پیشنویس:توحید: تفاوت میان نسخهها
حذف ردهها |
imported>شاهرودی ابرابزار |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''توحید؛'''}} باور به یگانگی خدا در فرهنگ اسلامی. | |||
توحید، از باورهای بنیادین در سبک زندگی اسلامی است که تمام روابط انسانی را تحت تأثیر قرار میدهد و | توحید، از باورهای بنیادین در سبک زندگی اسلامی است که تمام روابط انسانی را تحت تأثیر قرار میدهد و مایهٔ تکامل فردی و اجتماعی دانسته میشود. انسان موحد، با تکیه بر نگرش توحیدی در سبک زندگی، طاغوتها را نفی میکند و از کرنش و تملّقگویی در برابر قدرتهای ظالم پرهیز کرده و با زمینهسازی برای برپایی قسط و عدل در جامعه، موجبات سعادت و نیکبختی خود و دیگران را فراهم میسازد. | ||
== | == مفهومشناسی == | ||
واژهٔ عربی توحید بهمعنای یکی بودن و یکی دانستن،<ref>جوهری، تاج اللغهٔ و صحاح العربیهٔ، 1404ق، ج2، ص547، إبنمنظور، لسانالعرب، بیتا، ج3، ص450.</ref> در اصطلاح، پایهایترین اصل اعتقادات اسلامی است و براساس آن، باور به یگانگی خداوند<ref>صدوق، اعتقادات الإمامیه، 1371ش، ص7-8؛ مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص165.</ref> امری فطری بوده<ref>صدرالمتألهین، المبدأ و المعاد، 1354ش، ص16.</ref> و خدای یکتا مبدأ آغازین نظام هستی بهشمار میآید.<ref>جوادیآملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص23.</ref> در مجموعهٔ روایات اسلامی نیز همین معنا برای توحید بهکار رفته است؛<ref>نهجالبلاغه، ترجمهٔ دشتی، حکمت 253، 486؛ صدوق، التوحید، 1398ق، ص95.</ref> برخی صاحبنظران در کنار باور به خدا و یکتایی او، آموزهٔ توحید را شامل باور به حاکمیت ارزشهای الهی بر جامعه، نفی حاکمیت طاغوتی، استبدادی، فاسد و طغیانگر بر ارزشهای انسانی و اصیل<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3199 «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان زنجان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> و نفی عبودیت غیرخدا،<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2735 «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> دانستهاند. | |||
== | == پیشینه == | ||
توحید | بررسی آیات قرآن نشان میدهد اعتقاد به توحید و یکتاپرستی ریشه در نهاد آدمی دارد<ref>سورهٔ روم، آیهٔ 30.</ref> و انسان با مراجعه به فطرت خویش، آن را مییابد.<ref>سورهٔ عنکبوت، آیهٔ 61.</ref> آیات قرآن، با بیان سرگذشت انبیا و دعوت به پرستش خدای یکتا<ref>سور، هود، آیهٔ 26-50-61.</ref> و تقابل با مظاهر شرک و بتپرستی، جلوههایی از تاریخ یکتاپرستی را نشان میدهد. دعوت به توحید و دین حنیف در زمان ابراهیم و برخورد او با بتها و شکستن آنها،<ref>سورهٔ انبیاء، آیهٔ 58.</ref> نقطهٔ عطفی در تاریخ یکتاپرستی بهشمار میرود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224465/توحید مجتهد شبستری و دیگران، «توحید»، وبسایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
== | == جایگاه و اهمیت == | ||
توحید از نظر قرآن، اساس آموزههای [[دین|دینی]] و ریشهٔ تمام معارف و عقاید اسلامی است. اهمیت و جایگاه توحید در قرآن، با تعابیری مانند نخستین رهآورد پیامبران،<ref>سورهٔ نحل، آیهٔ 36؛ سورهٔ اعراف، آیهٔ 59.</ref> هماهنگکننده موجودات عالم هستی،<ref>سورهٔ آلعمران، آیهٔ 18.</ref> محور اتحاد جوامع بشری و ادیان آسمانی،<ref>سورهٔ حجرات، آیهٔ 13.</ref> مایهٔ آرامش در پرتو دلبستگی به خدا،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ 256؛ سورهٔ رعد، آیهٔ 28.</ref> زندگی در امنیت<ref>سورهٔ دخان، آیهٔ 51؛ سورهٔ انعام، آیهٔ 82.</ref> و دستیابی به شناخت صحیح از خود و عالم هستی،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ 156.</ref> تبیین شده است. در روایات اسلامی نیز توحید نصف دین،<ref>حرعاملی، وسائلالشیعه، 1416ق، ج9، ص371.</ref> نشانهٔ استواری ایمان، مایهٔ خشنودی خدا، سبب ورود به [[بهشت]] و دور شدن از [[ابلیس|شیطان]]<ref>نهجالبلاغه، ترجمهٔ دشتی، خطبهٔ 2، ص26.</ref> بیان شده است. امام رضا در حدیث سلسلهٔ الذهب،<ref>صدوق، عیون أخبارالرضا، بیتا، ج2، ص135.</ref> دستیابی به جامعهٔ امن و دوری از کشمکشها و در امان ماندن از عذاب الهی را در سایهٔ بازگشت به توحید، و پذیرفتن ولایت ائمه میسر دانسته است.<ref>[https://al-falah.ir/content/detail/2337/حدیث-سلسلة-الذهب-نماد-توحید «حدیث سلسلۀالذهب نماد توحید»، وبسایت فلاح.]</ref> | |||
توحید در | |||
== | == ابعاد توحید == | ||
اندیشمندان [[مسلمان]] بر اساس آموزههای اسلام، توحید را از دو وجه نظری و عملی مورد توجه قرار دادهاند: | |||
== | === الف- توحید نظری === | ||
توحید در سطح باور، سه گونه است؛ اعتقاد به حقیقت بیهمتا و نفی هر خداوندی غیر او؛<ref>اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص152.</ref> اعتقاد به یگانگی عینی صفات با ذات و نفی هرگونه صفات زائد از ذات الهی؛ اعتقاد به اینکه تنها موجود مستقل و أثرگذار در هستی، خداوند است.<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید،1381ش، ص136-137.</ref> این مرتبه از توحید، خود دارای ابعادی است؛ توحید در خالقیت: آفرینش تنها از آنِ خدا است؛ توحید در ربوبیت: تدبیر امور عالم و قانونگذاری آن برعهدهٔ خدا است؛ توحید در مالکیت: مالک حقیقی جهان هستی اعم از [[آسمان]] و زمین، انسان و فرشته و اعضا و جوارح آدمی خداوند است؛ توحید در حاکمیت: حاکمیت مطلق جهان و حق تصرف در آن حقیقتاً برای خدا است؛ توحید در رازقیت: تنها خداوند روزیرسان انسان و هر جنبندهای است.<ref>اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص173-194.</ref> | |||
== | === ب- توحید عملی === | ||
توحید در عمل، مراتبی دارد؛ توحید در [[عبادت]]: انسان در عمل، کسی را جز خدا پرستش نکند؛<ref>مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص173.</ref> توحید در اطاعت: تنها از خدا فرمان بپذیرد و تسلیم اوامر او بوده و از فرمانِ غیر اطاعت نکند؛<ref>اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص207.</ref> توحید در توکل: در کارها تنها بر خداوند تکیه کند و نتیجهٔ آن را به خدا بسپارد؛<ref>اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص209.</ref> توحید در استعانت: از کسی جز خدا کمک نخواهد و او را مؤثر حقیقی بداند؛<ref>مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص174.</ref> توحید در [[شفاعت]]: خدا را شفیع خود قرار دهد و از او طلب آمرزش کند؛<ref>اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص212.</ref> همچنین امید به خدا داشتن و تنها از او ترسیدن و دل در گرو محبت خدا دادن، گونههای دیگری از توحید عملی است.<ref>مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص175-176.</ref> | |||
== | == جهانبینی توحیدی == | ||
در اندیشهٔ اسلامی، جهانبینی عبارت است از برداشت کلی از مجموع جهان هستی که مبنا و زیرساخت عمل انسان واقع میشود. تعبیر و تفسیر انسان از جهان، تفسیری الهی یا برداشتی مادیگرایانه است.<ref>مطهری، مجموعهٔ آثار، 1384ش، ج3، ص24-52.</ref> بر اساس جهانبینی توحیدی، حرکت و صیرورت انسان و موجودات آفرینش بهسمت خداوند بوده و سعادت انسان در گروی شناخت هدف نهایی است.<ref>[https://khl.ink/f/2815 «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> اعتقاد به تداوم حیات پس از مرگ،<ref>[https://khl.ink/f/3039 «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> سازگاری علم و دین،<ref>[https://khl.ink/f/3263 «بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاهها»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> دعوت به وحدت و توجه به تعالی و پیشرفت<ref>[https://khl.ink/f/2760 «بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> از شاخصههای این جهانبینی است. در مقابل، جهانبینی مادی قرار دارد که با نگاه مادی و سودجویانه به عالم آفرینش و با استفاده از قدرت نظامی و سیاسی، ملتها را به استثمار و زنجیر میکشاند.<ref>[https://khl.ink/f/20482 «بیانات در دیدار قاریان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> در این نوع تلقی از جهانبینی، قطع رابطهٔ انسان با خدا منجر به انحطاط معنوی و لغزشهای [[اخلاق|اخلاقی]]، ناامیدی و سرگردانی و افول تمدنها میشود.<ref>[https://khl.ink/f/35137 «بیانات در مراسم جشن تکلیف دانشآموزان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> | |||
== | == سبک زندگی توحیدی == | ||
در | از دیدگاه اندیشمندان اسلامی، سبک زندگی و رفتار اجتماعی، تابع تفسیر انسان از مبدأ هستی، ماهیت و هدف زندگی است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252 «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> در ایدئولوِژی اسلامی، توحید، بینش فعال و سازنده است که در بنای جامعه و ادارهٔ آن، ترسیم خط سیر و حفظ آن، نقش تعیینکننده دارد.<ref>خامنهای، طرح کلی اندیشهٔ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص219.</ref> با چنین تفکری، تنها خداوند صلاحیت تعیین سبک زندگی و ارائهٔ برنامهٔ ارتباطات انسانی در نظام تکوین و تشریع را دارد.<ref>[https://tamhid.ir/wp-content/uploads/2017/07/rohe-tohid.pdf خامنهای، «روح توحید نفی عبودیت غیر خدا»، وبسایت دفتر مطالعات فرهنگی تمهید.]</ref> با حاکمیت یافتن تفکر توحیدی بر زندگی انسان، تمدنی عظیم شکل میگیرد که بر مبانی پیشرفت و رفع مسائل و مشکلات استوار است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252 «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> چنین سبکی، بسترساز عبودیت الهی در حیات انسانی است. به همین دلیل، هر فردی با توجه به میزان أثرپذیری از توحید، تأثیر عملی آن را در زندگی خود درمییابد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/115099/نقش-عقیده-به-توحید-در-سبک-زندگی «نقش عقیده به توحید در سبک زندگی»، وبسایت پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | ||
== | == آثار و نتایج باور به توحید == | ||
برخی از آثار و نتایج حاصل از باور توحیدی، که در عرصهٔهای فردی و اجتماعی ظهور مییابند، عبارت است از: | |||
# دستیابی به درک و بینش عمیق نسبت به خود، جهان هستی و پدیدههای آن؛ | |||
# ارضای نیازهای بنیادین مانند نیاز به کمال، حقیقتجویی و محبت؛ | |||
# مقدم دانستن خواست و رضایت الهی در زندگی؛ | |||
# شکر و سپاسگزاری دائمی از خداوند؛ | |||
# زندگی عزتمندانه و سرافرازانه؛ | |||
# برخورداری از آرامش و طمأنینه در برخورد با مشکلات؛ | |||
# بهرهمندی از حُسن اخلاق با دیگران بر پایهٔ هدف و انگیزهٔ الهی؛ | |||
# دوری از خوف و اندوه در زندگی؛ | |||
# خدمت و کمکرسانی به همنوعان بهدور از اهداف مادی و دنیوی؛<ref>[http://journals.miu.ac.ir/?_action=article&kw=4192&_kw=آثار طجری و ناصریفرد، «اثربخشی توحید افعالی در سبک زندگی اخلاقی»، 1400ش، ص95-104.]</ref> | |||
# زایل شدن رذایل اخلاقی از جمله، عجب و خودبرتربینی، [[حسد|حسادت]]، طمع، [[ریا]]، [[غرور|کبر]] و طغیان؛<ref>[https://ensani.ir/fa/article/460695/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D نجفی و دیگران، «نقش توحیدگرایی در تربیت اخلاقی براساس دیدگاه علامه طباطبایی»، 1399ش، ص50.]</ref> | |||
# اصلاح امور جامعه و مبارزه با فساد؛ | |||
# پذیرش مقدرات الهی؛ | |||
# گرایش به حق و عدالتخواهی؛ | |||
# حرّیت و آزادی از قید طاغوتهای بیرونی و درونی؛ | |||
# تعظیم شعائر الهی؛<ref>قلیپور، تبیین توحید افعالی و نقش آن در سبک زندگی از منظر قرآن، 1395ش، ص137-147.</ref> | |||
# جهاد در راه خدا؛ | |||
# امید به استجابت [[نیایش|دعا]]؛ | |||
# باور به نظام أحسن؛ | |||
# [[عفو]] و گذشت و غلبه بر خشم و غضب؛ | |||
# حفظ امانتهای الهی؛ | |||
# دوستی و دشمنی برای خدا؛<ref>اکبری، بررسی تأثیر توحید بر سبک زندگی با تأکید بر نهجالبلاغه، 1396ش، ص161.</ref> | |||
# برطرف شدن مشکلات اساسی بشریت؛<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10664 «بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> | |||
# تحقق نظام اسلامی؛<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8988 «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> | |||
# انسجام و هماهنگی حاکم بر اجزای جهان آفرینش.<ref>[https://khl.ink/f/2234 «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان و طلاب بهمناسبت روز وحدت حوزه و دانشگاه»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> | |||
== | == جامعهٔ توحیدی == | ||
بزرگترین رسالت توحید، بنای جامعهٔ توحیدی است؛ بهمعنای جامعهای که تحت فرمان خداوند است و گروههای انسانی در آن جامعه از یکدیگر بر حَسب حقوق و مزایا جدا نمیشوند. همه در یک مسیر و با یک نوع امکانات و حقوق، زندگی و حرکت میکنند و هر فردی با توجه به تلاش خود از مزایای آن بهرهمند میشود. عبودیت و اطاعت از خدا و نفی عبودیت از غیر او از مؤلفههای اساسی در جامعهٔ توحیدی است که سازندگی فردی و اجتماعی را بهدنبال دارد. در چنین جامعهای، خالق، معبود و مدبرِ عالم تنها خدا است و تمام موجودات عالم هستی با یکدیگر ارتباط داشته و مجموعهٔ منسجمی را شکل میدهند.<ref>خامنهای، طرح کلی اندیشهٔ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص265-279.</ref> | |||
==نظام | == جایگاه توحید در نظام ارزشی اسلام == | ||
در | در نظام ارزشی اسلام، ملاک ارزشیابی افعال، تأثیری است که یک رفتار اختیاری در تکامل روحی و معنوی انسان دارد. یک امر زمانی ارزش پیدا کرده و در تکامل انسان مؤثر واقع میشود که با انگیزهٔ الهی انجام شود و محرک اصلی و جهتدهندهٔ به آن رفتار، توجه به خدا است. در میان مفاهیم ارزشی اسلام، تقوا کلیترین ارزش در رفتار و ملکات اخلاقی بهشمار میآید که سایر ارزشها از جمله عدالت و حقجویی، علم، [[ایثار]] و از خودگذشتگی از مصادیق آن خواهد بود. [[عبادت]] نیز بهعنوان مسئولیت در مقابل خدا، از دیگر مفاهیم ارزشی اسلام بوده که مخصوص جوامع توحیدی است؛ بنابراین، هر عمل اختیاری که از انگیزهٔ الهی برخوردار است دارای ارزش مثبت لحاظ میشود.<ref>مصباح یزدی، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، 1375ش، ص84-114.</ref> | ||
== | == منزلت خانواده در جهانبینی توحیدی == | ||
در | در جهانبینی توحیدی، [[خانواده]] اولین و مهمترین نهاد اجتماعی است که با [[ازدواج]] زن و مرد شکل گرفته و نقش بهسزایی در تکوّن شخصیت و تکامل اخلاقی فرد و جامعه دارد. در نگاه توحیدی جایگاه انسانی زن و مرد یکی است و هیچکدام بر دیگری برتری ندارند مگر در تقوا. بر این اساس وظایف و تکالیف اخلاقی متقابل نسبت به هم بر محور [[کرامت]] انسانی شکل میگیرد و موجب ایجاد عشق و محبت به همدیگر شده و سبب تقویت رابطهٔ زوجین و استحکام نهاد خانواده میشود. پذیرش جهانبینی توحیدی مستلزم انجام وظایف و تکالیف خانوادگی است که نشانهٔ عبودیت و بندگی انسان به ساحت خداوند است.<ref>[http://akhlagh.morsalat.ir/article_68055.html محدر، «تحلیلی فلسفی نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده»، 1398ش، ص39-54.]</ref> | ||
[ | == نقش توحید در اندیشهٔ سیاسی اسلام == | ||
در تفکر اسلامی، سیاست، امری عبادی، مقدس و باارزشترین تکاپوی انسانی است که در راستای هدف انبیای الهی منظور شده و در خدمت دین و اخلاق است.<ref>جعفری، حکمت اصول سیاسی اسلام، 1379ش، ص48.</ref> سیاستمدار موحد، اندیشهٔ توحیدی را شالودهٔ اصلی نظام سیاسی خود قرار داده بهنحوی که کثرتهای درون جامعه و نظام سیاسی حاکم بر آن در عینِ وحدت است.<ref>[https://se.qom.iau.ir/article_541010.html بهروزیلک و دیگران، «استلزامات سیاسی توحید براساس دیدگاههای آیتالله جوادی آملی»، 1394ش، ص42.]</ref> در این نظام سیاسی، قدرت منحصر به خداوند است و قدرت دیگر حاکمان و تصرفات آنها در ملک خدا باید از مشروعیت الهی بهرهمند بوده و براساس رضایت الهی انجام گیرد.<ref>[https://www.namayenarjes.com/paper/32573/اÙتضائات-اصÙ-تÙØÛد-ÙظرÛ-در-اÙدÛØ´Ù-سÛاسÛ-Ø§Ø ذوالفقاری، «اقتضائات اصل توحید نظری در اندیشۀ سیاسی اسلام با تأکید بر دیدگاه کلامی و سیاسی آیتالله مصباح و آیتالله جوادی آملی»، 1392ش، ص9-11.]</ref> با چنین مبنایی، همهٔ شئون سیاست رنگ عبودیت گرفته و رقابت سیاسی، بهمعنای رقابت در خدمت به خلق خدا قلمداد میشود.<ref>مصباح یزدی، پیشنیازهای مدیریت اسلامی، 1391ش، ص141.</ref> | |||
از | == نظام اقتصادی در مکتب توحید == | ||
در جهانبینی توحیدی، خداوند مالک همهٔ اموال است<ref>سورهٔ نور، آیهٔ 33.</ref> و امکان بهرهبرداری از اموال و نعمات الهی برای نوع انسان فراهم شده است.<ref>سورهٔ جاثیه، آیهٔ 13.</ref> با توجه به آیاتی که هدف خلقت را عبودیت معرفی میکنند،<ref>سورهٔ نازعات، آیهٔ 56.</ref> لازم است نحوهٔ ادارهٔ مالی و نظام اقتصادی جامعه با درنظر گرفتن نیازهای اجتماعی در مسیر عبودیت و رسیدن به رشد و تعالی جامعهٔ انسانی تعیین شود. با این پیشفرض، مقولهٔ اقتصاد از یک امر مادی ناظر به تولید و ثروت به یک امر معنوی زمینهساز برای رشد و تعالی تغییر مییابد و موجب تحقق عبودیت اجتماعی، استقلال اقتصادی جوامع و رفع وابستگی مالی میشود. عدم درنظر گرفتن این مسئله و رویآوردن به نظامهای اقتصادی غیرالهی، تبعاتی همچون: گسترش دایرهٔ فقر، محرومیت اجتماعی از برکات آسمانی و زمینی و گرفتار شدن ملتها به ناهنجاریهای روانی را بهدنبال دارد؛ بنابراین، هر تئوری اقتصادی که در خلاف جهت مسیر رو به رشد و کمال قرار میگیرد و موجب ظهور فساد در زمین میشود<ref>سورهٔ روم، آیهٔ 41.</ref> مردود بوده و مصداقی از شرک عملی بهحساب میآید.<ref>[https://journal.ut.ac.ir/article_94237.html عربصالحی و پیشوایی، «کارکردها و لوازم الهیاتی توحید اجتماعی در فلسفۀ علم اقتصاد با محوریت آیات قرآن»، 1402ش، ص221-228.]</ref> | |||
== نقش توحید در نظامسازیهای اجتماعی == | |||
در اندیشهٔ مصلحان مسلمان، توحید تنها اعتقاد به وحدانیت ذات و صفات نیست؛ بلکه آیات قرآن سراسر دعوت به جهانبینی توحیدی و نفی هرگونه شرک و تحول بنیادین جامعهٔ جاهلی به جامعهٔ موحد و یکتاپرست و باطل شمردن هر حکومت استبدادی است. این فهم از توحید، مبارزه علیه وضع نامطلوب و اصلاح جامعه را بهدنبال خواهد داشت.<ref>[https://qabasat.iict.ac.ir/article_253569.html عربصالحی و پیشوایی، ««توحید اجتماعی»، ماهیت، تعریف و نسبت آن با «توحید اعتقادی»»،1401ش، ص102-103.]</ref> | |||
[[امام خمینی]] معتقد است انسان تنها در برابر ذات الهی باید تسلیم بوده و از هیچ انسانی نباید اطاعت کند. هیچ انسانی حق ندارد انسانهای دیگر را به تسلیم خود مجبور ساخته و انسان یا ملتی را از آزادی محروم سازد.<ref>خمینی، صحیفهٔ امام، 1389ش، ج5، ص387.</ref> | |||
از دیدگاه آیتالله خامنهای، توحید بهمثابه سنگ بنای زندگی اجتماعی و فردی انسانها،<ref>خامنهای، طرح کلی اندیشهٔ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص239.</ref> روش زندگی انسانها و حاکم کردن خدا در زندگی و دخالت ندادن قدرتهای طاغوتی و شیطانی در زندگی انسان است. تحقق بخشیدن این معنا در زندگی، بشر را به سعادت حقیقی و رستگاری دنیوی و اخروی میرساند و با چنین رویکردی، دنیا در خدمت تکامل و تعالیِ حقیقی انسان قرار میگیرد.<ref>[https://khl.ink/f/3196 «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> | |||
==پانویس== | از نظر [[مرتضی مطهری|شهید مطهری]]، در جهانبینی توحیدی، جهان تکقطبی و هدفمند بوده و موجودات در چنین بستری تکامل میرسند. انسان بهعنوان اشرف مخلوقات، مسئول تکمیل و [[تربیت]] خود و اصلاح جامعهٔ خویش است. در این نوع جهانبینی، مسئولیت و تعهد افراد در برابر یکدیگر معنا پیدا میکند.<ref>مطهری، جهانبینی توحیدی، 1385ش، ص18.</ref> | ||
سیدقطب، زیربنای تئوریک اسلام را اصل [[شهادت]] به یگانگی خداوند میداند. او معتقد است، اسلام در یک تئوری محض تجسم پیدا نمیکند و کسانی که از جهت اعتقادی و انجام مناسک عبادی اسلام را پذیرفته ولی عملاً در ترکیب سیستمی جامعهٔ جاهلی انضمام یافتهاند، نمیتوانند از جهت عملی به اسلام موجودیت بخشند. بر این اساس، لازم است یک جامعهٔ نظاممند و مستقل و گسسته از جامعهٔ جاهلی تحقق یابد.<ref>سیدقطب، نشانههای راه، 1378ش، ص34-35.</ref> | |||
علامه طباطبایی معتقد است سعادت زندگی واقعی انسان با رسیدن به حد کمال مکارم اخلاق در سایهٔ زندگی اجتماعی صالح تحقق مییابد. تمام معارف الهی، اخلاق فاضله، قوانین دینی از جمله عبادات، معاملات و امور سیاسی-اجتماعی و هرچه انسان در فعل و عمل به آن نیازمند است براساس اصلِ توحید بنا شده است<ref>طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج1، ص98.</ref> و روح توحید در مرتبهٔ نازله در اخلاق و اعمال و باورها جاری بوده و این اعمال و اخلاق در مرتبهٔ صعود با توحید سازگار است.<ref>طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج4، ص172.</ref> از این منظر، توحید در متن و سراسر زندگی فرد موحد جریان دارد.<ref>طباطبایی، مجموعه رسائل، 1387ش، ج1، ص44.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
* قرآن کریم. | * قرآن کریم. | ||
* إبنمنظور، محمد بن مکرم، لسانالعرب، بیروت، دارالفکر، بیتا. | * إبنمنظور، محمد بن مکرم، لسانالعرب، بیروت، دارالفکر، بیتا. | ||
* اکبری، محمدجواد، بررسی تأثیر توحید بر سبک زندگی با تأکید بر نهجالبلاغه، | * اکبری، محمدجواد، بررسی تأثیر توحید بر سبک زندگی با تأکید بر نهجالبلاغه، پایاننامهٔ کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم، ۱۳۹۶ش. | ||
* اللهبداشتی، علی، توحید و صفات الهی: | * اللهبداشتی، علی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، قم، دانشگاه قم، ۱۳۹۲ش. | ||
* بهروزیلک، غلامرضا و دیگران، «استلزامات سیاسی توحید براساس دیدگاههای آیتالله جوادی آملی»، | * بهروزیلک، غلامرضا و دیگران، «استلزامات سیاسی توحید براساس دیدگاههای آیتالله جوادی آملی»، نشریهٔ سپهر سیاست، شمارهٔ ۴، تابستان ۱۳۹۴ش. | ||
* «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۶ اسفند ۱۳۸۸ش. | ||
* «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۳۷۵ش. | ||
* «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، | * «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مهر ۱۳۹۱ش. | ||
* «بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاهها»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاهها»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۸۳ش. | ||
* «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان زنجان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان زنجان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۳۸۲ش. | ||
* «بیانات در دیدار | * «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان و طلاب بهمناسبت روز وحدت حوزه و دانشگاه»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۶۹ش. | ||
* «بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۱ تیر ۱۳۷۴ش. | ||
* «بیانات در دیدار قاریان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار قاریان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۳۹۱ش. | ||
* «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۰ دی ۱۳۷۳ش. | ||
* «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آذر ۱۳۷۹ش. | ||
* «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۸۲ش. | ||
* «بیانات در مراسم جشن تکلیف دانشآموزان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در مراسم جشن تکلیف دانشآموزان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آذر ۱۳۹۵ش. | ||
* «بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | * «بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۸۹ش. | ||
* جعفری، محمدتقی، حکمت اصول سیاسی اسلام، تهران، زوار، | * جعفری، محمدتقی، حکمت اصول سیاسی اسلام، تهران، زوار، ۱۳۷۹ش. | ||
* جوادیآملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، إسراء، | * جوادیآملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، إسراء، ۱۳۸۳ش. | ||
* جوهری، اسماعیل بن حماد، تاج اللغه و صحاح | * جوهری، اسماعیل بن حماد، تاج اللغه و صحاح العربیهٔ، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۴ق. | ||
* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائلالشیعه، قم، | * حر عاملی، محمد بن حسن، وسائلالشیعه، قم، مؤسسهٔ آلالبیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق. | ||
* خامنهای، سیدعلی، «روح توحید نفی عبودیت غیر خدا»، وبسایت دفتر مطالعات فرهنگی تمهید، تاریخ بازدید: | * خامنهای، سیدعلی، «روح توحید نفی عبودیت غیر خدا»، وبسایت دفتر مطالعات فرهنگی تمهید، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش. | ||
* خامنهای، سیدعلی، طرح کلی | * خامنهای، سیدعلی، طرح کلی اندیشهٔ اسلامی در قرآن، قم، مؤسسهٔ فرهنگی ایمان جهادی، ۱۳۹۶ش. | ||
* خمینی، روحالله، | * خمینی، روحالله، صحیفهٔ امام، تهران، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش. | ||
* ذوالفقاری، محمد، «اقتضائات اصل توحید نظری در | * ذوالفقاری، محمد، «اقتضائات اصل توحید نظری در اندیشهٔ سیاسی اسلام با تأکید بر دیدگاه کلامی و سیاسی آیتالله مصباح و آیتالله جوادی آملی»، نشریهٔ معرفت سیاسی، شمارهٔ ۱۰، زمستان ۱۳۹۲ش. | ||
* سیدقطب، نشانههای راه، | * سیدقطب، نشانههای راه، ترجمهٔ سیدمحمود محمودی، تهران، احسان، ۱۳۷۸ش. | ||
* صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و | * صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفهٔ ایران، ۱۳۵۴ش. | ||
* صدوق، محمد بن علی، التوحید، قم، | * صدوق، محمد بن علی، التوحید، قم، جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیه، ۱۳۹۸ق. | ||
* صدوق، | * صدوق، محمد بن علی، اعتقادات الإمامیه، ترجمهٔ محمدعلی حسنی، تهران، علمیهٔ الإسلامیهٔ، ۱۳۷۱ش. | ||
* صدوق، محمد بن علی، عیون أخبارالرضا، تهران، جهان، بیتا. | * صدوق، محمد بن علی، عیون أخبارالرضا، تهران، جهان، بیتا. | ||
* طباطبایی، محمدحسین، المیزان، قم، | * طباطبایی، محمدحسین، المیزان، قم، جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیه، ۱۳۷۴ش. | ||
* طباطبایی، محمدحسین، مجموعه رسائل، قم، بوستان کتاب، | * طباطبایی، محمدحسین، مجموعه رسائل، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش. | ||
* طجری، علیبهرام و ناصریفرد، رضا، «اثربخشی توحید افعالی در سبک زندگی اخلاقی»، | * طجری، علیبهرام و ناصریفرد، رضا، «اثربخشی توحید افعالی در سبک زندگی اخلاقی»، نشریهٔ پژوهش در علوم رفتاری و تربیتی با رویکرد اسلامی، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش. | ||
* عربصالحی، محمد و پیشوایی، فریده | * عربصالحی، محمد و پیشوایی، فریده « «توحید اجتماعی»، ماهیت، تعریف و نسبت آن با «توحید اعتقادی»»، نشریهٔ قبسات، شمارهٔ ۱۰۴، تابستان ۱۴۰۱ش. | ||
* عربصالحی، محمد و پیشوایی، فریده، «کارکردها و لوازم الهیاتی توحید اجتماعی در | * عربصالحی، محمد و پیشوایی، فریده، «کارکردها و لوازم الهیاتی توحید اجتماعی در فلسفهٔ علم اقتصاد با محوریت آیات قرآن»، نشریهٔ فلسفهٔ دین، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۴۰۲ش. | ||
* قلیپور، سمیه، تبیین توحید افعالی و نقش آن در سبک زندگی از منظر قرآن، | * قلیپور، سمیه، تبیین توحید افعالی و نقش آن در سبک زندگی از منظر قرآن، پایاننامهٔ کارشناسی ارشد، قم، دانشگاه معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش. | ||
* مجتهد شبستری و دیگران، «توحید»، وبسایت مرکز | * مجتهد شبستری و دیگران، «توحید»، وبسایت مرکز دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۴. | ||
* محدر، تقی، «تحلیلی فلسفی نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده»، | * محدر، تقی، «تحلیلی فلسفی نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده»، نشریهٔ اخلاق، شمارهٔ ۳۵، زمستان ۱۳۹۸ش. | ||
* | * مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۱ش. | ||
* مصباح یزدی، محمدتقی، پیشنیازهای مدیریت اسلامی، نگارش غلامرضا متقیفر، قم، | * مصباح یزدی، محمدتقی، پیشنیازهای مدیریت اسلامی، نگارش غلامرضا متقیفر، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش. | ||
* مصباح یزدی، محمدتقی، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، قم، شفق، | * مصباح یزدی، محمدتقی، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، قم، شفق، ۱۳۷۵ش. | ||
* مصباح یزدی، محمدتقی، خداشناسی، قم، | * مصباح یزدی، محمدتقی، خداشناسی، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۶ش. | ||
* مطهری، مرتضی، جهانبینی توحیدی، تهران، بنیاد علمی و فرهنگی شهید مرتضی مطهری، | * مطهری، مرتضی، جهانبینی توحیدی، تهران، بنیاد علمی و فرهنگی شهید مرتضی مطهری، ۱۳۸۵ش. | ||
* مطهری، مرتضی، | * مطهری، مرتضی، مجموعهٔ آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش. | ||
* نجفی، حسن و دیگران، «نقش توحیدگرایی در تربیت اخلاقی براساس دیدگاه علامه طباطبایی»، | * نجفی، حسن و دیگران، «نقش توحیدگرایی در تربیت اخلاقی براساس دیدگاه علامه طباطبایی»، نشریهٔ علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، شمارهٔ ۱۴، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش. | ||
* «نقش عقیده به توحید در سبک زندگی»، وبسایت پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: | * «نقش عقیده به توحید در سبک زندگی»، وبسایت پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۷ش. | ||
* نهجالبلاغه، | * نهجالبلاغه، ترجمهٔ محمد دشتی، قم، امیرالمؤمنین، ۱۳۸۹ش. | ||
{{اسلام-افقی}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۴۶
توحید؛ باور به یگانگی خدا در فرهنگ اسلامی.
توحید، از باورهای بنیادین در سبک زندگی اسلامی است که تمام روابط انسانی را تحت تأثیر قرار میدهد و مایهٔ تکامل فردی و اجتماعی دانسته میشود. انسان موحد، با تکیه بر نگرش توحیدی در سبک زندگی، طاغوتها را نفی میکند و از کرنش و تملّقگویی در برابر قدرتهای ظالم پرهیز کرده و با زمینهسازی برای برپایی قسط و عدل در جامعه، موجبات سعادت و نیکبختی خود و دیگران را فراهم میسازد.
مفهومشناسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]واژهٔ عربی توحید بهمعنای یکی بودن و یکی دانستن،[۱] در اصطلاح، پایهایترین اصل اعتقادات اسلامی است و براساس آن، باور به یگانگی خداوند[۲] امری فطری بوده[۳] و خدای یکتا مبدأ آغازین نظام هستی بهشمار میآید.[۴] در مجموعهٔ روایات اسلامی نیز همین معنا برای توحید بهکار رفته است؛[۵] برخی صاحبنظران در کنار باور به خدا و یکتایی او، آموزهٔ توحید را شامل باور به حاکمیت ارزشهای الهی بر جامعه، نفی حاکمیت طاغوتی، استبدادی، فاسد و طغیانگر بر ارزشهای انسانی و اصیل[۶] و نفی عبودیت غیرخدا،[۷] دانستهاند.
پیشینه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بررسی آیات قرآن نشان میدهد اعتقاد به توحید و یکتاپرستی ریشه در نهاد آدمی دارد[۸] و انسان با مراجعه به فطرت خویش، آن را مییابد.[۹] آیات قرآن، با بیان سرگذشت انبیا و دعوت به پرستش خدای یکتا[۱۰] و تقابل با مظاهر شرک و بتپرستی، جلوههایی از تاریخ یکتاپرستی را نشان میدهد. دعوت به توحید و دین حنیف در زمان ابراهیم و برخورد او با بتها و شکستن آنها،[۱۱] نقطهٔ عطفی در تاریخ یکتاپرستی بهشمار میرود.[۱۲]
جایگاه و اهمیت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]توحید از نظر قرآن، اساس آموزههای دینی و ریشهٔ تمام معارف و عقاید اسلامی است. اهمیت و جایگاه توحید در قرآن، با تعابیری مانند نخستین رهآورد پیامبران،[۱۳] هماهنگکننده موجودات عالم هستی،[۱۴] محور اتحاد جوامع بشری و ادیان آسمانی،[۱۵] مایهٔ آرامش در پرتو دلبستگی به خدا،[۱۶] زندگی در امنیت[۱۷] و دستیابی به شناخت صحیح از خود و عالم هستی،[۱۸] تبیین شده است. در روایات اسلامی نیز توحید نصف دین،[۱۹] نشانهٔ استواری ایمان، مایهٔ خشنودی خدا، سبب ورود به بهشت و دور شدن از شیطان[۲۰] بیان شده است. امام رضا در حدیث سلسلهٔ الذهب،[۲۱] دستیابی به جامعهٔ امن و دوری از کشمکشها و در امان ماندن از عذاب الهی را در سایهٔ بازگشت به توحید، و پذیرفتن ولایت ائمه میسر دانسته است.[۲۲]
ابعاد توحید
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اندیشمندان مسلمان بر اساس آموزههای اسلام، توحید را از دو وجه نظری و عملی مورد توجه قرار دادهاند:
الف- توحید نظری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]توحید در سطح باور، سه گونه است؛ اعتقاد به حقیقت بیهمتا و نفی هر خداوندی غیر او؛[۲۳] اعتقاد به یگانگی عینی صفات با ذات و نفی هرگونه صفات زائد از ذات الهی؛ اعتقاد به اینکه تنها موجود مستقل و أثرگذار در هستی، خداوند است.[۲۴] این مرتبه از توحید، خود دارای ابعادی است؛ توحید در خالقیت: آفرینش تنها از آنِ خدا است؛ توحید در ربوبیت: تدبیر امور عالم و قانونگذاری آن برعهدهٔ خدا است؛ توحید در مالکیت: مالک حقیقی جهان هستی اعم از آسمان و زمین، انسان و فرشته و اعضا و جوارح آدمی خداوند است؛ توحید در حاکمیت: حاکمیت مطلق جهان و حق تصرف در آن حقیقتاً برای خدا است؛ توحید در رازقیت: تنها خداوند روزیرسان انسان و هر جنبندهای است.[۲۵]
ب- توحید عملی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]توحید در عمل، مراتبی دارد؛ توحید در عبادت: انسان در عمل، کسی را جز خدا پرستش نکند؛[۲۶] توحید در اطاعت: تنها از خدا فرمان بپذیرد و تسلیم اوامر او بوده و از فرمانِ غیر اطاعت نکند؛[۲۷] توحید در توکل: در کارها تنها بر خداوند تکیه کند و نتیجهٔ آن را به خدا بسپارد؛[۲۸] توحید در استعانت: از کسی جز خدا کمک نخواهد و او را مؤثر حقیقی بداند؛[۲۹] توحید در شفاعت: خدا را شفیع خود قرار دهد و از او طلب آمرزش کند؛[۳۰] همچنین امید به خدا داشتن و تنها از او ترسیدن و دل در گرو محبت خدا دادن، گونههای دیگری از توحید عملی است.[۳۱]
جهانبینی توحیدی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در اندیشهٔ اسلامی، جهانبینی عبارت است از برداشت کلی از مجموع جهان هستی که مبنا و زیرساخت عمل انسان واقع میشود. تعبیر و تفسیر انسان از جهان، تفسیری الهی یا برداشتی مادیگرایانه است.[۳۲] بر اساس جهانبینی توحیدی، حرکت و صیرورت انسان و موجودات آفرینش بهسمت خداوند بوده و سعادت انسان در گروی شناخت هدف نهایی است.[۳۳] اعتقاد به تداوم حیات پس از مرگ،[۳۴] سازگاری علم و دین،[۳۵] دعوت به وحدت و توجه به تعالی و پیشرفت[۳۶] از شاخصههای این جهانبینی است. در مقابل، جهانبینی مادی قرار دارد که با نگاه مادی و سودجویانه به عالم آفرینش و با استفاده از قدرت نظامی و سیاسی، ملتها را به استثمار و زنجیر میکشاند.[۳۷] در این نوع تلقی از جهانبینی، قطع رابطهٔ انسان با خدا منجر به انحطاط معنوی و لغزشهای اخلاقی، ناامیدی و سرگردانی و افول تمدنها میشود.[۳۸]
سبک زندگی توحیدی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از دیدگاه اندیشمندان اسلامی، سبک زندگی و رفتار اجتماعی، تابع تفسیر انسان از مبدأ هستی، ماهیت و هدف زندگی است.[۳۹] در ایدئولوِژی اسلامی، توحید، بینش فعال و سازنده است که در بنای جامعه و ادارهٔ آن، ترسیم خط سیر و حفظ آن، نقش تعیینکننده دارد.[۴۰] با چنین تفکری، تنها خداوند صلاحیت تعیین سبک زندگی و ارائهٔ برنامهٔ ارتباطات انسانی در نظام تکوین و تشریع را دارد.[۴۱] با حاکمیت یافتن تفکر توحیدی بر زندگی انسان، تمدنی عظیم شکل میگیرد که بر مبانی پیشرفت و رفع مسائل و مشکلات استوار است.[۴۲] چنین سبکی، بسترساز عبودیت الهی در حیات انسانی است. به همین دلیل، هر فردی با توجه به میزان أثرپذیری از توحید، تأثیر عملی آن را در زندگی خود درمییابد.[۴۳]
آثار و نتایج باور به توحید
[ویرایش | ویرایش مبدأ]برخی از آثار و نتایج حاصل از باور توحیدی، که در عرصهٔهای فردی و اجتماعی ظهور مییابند، عبارت است از:
- دستیابی به درک و بینش عمیق نسبت به خود، جهان هستی و پدیدههای آن؛
- ارضای نیازهای بنیادین مانند نیاز به کمال، حقیقتجویی و محبت؛
- مقدم دانستن خواست و رضایت الهی در زندگی؛
- شکر و سپاسگزاری دائمی از خداوند؛
- زندگی عزتمندانه و سرافرازانه؛
- برخورداری از آرامش و طمأنینه در برخورد با مشکلات؛
- بهرهمندی از حُسن اخلاق با دیگران بر پایهٔ هدف و انگیزهٔ الهی؛
- دوری از خوف و اندوه در زندگی؛
- خدمت و کمکرسانی به همنوعان بهدور از اهداف مادی و دنیوی؛[۴۴]
- زایل شدن رذایل اخلاقی از جمله، عجب و خودبرتربینی، حسادت، طمع، ریا، کبر و طغیان؛[۴۵]
- اصلاح امور جامعه و مبارزه با فساد؛
- پذیرش مقدرات الهی؛
- گرایش به حق و عدالتخواهی؛
- حرّیت و آزادی از قید طاغوتهای بیرونی و درونی؛
- تعظیم شعائر الهی؛[۴۶]
- جهاد در راه خدا؛
- امید به استجابت دعا؛
- باور به نظام أحسن؛
- عفو و گذشت و غلبه بر خشم و غضب؛
- حفظ امانتهای الهی؛
- دوستی و دشمنی برای خدا؛[۴۷]
- برطرف شدن مشکلات اساسی بشریت؛[۴۸]
- تحقق نظام اسلامی؛[۴۹]
- انسجام و هماهنگی حاکم بر اجزای جهان آفرینش.[۵۰]
جامعهٔ توحیدی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بزرگترین رسالت توحید، بنای جامعهٔ توحیدی است؛ بهمعنای جامعهای که تحت فرمان خداوند است و گروههای انسانی در آن جامعه از یکدیگر بر حَسب حقوق و مزایا جدا نمیشوند. همه در یک مسیر و با یک نوع امکانات و حقوق، زندگی و حرکت میکنند و هر فردی با توجه به تلاش خود از مزایای آن بهرهمند میشود. عبودیت و اطاعت از خدا و نفی عبودیت از غیر او از مؤلفههای اساسی در جامعهٔ توحیدی است که سازندگی فردی و اجتماعی را بهدنبال دارد. در چنین جامعهای، خالق، معبود و مدبرِ عالم تنها خدا است و تمام موجودات عالم هستی با یکدیگر ارتباط داشته و مجموعهٔ منسجمی را شکل میدهند.[۵۱]
جایگاه توحید در نظام ارزشی اسلام
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در نظام ارزشی اسلام، ملاک ارزشیابی افعال، تأثیری است که یک رفتار اختیاری در تکامل روحی و معنوی انسان دارد. یک امر زمانی ارزش پیدا کرده و در تکامل انسان مؤثر واقع میشود که با انگیزهٔ الهی انجام شود و محرک اصلی و جهتدهندهٔ به آن رفتار، توجه به خدا است. در میان مفاهیم ارزشی اسلام، تقوا کلیترین ارزش در رفتار و ملکات اخلاقی بهشمار میآید که سایر ارزشها از جمله عدالت و حقجویی، علم، ایثار و از خودگذشتگی از مصادیق آن خواهد بود. عبادت نیز بهعنوان مسئولیت در مقابل خدا، از دیگر مفاهیم ارزشی اسلام بوده که مخصوص جوامع توحیدی است؛ بنابراین، هر عمل اختیاری که از انگیزهٔ الهی برخوردار است دارای ارزش مثبت لحاظ میشود.[۵۲]
منزلت خانواده در جهانبینی توحیدی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در جهانبینی توحیدی، خانواده اولین و مهمترین نهاد اجتماعی است که با ازدواج زن و مرد شکل گرفته و نقش بهسزایی در تکوّن شخصیت و تکامل اخلاقی فرد و جامعه دارد. در نگاه توحیدی جایگاه انسانی زن و مرد یکی است و هیچکدام بر دیگری برتری ندارند مگر در تقوا. بر این اساس وظایف و تکالیف اخلاقی متقابل نسبت به هم بر محور کرامت انسانی شکل میگیرد و موجب ایجاد عشق و محبت به همدیگر شده و سبب تقویت رابطهٔ زوجین و استحکام نهاد خانواده میشود. پذیرش جهانبینی توحیدی مستلزم انجام وظایف و تکالیف خانوادگی است که نشانهٔ عبودیت و بندگی انسان به ساحت خداوند است.[۵۳]
نقش توحید در اندیشهٔ سیاسی اسلام
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در تفکر اسلامی، سیاست، امری عبادی، مقدس و باارزشترین تکاپوی انسانی است که در راستای هدف انبیای الهی منظور شده و در خدمت دین و اخلاق است.[۵۴] سیاستمدار موحد، اندیشهٔ توحیدی را شالودهٔ اصلی نظام سیاسی خود قرار داده بهنحوی که کثرتهای درون جامعه و نظام سیاسی حاکم بر آن در عینِ وحدت است.[۵۵] در این نظام سیاسی، قدرت منحصر به خداوند است و قدرت دیگر حاکمان و تصرفات آنها در ملک خدا باید از مشروعیت الهی بهرهمند بوده و براساس رضایت الهی انجام گیرد.[۵۶] با چنین مبنایی، همهٔ شئون سیاست رنگ عبودیت گرفته و رقابت سیاسی، بهمعنای رقابت در خدمت به خلق خدا قلمداد میشود.[۵۷]
نظام اقتصادی در مکتب توحید
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در جهانبینی توحیدی، خداوند مالک همهٔ اموال است[۵۸] و امکان بهرهبرداری از اموال و نعمات الهی برای نوع انسان فراهم شده است.[۵۹] با توجه به آیاتی که هدف خلقت را عبودیت معرفی میکنند،[۶۰] لازم است نحوهٔ ادارهٔ مالی و نظام اقتصادی جامعه با درنظر گرفتن نیازهای اجتماعی در مسیر عبودیت و رسیدن به رشد و تعالی جامعهٔ انسانی تعیین شود. با این پیشفرض، مقولهٔ اقتصاد از یک امر مادی ناظر به تولید و ثروت به یک امر معنوی زمینهساز برای رشد و تعالی تغییر مییابد و موجب تحقق عبودیت اجتماعی، استقلال اقتصادی جوامع و رفع وابستگی مالی میشود. عدم درنظر گرفتن این مسئله و رویآوردن به نظامهای اقتصادی غیرالهی، تبعاتی همچون: گسترش دایرهٔ فقر، محرومیت اجتماعی از برکات آسمانی و زمینی و گرفتار شدن ملتها به ناهنجاریهای روانی را بهدنبال دارد؛ بنابراین، هر تئوری اقتصادی که در خلاف جهت مسیر رو به رشد و کمال قرار میگیرد و موجب ظهور فساد در زمین میشود[۶۱] مردود بوده و مصداقی از شرک عملی بهحساب میآید.[۶۲]
نقش توحید در نظامسازیهای اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در اندیشهٔ مصلحان مسلمان، توحید تنها اعتقاد به وحدانیت ذات و صفات نیست؛ بلکه آیات قرآن سراسر دعوت به جهانبینی توحیدی و نفی هرگونه شرک و تحول بنیادین جامعهٔ جاهلی به جامعهٔ موحد و یکتاپرست و باطل شمردن هر حکومت استبدادی است. این فهم از توحید، مبارزه علیه وضع نامطلوب و اصلاح جامعه را بهدنبال خواهد داشت.[۶۳]
امام خمینی معتقد است انسان تنها در برابر ذات الهی باید تسلیم بوده و از هیچ انسانی نباید اطاعت کند. هیچ انسانی حق ندارد انسانهای دیگر را به تسلیم خود مجبور ساخته و انسان یا ملتی را از آزادی محروم سازد.[۶۴]
از دیدگاه آیتالله خامنهای، توحید بهمثابه سنگ بنای زندگی اجتماعی و فردی انسانها،[۶۵] روش زندگی انسانها و حاکم کردن خدا در زندگی و دخالت ندادن قدرتهای طاغوتی و شیطانی در زندگی انسان است. تحقق بخشیدن این معنا در زندگی، بشر را به سعادت حقیقی و رستگاری دنیوی و اخروی میرساند و با چنین رویکردی، دنیا در خدمت تکامل و تعالیِ حقیقی انسان قرار میگیرد.[۶۶]
از نظر شهید مطهری، در جهانبینی توحیدی، جهان تکقطبی و هدفمند بوده و موجودات در چنین بستری تکامل میرسند. انسان بهعنوان اشرف مخلوقات، مسئول تکمیل و تربیت خود و اصلاح جامعهٔ خویش است. در این نوع جهانبینی، مسئولیت و تعهد افراد در برابر یکدیگر معنا پیدا میکند.[۶۷]
سیدقطب، زیربنای تئوریک اسلام را اصل شهادت به یگانگی خداوند میداند. او معتقد است، اسلام در یک تئوری محض تجسم پیدا نمیکند و کسانی که از جهت اعتقادی و انجام مناسک عبادی اسلام را پذیرفته ولی عملاً در ترکیب سیستمی جامعهٔ جاهلی انضمام یافتهاند، نمیتوانند از جهت عملی به اسلام موجودیت بخشند. بر این اساس، لازم است یک جامعهٔ نظاممند و مستقل و گسسته از جامعهٔ جاهلی تحقق یابد.[۶۸]
علامه طباطبایی معتقد است سعادت زندگی واقعی انسان با رسیدن به حد کمال مکارم اخلاق در سایهٔ زندگی اجتماعی صالح تحقق مییابد. تمام معارف الهی، اخلاق فاضله، قوانین دینی از جمله عبادات، معاملات و امور سیاسی-اجتماعی و هرچه انسان در فعل و عمل به آن نیازمند است براساس اصلِ توحید بنا شده است[۶۹] و روح توحید در مرتبهٔ نازله در اخلاق و اعمال و باورها جاری بوده و این اعمال و اخلاق در مرتبهٔ صعود با توحید سازگار است.[۷۰] از این منظر، توحید در متن و سراسر زندگی فرد موحد جریان دارد.[۷۱]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ جوهری، تاج اللغهٔ و صحاح العربیهٔ، 1404ق، ج2، ص547، إبنمنظور، لسانالعرب، بیتا، ج3، ص450.
- ↑ صدوق، اعتقادات الإمامیه، 1371ش، ص7-8؛ مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص165.
- ↑ صدرالمتألهین، المبدأ و المعاد، 1354ش، ص16.
- ↑ جوادیآملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص23.
- ↑ نهجالبلاغه، ترجمهٔ دشتی، حکمت 253، 486؛ صدوق، التوحید، 1398ق، ص95.
- ↑ «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان زنجان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ سورهٔ روم، آیهٔ 30.
- ↑ سورهٔ عنکبوت، آیهٔ 61.
- ↑ سور، هود، آیهٔ 26-50-61.
- ↑ سورهٔ انبیاء، آیهٔ 58.
- ↑ مجتهد شبستری و دیگران، «توحید»، وبسایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سورهٔ نحل، آیهٔ 36؛ سورهٔ اعراف، آیهٔ 59.
- ↑ سورهٔ آلعمران، آیهٔ 18.
- ↑ سورهٔ حجرات، آیهٔ 13.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 256؛ سورهٔ رعد، آیهٔ 28.
- ↑ سورهٔ دخان، آیهٔ 51؛ سورهٔ انعام، آیهٔ 82.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 156.
- ↑ حرعاملی، وسائلالشیعه، 1416ق، ج9، ص371.
- ↑ نهجالبلاغه، ترجمهٔ دشتی، خطبهٔ 2، ص26.
- ↑ صدوق، عیون أخبارالرضا، بیتا، ج2، ص135.
- ↑ «حدیث سلسلۀالذهب نماد توحید»، وبسایت فلاح.
- ↑ اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص152.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقاید،1381ش، ص136-137.
- ↑ اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص173-194.
- ↑ مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص173.
- ↑ اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص207.
- ↑ اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص209.
- ↑ مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص174.
- ↑ اللهبداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، 1392ش، ص212.
- ↑ مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص175-176.
- ↑ مطهری، مجموعهٔ آثار، 1384ش، ج3، ص24-52.
- ↑ «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاهها»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در دیدار قاریان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در مراسم جشن تکلیف دانشآموزان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ خامنهای، طرح کلی اندیشهٔ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص219.
- ↑ خامنهای، «روح توحید نفی عبودیت غیر خدا»، وبسایت دفتر مطالعات فرهنگی تمهید.
- ↑ «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «نقش عقیده به توحید در سبک زندگی»، وبسایت پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ طجری و ناصریفرد، «اثربخشی توحید افعالی در سبک زندگی اخلاقی»، 1400ش، ص95-104.
- ↑ نجفی و دیگران، «نقش توحیدگرایی در تربیت اخلاقی براساس دیدگاه علامه طباطبایی»، 1399ش، ص50.
- ↑ قلیپور، تبیین توحید افعالی و نقش آن در سبک زندگی از منظر قرآن، 1395ش، ص137-147.
- ↑ اکبری، بررسی تأثیر توحید بر سبک زندگی با تأکید بر نهجالبلاغه، 1396ش، ص161.
- ↑ «بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان و طلاب بهمناسبت روز وحدت حوزه و دانشگاه»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ خامنهای، طرح کلی اندیشهٔ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص265-279.
- ↑ مصباح یزدی، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، 1375ش، ص84-114.
- ↑ محدر، «تحلیلی فلسفی نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده»، 1398ش، ص39-54.
- ↑ جعفری، حکمت اصول سیاسی اسلام، 1379ش، ص48.
- ↑ بهروزیلک و دیگران، «استلزامات سیاسی توحید براساس دیدگاههای آیتالله جوادی آملی»، 1394ش، ص42.
- ↑ ذوالفقاری، «اقتضائات اصل توحید نظری در اندیشۀ سیاسی اسلام با تأکید بر دیدگاه کلامی و سیاسی آیتالله مصباح و آیتالله جوادی آملی»، 1392ش، ص9-11.
- ↑ مصباح یزدی، پیشنیازهای مدیریت اسلامی، 1391ش، ص141.
- ↑ سورهٔ نور، آیهٔ 33.
- ↑ سورهٔ جاثیه، آیهٔ 13.
- ↑ سورهٔ نازعات، آیهٔ 56.
- ↑ سورهٔ روم، آیهٔ 41.
- ↑ عربصالحی و پیشوایی، «کارکردها و لوازم الهیاتی توحید اجتماعی در فلسفۀ علم اقتصاد با محوریت آیات قرآن»، 1402ش، ص221-228.
- ↑ عربصالحی و پیشوایی، ««توحید اجتماعی»، ماهیت، تعریف و نسبت آن با «توحید اعتقادی»»،1401ش، ص102-103.
- ↑ خمینی، صحیفهٔ امام، 1389ش، ج5، ص387.
- ↑ خامنهای، طرح کلی اندیشهٔ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص239.
- ↑ «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ مطهری، جهانبینی توحیدی، 1385ش، ص18.
- ↑ سیدقطب، نشانههای راه، 1378ش، ص34-35.
- ↑ طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج1، ص98.
- ↑ طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج4، ص172.
- ↑ طباطبایی، مجموعه رسائل، 1387ش، ج1، ص44.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- قرآن کریم.
- إبنمنظور، محمد بن مکرم، لسانالعرب، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- اکبری، محمدجواد، بررسی تأثیر توحید بر سبک زندگی با تأکید بر نهجالبلاغه، پایاننامهٔ کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم، ۱۳۹۶ش.
- اللهبداشتی، علی، توحید و صفات الهی: درسنامهٔ کلام تخصصی، قم، دانشگاه قم، ۱۳۹۲ش.
- بهروزیلک، غلامرضا و دیگران، «استلزامات سیاسی توحید براساس دیدگاههای آیتالله جوادی آملی»، نشریهٔ سپهر سیاست، شمارهٔ ۴، تابستان ۱۳۹۴ش.
- «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۶ اسفند ۱۳۸۸ش.
- «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۳۷۵ش.
- «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مهر ۱۳۹۱ش.
- «بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاهها»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۸۳ش.
- «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان زنجان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۳۸۲ش.
- «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان و طلاب بهمناسبت روز وحدت حوزه و دانشگاه»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۶۹ش.
- «بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۱ تیر ۱۳۷۴ش.
- «بیانات در دیدار قاریان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۳۹۱ش.
- «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۰ دی ۱۳۷۳ش.
- «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آذر ۱۳۷۹ش.
- «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۸۲ش.
- «بیانات در مراسم جشن تکلیف دانشآموزان»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آذر ۱۳۹۵ش.
- «بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۸۹ش.
- جعفری، محمدتقی، حکمت اصول سیاسی اسلام، تهران، زوار، ۱۳۷۹ش.
- جوادیآملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، إسراء، ۱۳۸۳ش.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، تاج اللغه و صحاح العربیهٔ، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۴ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائلالشیعه، قم، مؤسسهٔ آلالبیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- خامنهای، سیدعلی، «روح توحید نفی عبودیت غیر خدا»، وبسایت دفتر مطالعات فرهنگی تمهید، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
- خامنهای، سیدعلی، طرح کلی اندیشهٔ اسلامی در قرآن، قم، مؤسسهٔ فرهنگی ایمان جهادی، ۱۳۹۶ش.
- خمینی، روحالله، صحیفهٔ امام، تهران، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- ذوالفقاری، محمد، «اقتضائات اصل توحید نظری در اندیشهٔ سیاسی اسلام با تأکید بر دیدگاه کلامی و سیاسی آیتالله مصباح و آیتالله جوادی آملی»، نشریهٔ معرفت سیاسی، شمارهٔ ۱۰، زمستان ۱۳۹۲ش.
- سیدقطب، نشانههای راه، ترجمهٔ سیدمحمود محمودی، تهران، احسان، ۱۳۷۸ش.
- صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفهٔ ایران، ۱۳۵۴ش.
- صدوق، محمد بن علی، التوحید، قم، جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیه، ۱۳۹۸ق.
- صدوق، محمد بن علی، اعتقادات الإمامیه، ترجمهٔ محمدعلی حسنی، تهران، علمیهٔ الإسلامیهٔ، ۱۳۷۱ش.
- صدوق، محمد بن علی، عیون أخبارالرضا، تهران، جهان، بیتا.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان، قم، جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیه، ۱۳۷۴ش.
- طباطبایی، محمدحسین، مجموعه رسائل، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
- طجری، علیبهرام و ناصریفرد، رضا، «اثربخشی توحید افعالی در سبک زندگی اخلاقی»، نشریهٔ پژوهش در علوم رفتاری و تربیتی با رویکرد اسلامی، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش.
- عربصالحی، محمد و پیشوایی، فریده « «توحید اجتماعی»، ماهیت، تعریف و نسبت آن با «توحید اعتقادی»»، نشریهٔ قبسات، شمارهٔ ۱۰۴، تابستان ۱۴۰۱ش.
- عربصالحی، محمد و پیشوایی، فریده، «کارکردها و لوازم الهیاتی توحید اجتماعی در فلسفهٔ علم اقتصاد با محوریت آیات قرآن»، نشریهٔ فلسفهٔ دین، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۴۰۲ش.
- قلیپور، سمیه، تبیین توحید افعالی و نقش آن در سبک زندگی از منظر قرآن، پایاننامهٔ کارشناسی ارشد، قم، دانشگاه معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش.
- مجتهد شبستری و دیگران، «توحید»، وبسایت مرکز دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۴.
- محدر، تقی، «تحلیلی فلسفی نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده»، نشریهٔ اخلاق، شمارهٔ ۳۵، زمستان ۱۳۹۸ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۱ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، پیشنیازهای مدیریت اسلامی، نگارش غلامرضا متقیفر، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، قم، شفق، ۱۳۷۵ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، خداشناسی، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۶ش.
- مطهری، مرتضی، جهانبینی توحیدی، تهران، بنیاد علمی و فرهنگی شهید مرتضی مطهری، ۱۳۸۵ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعهٔ آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش.
- نجفی، حسن و دیگران، «نقش توحیدگرایی در تربیت اخلاقی براساس دیدگاه علامه طباطبایی»، نشریهٔ علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، شمارهٔ ۱۴، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
- «نقش عقیده به توحید در سبک زندگی»، وبسایت پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۷ش.
- نهجالبلاغه، ترجمهٔ محمد دشتی، قم، امیرالمؤمنین، ۱۳۸۹ش.
| تاریخ اسلام | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جهان اسلام | |||||||||
| اصطلاحات اسلامی | |||||||||
| مذاهب اسلامی | |||||||||
| اصول دین | |||||||||
| مناسک و باورهای اسلامی | |||||||||
| کتابها اسلامی | |||||||||
| مشاهیر |
| ||||||||
| سازمانهای اسلامی | |||||||||
| آموزش در اسلام | |||||||||
| زنان در اسلام | |||||||||
| گناهان در اسلام | |||||||||
| اماکن اسلامی | |||||||||
| اقتصاد اسلامی | |||||||||
| موارد مرتبط | |||||||||
