پیشنویس:زن در فرهنگ ترکمنی: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی +رده:زنان در ایران، +رده:جامعه ترکمنستان، +رده:جامعه ایران (هاتکت)، ابرابزار |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''زن در فرهنگ ترکمنی؛'''}} جایگاه و نقش سازندهٔ زن در اقوام ترکمن. | |||
[[هویت زن|زن]] در فرهنگ [[ترکمن|ترکمنی]]، در طول زمان بهدلیل نقشآفرینیهای متعددی که در | [[هویت زن|زن]] در فرهنگ [[ترکمن|ترکمنی]]، در طول زمان بهدلیل نقشآفرینیهای متعددی که در عرصهٔ [[خانواده]] و اجتماع داشته از ارزش و احترام خاصی برخوردار بوده است. زنان ترکمن به احترام به بزرگترها و والدین خود پایبند بوده و در اغلب امور نظر آنها را در زندگی شخصی و خانوادگی در اولویت قرار میدهند. جایگاه ویژهٔ بانوان در فرهنگ ترکمن سبب شده این امر در آثار ادبی و هنری آنها نیز متجلی شود. | ||
==معرفی زن در فرهنگ ترکمنی== | |||
ایران سرزمینی از اقوام و طوایف مختلف است که هر کدام از آداب و رسوم و | == معرفی زن در فرهنگ ترکمنی == | ||
ایران سرزمینی از اقوام و طوایف مختلف است که هر کدام از آداب و رسوم و فرهنگ متنوعی برخوردار هستند. ترکمنهای ایران از جمله اقوام اصیلی هستند که داری سبک [[زندگی]] و آداب و رسوم خاص مربوط به خود بودهاند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> آنها از بزرگترین قبایل عشایر و کوچنده در ایران هستند. جایگاه و نقش زنان در فرهنگ ترکمن آمیختهای از باورها، عقاید<ref>[https://sppl.ui.ac.ir/article_15891.html . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.]</ref> و ارزشهای فرهنگی و اجتماعی است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص112.]</ref> | |||
== پیشینه زن در فرهنگ ترکمنی == | == پیشینه زن در فرهنگ ترکمنی == | ||
ترکمنها از جمله اقوامی هستند که قدمت سکونت و زندگی آنها به شش هزار سال پیش بر میگردد. این قوم تا قبل از | ترکمنها از جمله اقوامی هستند که قدمت سکونت و زندگی آنها به شش هزار سال پیش بر میگردد. این قوم تا قبل از حملهٔ مغول شهرنشین بودند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.]</ref> و پس از آن تا اوایل سدهٔ بیستم عمدتاً زندگی کوچنشینی داشتهاند؛<ref>[https://sppl.ui.ac.ir/article_15891.html . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.]</ref> اما پس از این دوران دوباره به زندگی دِهنشینی و شهرنشینی بازگشتند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.]</ref> | ||
آنها در بخش انتهایی | آنها در بخش انتهایی منطقهٔ شمالی سواحل دریاچه اشیقگل،<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> در کنار مسیر دریا و رود جیحون اقامت داشتهاند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.]</ref> محدودهٔ ترکمنستان کنونی در گذشته همواره جزئی از حکومتهای ایران یا کوشانیان سغدی (حکام آسیای مرکزی و بخشی از افغانستان فعلی) بوده است. اقامت ترکمنها در ایران پس از امضای قرارداد رسمی مرزبندی در دسامبر ۱۸۸۱م بین دو کشور ایران و روسیه آغاز شد.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
== | == گسرهٔ فرهنگ ترکمنی == | ||
ترکمنهای ایران در | ترکمنهای ایران در منطقهٔ ترکمنصحرا واقع در مرز شمالی ایران و جمهوری آذربایجان<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص114.]</ref> در استان گلستان ساکن هستند و حدود یکسوم جمعیت گلستان را به خود اختصاص دادهاند. آنها اغلب در شهرستانهای گنبدکاووس، آققلا، گمیشان، مراوهتپه<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> و بندرترکمن زندگی میکنند.<ref>[https://sppl.ui.ac.ir/article_15891.html . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.]</ref> ترکمنها در بخشهایی از خراسان شمالی نیز ساکن هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص114.]</ref> ترکمنها به قبایل و تیرههای متعددی از جمله عالی ایلی، چاودار، یمرلی، ارساری،<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> سالیر، ساریق، تکه، یموت و گوگلان تقسیم شده<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> و زبان آنها ترکی است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص112.]</ref> | ||
==ساختار خانواده در فرهنگ ترکمنی== | == ساختار خانواده در فرهنگ ترکمنی == | ||
ساختار نظام | ساختار نظام خانوادهٔ ترکمنی از گذشته تاکنون بیشتر بر پایهٔ پدرمحوری بوده و مرد از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است. پس از آن زن مُسِن و بزرگ خانواده از جایگاه و احترامِ خاصی برخوردار است. زنان و دختران جوان اقوام ترکمن، بیشتر تابع تصمیمات و نظرات خانواده بهخصوص [[پدر]] خانواده هستند و احترام و تکریم نظر بزرگان جزء جداییناپذیر فرهنگ و سبک زندگی بانوان ترکمن است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> | ||
== نقش زن در فرهنگ ترکمن == | |||
=== نقش خانوادگی زن در فرهنگ ترکمنی === | === نقش خانوادگی زن در فرهنگ ترکمنی === | ||
ترکمنها در ابتدا بهدلیل زندگی قبیلهای بسیار بزرگتر از امروزه بودهاند؛ این | ترکمنها در ابتدا بهدلیل زندگی قبیلهای بسیار بزرگتر از امروزه بودهاند؛ این خانوادهٔ بزرگ توسط یک رئیس خانواده مقتدر مدیریت میشد. در میان ترکمنها، فعالیتهای روزمرهٔ زندگی متناسب با توانایی و نقش، میان زن و مرد تقسیم و مشخص شده است. در میان اقوام ترکمن معمولاً مردها به امور بیرون از خانه مانند کشاورزی و دامداری مشغول بودهاند و بانوان در انجام اموری مانند برپا کردن و برچیدن اُی (آلاچیق ترکمنی)، تهیهٔ [[آرد]] و دوشیدن [[شیر|شیر گاو]] و گوسفند نقش اساسی داشتهاند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
=== نقش تربیتی زن در فرهنگ ترکمنی === | === نقش تربیتی زن در فرهنگ ترکمنی === | ||
زنان و بهویژه مادران از جایگاهی قدسی برخوردار هستند. <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/ | زنان و بهویژه مادران از جایگاهی قدسی برخوردار هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> آنها علاوه بر خانهداری و انجام وظایف همسری،<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> نقش ویژهای در جایگاه مادری و تربیت فرزند ایفا میکنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> همچنین تقویت بعد معنوی در میان زنان ترکمن امری رایج بوده که سبب شده آنها حاوی مؤلفههای اخلاقی والایی بوده و همواره پایبند به ارزشهای جمعی و خانوادگی باشند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112]</ref> | ||
=== نقش سیاسی و نظامی زن در فرهنگ ترکمنی === | === نقش سیاسی و نظامی زن در فرهنگ ترکمنی === | ||
زنان ترکمن قهرمانانه بههمراه مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود مبارزه کردهاند. حفظ فضیلت انسانی، [[عزت نفس]]، شهامت و دلاوری زنان قبیله سبب شده آنها همواره در فرهنگ ترکمن مورد احترام و تکریم قرار گیرند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/ | زنان ترکمن قهرمانانه بههمراه مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود مبارزه کردهاند. حفظ فضیلت انسانی، [[عزت نفس]]، شهامت و دلاوری زنان قبیله سبب شده آنها همواره در فرهنگ ترکمن مورد احترام و تکریم قرار گیرند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> | ||
=== نقش اقتصادی زن در فرهنگ ترکمنی === | === نقش اقتصادی زن در فرهنگ ترکمنی === | ||
بانوان در فرهنگ ترکمن از جمله فعالان اقتصادی بهشمار میروند.<ref> | بانوان در فرهنگ ترکمن از جمله فعالان اقتصادی بهشمار میروند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.]</ref> از جمله فعالیتهای اقتصادی آنها قالیبافی است. قالیهای ترکمنی یکی از صنایعدستی مهم قوم ترکمن بوده است. هنر قالیبافی از جمله هنرهایی است که از همان دوران کودکی و نوجوانی به دختران توسط مادران آموزش داده میشود. زنان رنگریزان نخهای قالی و بافندگان اصلی تار و پود آن هستند. همچنین نمدمالی، نگهداری و تولید پیلههای [[ابریشم]]، تهیه و تولید محصولات دامی، چیدن و خشک کردن میوه، تمیز کردن [[پشم]] و نخ ریسی نیز از دیگر دستاوردهای اقتصادی بانوان ترکمنی است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
==زن در ادبیات فرهنگ ترکمنی== | == زن در ادبیات فرهنگ ترکمنی == | ||
زنان ترکمن علاوه بر همیاری در امور | زنان ترکمن علاوه بر همیاری در امور روزمرهٔ خانواده، در احیا و انتقال فرهنگ اصیل ترکمنی نیز نقش اساسی بر عهده دارند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112]</ref> زنان در اقوام ترکمن، روح حیات را به زندگی داده و سنبل نیکیها و زیباییها هستند.<ref>[https://www.ulkamiz.ir/جایگاه-زن-در-فرهنگ-ترکمن-رفیع-و-بالاست/ . «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وبسایت آلکامیز]</ref> در تمامی آثار ادبی و هنری اقوام ترکمن، زن نمادی از روحیهٔ قوی، لطیف و مبارز است که نقش اصلی را در انسجام خانواده و قوم بر عهده دارد. این امر در قالب [[شعر فارسی|شعر]]، نثر، داستان و [[نقاشی]] مخصوص ترکمنها بهخوبی به تصویر کشیده شده است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
سرودن [[ترانه | سرودن [[ترانه]]ها و شعرهای محلی یکی از راههای بیان نظرات، خواستهها و آمال زنان در جامعهٔ ترکمنی است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112]</ref> لالهخوانی از جمله سرودههای زنان ترکمن است که بهصورت دستهجمعی و در قالب شعر،<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> سروده میشود و از دیرباز تاکنون میان آنها متداول بوده است. آنها با سرودن این اشعار به بیان افکار و احساسات خود میپردازند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.]</ref> هودی نیز از دیگر سرودخوانیهای مادران ترکمن است که مانند [[لالایی]] مادرانه بر بالین فرزندان خوانده میشود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص117.]</ref> | ||
== پوشش زن در فرهنگ ترکمنی == | |||
=== اصالت در تولید: از پیله ابریشم تا رنگهای طبیعی === | === اصالت در تولید: از پیله ابریشم تا رنگهای طبیعی === | ||
پوشش زنان ترکمن | پوشش زنان ترکمن برگرفته از آداب و رسوم و فرهنگ رایج در میان اقوام ترکمن است. زنان ترکمن اغلب لباسهای سنتی خود را از نخ ابریشمی که فرآوردهٔ پرورش پیلهٔ ابریشم توسط خود آنها است، میبافند. نخهای ابریشم عمدتاً با رنگهای طبیعی مانند پوست [[انار]] و سایر گیاهان رنگزا، توسط بانوان رنگآمیزی میشود. لباسها بهوسیلهٔ دستگاه «چتاراب» بافته میشود.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
=== تنوع و کاربرد لباس بر اساس جایگاه اجتماعی === | === تنوع و کاربرد لباس بر اساس جایگاه اجتماعی === | ||
تنوع رنگ در لباس محلی آنها نیز نمود پیدا کرده و جذابیت و زیبایی خاصی به این نوع لباسها داده است. در میان قوم ترکمن نوع پوشش بانوان متناسب با سن، مجرد یا | تنوع رنگ در لباس محلی آنها نیز نمود پیدا کرده و جذابیت و زیبایی خاصی به این نوع لباسها داده است. در میان قوم ترکمن نوع پوشش بانوان متناسب با سن، مجرد یا متأهل بودن و جایگاه اجتماعی هر فرد متفاوت است.<ref>[https://lastsecond.ir/blog/9872-marriage-signs-on-women-clothing . «پوشاکی که میگوید متأهل یا مجردی!»، وبسایت لستسکند.]</ref> | ||
بهطور کلی لباس زنان ترکمن به چهار دسته تقسیم میشود: | بهطور کلی لباس زنان ترکمن به چهار دسته تقسیم میشود: | ||
#لباس منزل که متناسب با سن بانوان تهیه میشود. | # لباس منزل که متناسب با سن بانوان تهیه میشود. | ||
#لباس کار که نوعی پوشش خاص است و برای انجام فعالیتهایی مانند پختن نان و انجام کارهای کشاورزی از آن استفاده میشود. | # لباس کار که نوعی پوشش خاص است و برای انجام فعالیتهایی مانند پختن نان و انجام کارهای کشاورزی از آن استفاده میشود. | ||
#لباس شهر که هنگام خروج بانوان از منزل و برای خرید از [[بازار]] پوشیده میشود. | # لباس شهر که هنگام خروج بانوان از منزل و برای خرید از [[بازار]] پوشیده میشود. | ||
#لباس تشریفات که هنگام شرکت در مراسم، [[جشن | # لباس تشریفات که هنگام شرکت در مراسم، [[جشن]]ها و اعیاد بر تن میشود. | ||
=== اجزای اصلی پوشش زنان ترکمن === | === اجزای اصلی پوشش زنان ترکمن === | ||
پوشش زنان ترکمن متشکل از کلاه، [[سربند]]، شلوار، پیراهن و پاپوش است. نوع لباس محلی بانوان ترکمن بهگونهای است که مانند سایر لباسهای محلی در ایران پوشش کاملی را برای زنان تشکیل | پوشش زنان ترکمن متشکل از کلاه، [[سربند]]، شلوار، پیراهن و پاپوش است. نوع لباس محلی بانوان ترکمن بهگونهای است که مانند سایر لباسهای محلی در ایران پوشش کاملی را برای زنان تشکیل میدهد.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
==== | ==== کلاه و پیشانیبند: نماد تجرد و تأهل ==== | ||
کلاهی که دختران ترکمن بر سر میگذارند بوریک، تاسرگ و تاخیه نامیده میشود و اغلب دختران مجرد بر سر میگذارند. روی این کلاه که بهصورت گرد و دارای برجستگی است با پولکهای نقرهای تزئین میشود | کلاهی که دختران ترکمن بر سر میگذارند بوریک، تاسرگ و تاخیه نامیده میشود و اغلب دختران مجرد بر سر میگذارند. روی این کلاه که بهصورت گرد و دارای برجستگی است با پولکهای نقرهای تزئین میشود.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
هنگامی که دختران ترکمنی ازدواج میکنند، «بورگ» را از سر برداشته و طی مراسم خاصی پیشانیبند یا «آلانگی» را بر سر میگذارند. در میان فرهنگ ترکمن رنگ پیشانیبند زنان، متناسب با سن آنها متفاوت است. پیشانیبند قرمز برای زنان جوان کاربرد دارد و نشانهٔ شادابی است. پیشانیبند مشکی مورد استفادهٔ زنان میانسال بوده و نشاندهندهٔ کارکشتگی و با تجربه بودن آن زن است. همچنین پیشانیبند سفید که بر سر زنان پیر بسته میشود، نشانهٔ عاقلی این بانوان است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | |||
پیراهن لباس محلی زنان ترکمن | ==== شلوار (بالاق) و پیراهن ==== | ||
شلوار یا «بالاق» از دیگر اجزای لباس محلی زنان ترکمن است که دارای نقش و طرحهای زیبا و سنتی است. انتهای پاچه شلوار با پارچهٔ سوزندوزی که هنر دست بانوان ترکمن است، تزئین میشود.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | |||
==== | پیراهن لباس محلی زنان ترکمن از سه تیکه به نامهای آستین (نیگ)، پهلو (یان) و دامن (آشری) تشکیل شده است. دختران ترکمن از کمربندهایی به نام «هونجی قوشاق» بر روی این پیراهن استفاده میکنند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
==== پاپوش و زیورآلات ==== | |||
کفش آنها که «گل میخ لی» و «قرمه کوش» نام دارد، توسط کفاشهای محلی و هنرمندان دوخته میشود. | کفش آنها که «گل میخ لی» و «قرمه کوش» نام دارد، توسط کفاشهای محلی و هنرمندان دوخته میشود. | ||
بانوان ترکمنی از گردنآویزی بهنام «بقو» و زیور پیشانی به نامهای «ایگمه»، «اوریما» و «آلین شای» نیز استفاده میکنند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | بانوان ترکمنی از گردنآویزی بهنام «بقو» و زیور پیشانی به نامهای «ایگمه»، «اوریما» و «آلین شای» نیز استفاده میکنند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
==آداب و رسوم ازدواج در فرهنگ ترکمنی== | == آداب و رسوم ازدواج در فرهنگ ترکمنی == | ||
=== مراحل ازدواج در فرهنگ ترکمن === | === مراحل ازدواج در فرهنگ ترکمن === | ||
ازدواج در میان ترکمنها رویداد مهمی است که خانواده در آن نقشی اساسی دارد <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/ | ازدواج در میان ترکمنها رویداد مهمی است که خانواده در آن نقشی اساسی دارد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص116.]</ref> و از چند مرحله تشکیل شده که عبارتاند از: | ||
==== | ==== مرحلهٔ اول: ثوزآتماق (انتخاب و خواستگاری اولیه) ==== | ||
اقدام به ازدواج با یک دختر یا ثوزآتماق نام دارد. در این مرحله، پسر، دختری را برای زندگی مشترک خود انتخاب کرده و سپس آن را با خانواده مطرح میکند. خانواده داماد پس از تحقیق در مورد دختر و | اقدام به ازدواج با یک دختر یا ثوزآتماق نام دارد. در این مرحله، پسر، دختری را برای زندگی مشترک خود انتخاب کرده و سپس آن را با خانواده مطرح میکند. خانواده داماد پس از تحقیق در مورد دختر و خانوادهٔ او چند تن از بانوان فامیل نزدیک مانند مادر، خواهر، عمه یا خاله را برای [[خواستگاری]] به خانهٔ عروس میفرستند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
==== | ==== مرحلهٔ دوم: قاپی آچماق (آشنایی خانوادهها) ==== | ||
این مرحله قاپی آچماق یا آشنایی مقدماتی بانوان | این مرحله قاپی آچماق یا آشنایی مقدماتی بانوان خانوادهٔ داماد (مادر، خواهر، زن عموها و زن برادرهای داماد) با اعضای خانواده عروس است. پس از آشنا شدن بیشتر، تاریخ [[بلهبرون]] و [[نامزدی]] پسر و دختر توسط خانوادههای زوجین مشخص میشود.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
==== | ==== مرحلهٔ سوم: دوزدادشماق (نامزدی مقدماتی) ==== | ||
دوزدادشماق (نان و نمک یکدیگر را خوردن) است. در این مرحله که | دوزدادشماق (نان و نمک یکدیگر را خوردن) است. در این مرحله که مرحلهٔ مقدماتی نامزدی است با حضور خانوادههای زوجین (بدون حضور دختر و پسر) برگزار میشود. زنهای دو خانواده در این مراسم زنانه مشارکت کرده و خانوادهٔ داماد هدایایی را برای عروس آینده خود میآورند. خانواده دختر نیز بخشی از نانهای روغنی محلی که خود پختهاند را بهعنوان تبرک بین حاضران تقسیم میکند. این مراسم با شادی همراه بوده و در آن تاریخ نامزدی رسمی دختر و پسر توسط بزرگترهای خانواده اعلام میشود.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> | ||
==== مرحله چهارم: آداماق (آیین یکی شدن) ==== | ==== مرحله چهارم: آداماق (آیین یکی شدن) ==== | ||
آداماق نام دارد که در این مرحله دو خانواده شرکت داشته و بزرگتر | آداماق نام دارد که در این مرحله دو خانواده شرکت داشته و بزرگتر خانوادهٔ داماد، دو نخی باریکِ سیاه و سفید را که به هم تابیده و به گردن دختر میآویزند که این امر نشان از یکی شدن شخصیت عروس و داماد دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.]</ref> | ||
==== مرحله پنجم: عروسکِشان (تعیین مهریه و عقد) ==== | ==== مرحله پنجم: عروسکِشان (تعیین مهریه و عقد) ==== | ||
عروسکِشان است. در این مرحله چند تن از بزرگان اقوام عروس و داماد در | عروسکِشان است. در این مرحله چند تن از بزرگان اقوام عروس و داماد در خانهٔ عروس برای تعیین [[مهریه]] جمع شده<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.]</ref> و وجه مهریه را خانوادهٔ داماد همراه با عقد رسمی بهصورت نقد به خانوادهٔ عروس پرداخت میکنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.]</ref> | ||
=== تغییرات زندگی و آداب اجتماعی پس از ازدواج === | === تغییرات زندگی و آداب اجتماعی پس از ازدواج === | ||
پس از ازدواج زندگی خانوادگی و اجتماعی زنان ترکمن دچار تغییراتی میشود. زنان متأهل هنگام صحبت کردن با دیگران بهخصوص | پس از ازدواج زندگی خانوادگی و اجتماعی زنان ترکمن دچار تغییراتی میشود. زنان متأهل هنگام صحبت کردن با دیگران بهخصوص مردها صورت خود را با قسمتی از روسری خود میپوشانند که این نشان از عفت و [[حیا|حیای]] بانوان ترکمن و احترام گذاشتن به دیگران است. همچنین مردان در حضور بزرگترها با همسران خود صحبت نمیکنند و زن و شوهر در حضور غریبهها نام یکدیگر را صدا نمیکنند. این امر در فرهنگ ترکمنی نشان از حیا و متانت زن و مرد و حفظ حرمت بزرگترها دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص-124 125.]</ref> | ||
=== رسوم مربوط به بیوگی === | === رسوم مربوط به بیوگی === | ||
هنگام فوت شوهر، ترجیح خانواده بر این است که | هنگام فوت شوهر، ترجیح خانواده بر این است که بیوهٔ فرزند آنها در خانواده بماند. بههمین منظور بنا بر رسم رایج برای جلوگیری از پاشیدن خانواده و ضربهخوردن به سرنوشت همسر و فرزندان متوفی، همسر او را به عقد یکی از اعضای خانواده مانند برادر شوهر یا نزدیکان خانوادهٔ شوهر درمیآورند؛ اما در شرایطی که زن متوفی این امر را قبول نکند مانند دوران مجردی به خانهٔ پدر بر میگردد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص-125 126.]</ref> | ||
==تحصیل زنان در فرهنگ ترکمنی== | == تحصیل زنان در فرهنگ ترکمنی == | ||
علمآموزی زنان در گذشته میان اقوام ترکمن مرسوم نبوده است و بانوان بیشتر بهعنوان نیروی کار در خانواده به ایفای نقش میپرداختند؛ اما با گذشت زمان بهدنبال گسترش فرهنگ علمآموزی بهخصوص پس از [[انقلاب اسلامی]]، اقوام ترکمن نیز تحت تأثیر قرار گرفته و خانوادهها | علمآموزی زنان در گذشته میان اقوام ترکمن مرسوم نبوده است و بانوان بیشتر بهعنوان نیروی کار در خانواده به ایفای نقش میپرداختند؛ اما با گذشت زمان بهدنبال گسترش فرهنگ علمآموزی بهخصوص پس از [[انقلاب اسلامی]]، اقوام ترکمن نیز تحت تأثیر قرار گرفته و خانوادهها اجازهٔ کسب علم و [[تحصیل زنان|تحصیل]] را به فرزندان دختر خود میدادند. این امر سبب شد بانوان بهعنوان همسران و مادران آینده بتوانند با کسب علم و تحصیل در رشتههای مختلف علاوه بر اینکه در ایفای نقش همسری و مادری موفقتر باشند، برای جامعه نیز کارآمدتر بوده و در مشاغل مختلف نیز به ایفای نقش بپردازند.<ref>[https://www.shomalnews.com/view/7517/نگرش%20ها%20به%20تحصيل%20دختران%20ترکمن%20در%20ترکمن%20%D8%B5%D . اسمعیلی، «نگرشها به تحصیل دختران ترکمن در ترکمن صحرا»، پایگاه خبری تحلیلی شمال ایران.]</ref> | ||
==اشتغال زنان در فرهنگ ترکمنی== | == اشتغال زنان در فرهنگ ترکمنی == | ||
اشتغال زنان ترکمن از دغدغههای مهم و اساسی در جامعه است. زنان علاوه بر نقشآفرینی در مشاغل خانگی و کسب درآمد از طریق تولید [[صنایع دستی]]، محصولات دامی، باغی و کشاورزی بنا بر ضرورت با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی لازم است وارد بازار کار شوند. امروزه با توجه به گرایش بیشتر بانوان ترکمنی به کارآفرینی، محصولات و صنایعدستی سنتی | اشتغال زنان ترکمن از دغدغههای مهم و اساسی در جامعه است. زنان علاوه بر نقشآفرینی در مشاغل خانگی و کسب درآمد از طریق تولید [[صنایع دستی]]، محصولات دامی، باغی و کشاورزی بنا بر ضرورت با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی لازم است وارد بازار کار شوند. امروزه با توجه به گرایش بیشتر بانوان ترکمنی به کارآفرینی، محصولات و صنایعدستی سنتی بهشیوهٔ مدرن با تکیه بر ایجاد کارگاههای متعدد تولید میشوند که این امر سبب افزایش اشتغالزایی بانوان در این منطقه و خودکفایی بیشتر آنها شده است. همچنین اشتغال بانوان ترکمنی متخصص در رشتههای مختلف در دستگاههای اجرایی نیز از دیگر فعالیتهای آنها در فضای کسب و کار است.<ref>[https://golestanp.ir/news/news-farmandari/22570-جÙسÙ-گرÙÙ-کارÛ-اشتغاÙ-باÙÙاÙ-Ø´ÙرستاÙ-ØªØ±Ú . «جلسه گروه کاری اشتغال بانوان شهرستان ترکمن برگزار شد»، وبسایت استانداری گلستان.]</ref> | ||
==نقش زنان ترکمن در پیروزی انقلاب اسلامی== | == نقش زنان ترکمن در پیروزی انقلاب اسلامی == | ||
زنان ترکمن در پیروزی انقلاب اسلامی نقش مؤثری داشتهاند. آنها در اغلب موارد بهدنبال وقوع جنبشهای انقلابی در کشور دوشادوش مردان خود در تظاهرات خیابانی شرکت کردهاند. همچنین با تشویق مردان خود به مشارکت در فعالیتهای انقلابی و ترویج فرهنگ مقاومت و ایثار در خانواده و جامعه بهمنظور تحقق آرمانهای انقلابی و پیروزی انقلاب اسلامی به ایفای نقش پرداختهاند.<ref> | زنان ترکمن در پیروزی انقلاب اسلامی نقش مؤثری داشتهاند. آنها در اغلب موارد بهدنبال وقوع جنبشهای انقلابی در کشور دوشادوش مردان خود در تظاهرات خیابانی شرکت کردهاند. همچنین با تشویق مردان خود به مشارکت در فعالیتهای انقلابی و ترویج فرهنگ مقاومت و ایثار در خانواده و جامعه بهمنظور تحقق آرمانهای انقلابی و پیروزی انقلاب اسلامی به ایفای نقش پرداختهاند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85306569/معرفی-۲۴-بانوی-شهیده-اهل-سنت-گلستان . «معرفی ۲۴ بانوی شهیده اهل سنت گلستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
*اسمعیلی، محمود، «نگرشها به | * اسمعیلی، محمود، «نگرشها به تحصیل دختران ترکمن در ترکمن صحرا»، پایگاه خبری تحلیلی شمال ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۸۷ش. | ||
*بردی آنامرادنژاد، رحیم، «تحولات اجتماعی | * بردی آنامرادنژاد، رحیم، «تحولات اجتماعی ۵۰ سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، نشریهٔ برنامهریزی فضایی، شمارهٔ ۱، ۱۳۹۰ش. | ||
*«پوشاکی که میگوید | * «پوشاکی که میگوید متأهل یا مجردی!»، وبسایت لستسکند، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش. | ||
*«جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وبسایت ulkamiz، تاریخ درج مطلب: | * «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وبسایت ulkamiz، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۴۰۲ش. | ||
*«جلسه گروه کاری اشتغال بانوان شهرستان ترکمن برگزار شد»، وبسایت استانداری گلستان، تاریخ درج مطلب: | * «جلسه گروه کاری اشتغال بانوان شهرستان ترکمن برگزار شد»، وبسایت استانداری گلستان، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۳۹۵ش. | ||
*عزتاللهینژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، | * عزتاللهینژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، شمارهٔ ۳، ۱۴۰۰ش. | ||
*«معرفی ۲۴ بانوی شهیده اهل سنت گلستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: | * «معرفی ۲۴ بانوی شهیده اهل سنت گلستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۹ آذر ۱۴۰۲ش. | ||
*«نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: | * «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۹۷ش. | ||
{{ایران-افقی}} | |||
[[رده:جامعه ایران]] | |||
[[رده:جامعه ترکمنستان]] | |||
[[رده:زنان در ایران]] | |||
نسخهٔ ۳۰ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۴:۲۸
زن در فرهنگ ترکمنی؛ جایگاه و نقش سازندهٔ زن در اقوام ترکمن.
زن در فرهنگ ترکمنی، در طول زمان بهدلیل نقشآفرینیهای متعددی که در عرصهٔ خانواده و اجتماع داشته از ارزش و احترام خاصی برخوردار بوده است. زنان ترکمن به احترام به بزرگترها و والدین خود پایبند بوده و در اغلب امور نظر آنها را در زندگی شخصی و خانوادگی در اولویت قرار میدهند. جایگاه ویژهٔ بانوان در فرهنگ ترکمن سبب شده این امر در آثار ادبی و هنری آنها نیز متجلی شود.
معرفی زن در فرهنگ ترکمنی
ایران سرزمینی از اقوام و طوایف مختلف است که هر کدام از آداب و رسوم و فرهنگ متنوعی برخوردار هستند. ترکمنهای ایران از جمله اقوام اصیلی هستند که داری سبک زندگی و آداب و رسوم خاص مربوط به خود بودهاند.[۱] آنها از بزرگترین قبایل عشایر و کوچنده در ایران هستند. جایگاه و نقش زنان در فرهنگ ترکمن آمیختهای از باورها، عقاید[۲] و ارزشهای فرهنگی و اجتماعی است.[۳]
پیشینه زن در فرهنگ ترکمنی
ترکمنها از جمله اقوامی هستند که قدمت سکونت و زندگی آنها به شش هزار سال پیش بر میگردد. این قوم تا قبل از حملهٔ مغول شهرنشین بودند[۴] و پس از آن تا اوایل سدهٔ بیستم عمدتاً زندگی کوچنشینی داشتهاند؛[۵] اما پس از این دوران دوباره به زندگی دِهنشینی و شهرنشینی بازگشتند.[۶]
آنها در بخش انتهایی منطقهٔ شمالی سواحل دریاچه اشیقگل،[۷] در کنار مسیر دریا و رود جیحون اقامت داشتهاند.[۸] محدودهٔ ترکمنستان کنونی در گذشته همواره جزئی از حکومتهای ایران یا کوشانیان سغدی (حکام آسیای مرکزی و بخشی از افغانستان فعلی) بوده است. اقامت ترکمنها در ایران پس از امضای قرارداد رسمی مرزبندی در دسامبر ۱۸۸۱م بین دو کشور ایران و روسیه آغاز شد.[۹]
گسرهٔ فرهنگ ترکمنی
ترکمنهای ایران در منطقهٔ ترکمنصحرا واقع در مرز شمالی ایران و جمهوری آذربایجان[۱۰] در استان گلستان ساکن هستند و حدود یکسوم جمعیت گلستان را به خود اختصاص دادهاند. آنها اغلب در شهرستانهای گنبدکاووس، آققلا، گمیشان، مراوهتپه[۱۱] و بندرترکمن زندگی میکنند.[۱۲] ترکمنها در بخشهایی از خراسان شمالی نیز ساکن هستند.[۱۳] ترکمنها به قبایل و تیرههای متعددی از جمله عالی ایلی، چاودار، یمرلی، ارساری،[۱۴] سالیر، ساریق، تکه، یموت و گوگلان تقسیم شده[۱۵] و زبان آنها ترکی است.[۱۶]
ساختار خانواده در فرهنگ ترکمنی
ساختار نظام خانوادهٔ ترکمنی از گذشته تاکنون بیشتر بر پایهٔ پدرمحوری بوده و مرد از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است. پس از آن زن مُسِن و بزرگ خانواده از جایگاه و احترامِ خاصی برخوردار است. زنان و دختران جوان اقوام ترکمن، بیشتر تابع تصمیمات و نظرات خانواده بهخصوص پدر خانواده هستند و احترام و تکریم نظر بزرگان جزء جداییناپذیر فرهنگ و سبک زندگی بانوان ترکمن است.[۱۷]
نقش زن در فرهنگ ترکمن
نقش خانوادگی زن در فرهنگ ترکمنی
ترکمنها در ابتدا بهدلیل زندگی قبیلهای بسیار بزرگتر از امروزه بودهاند؛ این خانوادهٔ بزرگ توسط یک رئیس خانواده مقتدر مدیریت میشد. در میان ترکمنها، فعالیتهای روزمرهٔ زندگی متناسب با توانایی و نقش، میان زن و مرد تقسیم و مشخص شده است. در میان اقوام ترکمن معمولاً مردها به امور بیرون از خانه مانند کشاورزی و دامداری مشغول بودهاند و بانوان در انجام اموری مانند برپا کردن و برچیدن اُی (آلاچیق ترکمنی)، تهیهٔ آرد و دوشیدن شیر گاو و گوسفند نقش اساسی داشتهاند.[۱۸]
نقش تربیتی زن در فرهنگ ترکمنی
زنان و بهویژه مادران از جایگاهی قدسی برخوردار هستند.[۱۹] آنها علاوه بر خانهداری و انجام وظایف همسری،[۲۰] نقش ویژهای در جایگاه مادری و تربیت فرزند ایفا میکنند.[۲۱] همچنین تقویت بعد معنوی در میان زنان ترکمن امری رایج بوده که سبب شده آنها حاوی مؤلفههای اخلاقی والایی بوده و همواره پایبند به ارزشهای جمعی و خانوادگی باشند.[۲۲]
نقش سیاسی و نظامی زن در فرهنگ ترکمنی
زنان ترکمن قهرمانانه بههمراه مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود مبارزه کردهاند. حفظ فضیلت انسانی، عزت نفس، شهامت و دلاوری زنان قبیله سبب شده آنها همواره در فرهنگ ترکمن مورد احترام و تکریم قرار گیرند.[۲۳]
نقش اقتصادی زن در فرهنگ ترکمنی
بانوان در فرهنگ ترکمن از جمله فعالان اقتصادی بهشمار میروند.[۲۴] از جمله فعالیتهای اقتصادی آنها قالیبافی است. قالیهای ترکمنی یکی از صنایعدستی مهم قوم ترکمن بوده است. هنر قالیبافی از جمله هنرهایی است که از همان دوران کودکی و نوجوانی به دختران توسط مادران آموزش داده میشود. زنان رنگریزان نخهای قالی و بافندگان اصلی تار و پود آن هستند. همچنین نمدمالی، نگهداری و تولید پیلههای ابریشم، تهیه و تولید محصولات دامی، چیدن و خشک کردن میوه، تمیز کردن پشم و نخ ریسی نیز از دیگر دستاوردهای اقتصادی بانوان ترکمنی است.[۲۵]
زن در ادبیات فرهنگ ترکمنی
زنان ترکمن علاوه بر همیاری در امور روزمرهٔ خانواده، در احیا و انتقال فرهنگ اصیل ترکمنی نیز نقش اساسی بر عهده دارند.[۲۶] زنان در اقوام ترکمن، روح حیات را به زندگی داده و سنبل نیکیها و زیباییها هستند.[۲۷] در تمامی آثار ادبی و هنری اقوام ترکمن، زن نمادی از روحیهٔ قوی، لطیف و مبارز است که نقش اصلی را در انسجام خانواده و قوم بر عهده دارد. این امر در قالب شعر، نثر، داستان و نقاشی مخصوص ترکمنها بهخوبی به تصویر کشیده شده است.[۲۸]
سرودن ترانهها و شعرهای محلی یکی از راههای بیان نظرات، خواستهها و آمال زنان در جامعهٔ ترکمنی است.[۲۹] لالهخوانی از جمله سرودههای زنان ترکمن است که بهصورت دستهجمعی و در قالب شعر،[۳۰] سروده میشود و از دیرباز تاکنون میان آنها متداول بوده است. آنها با سرودن این اشعار به بیان افکار و احساسات خود میپردازند.[۳۱] هودی نیز از دیگر سرودخوانیهای مادران ترکمن است که مانند لالایی مادرانه بر بالین فرزندان خوانده میشود.[۳۲]
پوشش زن در فرهنگ ترکمنی
اصالت در تولید: از پیله ابریشم تا رنگهای طبیعی
پوشش زنان ترکمن برگرفته از آداب و رسوم و فرهنگ رایج در میان اقوام ترکمن است. زنان ترکمن اغلب لباسهای سنتی خود را از نخ ابریشمی که فرآوردهٔ پرورش پیلهٔ ابریشم توسط خود آنها است، میبافند. نخهای ابریشم عمدتاً با رنگهای طبیعی مانند پوست انار و سایر گیاهان رنگزا، توسط بانوان رنگآمیزی میشود. لباسها بهوسیلهٔ دستگاه «چتاراب» بافته میشود.[۳۳]
تنوع و کاربرد لباس بر اساس جایگاه اجتماعی
تنوع رنگ در لباس محلی آنها نیز نمود پیدا کرده و جذابیت و زیبایی خاصی به این نوع لباسها داده است. در میان قوم ترکمن نوع پوشش بانوان متناسب با سن، مجرد یا متأهل بودن و جایگاه اجتماعی هر فرد متفاوت است.[۳۴] بهطور کلی لباس زنان ترکمن به چهار دسته تقسیم میشود:
- لباس منزل که متناسب با سن بانوان تهیه میشود.
- لباس کار که نوعی پوشش خاص است و برای انجام فعالیتهایی مانند پختن نان و انجام کارهای کشاورزی از آن استفاده میشود.
- لباس شهر که هنگام خروج بانوان از منزل و برای خرید از بازار پوشیده میشود.
- لباس تشریفات که هنگام شرکت در مراسم، جشنها و اعیاد بر تن میشود.
اجزای اصلی پوشش زنان ترکمن
پوشش زنان ترکمن متشکل از کلاه، سربند، شلوار، پیراهن و پاپوش است. نوع لباس محلی بانوان ترکمن بهگونهای است که مانند سایر لباسهای محلی در ایران پوشش کاملی را برای زنان تشکیل میدهد.[۳۵]
کلاه و پیشانیبند: نماد تجرد و تأهل
کلاهی که دختران ترکمن بر سر میگذارند بوریک، تاسرگ و تاخیه نامیده میشود و اغلب دختران مجرد بر سر میگذارند. روی این کلاه که بهصورت گرد و دارای برجستگی است با پولکهای نقرهای تزئین میشود.[۳۶]
هنگامی که دختران ترکمنی ازدواج میکنند، «بورگ» را از سر برداشته و طی مراسم خاصی پیشانیبند یا «آلانگی» را بر سر میگذارند. در میان فرهنگ ترکمن رنگ پیشانیبند زنان، متناسب با سن آنها متفاوت است. پیشانیبند قرمز برای زنان جوان کاربرد دارد و نشانهٔ شادابی است. پیشانیبند مشکی مورد استفادهٔ زنان میانسال بوده و نشاندهندهٔ کارکشتگی و با تجربه بودن آن زن است. همچنین پیشانیبند سفید که بر سر زنان پیر بسته میشود، نشانهٔ عاقلی این بانوان است.[۳۷]
شلوار (بالاق) و پیراهن
شلوار یا «بالاق» از دیگر اجزای لباس محلی زنان ترکمن است که دارای نقش و طرحهای زیبا و سنتی است. انتهای پاچه شلوار با پارچهٔ سوزندوزی که هنر دست بانوان ترکمن است، تزئین میشود.[۳۸]
پیراهن لباس محلی زنان ترکمن از سه تیکه به نامهای آستین (نیگ)، پهلو (یان) و دامن (آشری) تشکیل شده است. دختران ترکمن از کمربندهایی به نام «هونجی قوشاق» بر روی این پیراهن استفاده میکنند.[۳۹]
پاپوش و زیورآلات
کفش آنها که «گل میخ لی» و «قرمه کوش» نام دارد، توسط کفاشهای محلی و هنرمندان دوخته میشود.
بانوان ترکمنی از گردنآویزی بهنام «بقو» و زیور پیشانی به نامهای «ایگمه»، «اوریما» و «آلین شای» نیز استفاده میکنند.[۴۰]
آداب و رسوم ازدواج در فرهنگ ترکمنی
مراحل ازدواج در فرهنگ ترکمن
ازدواج در میان ترکمنها رویداد مهمی است که خانواده در آن نقشی اساسی دارد[۴۱] و از چند مرحله تشکیل شده که عبارتاند از:
مرحلهٔ اول: ثوزآتماق (انتخاب و خواستگاری اولیه)
اقدام به ازدواج با یک دختر یا ثوزآتماق نام دارد. در این مرحله، پسر، دختری را برای زندگی مشترک خود انتخاب کرده و سپس آن را با خانواده مطرح میکند. خانواده داماد پس از تحقیق در مورد دختر و خانوادهٔ او چند تن از بانوان فامیل نزدیک مانند مادر، خواهر، عمه یا خاله را برای خواستگاری به خانهٔ عروس میفرستند.[۴۲]
مرحلهٔ دوم: قاپی آچماق (آشنایی خانوادهها)
این مرحله قاپی آچماق یا آشنایی مقدماتی بانوان خانوادهٔ داماد (مادر، خواهر، زن عموها و زن برادرهای داماد) با اعضای خانواده عروس است. پس از آشنا شدن بیشتر، تاریخ بلهبرون و نامزدی پسر و دختر توسط خانوادههای زوجین مشخص میشود.[۴۳]
مرحلهٔ سوم: دوزدادشماق (نامزدی مقدماتی)
دوزدادشماق (نان و نمک یکدیگر را خوردن) است. در این مرحله که مرحلهٔ مقدماتی نامزدی است با حضور خانوادههای زوجین (بدون حضور دختر و پسر) برگزار میشود. زنهای دو خانواده در این مراسم زنانه مشارکت کرده و خانوادهٔ داماد هدایایی را برای عروس آینده خود میآورند. خانواده دختر نیز بخشی از نانهای روغنی محلی که خود پختهاند را بهعنوان تبرک بین حاضران تقسیم میکند. این مراسم با شادی همراه بوده و در آن تاریخ نامزدی رسمی دختر و پسر توسط بزرگترهای خانواده اعلام میشود.[۴۴]
مرحله چهارم: آداماق (آیین یکی شدن)
آداماق نام دارد که در این مرحله دو خانواده شرکت داشته و بزرگتر خانوادهٔ داماد، دو نخی باریکِ سیاه و سفید را که به هم تابیده و به گردن دختر میآویزند که این امر نشان از یکی شدن شخصیت عروس و داماد دارد.[۴۵]
مرحله پنجم: عروسکِشان (تعیین مهریه و عقد)
عروسکِشان است. در این مرحله چند تن از بزرگان اقوام عروس و داماد در خانهٔ عروس برای تعیین مهریه جمع شده[۴۶] و وجه مهریه را خانوادهٔ داماد همراه با عقد رسمی بهصورت نقد به خانوادهٔ عروس پرداخت میکنند.[۴۷]
تغییرات زندگی و آداب اجتماعی پس از ازدواج
پس از ازدواج زندگی خانوادگی و اجتماعی زنان ترکمن دچار تغییراتی میشود. زنان متأهل هنگام صحبت کردن با دیگران بهخصوص مردها صورت خود را با قسمتی از روسری خود میپوشانند که این نشان از عفت و حیای بانوان ترکمن و احترام گذاشتن به دیگران است. همچنین مردان در حضور بزرگترها با همسران خود صحبت نمیکنند و زن و شوهر در حضور غریبهها نام یکدیگر را صدا نمیکنند. این امر در فرهنگ ترکمنی نشان از حیا و متانت زن و مرد و حفظ حرمت بزرگترها دارد.[۴۸]
رسوم مربوط به بیوگی
هنگام فوت شوهر، ترجیح خانواده بر این است که بیوهٔ فرزند آنها در خانواده بماند. بههمین منظور بنا بر رسم رایج برای جلوگیری از پاشیدن خانواده و ضربهخوردن به سرنوشت همسر و فرزندان متوفی، همسر او را به عقد یکی از اعضای خانواده مانند برادر شوهر یا نزدیکان خانوادهٔ شوهر درمیآورند؛ اما در شرایطی که زن متوفی این امر را قبول نکند مانند دوران مجردی به خانهٔ پدر بر میگردد.[۴۹]
تحصیل زنان در فرهنگ ترکمنی
علمآموزی زنان در گذشته میان اقوام ترکمن مرسوم نبوده است و بانوان بیشتر بهعنوان نیروی کار در خانواده به ایفای نقش میپرداختند؛ اما با گذشت زمان بهدنبال گسترش فرهنگ علمآموزی بهخصوص پس از انقلاب اسلامی، اقوام ترکمن نیز تحت تأثیر قرار گرفته و خانوادهها اجازهٔ کسب علم و تحصیل را به فرزندان دختر خود میدادند. این امر سبب شد بانوان بهعنوان همسران و مادران آینده بتوانند با کسب علم و تحصیل در رشتههای مختلف علاوه بر اینکه در ایفای نقش همسری و مادری موفقتر باشند، برای جامعه نیز کارآمدتر بوده و در مشاغل مختلف نیز به ایفای نقش بپردازند.[۵۰]
اشتغال زنان در فرهنگ ترکمنی
اشتغال زنان ترکمن از دغدغههای مهم و اساسی در جامعه است. زنان علاوه بر نقشآفرینی در مشاغل خانگی و کسب درآمد از طریق تولید صنایع دستی، محصولات دامی، باغی و کشاورزی بنا بر ضرورت با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی لازم است وارد بازار کار شوند. امروزه با توجه به گرایش بیشتر بانوان ترکمنی به کارآفرینی، محصولات و صنایعدستی سنتی بهشیوهٔ مدرن با تکیه بر ایجاد کارگاههای متعدد تولید میشوند که این امر سبب افزایش اشتغالزایی بانوان در این منطقه و خودکفایی بیشتر آنها شده است. همچنین اشتغال بانوان ترکمنی متخصص در رشتههای مختلف در دستگاههای اجرایی نیز از دیگر فعالیتهای آنها در فضای کسب و کار است.[۵۱]
نقش زنان ترکمن در پیروزی انقلاب اسلامی
زنان ترکمن در پیروزی انقلاب اسلامی نقش مؤثری داشتهاند. آنها در اغلب موارد بهدنبال وقوع جنبشهای انقلابی در کشور دوشادوش مردان خود در تظاهرات خیابانی شرکت کردهاند. همچنین با تشویق مردان خود به مشارکت در فعالیتهای انقلابی و ترویج فرهنگ مقاومت و ایثار در خانواده و جامعه بهمنظور تحقق آرمانهای انقلابی و پیروزی انقلاب اسلامی به ایفای نقش پرداختهاند.[۵۲]
پانویس
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص112.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.
- ↑ . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص114.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص114.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص112.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112
- ↑ . «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وبسایت آلکامیز
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص117.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . «پوشاکی که میگوید متأهل یا مجردی!»، وبسایت لستسکند.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص116.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.
- ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص-124 125.
- ↑ . عزتاللهینژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص-125 126.
- ↑ . اسمعیلی، «نگرشها به تحصیل دختران ترکمن در ترکمن صحرا»، پایگاه خبری تحلیلی شمال ایران.
- ↑ . «جلسه گروه کاری اشتغال بانوان شهرستان ترکمن برگزار شد»، وبسایت استانداری گلستان.
- ↑ . «معرفی ۲۴ بانوی شهیده اهل سنت گلستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
منابع
- اسمعیلی، محمود، «نگرشها به تحصیل دختران ترکمن در ترکمن صحرا»، پایگاه خبری تحلیلی شمال ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۸۷ش.
- بردی آنامرادنژاد، رحیم، «تحولات اجتماعی ۵۰ سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، نشریهٔ برنامهریزی فضایی، شمارهٔ ۱، ۱۳۹۰ش.
- «پوشاکی که میگوید متأهل یا مجردی!»، وبسایت لستسکند، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وبسایت ulkamiz، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۴۰۲ش.
- «جلسه گروه کاری اشتغال بانوان شهرستان ترکمن برگزار شد»، وبسایت استانداری گلستان، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۳۹۵ش.
- عزتاللهینژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، شمارهٔ ۳، ۱۴۰۰ش.
- «معرفی ۲۴ بانوی شهیده اهل سنت گلستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وبسایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
| گردشگری |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| طبیعت |
| ||||||||||
| شهرها | |||||||||||
| استانها | |||||||||||
| تاریخ |
| ||||||||||
| سیاست | |||||||||||
| جامعه و فرهنگ |
| ||||||||||
| هنر | |||||||||||
| خوارکیها | |||||||||||
