعر و سیاست‌مدار معاصر افغانستان.
<big>'''خلیل‌الله خلیلی،'''</big> شاعر و سیاست‌مدار معاصر افغانستان.


خلیل‌الله خلیلی، مشهورترین شاعر معاصر افغانستان است. در اشعار خلیلی، مضامین مرتبط با بیداری اسلامی و پایداری، مانند آرمان فلسطین، انترناسیونالیسم اسلامی، آزادی‌خواهی، استعمارستیزی و دعوت مسلمانان به ‌اتحاد و پرهیز از تفرقه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.  
خلیل‌الله خلیلی، مشهورترین شاعر معاصر [[افغانستان]] است. در اشعار خلیلی، مضامین مرتبط با بیداری اسلامی و پایداری، مانند آرمان [[فلسطین]]، انترناسیونالیسم اسلامی، [[آزادی‌خواهی]]، استعمارستیزی و دعوت [[مسلمانان]] به ‌اتحاد و پرهیز از تفرقه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.  
==کودکی و نوجوانی==
==کودکی و نوجوانی==
خلیل‌الله خلیلی در 1286ش در «باغ شهرآراء»، از مناطق «کابل» پایتخت افغانستان به دنیا آمد.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910309000785/%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%B1%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C- «خاکسپاری شاعر نام‌آور افغانستان در کنار مقبرۀ سیدجمال‌الدین اسدآبادی»، خبرگزاری فارس.] </ref>  پدر وی معروف به «مستوفی ‌الممالک»، در دوران حکومت «حبیب‌اللّه‌ خان» چندین سال «نایب سالار نظامی» بود. خلیل‌اللّه تا سال پنجم دبستان در کابل تحصیل کرد. در یازده‌سالگی، پدر وی به‌دستور «امان‌اللّه خان» به قتل رسید و خلیل‌اللّه در دوازده‌سالگی، به قلعۀ صدق‌آباد که متعلق به دایی‌ وی «عبدالرحیم خان» بود، تبعید شد و دو سال در تبعید به سر برد. خلیلی تحصیلات خود را به‌صورت غیررسمی ادامه داد و زبان عربی، فقه، تفسیر، ادبیات، منطق و حدیث را به‌صورت پراکنده آموخت. وی شعر و ادب فارسی را از «ملک‌الشعرای بی‌تاب» (شاعر، ادیب‌ و صوفی‌ مشهور افغانستان)‌ آموخت و  پس از آن، برای امرار معاش چند سالی در مکتب‌خانۀ «میر بَچَه‌کُوت» کابل تدریس کرد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
خلیل‌الله خلیلی در 1286ش در «باغ شهرآراء»، از مناطق «کابل» پایتخت [[افغانستان]] به دنیا آمد.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910309000785/%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%B1%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C- «خاکسپاری شاعر نام‌آور افغانستان در کنار مقبرۀ سیدجمال‌الدین اسدآبادی»، خبرگزاری فارس.] </ref>  پدر وی معروف به «مستوفی ‌الممالک»، در دوران حکومت «حبیب‌اللّه‌ خان» چندین سال «نایب سالار نظامی» بود. خلیل‌اللّه تا سال پنجم دبستان در [[کابل]] تحصیل کرد. در یازده‌سالگی، پدر وی به‌دستور «امان‌اللّه خان» به قتل رسید و خلیل‌اللّه در دوازده‌سالگی، به قلعۀ صدق‌آباد که متعلق به دایی‌ وی «عبدالرحیم خان» بود، تبعید شد و دو سال در تبعید به سر برد. خلیلی تحصیلات خود را به‌صورت غیررسمی ادامه داد و [[زبان عربی]]، فقه، تفسیر، ادبیات، منطق و حدیث را به‌صورت پراکنده آموخت. وی شعر و ادب فارسی را از «ملک‌الشعرای بی‌تاب» (شاعر، ادیب‌ و صوفی‌ مشهور افغانستان)‌ آموخت و  پس از آن، برای امرار معاش چند سالی در مکتب‌خانۀ «میر بَچَه‌کُوت» کابل تدریس کرد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
==جوانی==
==جوانی==
خلیل‌الله خلیلی در جوانی به سیاست روی آورد و در دورۀ «امان‌اللّه خان»، حسابدار وزارت مالیه شد و همچنین در مقام منشی مخصوص آن وزارت، کار کرد. خلیلی مدتی در شغل حسابدار ولایت بلخ فعالیت کرد و در 1307ش، بعد از کناره‌گیری امان‌اللّه خان از قدرت، در دوران حکومت کوتاه «حبیب‌الله کلکانی»، همچنان حساب‌دار و نیز والی (استاندار) ولایت بلخ بود. در دوران حکومت «محمدنادر شاه»، خلیلی به شغل معلمی روی آورد و چندبار زندانی شد. در زمان سلطنت «محمدظاهر شاه» مورد توجه قرار گرفت و سیزده سال در دفتر صدراعظم، خدمت کرد. در 1324ش به‌دلیل مخالفت با شاهزاده «کِنِر» یک‌سال‌ونیم در کابل، زندانی شد. وی سپس، به‌عنوان تبعیدی به قندهار رفت و یک‌سال‌ونیم در کارخانۀ قند آن‌جا به‌کار پرداخت و پس از مدتی، در دورۀ نخست‌وزیری «شاه‌ محمودخان»، به کابل برگشت و نیابت (جانشینی) دانشگاه کابل را به‌عهده گرفت.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
خلیل‌الله خلیلی در جوانی به سیاست روی آورد و در دورۀ «امان‌اللّه خان»، حسابدار وزارت مالیه شد و همچنین در مقام منشی مخصوص آن وزارت، کار کرد. خلیلی مدتی در شغل حسابدار ولایت بلخ فعالیت کرد و در 1307ش، بعد از کناره‌گیری امان‌اللّه خان از قدرت، در دوران حکومت کوتاه «حبیب‌الله کلکانی»، همچنان حسابدار و نیز والی (استاندار) ولایت بلخ بود. در دوران حکومت «محمدنادر شاه»، خلیلی به شغل معلمی روی آورد و چندبار زندانی شد. در زمان سلطنت «محمدظاهر شاه» مورد توجه قرار گرفت و سیزده سال در دفتر صدراعظم، خدمت کرد. در 1324ش به‌دلیل مخالفت با شاهزاده «کِنِر» یک‌سال‌ونیم در [[کابل]]، زندانی شد. وی سپس، به‌عنوان تبعیدی به قندهار رفت و یک‌سال‌ونیم در کارخانۀ قند آن‌جا به‌کار پرداخت و پس از مدتی، در دورۀ نخست‌وزیری «شاه‌ محمودخان»، به کابل برگشت و نیابت (جانشینی) دانشگاه کابل را به‌عهده گرفت.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
==مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها==
==مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها==
#سردبیری در کابینۀ «شاه محمودخان» در 1328ش؛
#سردبیری در کابینۀ «شاه محمودخان» در 1328ش؛
خط ۱۶: خط ۱۶:
#تأسیس حزب وحدت ملی که به حزب «زرنگار» معروف شده بود؛  
#تأسیس حزب وحدت ملی که به حزب «زرنگار» معروف شده بود؛  
#عضویت در مجلس شورای ملی (وُلِسی جِرگَه) در 1344ش؛  
#عضویت در مجلس شورای ملی (وُلِسی جِرگَه) در 1344ش؛  
#سفیر در کشورهای عربستان سعودی و عراق و سفیر «آکردیته» (سفیر سیار) در سوریه، اردن، کویت، قطر، ابوظبی و بحرین.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
#سفیر در کشورهای عربستان سعودی و [[عراق]] و سفیر «آکردیته» (سفیر سیار) در [[سوریه]]، اردن، [[کویت]]، [[قطر]]، ابوظبی و بحرین.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
==مهاجرت==
==مهاجرت==
پس از کودتای کمونیستی 7 ثور (اردیبهشت)  1357ش و سپس اشغال رسمی افغانستان به‌دست اتحاد جماهیر شوروی در 6 دی 1358ش، خلیلی نیز مانند گروه‌های زیادی از مردم افغانستان آواره شد و مدتی در «نیوجرسی» آمریکا اقامت کرد. وی در اواخر عمر به «پیشاور» و «اسلام‌آباد» در پاکستان رفت و در آنجا با مجاهدان افغانستانی همراه شد و برای آزادی کشور فعالیت کرد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
پس از کودتای کمونیستی 7 ثور ([[اردیبهشت]])  1357ش و سپس اشغال رسمی [[افغانستان]] به‌دست اتحاد جماهیر شوروی در 6 دی 1358ش، خلیلی نیز مانند گروه‌های زیادی از مردم افغانستان آواره شد و مدتی در «نیوجرسی» آمریکا اقامت کرد. وی در اواخر عمر به «پیشاور» و «اسلام‌آباد» در [[پاکستان]] رفت و در آنجا با مجاهدان افغانستانی همراه شد و برای آزادی کشور فعالیت کرد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
==سیرۀ عملی و اخلاقی==
==سیرۀ عملی و اخلاقی==
خلیل‌الله خلیلی متدین و آزادی‌خواه بود و به پیشگامان نهضت‌های دینی و آزادی‌خواه شرق مانند «سیدجمال‌الدین اسدآبادی» و «محمد اقبال لاهوری» علاقه‌مند بود و در اشعار خود تلاش‌های آنان در بیداری مسلمانان را می‌ستود. او دوست‌دار تجدد در زندگی مردم و حکومت افغانستان بود.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
خلیل‌الله خلیلی متدین و آزادی‌خواه بود و به پیشگامان نهضت‌های دینی و آزادی‌خواه شرق مانند «سیدجمال‌الدین اسدآبادی» و «محمد اقبال لاهوری» علاقه‌مند بود و در اشعار خود تلاش‌های آنان در بیداری [[مسلمانان]] را می‌ستود. او دوست‌دار تجدد در زندگی مردم و حکومت افغانستان بود.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
==اثرپذیری==
==اثرپذیری==
خلیلی از قصیده‌سرایان خراسانی به‌ویژه «فرخی سیستانی»، «منوچهری دامغانی» و «مسعود سعد سلمان» تأثیر زیادی پذیرفت و از میان شاعران متأخر و از نظر محتوایی تحت تأثیر «اقبال لاهوری» بود.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910213000312/-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.]</ref>  
خلیلی از قصیده‌سرایان خراسانی به‌ویژه «فرخی سیستانی»، «منوچهری دامغانی» و «مسعود سعد سلمان» تأثیر زیادی پذیرفت و از میان شاعران متأخر و از نظر محتوایی تحت تأثیر «اقبال لاهوری» بود.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910213000312/-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.]</ref>  
خط ۲۷: خط ۲۷:
==جایگاه ادبی==
==جایگاه ادبی==
===1. شاعر ملی افغانستان===
===1. شاعر ملی افغانستان===
خلیلی، در قلمرو زبان فارسی در پنجاه‌سال اخیر، از شاعران طراز اول شعر سنتی محسوب می‌شود و به‌همین دلیل، به «شاعر ملی» و »ملک‌الشعرای» افغانستان مشهور شده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>     
خلیلی، در قلمرو [[زبان فارسی]] در پنجاه‌سال اخیر، از شاعران طراز اول شعر سنتی محسوب می‌شود و به‌همین دلیل، به «شاعر ملی» و »ملک‌الشعرای» [[افغانستان]] مشهور شده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>     
===2. شاعر بیداری اسلامی و مقاومت===
===2. شاعر بیداری اسلامی و مقاومت===
خلیلی در سروده‌های خود به مسائل سیاسی، ملی، بین‌المللی و اسلامی به‌ویژه مسئلۀ فلسطین و مقاومت مردم افغانستان در برابر شوروی سابق، توجه خاصی داشت و همانند اقبال لاهوری دلیل ضعف مسلمانان را خودباختگی و عدم اتحاد می‌دانست و آنها را به وحدت و همدلی فرا می‌خواند. از این جهت به شاعر بیداری اسلامی و مقاومت مشهور شده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>  
خلیلی در سروده‌های خود به مسائل سیاسی، ملی، بین‌المللی و اسلامی به‌ویژه مسئلۀ فلسطین و مقاومت مردم [[افغانستان]] در برابر شوروی سابق، توجه خاصی داشت و همانند اقبال لاهوری دلیل ضعف [[مسلمانان]] را خودباختگی و عدم اتحاد می‌دانست و آنها را به وحدت و همدلی فرا می‌خواند. از این جهت به شاعر بیداری اسلامی و مقاومت مشهور شده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>  
==شهرت جهانی==
==شهرت جهانی==
اشعار خلیلی در ایران، پاکستان، هند، تاجیکستان، مصر، ایتالیا و فرانسه ترجمه و چاپ شده است. مجموعه‌ای از رباعیات وی را «سید احمدحسین مرونی»، سفیر یمن، به عربی و «علاءالدین حمودی جبّوری» به انگلیسی ترجمه کرده‌اند.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
اشعار خلیلی در [[ایران]]، [[پاکستان]]، [[هند]]، تاجیکستان، مصر، ایتالیا و فرانسه ترجمه و چاپ شده است. مجموعه‌ای از رباعیات وی را «سید احمدحسین مرونی»، سفیر یمن، به عربی و «علاءالدین حمودی جبّوری» به انگلیسی ترجمه کرده‌اند.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
==ایران‌دوستی==
==ایران‌دوستی==
خلیلی ایران را دوست میداشت و با مشاهیر علم و ادب ایرانی هم‌عصر خود، از جمله «علی‌اصغر حکمت»، «محمدتقی بهار»، «بدیع‌الزمان فروزانفر»، «حبیب یغمایی» و «رهی معیری»، نامه‌نگاری و مشاعره داشت. او دوبار به ایران سفر کرد و اشعاری در وصف ایران و شهرهای آن سرود.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>  
خلیلی [[ایران]] را دوست میداشت و با مشاهیر علم و ادب ایرانی هم‌عصر خود، از جمله «علی‌اصغر حکمت»، «[[محمدتقی بها]]ر»، «بدیع‌الزمان فروزانفر»، «حبیب یغمایی» و «رهی معیری»، نامه‌نگاری و مشاعره داشت. او دوبار به ایران سفر کرد و اشعاری در وصف ایران و شهرهای آن سرود.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>  
==آثار==
==آثار==
از وی بیش از 57 اثر در موضوعات عرفان، ادب و تاریخ به‌صورت نظم و نثر و به زبان‌های فارسی و عربی به‌جای مانده است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:  
از وی بیش از 57 اثر در موضوعات عرفان، ادب و تاریخ به‌صورت نظم و نثر و به زبان‌های فارسی و عربی به‌جای مانده است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:  
خط ۵۹: خط ۵۹:
#پنجشیر و قهرمان مسعود؛
#پنجشیر و قهرمان مسعود؛
#دیوان خلیلالله خلیلی.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910213000312/-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.]</ref>   
#دیوان خلیلالله خلیلی.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910213000312/-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.]</ref>   
دیوان خلیل‌الله خلیلی تاکنون در چند نوبت به چاپ رسیده است؛ کامل‌ترین آن دیوان شعرهای وی است که در سال 1385ش با تلاش «محمدکاظم کاظمی» شاعر برجستۀ افغانستانی در ایران منتشر شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910213000312/-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.]</ref>  بسیاری از مقالات ادبی، تاریخی، سیاسی و انتقادی وی نیز به‌صورت پراکنده در نشریات افغانستان، ایران، پاکستان، ترکیه، عراق، عربستان، کویت، سوریه و مصر به چاپ رسیده‌ است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
 
دیوان خلیل‌الله خلیلی تاکنون در چند نوبت به چاپ رسیده است؛ کامل‌ترین آن دیوان شعرهای وی است که در سال 1385ش با تلاش «محمدکاظم کاظمی» شاعر برجستۀ افغانستانی در [[ایران]] منتشر شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910213000312/-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.]</ref>  بسیاری از مقالات ادبی، تاریخی، سیاسی و انتقادی وی نیز به‌صورت پراکنده در نشریات [[افغانستان]]، [[ایران]]، [[پاکستان]]، [[ترکیه]]، [[عراق]]، عربستان، کویت، [[سوریه]] و مصر به چاپ رسیده‌ است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/8767 ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>   
==نوآوری==
==نوآوری==
خلیل‌الله خلیلی اولین شاعری بود که «شعر نو» را در 1318ق با سرودن شعر «سحر در دامن کوه» وارد افغانستان کرد و سپس این قالب شعری با تلاش «یوسف آیینه»، «سلمان لایق»، «بارق شفیعی» و «واصف باختری» در این کشور گسترش پیدا کرد.<ref>[http://fa2.ifilmtv.ir/News/Content/68115/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B5%DB%8C--%D8%A2%DB%8C-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-2-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C-%D9%88-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA--%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84?%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «یادبود از سی‌‌وچهارمین سال‌روز درگذشت خلیل‌الله خلیلی شاعر برجستۀ زبان فارسی در افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم 2.]</ref>  
خلیل‌الله خلیلی اولین شاعری بود که «شعر نو» را در 1318ق با سرودن شعر «سحر در دامن کوه» وارد [[افغانستان]] کرد و سپس این قالب شعری با تلاش «یوسف آیینه»، «سلمان لایق»، «بارق شفیعی» و «واصف باختری» در این کشور گسترش پیدا کرد.<ref>[http://fa2.ifilmtv.ir/News/Content/68115/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B5%DB%8C--%D8%A2%DB%8C-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-2-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C-%D9%88-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA--%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84?%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «یادبود از سی‌‌وچهارمین سال‌روز درگذشت خلیل‌الله خلیلی شاعر برجستۀ زبان فارسی در افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم 2.]</ref>  
==درون‌مایه‌های شعری==
==درون‌مایه‌های شعری==
===1. بیداری اسلامی===
===1. بیداری اسلامی===
خط ۶۸: خط ۶۹:
مضامین سیاسی اجتماعی مانند ستایش آزادی و آزادگی، مبارزه با استبداد، انتقاد از بی‌عدالتی‌های اجتماعی و مفاسد اقتصادی، در دیوان وی دیده می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1063597/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C چهرقانی و شفق، «خلیلالله خلیلی؛ شاعر بیداری و پایداری»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، 1393ش، ص49.]</ref>   
مضامین سیاسی اجتماعی مانند ستایش آزادی و آزادگی، مبارزه با استبداد، انتقاد از بی‌عدالتی‌های اجتماعی و مفاسد اقتصادی، در دیوان وی دیده می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1063597/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C چهرقانی و شفق، «خلیلالله خلیلی؛ شاعر بیداری و پایداری»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، 1393ش، ص49.]</ref>   
===3. پایداری===
===3. پایداری===
خلیل‌الله خلیلی، در دوران اشغال افغانستان توسط شوروی سابق، از شاعران پیشتاز در عرصۀ شعر پایداری افغانستان شناخته می‌شود که مضامین نفی سلطه و دخالت بیگانگان، دعوت به‌ اتحاد و مبارزه با تفرقه، ستایش مجاهدان و رزمندگان، بیان مصائب و دشواری‌های جنگ و بیان مشکلات مهاجرت، عمده‌ترین مضامین پایداری در سروده‌های این بخش از زندگی وی است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1063597/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C چهرقانی و شفق، «خلیلالله خلیلی؛ شاعر بیداری و پایداری»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، 1393ش، ص49.]</ref>   
خلیل‌الله خلیلی، در دوران اشغال [[افغانستان]] توسط شوروی سابق، از شاعران پیشتاز در عرصۀ شعر پایداری افغانستان شناخته می‌شود که مضامین نفی سلطه و دخالت بیگانگان، دعوت به‌ اتحاد و مبارزه با تفرقه، ستایش مجاهدان و رزمندگان، بیان مصائب و دشواری‌های جنگ و بیان مشکلات مهاجرت، عمده‌ترین مضامین پایداری در سروده‌های این بخش از زندگی وی است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1063597/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C چهرقانی و شفق، «خلیلالله خلیلی؛ شاعر بیداری و پایداری»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، 1393ش، ص49.]</ref>   
===4. وطن‌دوستی===
===4. وطن‌دوستی===
خلیل‌الله خلیلی، به افغانستان عشق می‌ورزید و مفهوم وطن‌دوستی در اشعار وی بسامد فراوانی دارد. برای مثال اوج مضامین وطن‌دوستی در این شعر وی انعکاس پیدا کرده است: <ref>[https://af.shafaqna.com/FA/197919 «14 ثور سالگرد در گذشت شاعر شهير كشور استاد خليل‌الله خليلی»، خبرگزاری شفقنا.] </ref>
خلیل‌الله خلیلی، به افغانستان عشق می‌ورزید و مفهوم وطن‌دوستی در اشعار وی بسامد فراوانی دارد. برای مثال اوج مضامین وطن‌دوستی در این شعر وی انعکاس پیدا کرده است: <ref>[https://af.shafaqna.com/FA/197919 «14 ثور سالگرد در گذشت شاعر شهير كشور استاد خليل‌الله خليلی»، خبرگزاری شفقنا.] </ref>
خط ۸۳: خط ۸۴:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}
==درگذشت==
==درگذشت==
خلیلی در 14 اردیبهشت 1366ش در اسلام‌آباد پاکستان درگذشت و جسد وی را در گورستان مهاجران افغانستانی مقیم پیشاور دفن کردند  و سپس پيكر او در نهم خرداد ۱۳۹۱ش، بعد از ۲۵ سال به كابل منتقل و در محوطۀ دانشگاه كابل در کنار قبر «سید جمال‌الدین» به‌خاک سپرده شد.  
خلیلی در 14 [[اردیبهشت]] 1366ش در اسلام‌آباد [[پاکستان]] درگذشت و جسد وی را در گورستان مهاجران افغانستانی مقیم پیشاور دفن کردند  و سپس پيكر او در نهم [[خرداد]] ۱۳۹۱ش، بعد از ۲۵ سال به كابل منتقل و در محوطۀ دانشگاه كابل در کنار قبر «سید جمال‌الدین» به‌خاک سپرده شد.  
==افتخارات==  
==افتخارات==  
===1. دریافت نشان‌های مختلف===
===1. دریافت نشان‌های مختلف===
خلیلی در افغانستان نشان درجه‌ اول «معارف» (آموزش و پرورش) را دریافت کرد و از فرهنگستان فرانسه نیز نشان گرفت. وی عضو نویسندگان بین‌المللی آسیایی و آفریقایی و عضو افتخاری در فرهنگستان تاریخ افغانستان بود.  
خلیلی در [[افغانستان]] نشان درجه‌ اول «معارف» (آموزش و پرورش) را دریافت کرد و از فرهنگستان فرانسه نیز نشان گرفت. وی عضو نویسندگان بین‌المللی آسیایی و آفریقایی و عضو افتخاری در فرهنگستان تاریخ افغانستان بود.  
===2. دعوت در نشست‌های ادبی===
===2. دعوت در نشست‌های ادبی===
وی به‌دعوت نهادهای فرهنگی و ادبی کشورهای مختلف برای شرکت در همایش‌های بین‌المللی مربوط به زبان و ادب فارسی سفر میکرد.   
وی به‌دعوت نهادهای فرهنگی و ادبی کشورهای مختلف برای شرکت در همایش‌های بین‌المللی مربوط به زبان و ادب فارسی سفر میکرد.   
==خلیلی از نگاه شاعران و پژوهشگران ایرانی==
==خلیلی از نگاه شاعران و پژوهشگران ایرانی==
#نوشته‌ها و اشعار زیادی از چهره‌های مطرح ادبی ایران در تجلیل از وی و در تحلیل و نقد آثار او منتشر شده است که حکایت از تأثیر خلیلی و شناخت جامعۀ ادبی ایران از او دارد؛
#نوشته‌ها و اشعار زیادی از چهره‌های مطرح ادبی [[ایران]] در تجلیل از وی و در تحلیل و نقد آثار او منتشر شده است که حکایت از تأثیر خلیلی و شناخت جامعۀ ادبی ایران از او دارد؛
#«سیعد نفیسی» ادیب و پژوهشگر ایرانی بعد از ملاقات با خلیلی در افغانستان، وی را به اوصاف مردمی و مردانگی، کرامت نفس، دارای قریحۀ سرشار و روی ‌گشاده، شاعر کم‌نظیر، سخن‌سرای توانا و چیره‌دست توصیف کرده است؛
#«سیعد نفیسی» ادیب و پژوهشگر ایرانی بعد از ملاقات با خلیلی در [[افغانستان]]، وی را به اوصاف مردمی و مردانگی، کرامت نفس، دارای قریحۀ سرشار و روی ‌گشاده، شاعر کم‌نظیر، سخن‌سرای توانا و چیره‌دست توصیف کرده است؛
#«بدیع الزمان فروزانفر» خلیلی را از دانشمندان عصر حاضر می‌داند و معتقد است که استادی و چیره‌زبانی وی در نظم فارسی، به‌روشنی آشکار است.  
#«بدیع الزمان فروزانفر» خلیلی را از دانشمندان عصر حاضر می‌داند و معتقد است که استادی و چیره‌زبانی وی در نظم فارسی، به‌روشنی آشکار است.  
==خلیلی و قصیده‌ای برای امام رضا==
==خلیلی و قصیده‌ای برای امام رضا==
خلیلی در یکی از سفرهای خود به ایران در سال 1339ش که همزمان با میلاد امام رضا بود، این قصیده را برای امام هشتم شیعیان سرود:
خلیلی در یکی از سفرهای خود به [[ایران]] در سال 1339ش که همزمان با میلاد [[امام رضا]] بود، این قصیده را برای امام هشتم [[شیعیان]] سرود:
{{آغاز نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
خط ۱۰۷: خط ۱۰۸:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}
==خلیلی و قصیده‌ای برای امام خمینی==
==خلیلی و قصیده‌ای برای امام خمینی==
خلیلی قصیده‌ای با عنوان «سرود شهیدان» برای امام خمینی سروده که در 1364ش در اسلام‌آباد منتشر شده است.  
خلیلی قصیده‌ای با عنوان «سرود شهیدان» برای [[امام خمینی]] سروده که در 1364ش در اسلام‌آباد منتشر شده است.  
==راز ماندگاری==
==راز ماندگاری==
خلیل‌الله خليلی از اولين سخن‌سرايانی بود كه بعد از تجاوز اتحاد شوروی سابق به افغانستان در كنار مردم قرار گرفت و با سروده‌های خود با درد و رنج مردم همراهی کرد و از این جهت، در یاد مردم ماندگار شد.
خلیل‌الله خليلی از اولين سخن‌سرايانی بود كه بعد از تجاوز اتحاد شوروی سابق به [[افغانستان]] در كنار مردم قرار گرفت و با سروده‌های خود با درد و رنج مردم همراهی کرد و از این جهت، در یاد مردم ماندگار شد.
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}  
{{پانویس}}  

نسخهٔ ۷ فروردین ۱۴۰۲، ساعت ۱۰:۲۰

خلیل‌الله خلیلی، شاعر و سیاست‌مدار معاصر افغانستان.

خلیل‌الله خلیلی، مشهورترین شاعر معاصر افغانستان است. در اشعار خلیلی، مضامین مرتبط با بیداری اسلامی و پایداری، مانند آرمان فلسطین، انترناسیونالیسم اسلامی، آزادی‌خواهی، استعمارستیزی و دعوت مسلمانان به ‌اتحاد و پرهیز از تفرقه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

کودکی و نوجوانی

خلیل‌الله خلیلی در 1286ش در «باغ شهرآراء»، از مناطق «کابل» پایتخت افغانستان به دنیا آمد.[۱] پدر وی معروف به «مستوفی ‌الممالک»، در دوران حکومت «حبیب‌اللّه‌ خان» چندین سال «نایب سالار نظامی» بود. خلیل‌اللّه تا سال پنجم دبستان در کابل تحصیل کرد. در یازده‌سالگی، پدر وی به‌دستور «امان‌اللّه خان» به قتل رسید و خلیل‌اللّه در دوازده‌سالگی، به قلعۀ صدق‌آباد که متعلق به دایی‌ وی «عبدالرحیم خان» بود، تبعید شد و دو سال در تبعید به سر برد. خلیلی تحصیلات خود را به‌صورت غیررسمی ادامه داد و زبان عربی، فقه، تفسیر، ادبیات، منطق و حدیث را به‌صورت پراکنده آموخت. وی شعر و ادب فارسی را از «ملک‌الشعرای بی‌تاب» (شاعر، ادیب‌ و صوفی‌ مشهور افغانستان)‌ آموخت و پس از آن، برای امرار معاش چند سالی در مکتب‌خانۀ «میر بَچَه‌کُوت» کابل تدریس کرد.[۲]

جوانی

خلیل‌الله خلیلی در جوانی به سیاست روی آورد و در دورۀ «امان‌اللّه خان»، حسابدار وزارت مالیه شد و همچنین در مقام منشی مخصوص آن وزارت، کار کرد. خلیلی مدتی در شغل حسابدار ولایت بلخ فعالیت کرد و در 1307ش، بعد از کناره‌گیری امان‌اللّه خان از قدرت، در دوران حکومت کوتاه «حبیب‌الله کلکانی»، همچنان حسابدار و نیز والی (استاندار) ولایت بلخ بود. در دوران حکومت «محمدنادر شاه»، خلیلی به شغل معلمی روی آورد و چندبار زندانی شد. در زمان سلطنت «محمدظاهر شاه» مورد توجه قرار گرفت و سیزده سال در دفتر صدراعظم، خدمت کرد. در 1324ش به‌دلیل مخالفت با شاهزاده «کِنِر» یک‌سال‌ونیم در کابل، زندانی شد. وی سپس، به‌عنوان تبعیدی به قندهار رفت و یک‌سال‌ونیم در کارخانۀ قند آن‌جا به‌کار پرداخت و پس از مدتی، در دورۀ نخست‌وزیری «شاه‌ محمودخان»، به کابل برگشت و نیابت (جانشینی) دانشگاه کابل را به‌عهده گرفت.[۳]

مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها

  1. سردبیری در کابینۀ «شاه محمودخان» در 1328ش؛
  2. وزیر مطبوعات در کابینۀ شاه‌‌ محمودخان از 1331 تا 1332ش؛
  3. منشی دارالانشای مجلس عالی وزیران برای مدتی؛
  4. مشاور مطبوعاتی ظاهرشاه، با رتبۀ وزیر در 1332ش؛
  5. نمایندگی مجلس در دورۀ نخست‌وزیری «محمدیوسف» از 1342 تا1344ش؛
  6. عضو کمیسیون مشورتی دربارۀ متن قانون اساسی جدید در اواخر 1342ش؛
  7. رهبری تشکل سیاسی و ضدکمونیستی «جبهۀ ملی» در دهۀ چهل هجری شمسی؛
  8. تأسیس حزب وحدت ملی که به حزب «زرنگار» معروف شده بود؛
  9. عضویت در مجلس شورای ملی (وُلِسی جِرگَه) در 1344ش؛
  10. سفیر در کشورهای عربستان سعودی و عراق و سفیر «آکردیته» (سفیر سیار) در سوریه، اردن، کویت، قطر، ابوظبی و بحرین.[۴]

مهاجرت

پس از کودتای کمونیستی 7 ثور (اردیبهشت) 1357ش و سپس اشغال رسمی افغانستان به‌دست اتحاد جماهیر شوروی در 6 دی 1358ش، خلیلی نیز مانند گروه‌های زیادی از مردم افغانستان آواره شد و مدتی در «نیوجرسی» آمریکا اقامت کرد. وی در اواخر عمر به «پیشاور» و «اسلام‌آباد» در پاکستان رفت و در آنجا با مجاهدان افغانستانی همراه شد و برای آزادی کشور فعالیت کرد.[۵]

سیرۀ عملی و اخلاقی

خلیل‌الله خلیلی متدین و آزادی‌خواه بود و به پیشگامان نهضت‌های دینی و آزادی‌خواه شرق مانند «سیدجمال‌الدین اسدآبادی» و «محمد اقبال لاهوری» علاقه‌مند بود و در اشعار خود تلاش‌های آنان در بیداری مسلمانان را می‌ستود. او دوست‌دار تجدد در زندگی مردم و حکومت افغانستان بود.[۶]

اثرپذیری

خلیلی از قصیده‌سرایان خراسانی به‌ویژه «فرخی سیستانی»، «منوچهری دامغانی» و «مسعود سعد سلمان» تأثیر زیادی پذیرفت و از میان شاعران متأخر و از نظر محتوایی تحت تأثیر «اقبال لاهوری» بود.[۷]

سبک شعری

خلیلی بیشتر به سبک خراسانی شعر می‌گفت و گاهی نیز به سبک عراقی گرایش پیدا می‌کرد. شعرهای خلیلی در قالب‌های گوناگون قصیده، غزل، مثنوی، دوبیتی، قطعه، مسدس، مخمس و ترکیب‌بند است.[۸]

جایگاه ادبی

1. شاعر ملی افغانستان

خلیلی، در قلمرو زبان فارسی در پنجاه‌سال اخیر، از شاعران طراز اول شعر سنتی محسوب می‌شود و به‌همین دلیل، به «شاعر ملی» و »ملک‌الشعرای» افغانستان مشهور شده است.[۹]

2. شاعر بیداری اسلامی و مقاومت

خلیلی در سروده‌های خود به مسائل سیاسی، ملی، بین‌المللی و اسلامی به‌ویژه مسئلۀ فلسطین و مقاومت مردم افغانستان در برابر شوروی سابق، توجه خاصی داشت و همانند اقبال لاهوری دلیل ضعف مسلمانان را خودباختگی و عدم اتحاد می‌دانست و آنها را به وحدت و همدلی فرا می‌خواند. از این جهت به شاعر بیداری اسلامی و مقاومت مشهور شده است.[۱۰]

شهرت جهانی

اشعار خلیلی در ایران، پاکستان، هند، تاجیکستان، مصر، ایتالیا و فرانسه ترجمه و چاپ شده است. مجموعه‌ای از رباعیات وی را «سید احمدحسین مرونی»، سفیر یمن، به عربی و «علاءالدین حمودی جبّوری» به انگلیسی ترجمه کرده‌اند.[۱۱]

ایران‌دوستی

خلیلی ایران را دوست میداشت و با مشاهیر علم و ادب ایرانی هم‌عصر خود، از جمله «علی‌اصغر حکمت»، «محمدتقی بهار»، «بدیع‌الزمان فروزانفر»، «حبیب یغمایی» و «رهی معیری»، نامه‌نگاری و مشاعره داشت. او دوبار به ایران سفر کرد و اشعاری در وصف ایران و شهرهای آن سرود.[۱۲]

آثار

از وی بیش از 57 اثر در موضوعات عرفان، ادب و تاریخ به‌صورت نظم و نثر و به زبان‌های فارسی و عربی به‌جای مانده است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

  1. هرات؛
  2. شرح احوال حکیم سنایی‌ غزنوی؛
  3. از بلخ تا قونیه؛
  4. ایاز از نگاه صاحبدلان؛
  5. از سجاده تا شمشیر؛
  6. آرامگاه بابُر؛
  7. بهشتی که در آتش سوخت؛
  8. پیام سلطان محمود؛
  9. پیوند دل‌ها؛
  10. سلطنت غزنویان؛
  11. از محمود تا محمود؛
  12. سرود شهیدان؛
  13. زمرد خونین؛
  14. لیمگان عیاری از خراسان؛
  15. ابنبطوطه فی ‌افغانستان؛
  16. به بارگاه سعدی؛
  17. غوث الاعظم؛
  18. قهرمان کوهستان؛
  19. نمازعاشقان؛
  20. درویشان چرخان؛
  21. ترجمه تفسیر مولانا شبیر احمد؛
  22. پنجشیر و قهرمان مسعود؛
  23. دیوان خلیلالله خلیلی.[۱۳]

دیوان خلیل‌الله خلیلی تاکنون در چند نوبت به چاپ رسیده است؛ کامل‌ترین آن دیوان شعرهای وی است که در سال 1385ش با تلاش «محمدکاظم کاظمی» شاعر برجستۀ افغانستانی در ایران منتشر شده است.[۱۴] بسیاری از مقالات ادبی، تاریخی، سیاسی و انتقادی وی نیز به‌صورت پراکنده در نشریات افغانستان، ایران، پاکستان، ترکیه، عراق، عربستان، کویت، سوریه و مصر به چاپ رسیده‌ است.[۱۵]

نوآوری

خلیل‌الله خلیلی اولین شاعری بود که «شعر نو» را در 1318ق با سرودن شعر «سحر در دامن کوه» وارد افغانستان کرد و سپس این قالب شعری با تلاش «یوسف آیینه»، «سلمان لایق»، «بارق شفیعی» و «واصف باختری» در این کشور گسترش پیدا کرد.[۱۶]

درون‌مایه‌های شعری

1. بیداری اسلامی

اتحاد بین‌المللی کشورهای اسلامی (انترناسیونالیسم اسلامی)، بازگشت به‌ خویشتن، انتقاد از سیاست‌پیشگان و دعوت به دانش‌اندوزی و پیشرفت، عمده‌ترین مضامین مرتبط به‌ بیداری اسلامی در اشعار خلیل‌الله خلیلی است.[۱۷]

2. سیاسی و اجتماعی

مضامین سیاسی اجتماعی مانند ستایش آزادی و آزادگی، مبارزه با استبداد، انتقاد از بی‌عدالتی‌های اجتماعی و مفاسد اقتصادی، در دیوان وی دیده می‌شود.[۱۸]

3. پایداری

خلیل‌الله خلیلی، در دوران اشغال افغانستان توسط شوروی سابق، از شاعران پیشتاز در عرصۀ شعر پایداری افغانستان شناخته می‌شود که مضامین نفی سلطه و دخالت بیگانگان، دعوت به‌ اتحاد و مبارزه با تفرقه، ستایش مجاهدان و رزمندگان، بیان مصائب و دشواری‌های جنگ و بیان مشکلات مهاجرت، عمده‌ترین مضامین پایداری در سروده‌های این بخش از زندگی وی است.[۱۹]

4. وطن‌دوستی

خلیل‌الله خلیلی، به افغانستان عشق می‌ورزید و مفهوم وطن‌دوستی در اشعار وی بسامد فراوانی دارد. برای مثال اوج مضامین وطن‌دوستی در این شعر وی انعکاس پیدا کرده است: [۲۰] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

درگذشت

خلیلی در 14 اردیبهشت 1366ش در اسلام‌آباد پاکستان درگذشت و جسد وی را در گورستان مهاجران افغانستانی مقیم پیشاور دفن کردند و سپس پيكر او در نهم خرداد ۱۳۹۱ش، بعد از ۲۵ سال به كابل منتقل و در محوطۀ دانشگاه كابل در کنار قبر «سید جمال‌الدین» به‌خاک سپرده شد.

افتخارات

1. دریافت نشان‌های مختلف

خلیلی در افغانستان نشان درجه‌ اول «معارف» (آموزش و پرورش) را دریافت کرد و از فرهنگستان فرانسه نیز نشان گرفت. وی عضو نویسندگان بین‌المللی آسیایی و آفریقایی و عضو افتخاری در فرهنگستان تاریخ افغانستان بود.

2. دعوت در نشست‌های ادبی

وی به‌دعوت نهادهای فرهنگی و ادبی کشورهای مختلف برای شرکت در همایش‌های بین‌المللی مربوط به زبان و ادب فارسی سفر میکرد.

خلیلی از نگاه شاعران و پژوهشگران ایرانی

  1. نوشته‌ها و اشعار زیادی از چهره‌های مطرح ادبی ایران در تجلیل از وی و در تحلیل و نقد آثار او منتشر شده است که حکایت از تأثیر خلیلی و شناخت جامعۀ ادبی ایران از او دارد؛
  2. «سیعد نفیسی» ادیب و پژوهشگر ایرانی بعد از ملاقات با خلیلی در افغانستان، وی را به اوصاف مردمی و مردانگی، کرامت نفس، دارای قریحۀ سرشار و روی ‌گشاده، شاعر کم‌نظیر، سخن‌سرای توانا و چیره‌دست توصیف کرده است؛
  3. «بدیع الزمان فروزانفر» خلیلی را از دانشمندان عصر حاضر می‌داند و معتقد است که استادی و چیره‌زبانی وی در نظم فارسی، به‌روشنی آشکار است.

خلیلی و قصیده‌ای برای امام رضا

خلیلی در یکی از سفرهای خود به ایران در سال 1339ش که همزمان با میلاد امام رضا بود، این قصیده را برای امام هشتم شیعیان سرود: الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

خلیلی و قصیده‌ای برای امام خمینی

خلیلی قصیده‌ای با عنوان «سرود شهیدان» برای امام خمینی سروده که در 1364ش در اسلام‌آباد منتشر شده است.

راز ماندگاری

خلیل‌الله خليلی از اولين سخن‌سرايانی بود كه بعد از تجاوز اتحاد شوروی سابق به افغانستان در كنار مردم قرار گرفت و با سروده‌های خود با درد و رنج مردم همراهی کرد و از این جهت، در یاد مردم ماندگار شد.

پانویس

  1. ↑ «خاکسپاری شاعر نام‌آور افغانستان در کنار مقبرۀ سیدجمال‌الدین اسدآبادی»، خبرگزاری فارس.
  2. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  3. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  4. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  5. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  6. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  7. ↑ «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.
  8. ↑ «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.
  9. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  10. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  11. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  12. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  13. ↑ «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.
  14. ↑ «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل‌ سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس.
  15. ↑ ظهوری حسینی، «خلیلی خلیل‌الله» دانشنامۀ جهان اسلام.
  16. ↑ «یادبود از سی‌‌وچهارمین سال‌روز درگذشت خلیل‌الله خلیلی شاعر برجستۀ زبان فارسی در افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم 2.
  17. ↑ چهرقانی و شفق، «خلیلالله خلیلی؛ شاعر بیداری و پایداری»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، 1393ش، ص49.
  18. ↑ چهرقانی و شفق، «خلیلالله خلیلی؛ شاعر بیداری و پایداری»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، 1393ش، ص49.
  19. ↑ چهرقانی و شفق، «خلیلالله خلیلی؛ شاعر بیداری و پایداری»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، 1393ش، ص49.
  20. ↑ «14 ثور سالگرد در گذشت شاعر شهير كشور استاد خليل‌الله خليلی»، خبرگزاری شفقنا.

منابع

  • چهرقانی، رضا و شفق، اسماعیل، «خلیلالله خلیلی؛ شاعر بیداری و پایداری»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، سال چهارم، شماره 2، تابستان 1393ش.
  • «خاکسپاری شاعر نام‌آور افغانستان در کنار مقبرۀ سیدجمال‌الدین اسدآبادی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1391ش.
  • «خلیل‌الله خلیلی شاعر اهل سنت افغان و ارادتمند به امام رضا و امام خمینی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 13 اردیبهشت 1391ش.
  • ظهوری حسینی، سیدوحید، «خلیلی خلیل‌الله»، دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.
  • «یادبود از سی‌‌وچهارمین سال‌روز درگذشت خلیل‌الله خلیلی شاعر برجستۀ زبان فارسی در افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم 2، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبهشت 1400ش.
  • «14 ثور سالگرد درگذشت شاعر شهير كشور استاد خليل‌الله خليلی»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1398ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:خلیل‌الله_خلیلی&oldid=4719»