پرش به محتوا

پیش‌نویس:بدخشان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
imported>حبیب الله نجفی
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>حبیب الله نجفی
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵: خط ۵:
بدخشان به دلیل همجواری با چین، همواره به عنوان محور ارتباطی حیاتی میان خراسان، ماوراءالنهر و شرق آسیا عمل کرده است، امری که بر غنای تمدنی آن تأثیری شگرف گذاشته است.  
بدخشان به دلیل همجواری با چین، همواره به عنوان محور ارتباطی حیاتی میان خراسان، ماوراءالنهر و شرق آسیا عمل کرده است، امری که بر غنای تمدنی آن تأثیری شگرف گذاشته است.  


تاریخ سیاسی بدخشان، که از دورهٔ هخامنشی قابل پیگیری است، با مقاومت و استقلال نسبی مشخص می‌شود؛ این سرزمین گاهی تختگاه هپتالیان بوده و در دوران اسلامی نیز تابعیتی اغلب صوری از خلافت مرکزی داشته است. از منظر فرهنگی، این منطقه یک موزه زبان‌های ایرانی را در خود جای داده که زبان‌های بومی باستانی را حفظ کرده است. نفوذ معنوی ناصر خسرو (سدهٔ ۵ق) که مذهب اسماعیلی را به منطقه آورد و همچنین گسترش  تصوف نقشبندیه و کبرویه، هویت دینی و ادبی بدخشان را شکل داده و آن را به کانون مهم شعر و علوم فلسفی فارسی‌زبان تبدیل کرده است.  
از منظر فرهنگی، این منطقه یک موزۀ زبان‌های ایرانی را در خود جای داده که زبان‌های بومی باستانی را حفظ کرده است. نفوذ معنوی ناصر خسرو که مذهب اسماعیلی را به منطقه آورد و همچنین گسترش  تصوف نقشبندیه و کبرویه، هویت دینی و ادبی بدخشان را شکل داده و آن را به کانون مهم شعر و علوم فلسفی فارسی‌زبان تبدیل کرده است.  


==تاریخچه بدخشان==
==تاریخچه بدخشان==


===ریشه‌های باستانی و خاستگاه تمدن‌ها===
===ریشه‌های باستانی و خاستگاه تمدن‌ها===
تاریخ بدخشان به دوران باستان و پس از آن، به ویژه تاریخ باختر پیوند خورده است<ref>Barthold، WW، ج۱، ص۴۸، X Istoriko-geograficheskii obzor Irana n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۷۱، vol VII.</ref> برخی مورخان، منطقهٔ کوهستانی مورد اشارهٔ یونانیان را همان بدخشان می‌دانند. اهمیت بدخشان در دورهٔ پیش از اسلام به حدی است که در دورهٔ ساسانی، این منطقه یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، بدخشان را حتی خاستگاه اصلی هپتالیان دانسته‌اند این سابقه نشان می‌دهد که سبک زندگی در این منطقه، ریشه‌ای عمیق در فرهنگ‌های کوهستانی و باستانی دارد.<ref>طبری‌، تاریخ‌ طبری‌، 1353ش، ج۷، ص۱۱۳- ۱۳۸.</ref>
تاریخ بدخشان به دوران باستان و پس از آن، به‌ویژه تاریخ باختر پیوند خورده است<ref>Barthold، WW، ج۱، ص۴۸، X Istoriko-geograficheskii obzor Irana n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۷۱، vol VII.</ref> برخی مورخان، منطقهٔ کوهستانی مورد اشارهٔ یونانیان را همان بدخشان می‌دانند. اهمیت بدخشان در دورهٔ پیش از اسلام به حدی است که در دورهٔ ساسانی، این منطقه یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، بدخشان را حتی خاستگاه اصلی هپتالیان دانسته‌اند. این سابقه نشان می‌دهد که سبک زندگی در این منطقه، ریشه‌ای عمیق در فرهنگ‌های کوهستانی و باستانی دارد.<ref>طبری‌، تاریخ‌ طبری‌، 1353ش، ج۷، ص۱۱۳- ۱۳۸.</ref>


===نقش حیاتی در اوایل عصر اسلامی===
===نقش حیاتی در اوایل عصر اسلامی===
از زمان آغاز فتوحات خراسان بدخشان همواره برای جهان اسلام یک سرزمین مرزی مهم تلقی می‌شد. ویژگی‌های نظامی و تجاری بدخشان سبب می‌شد تا دستگاه خلافت، اغلب به تابعیت صوری آن تن در دهد . این استقلال نسبی، به بدخشان امکان می‌داد تا مسیر خود را حفظ کند‌<ref>علی‌ مسعودی‌، التنبیه‌ و الاشراف‌، ج۱، ص۶۴، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۸۹۳م‌.</ref>. ساخت بناهایی چون قلعه و رباط توسط زبیده، همسر هارون  نشان‌دهندهٔ تلاش برای اعمال نفوذ (حتی در حد صوری) در اواخر سده ۲ق است.<ref>محمد مقدسی‌، احسن‌ التقاسیم‌، ج۱، ص۳۰۳، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۹۰۶م‌.    </ref>
از زمان آغاز فتوحات خراسان بدخشان همواره برای جهان اسلام یک سرزمین مرزی مهم تلقی می‌شد. ویژگی‌های نظامی و تجاری بدخشان سبب می‌شد تا دستگاه خلافت، اغلب به تابعیت صوری آن تن در دهد. این استقلال نسبی، به بدخشان امکان می‌داد تا مسیر خود را حفظ کند‌.<ref>علی‌ مسعودی‌، التنبیه‌ و الاشراف‌، ج۱، ص۶۴، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۸۹۳م‌.</ref> ساخت بناهایی چون قلعه و رباط توسط زبیده، همسر هارون  نشان‌دهندهٔ تلاش برای اعمال نفوذ (حتی در حد صوری) در اواخر سده ۲ق است.<ref>محمد مقدسی‌، احسن‌ التقاسیم‌، ج۱، ص۳۰۳، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۹۰۶م‌.    </ref>


در طول این دوران، حکومت‌های محلی زیادی زمام امور را در دست داشتند:
در طول این دوران، حکومت‌های محلی زیادی زمام امور را در دست داشتند که عبارند از:


*هاشم بن مجور خُتَّلی در حدود ۱۹۸ق؛<ref>احمد بلاذری‌، فتوح‌البلدان‌، ج۱، ص۴۱۵.</ref>
*هاشم بن مجور خُتَّلی در حدود ۱۹۸ق؛<ref>احمد بلاذری‌، فتوح‌البلدان‌، ج۱، ص۴۱۵.</ref>
*بر اساس اشاره‌ای از اصطخری ، در اواخر سده ۳ق، ابوالفتح (یفتلی) و فرزندش بر این ولایت حکم می‌راندند.<ref>ابراهیم‌ اصطخری‌، مسالک‌ الممالک‌، ج۱، ص‌ ۲۷۸، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۹۲۷م‌.    </ref>
*بر اساس اشاره‌ای از اصطخری، در اواخر سده ۳ق، ابوالفتح (یفتلی) و فرزندش بر این ولایت حکم می‌راندند؛<ref>ابراهیم‌ اصطخری‌، مسالک‌ الممالک‌، ج۱، ص‌ ۲۷۸، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۹۲۷م‌.    </ref>
*حاکمانی چون علی بن اسد که ناصرخسرو جامع‌الحکمتین خود را به نام وی تألیف کرد، در سده ۵ق فرمانروایی مستقل داشتند.
*حاکمانی چون علی بن اسد که ناصرخسرو جامع‌الحکمتین خود را به نام وی تألیف کرد، در سده ۵ق فرمانروایی مستقل داشتند؛


اگرچه در دورهٔ غزنویان، بدخشان چندی تابع سلطان مسعود شد، اما در دهه‌های بعدی دوباره به استقلال بازگشت بدخشان در دوران حملات و سلسله‌های بزرگ (سده ۶ تا ۹ق)<ref>سیفی‌ هروی‌، تاریخ‌ نامه هرات‌، ج۱، ص۶۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زبیر صدیقی‌، کلکته‌، ۱۳۶۲ق‌/۱۹۴۳م‌.</ref>
اگرچه در دورهٔ غزنویان، بدخشان چندی تابع سلطان مسعود شد، اما در دهه‌های بعدی دوباره به استقلال بازگشت بدخشان در دوران حملات و سلسله‌های بزرگ (سده ۶ تا ۹ق)؛<ref>سیفی‌ هروی‌، تاریخ‌ نامه هرات‌، ج۱، ص۶۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زبیر صدیقی‌، کلکته‌، ۱۳۶۲ق‌/۱۹۴۳م‌.</ref>


با وجود سلطهٔ مقطعی سلسله‌هایی چون غوریان در اواسط سده ۶ق/۱۲م، بدخشان در برابر بحران‌های بزرگ تاریخی مقاومت قابل توجهی از خود نشان داد:
با وجود سلطهٔ مقطعی سلسله‌هایی چون غوریان در اواسط سده ۶ق/۱۲م، بدخشان در برابر بحران‌های بزرگ تاریخی مقاومت قابل توجهی از خود نشان داد:


*حمله مغول: در جریان حملهٔ چنگیز، بدخشان دستخوش خسارت شد اما به عقیدهٔ بارتولد، کمتر از سرزمین‌های پیرامون آسیب دید و توانست استقلال خود را حفظ کند.<ref>ابن‌ بطوطه‌، رحله ابن‌ بطوطه‌، ج۱، ص۱۱۶، به‌ کوشش‌ طلال‌ حرب‌، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.</ref>
*حمله مغول: در جریان حملهٔ چنگیز، بدخشان دستخوش خسارت شد اما به عقیدهٔ بارتولد، کمتر از سرزمین‌های پیرامون آسیب دید و توانست استقلال خود را حفظ کند.<ref>ابن‌ بطوطه‌، رحله ابن‌ بطوطه‌، ج۱، ص۱۱۶، به‌ کوشش‌ طلال‌ حرب‌، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.</ref>
*جنگ ایلخانان و چغتاییان: در عصر جانشینان چنگیز، بدخشان اغلب در مرز این دو قدرت قرار داشت و گاه صحنهٔ درگیری خان‌زادگان مغول برای کسب استقلال محدود بود<ref>وصاف‌، تاریخ‌، ج۱، ص۱۹۰-۱۹۱، تحریر عبدالمحمد آیتی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش‌.</ref>
*جنگ ایلخانان و چغتاییان: در عصر جانشینان چنگیز، بدخشان اغلب در مرز این دو قدرت قرار داشت و گاه صحنهٔ درگیری خان‌زادگان مغول برای کسب استقلال محدود بود<ref>وصاف‌، تاریخ‌، ج۱، ص۱۹۰-۱۹۱، تحریر عبدالمحمد آیتی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش‌.</ref>
*حکومت‌های موروثی: در دهه‌های پسین، سلسله‌ای مستقل و موروثی در بدخشان شکل گرفت که برای مردم، خاطره شاهان باستانی باختر را زنده می‌کرد.<ref>وصاف‌، تاریخ‌، ج۱، ص۲۱۸-۲۱۹، تحریر عبدالمحمد آیتی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش‌.</ref>
*حکومت‌های موروثی: در دهه‌های پسین، سلسله‌ای مستقل و موروثی در بدخشان شکل گرفت که برای مردم، خاطره شاهان باستانی باختر را زنده می‌کرد.<ref>وصاف‌، تاریخ‌، ج۱، ص۲۱۸-۲۱۹، تحریر عبدالمحمد آیتی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش‌.</ref>


===مقاومت در برابر تیموریان و نفوذ ازبکان===
===مقاومت در برابر تیموریان و نفوذ ازبکان===
در دورهٔ تیموریان، بدخشان مجدداً به حفظ استقلال نسبی خود ادامه داد:
در دورهٔ تیموریان، بدخشان دوباره به حفظ استقلال نسبی خود ادامه داد:


*زمان تیمور: تیمور پس از جنگ‌های مکرر صرفاً شاهان بدخشان را به باج‌گزاری واداشت و استقلال آنان را تا حد زیادی تحمل می‌کرد
*زمان تیمور: تیمور پس از جنگ‌های مکرر، تنها شاهان بدخشان را به باج‌گزاری واداشت و استقلال آنان را تا حد زیادی تحمل می‌کرد؛
*سلطه ابوسعید: ابوسعید گورکانی در پی تحول در سیاست‌های تیموری ، در نهایت بر بدخشان استیلا یافت (۸۶۴ق/۱۴۶۰م) و سلسلهٔ اسکندری را منقرض کرد
*سلطه ابوسعید: ابوسعید گورکانی در پی تحول در سیاست‌های تیموری، در 864ق بر بدخشان استیلا یافت و سلسلهٔ اسکندری را منقرض کرد؛
*شعبه بدخشانات: پس از مرگ ابوسعید، بدخشان و حصار شادمان به عنوان بدخشانات، شعبه‌ای از تیموریان را تشکیل دادند که تا مدت‌ها پس از سقوط شعبهٔ اصلی (۹۱۱ق) دوام یافت و سیادت بابر را پذیرا بود. <ref>عبدالواسع‌ نظامی‌، منشأ الانشاء، ج۱، ص۲۱۰، به‌ کوشش‌ رکن‌الدین‌ همایونفرخ‌، تهران‌، ۱۳۵۷ش‌.</ref>
*شعبه بدخشانات: پس از مرگ ابوسعید، بدخشان و حصار شادمان به‌عنوان بدخشانات، شعبه‌ای از تیموریان را تشکیل دادند که تا مدت‌ها پس از سقوط شعبهٔ اصلی (۹۱۱ق) دوام یافت و سیادت بابر را پذیرا بود. <ref>عبدالواسع‌ نظامی‌، منشأ الانشاء، ج۱، ص۲۱۰، به‌ کوشش‌ رکن‌الدین‌ همایونفرخ‌، تهران‌، ۱۳۵۷ش‌.</ref>


===سلسله میرهای بدخشان تا تقسیم پامیر===
===سلسله میرهای بدخشان تا تقسیم پامیر===
در سال‌های بعد، پس از تلاش‌های ناموفق خان‌های ازبک چون عبدالمؤمن‌خان بدخشان استقلال خود را بازیافت و یاربیک در دهه ۶۰ از سده ۱۱ق/ سلسلهٔ میرهای بدخشان را بنیان نهاد. این سلسله تا اواخر قرن ۱۹م دوام یافت، هرچند که یاربیک تابعیت اسمی بابریان هند را پذیرفته بود  
در سال‌های بعد، پس از تلاش‌های ناموفق خان‌های ازبک چون عبدالمؤمن‌خان بدخشان استقلال خود را بازیافت و یاربیک در دهه ۶۰ از سده ۱۱ق/ سلسلهٔ میرهای بدخشان را بنیان نهاد. این سلسله تا اواخر قرن ۱۹م دوام یافت، هرچند که یاربیک تابعیت اسمی بابریان هند را پذیرفته بود.<ref>بدخشی، تاریخ بدخشان، اکادمی مطالعات شرق شناسی شوروی، ۱۹۵۹م.</ref>


در نهایت، تحرکات نظامی احمدشاه ابدالی و لشکرکشی رضاقلی میرزا حاصل دیرپایی نداشت. اما با گسترش نفوذ روسیه و بریتانیا، اوضاع دگرگون شد و امیر شیرعلی، پادشاه افغان، بدخشان را ضمیمه خاک خود ساخت . در ۱۸۹۵م، طبق توافق روسیه و بریتانیا، منطقه پامیر میان افغانستان و امارت بخارا تقسیم شد.
در نهایت، تحرکات نظامی احمدشاه ابدالی و لشکرکشی رضاقلی میرزا حاصل دیرپایی نداشت. اما با گسترش نفوذ روسیه و بریتانیا، اوضاع دگرگون شد و امیر شیرعلی، پادشاه افغان، بدخشان را ضمیمه خاک خود ساخت . در ۱۸۹۵م، طبق توافق روسیه و بریتانیا، منطقه پامیر میان افغانستان و امارت بخارا تقسیم شد.
خط ۴۳: خط ۴۳:
در طول سده‌های اسلامی، اگرچه مرکز منطقه شهری کوچک به نام بدخشان بود ، اما در سده‌های اخیر، شهر فیض‌آباد که به عقیدهٔ بارتولد در محل همان تختگاه سنتی بنا شده، به مرکزیت بدخشان تبدیل شد.<ref>فارس‌نامه ناصری‌، ج۱، ص۵۴۱، حسن‌ فسایی‌، فارس‌نامه ناصری‌، به‌ کوشش‌ منصور رستگار فسایی‌، تهران‌، ۱۳۶۷ش‌.</ref>
در طول سده‌های اسلامی، اگرچه مرکز منطقه شهری کوچک به نام بدخشان بود ، اما در سده‌های اخیر، شهر فیض‌آباد که به عقیدهٔ بارتولد در محل همان تختگاه سنتی بنا شده، به مرکزیت بدخشان تبدیل شد.<ref>فارس‌نامه ناصری‌، ج۱، ص۵۴۱، حسن‌ فسایی‌، فارس‌نامه ناصری‌، به‌ کوشش‌ منصور رستگار فسایی‌، تهران‌، ۱۳۶۷ش‌.</ref>


بدخشان پیش از تهاجم و استیلای قبایل افغان به ‌این سرزمین، آزاد و مستقل بوده ‌است.<ref>بدخشی، تاریخ بدخشان، اکادمی مطالعات شرق شناسی شوروی، ۱۹۵۹م.</ref>  
== جایگاه تمدنی و فرهنگی بدخشان ==
 
=== پیوندگاه تمدن‌ها و محور ارتباطی ===
بدخشان در طول تاریخ، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی حساس خود، همواره به‌عنوان محور ارتباطی میان خراسان و ماوراءالنهر با تبت و چین، اهمیتی تمدنی داشته است. این منطقه در دوران باستان، نقش مهمی در پیوند تمدن‌های شرق ایفا کرده و شواهد باستانی نشان می‌دهد که از دورهٔ مفرغ، از تمدنی پررونق برخوردار بوده است. این نقش تاریخی، بدخشان را به یک گذرگاه فرهنگی تبدیل کرده که محل تلاقی و تبادل میراث‌های کهن بوده است.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref>
 
=== خاستگاه فرهنگ‌های باستانی و مذهبی ===
بدخشان از دیرباز، مرکز و خاستگاه فرهنگی گروه‌های مهمی بوده است. در دوران ساسانی، این سرزمین یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، شهر بدخشان را تختگاه آنان می‌دانستند و حتی آن را خاستگاه اصلی هپتالیان می‌شناختند. همچنین، این سرزمین مرزی با وجود حفظ استقلال نسبی در اوایل عصر اسلامی، محل نفوذ و حضور بناهای مذهبی و سیاسی جهان اسلام بوده است.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref>
 
=== ثروت‌های نمادین و اقتصادی در ادبیات ===
اهمیت بدخشان تنها در ساختارهای سیاسی خلاصه نمی‌شود، بلکه به دلیل ثروت‌های طبیعی و نمادین آن در حافظهٔ جمعی و ادبیات کهن، جایگاه ویژه‌ای دارد. وجود معادن لعل، لاجورد، زمرد و طلا  بدخشان را به یک منطقهٔ اقتصادی مهم تبدیل کرده بود. به‌ویژه، «لعل بدخشان» به‌دلیل کیفیت بسیار بالا، شهرتی ویژه در متون ادبی جهان و اشعار شاعران پارسی‌گوی داشته و اغلب برای توصیف لب معشوق به کار رفته است. این پیوند میان ثروت مادی و ادبیات، بدخشان را به یک سرزمین با هویت عمیق نمادین تبدیل کرده است.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref>


==ولایت بدخشان افغانستان==
==ولایت بدخشان افغانستان==


===موقعیت جغرافیایی ولایت بدخشان===
=== جغرفیا و جمعیت ولایت بدخشان ===
 
==== موقعیت جغرافیایی ====
ولایت بَدَخشان در شمال شرق افغانستان واقع شده و مرکز آن شهر فیض‌آباد است که ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این ولایت پهناور دارای مساحت ۴۴,۸۳۵.۹ کیلومتر مربع است.
ولایت بَدَخشان در شمال شرق افغانستان واقع شده و مرکز آن شهر فیض‌آباد است که ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این ولایت پهناور دارای مساحت ۴۴,۸۳۵.۹ کیلومتر مربع است.


خط ۵۴: خط ۶۵:
ولایت بدخشان از شمال به دریای آمو، از جنوب به ولایت بغلان، از شرق به ولایت تخار و از غرب با ولایت بلخ محاط شده است.<ref>[https://shahed.news/2021/03/11074/12/16/ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.]</ref>
ولایت بدخشان از شمال به دریای آمو، از جنوب به ولایت بغلان، از شرق به ولایت تخار و از غرب با ولایت بلخ محاط شده است.<ref>[https://shahed.news/2021/03/11074/12/16/ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.]</ref>


===جمعیت ولایت بدخشان===
==== جمعیت ====
 
====توزیع کلی جمعیت====
کل جمعیت تخمینی ولایت بدخشان در این دوره، '''۱,۰۳۵,۶۵۸''' نفر بوده است که توزیع جنسیتی و کلی آن به شرح زیر است:
کل جمعیت تخمینی ولایت بدخشان در این دوره، '''۱,۰۳۵,۶۵۸''' نفر بوده است که توزیع جنسیتی و کلی آن به شرح زیر است:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
خط ۸۵: خط ۹۴:
|}
|}


====پرجمعیت‌ترین ولسوالی‌ها (شهرستان‌ها)====
====پرجمعیت‌ترین ولسوالی‌ها ====
بررسی آمارهای تفکیک شدهٔ واحد اداری (ولسوالی) نشان می‌دهد که تراکم جمعیتی در برخی مناطق بیشتر است. در اینجا سه ولسوالی با بیشترین جمعیت کلی آورده شده است:<ref>[https://shahed.news/2021/03/11074/12/16/ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.]</ref>
بررسی آمارهای تفکیک شدهٔ واحد اداری (ولسوالی) نشان می‌دهد که تراکم جمعیتی در برخی مناطق بیشتر است. در اینجا سه ولسوالی با بیشترین جمعیت کلی آورده شده است:<ref>[https://shahed.news/2021/03/11074/12/16/ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.]</ref>
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
خط ۱۰۵: خط ۱۱۴:
|}
|}


===تقسیمات اداری بدخشان افغانسان===
===تقسیمات اداری ولایت بدخشان===
بدخشان بر اساس توزیع ادارى، ٢٨ وُلُسوالى دارد که در جدول ذیل آمده است:<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
بدخشان بر اساس توزیع ادارى، ٢٨ وُلُسوالى دارد که در جدول ذیل آمده است:<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
خط ۱۱۳: خط ۱۲۲:
|-
|-
|'''واخان'''
|'''واخان'''
|شرق ولایت، ۱۸,۳۲۸ نفر جمعیت. به‌دلیل ارتفاع بلند، با عنوان «بام دنیا» شناخته می‌شود. در ۲۰۱۳م به‌عنوان دومین پارک ملی افغانستان معرفی شد.
|شرق ولایت، ۱۸,۳۲۸ نفر جمعیت. به‌دلیل ارتفاع بلند، با عنوان «بام دنیا» شناخته می‌شود. در ۲۰۱۳م به‌عنوان دومین پارک ملی افغانستان معرفی شد.
|بزرگترین یخچال‌های طبیعی افغانستان در این ولسوالی قرار دارد. منابع درآمد مردم به‌طور عمده از طریق دامپروری و گردشگری تأمین می‌شود.
|بزرگترین یخچال‌های طبیعی افغانستان در این ولسوالی قرار دارد. منابع درآمد مردم به‌طور عمده از طریق دامپروری و گردشگری تأمین می‌شود.
|-
|-
خط ۱۵۴: خط ۱۶۳:
|'''مایمی'''
|'''مایمی'''
|شمال غربی ولایت، حدود ۳۰,۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه پایین نیز مشهور است.
|شمال غربی ولایت، حدود ۳۰,۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه پایین نیز مشهور است.
|مردم آن عمدتاً کشاورز هستند و محصولاتی مانند گندم، جو، هندوانه، خربزه، زردآلو، گردو و انواع میوه‌های فصلی تولید می‌کنند. این ولسوالی به دلیل زیبایی‌های طبیعی (آبشار، چشمه و علفزار) شهرت دارد.
|مردم آن به‌طور عمده کشاورز هستند و محصولاتی مانند گندم، جو، هندوانه، خربزه، زردآلو، گردو و انواع میوه‌های فصلی تولید می‌کنند. این ولسوالی به دلیل زیبایی‌های طبیعی (آبشار، چشمه و علفزار) شهرت دارد.
|-
|-
|'''شِکَی'''
|'''شِکَی'''
خط ۱۶۶: خط ۱۷۵:
|'''خاش'''
|'''خاش'''
|مرکز ولایت، نزدیک به ۱۸,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، نزدیک به ۱۸,۰۰۰ نفر جمعیت.
|ساکنین آن (تاجیک‌ها و ازبک‌ها) عمدتاً به کار زراعت، دامپروری و باغداری مشغول هستند. این ولسوالی اخیراً دستخوش تحولات امنیتی شده است.
|ساکنین آن (تاجیک‌ها و ازبک‌ها) به‌طور عمده به کار زراعت، دامپروری و باغداری مشغول هستند. این ولسوالی اخیراً دستخوش تحولات امنیتی شده است.
|-
|-
|'''خواهان'''
|'''خواهان'''
خط ۱۷۸: خط ۱۸۷:
|'''کوهستان'''
|'''کوهستان'''
|مرکز ولایت، نزدیک به ۲۲,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، نزدیک به ۲۲,۰۰۰ نفر جمعیت.
|از تقسیم شدن ولسوالی راغ در سال ۱۹۹۴ میلادی به وجود آمد و از لحاظ جغرافیایی با ولسوالی‌های اطراف و شهر فیض‌آباد مرز مشترک دارد.
|از تقسیم شدن ولسوالی راغ در ۱۹۹۴م به وجود آمد و از لحاظ جغرافیایی با ولسوالی‌های اطراف و شهر فیض‌آباد مرز مشترک دارد.
|-
|-
|'''شِغنان'''
|'''شِغنان'''
خط ۲۰۶: خط ۲۱۵:
|'''ولسوالی شهدا'''
|'''ولسوالی شهدا'''
|مرکز ولایت، حدود ۵۹,۰۰۰ نفر جمعیت. نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان است.
|مرکز ولایت، حدود ۵۹,۰۰۰ نفر جمعیت. نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان است.
|دارای بافت قبیله‌ای محکم است. از سرسبزترین مناطق است و بیش‌تر فرآورده‌های باغ‌داری آن (گردو، توت، بادام، سیب و...) اقلام تجارتی و صادراتی افغانستان محسوب می‌شوند.
|دارای بافت قبیله‌ای محکم است. از سرسبزترین مناطق است و بیش‌تر فرآورده‌های باغ‌داری آن اقلام تجارتی و صادراتی افغانستان محسوب می‌شوند.
|-
|-
|'''کُران و مُنجان'''
|'''کُران و مُنجان'''
خط ۲۱۸: خط ۲۲۷:
|'''فیض‌آباد'''
|'''فیض‌آباد'''
|مرکز ولایت، بیش از ۵۰,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، بیش از ۵۰,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت بدخشان و سرزمینی باستانی و تاریخی است. نام پیشین آن جوزان یا جوزگون دره به معنی شهر و محل "گردو" بوده است.
|مرکز ولایت بدخشان و سرزمینی باستانی و تاریخی است. نام پیشین آن جوزان یا جوزگون دره به معنی شهر و محل گردو بوده است.
|-
|-
|'''یُمگان یا یَمگان'''
|'''یُمگان یا یَمگان'''
خط ۲۲۵: خط ۲۳۴:
|}
|}


==نظام اجتماعی و ترکیب قومی بدخشان==
=== نظام اجتماعی و ترکیب قومی ولایت بدخشان ===
ساختار اجتماعی بدخشان نمایانگر تنوع فرهنگی و قومی این منطقهٔ تاریخی است که در طول سده‌ها شکل گرفته است. این نظام بر مبنای حضور و همزیستی گروه‌های قومی متعددی استوار است:
ساختار اجتماعی بدخشان نمایانگر تنوع فرهنگی و قومی این منطقهٔ تاریخی است که در طول سده‌ها شکل گرفته است. این نظام بر مبنای حضور و همزیستی گروه‌های قومی متعددی استوار است:


*بخش عمدهٔ باشندگان بدخشان را تشکیل می‌دهند و به عنوان گروه قومی مسلط در این ولایت شناخته می‌شوند.
*بخش عمدهٔ باشندگان بدخشان را تشکیل می‌دهند و به‌عنوان گروه قومی مسلط در این ولایت شناخته می‌شوند.
*علاوه‌بر تاجیک‌ها، گروه‌های قومی دیگری نیز در قلمرو بدخشان سکونت دارند. این گروه‌ها شامل اوزبیک‌ها، هزاره‌ها، بلوچ‌ها، قلماق‌ها و کاشغری‌ها هستند که هر یک بخشی از بافت اجتماعی متنوع منطقه را شکل می‌دهند.
*گروه‌های قومی دیگری نیز در قلمرو بدخشان سکونت دارند و شامل اوزبیک‌ها، هزاره‌ها، بلوچ‌ها، قلماق‌ها و کاشغری‌ها می‌شود که هر یک بخشی از بافت اجتماعی متنوع منطقه را شکل می‌دهند.
*در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور پامیر غربی، اقوامی از ریشه‌های ایرانی حضور دارند که توسط تاجیک‌ها با عنوان «غَلچّه» شناخته می‌شوند <ref>  [https://rch.ac.ir/article/Details/6088 «بدخشان»، وب‌سایت دانشنامه ‌جهان اسلام.]</ref>. گروه‌هایی مانند وخی‌ها، اشکاشمی‌ها، روشانی‌ها و شغنانی‌ها از جمله این اقوام هستند که توانسته‌اند ساختارها و الگوهای زندگی سنتی خود را حفظ کنند
*در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور پامیر غربی، اقوامی از ریشه‌های ایرانی حضور دارند که توسط تاجیک‌ها با عنوان «غَلچّه» شناخته می‌شوند. گروه‌هایی مانند وخی‌ها، اشکاشمی‌ها، روشانی‌ها و شغنانی‌ها از جمله این اقوام هستند که توانسته‌اند ساختارها و الگوهای زندگی سنتی خود را حفظ کنند.<ref>شیروانی‌، بستان‌ السیاحه، 1315ش، ج۱، ص۱۳۲.</ref>


==فرهنگ و هنر در بدخشان==
=== فرهنگ و هنر در ولایت بدخشان ===


===دین و مذهب===
==== دین و مذهب ====
ساختار دینی و مذهبی منطقهٔ بَدَخشان نمایانگر تنوع و عمق باورهای معنوی در این سرزمین تاریخی است. پیروان سه مذهب اصلی اسلامی در این منطقه همزیستی دارند، اما هویت غالب دینی آن را جریان‌های خاصی شکل می‌دهند:
ساختار دینی و مذهبی منطقهٔ بَدَخشان نمایانگر تنوع و عمق باورهای معنوی در این سرزمین تاریخی است. پیروان سه مذهب اصلی اسلامی در این منطقه همزیستی دارند، اما هویت غالب دینی آن را جریان‌های خاصی شکل می‌دهند:


خط ۲۴۰: خط ۲۴۹:
*جریان‌های تصوف: تصوف (عرفان عملی) یکی از جریان‌های فکری پرطرف‌دار است که از دیرباز در بدخشان پیروانی داشته و همچنان در سبک زندگی معنوی مردم نقش دارد. از میان طرق صوفیانه، طریقت‌های نقشبندیه و قادریه به عنوان جریان‌های غالب شناخته می‌شوند.<ref>  [https://8am.media/favorites-of-badakhshan-youth-to-mysticism-and-sufism-sufism-would-be-the-roots-of-extremism/ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref> به‌طور خاص، طریقت نقشبندیه توسط میر سیدغیاث‌الدین غیاثی در قرن سیزدهم هجری در بدخشان بنیان‌گذاری شد.<ref>[https://8am.media/favorites-of-badakhshan-youth-to-mysticism-and-sufism-sufism-would-be-the-roots-of-extremism/ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref>
*جریان‌های تصوف: تصوف (عرفان عملی) یکی از جریان‌های فکری پرطرف‌دار است که از دیرباز در بدخشان پیروانی داشته و همچنان در سبک زندگی معنوی مردم نقش دارد. از میان طرق صوفیانه، طریقت‌های نقشبندیه و قادریه به عنوان جریان‌های غالب شناخته می‌شوند.<ref>  [https://8am.media/favorites-of-badakhshan-youth-to-mysticism-and-sufism-sufism-would-be-the-roots-of-extremism/ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref> به‌طور خاص، طریقت نقشبندیه توسط میر سیدغیاث‌الدین غیاثی در قرن سیزدهم هجری در بدخشان بنیان‌گذاری شد.<ref>[https://8am.media/favorites-of-badakhshan-youth-to-mysticism-and-sufism-sufism-would-be-the-roots-of-extremism/ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref>


=== زبان و ادبیات ===
==== زبان و ادبیات ====
ولایت بَدَخشان که به دلیل موقعیت کوهستانی خود به موزهٔ زبان‌ها شهرت دارد، از نظر زبان‌شناختی بسیار متنوع است. اکثریت ساکنان را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند و زبان رایج و مشترک در معاملات و زندگی روزمره، فارسی (تاجیکی) است. با این حال، در مناطق دوردست کوهستانی، چندین گویش بومی ایرانی شرقی موسوم به زبان‌های پامیری رواج دارد که در معرض خطر نابودی قرار دارند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
ولایت بَدَخشان که به دلیل موقعیت کوهستانی خود به موزهٔ زبان‌ها شهرت دارد، از نظر زبان‌شناختی بسیار متنوع است. اکثریت ساکنان را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند و زبان رایج و مشترک در معاملات و زندگی روزمره، فارسی (تاجیکی) است. با این حال، در مناطق دوردست کوهستانی، چندین گویش بومی ایرانی شرقی موسوم به زبان‌های پامیری رواج دارد که در معرض خطر نابودی قرار دارند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>


این گویش‌ها شامل شِغنی (رایج در منطقه شغنان)، پامیری، واخانی، اشکاشمی و منجانی هستند که اغلب توسط اقلیتی از مردم در خانه‌ها استفاده شده و پیوند قوی با هویت محلی دارند. تفاوت میان این گویش‌ها گاهی به حدی است که گویشوران برای فهماندن منظور خود، مجبور به استفاده از زبان فارسی می‌شوند. این تنوع زبانی، نشان‌دهندهٔ غنای فرهنگی و ریشه‌های آریایی ساکنان بدخشان است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
این گویش‌ها شامل شِغنی (رایج در منطقه شغنان)، پامیری، واخانی، اشکاشمی و منجانی هستند که اغلب توسط اقلیتی از مردم در خانه‌ها استفاده شده و پیوند قوی با هویت محلی دارند. تفاوت میان این گویش‌ها گاهی به حدی است که گویشوران برای فهماندن منظور خود، مجبور به استفاده از زبان فارسی می‌شوند. این تنوع زبانی، نشان‌دهندهٔ غنای فرهنگی و ریشه‌های آریایی ساکنان بدخشان است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>


===آیین‌های ملی و مذهبی در بدخشان===
==== آیین‌های ملی و مذهبی در بدخشان ====
 
===== جشن نوروز =====
جشن نوروز در بدخشان جایگاهی ویژه در سبک زندگی فرهنگی مردم دارد و با آدابی خاص و مفصل گرامی داشته می‌شود. این آیین‌ها با پاکیزگی و نوسازی محیط زندگی آغاز می‌شود؛ به طوری که اهالی از ساعات اولیه صبح نوروز، به نظافت کامل خانه می‌پردازند و لباس‌های نو بر تن می‌کنند. پس از تمیز کردن خانه، بانوان اقدام به تهیهٔ خوراک‌های سنتی نوروزی مانند «سَمَنَک»، «کاچی» و «بت» می‌کنند.<ref>  [https://8am.media/badakhshan-nawruz-preparing-ceremony/ «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref>
 
اوج تجلی همبستگی اجتماعی در رسم دید و بازدید نمود می‌یابد؛ افراد با به دست گرفتن شاخه‌های جوان درخت بید، به خانه‌های همسایگان رفته و با عبارت «شاگون بهار مبارک» سال نو را تبریک می‌گویند. همچنین، کودکان و نوجوانان با اجرای رسم خانه‌گشتک یا «کلاغز-غز» (انداختن خریطه از بام و خواندن رباعیات نوروزی)، از صاحب‌خانه‌ها شیرینی و کلچه مطالبه می‌کنند، که این رسم مبنای شادی و مهرورزی در روزهای نخست بهار است.<ref>  [https://mandegardaily.com/?p=80270 جمشیدی،«نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار.]</ref>
 
===== عیدهای اسلامی (فطر و قربان) =====
اعیاد اسلامی فطر و قربان در ولایت بدخشان، به عنوان بخش‌های مهمی از سبک زندگی دینی و اجتماعی مردم، با شور و شکوه برگزار می‌شود و بر تقویت پیوندهای خانوادگی و همبستگی اجتماعی تأکید دارد. هر دو عید با ادای نماز عید و پوشیدن لباس‌های نو آغاز می‌شوند؛ در روز عید فطر، رسم دید و بازدید از بزرگان فامیل، زیارت قبور و اهدای عیدی به کودکان و نوجوانان رایج است. همچنین، عید قربان با تأکید بر قربانی کردن و توزیع گوشت بین نیازمندان، بر بعد خیرخواهانه و سخاوتمندی در جامعه تأکید می‌ورزد.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=nuaiWNVjDgc «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتیوب.]</ref>
 
===== ازدواج و تشکیل خانواده =====
تشکیل خانواده و ازدواج به‌عنوان سنگ‌بنای اصلی جامعه در بدخشان، از اهمیتی حیاتی در سبک زندگی اجتماعی برخوردار است، اما مراسم عروسی در این ولایت، به‌ویژه در محیط‌های روستایی (قشلاق‌ها)، با آداب و رسوم قدیمی و شکوه خاصی برگزار می‌شود که همین امر سبب شده است مراسم ازدواج، به‌دلیل سنت‌های سنگین، بیشتر با هزینه‌های زیاد و افراطی همراه باشد.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D9%88%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%DA%AF%D9%88%D9%86%DB%80-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.]</ref>
 
با این حال، در سال‌های اخیر، برای کاهش این فشار اقتصادی و تشویق خانواده‌ها، تلاش‌هایی برای برگزاری عروسی‌های دسته‌جمعی صورت گرفته است؛ هرچند که ذات این محافل با پایکوبی، رقص و آهنگ‌های محلی بدخشانی پیوند خورده و نماد شادی و هویت فرهنگی این مردم است.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D9%88%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%DA%AF%D9%88%D9%86%DB%80-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.] </ref>
 
===== سبک پوشش در ولایت '''بدخشان''' =====
سبک پوشش در ولایت بَدَخشان ترکیبی از سنت‌های کهن کوهستانی و منطقه‌ای است که بر کار دست و صنایع دستی محلی استوار است. برای مثال چَپَن یا چکمن بدخشی، مهم‌ترین مشخصهٔ پوشش مردانه در این ولایت و سراسر شمال افغانستان است.


====جشن نوروز====
*اهمیت و منزلت: چپن در گذشته لباسی مخصوص بزرگان، ریش‌سفیدان و افراد متنفذ محسوب می‌شد که پوشیدن آن، جایگاه اجتماعی و احترام فرد را در جامعه گوشزد می‌کرد. امروزه جوانان نیز به پوشیدن آن علاقه پیدا کرده‌اند.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref>
جشن‌ نوروز در بدخشان جایگاه ویژه‌ای دارد. مردم این دیار پیش از نوروز، زمین برف‌پوش را خاک زده و مواد دسترخوان (سفره) نوروزی را جمع‌آوری می‌کنند. مردم بدخشان شب اول نوروز را با سَمَنَک که از سنت‌های دیرینة این مردم است به پایان رسانده و دختران و پسران در روزهای اول و دوم نوروز در دشت‌ها و تپه‌ها سبزه‌کوبی می‌کنند.<ref> [https://8am.media/badakhshan-nawruz-preparing-ceremony/ «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref>  
*تولید محلی: چپن به‌صورت عمده توسط زنان بدخشانی (به‌ویژه در ولسوالی‌های کشم، بهارک و شغنان) دوخته می‌شود و منبع مهمی برای درآمد زنان به شمار می‌رود.
افراد، روز نوروز را خیلی زود یعنی ساعت ۴-۵ صبح آغاز نموده و به ‌پیشواز نوروز می‌روند. آنها، تا برآمدن آفتاب، تمام وسیله‌های خانه را روی حوض برده، جاروب‌های دستی را آماده کرده و از سقف خانه تا فرش را پاک می‌سازند. بدخشانی‌ها، از توده‌های درخت‌بید، گل‌دسته‌هایی درست کرده در سقف خانه‌ها گذاشته و تا نوروز آینده آنها را نگه می‌دارند. پس از تمیز کردن خانه، همة اهل خانواده لباس‌های نو و پاک پوشیده و اسباب پاک شده را وارد خانه می‌سازند.<ref> [http://timorshah.blogfa.com/post/611 الفت، «تجلیل نوروز در استان بدخشان»، وبلاک معلومات عمومی.]</ref>
*سایر پوشش‌ها: مردان بدخشانی به‌طور معمول از پیراهن تنبان (لباس گشاد و راحت)، لنگی (دستار یا عمامه)، کلاه‌های دست‌دوز و چپن یا جیلک (واسکَت/جلیقه) پشمی استفاده می‌کنند. شیوهٔ بستن لنگی در بدخشان به این صورت است که مردم شملهٔ آن را جمع کرده و بالا می‌برند.<ref>[https://afghanistan.asia-news.com/prs/articles/cnmi_st/features/2022/10/24/feature-01 «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز.]</ref>


بانوان به تهیة نخستین خوراک‌های نوروزی می‌پردازند که نان نوروزی «کاچی»، «بت» و دیگر شیرینی‌ها و میوه‌جات را شامل می‌شود. سپس همگی خمچة درخت بید را که تازه جوانه زده، به دست گرفته، به خانه‌های همدیگر رفته و سال نو را تبریک می‌گویند. در بدخشان، رسم بر این است که وقتی همسایه‌ای به خانة همسایة دیگر وارد می‌شود با چهرة خندان و لطف شیرین می‌گوید: «شاگون بهار مبارک»،<ref>  [http://bisharatnews.blogfa.com/post/320 «نوروز در بدخشان»، وب‌سایت بشارت نیوز.]</ref>  در پاسخ او، اهل خانه به پا ایستاده و صاحب‌خانه و مهمان روی همدیگر را می‌بوسند که این امر نشانة مهر و محبت است. کودکان و نوجوانان خانه‌گشتک (دید و بازدید) کرده و به ‌بالای بام می‌روند و با ریسمان، خریطه‌ای را به خانه آویزان کرده و رباعی زیر را زمزمه می‌کنند:<ref>  [https://mandegardaily.com/?p=80270 جمشیدی،«نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار.]</ref>
====پوشش زنان====
{{آغاز نستعلیق}}
پوشش زنان بدخشانی با تنوع رنگ و طرح‌های خاص مشخص می‌شود و تأکید زیادی بر گلدوزی دستی و ظرافت دارد:
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|روز نوروز است عالم سبزه‌زار|زنگ دل را می برد باد بهار}}
{{ب|ای پدر برخیز و نوروزی بده|تا تو را رحمت کند پروردگار }}
{{پایان شعر}} 
{{پایان نستعلیق}}


مردم این رسم را کلاغز- غز (خریطة چهارمغز) می‌گویند. صاحب‌خانه به درون خریطه، شیرینی، کلچه (کلوچه) و نان انداخته، آن را بالا می‌کشند. گاهی نیز صاحب‌خانه از کودکان می‌پرسد چه می‌خواهید و چیزی که خریطه‌انداز ‌بخواهد، صاحب‌خانه بدون چون و چرا قبول کرده و تا حدودی آن را اجرا می‌کند.<ref>   [https://mandegardaily.com/?p=80270 جمشیدی،«نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار.]</ref>
*پیراهن و دامن: زنان بیشتر از پیراهن‌های کمرچین، دامن‌های وریب (چین‌دار) و تنبان‌های گیبی (شلوارهای گشاد و چین‌دار) استفاده می‌کنند؛
*جنس پارچه: پارچه‌های مورد استفاده اغلب از جنس کتان گلدار است؛
*پوشش سر: چادرهای کتانی و به‌ویژه دستمال سر «گل سیب» بدخشان در سراسر افغانستان معروف است؛<ref>[https://www.afghanpaper.com/info/lebas/lebas.htm «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.]</ref>
*صنایع دستی و اقتصاد: تولید و فروش لباس‌های سنتی رنگارنگ و صنایع دستی در بدخشان، یکی از راه‌های اصلی خودکفایی زنان در برابر بحران‌های اقتصادی محسوب می‌شود. لباس‌های سنتی بدخشان، به‌طور کلی، نمادی از هویت فرهنگی، مهارت‌های دستی زنان و انعکاس‌دهندهٔ سبک زندگی کوهستانی در این ولایت است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می شود»، خبرگزاری جمهور.]</ref>


===معارف و  تحصیلات عالی===
==== آموزش و  تحصیلات عالی ====


====معارف (آموزش و پرورش)====
===== معارف (آموزش و پرورش) =====
بر اساس آمار وزارت معارف جمهوری اسلامی افغانستان در 1386ش، 476 باب مکتب در ولایت بدخشان وجود داشته و علاوه ‌بر آن، انستیتوت پیداگوژی در فیض‌آباد و دارالمعلمین در ولسوالی شغنان این ولایت فعالیت دارند. در مکاتب بدخشان، بیش از 247 هزار شاگرد مصروف تحصیل هستند که 45 درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند. این میزان از حضور فعال زنان، بلندترین رقم در سطح ولایات افغانستان بوده و بیانگر دلبستگی مردم این ولایت به‌ معارف است.<ref>  [http://abduaqahar.blogfa.com/post/6 بدخشانی،«وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی.]</ref>   
بر اساس آمار وزارت معارف جمهوری اسلامی افغانستان در 1386ش، 476 باب مکتب در ولایت بدخشان وجود داشته و علاوه ‌بر آن، انستیتوت پیداگوژی در فیض‌آباد و دارالمعلمین در ولسوالی شغنان این ولایت فعالیت دارند. در مکاتب بدخشان، بیش از 247 هزار شاگرد مصروف تحصیل هستند که 45 درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند. این میزان از حضور فعال زنان، بلندترین رقم در سطح ولایات افغانستان بوده و بیانگر دلبستگی مردم این ولایت به‌ معارف است.<ref>  [http://abduaqahar.blogfa.com/post/6 بدخشانی،«وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی.]</ref>   


در این ولایت، همچنین، در حدود 9630 معلم مصروف تدریس هستند که 27 درصد آنها در بخش‌های دخترانه فعالیت دارند. نسبت هر معلم در این ولایت به 27 شاگرد می‌رسد.<ref>  [http://abduaqahar.blogfa.com/post/6 بدخشانی،«وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی.]</ref>
در این ولایت، همچنین، در حدود 9630 معلم مصروف تدریس هستند که 27 درصد آنها در بخش‌های دخترانه فعالیت دارند. نسبت هر معلم در این ولایت به 27 شاگرد می‌رسد.<ref>  [http://abduaqahar.blogfa.com/post/6 بدخشانی،«وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی.]</ref>


====تحصیلات عالی====
===== تحصیلات عالی =====
دانشگاه بدخشان در ۱۳۷۷ش در شهر فیض‌آباد تأسیس شد. این دانشگاه دارای ۹ دانشکده شامل دانشکدة اقتصاد، ادبیات، علوم ‌اجتماعی، تعلیم و تربیه، زراعت، حقوق، شرعیات، کامپیوتر ساینس، مهندسی و ۲۶ گروه علمی شامل گروه‌ ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، دری، عربی، پشتو، ژورنالیزم، انگلیسی، مالداری، باغداری، جنگلات و منابع طبیعی، اگرانومی، امورمالی و بانکی، اداره و مدیریت، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، جغرافیه، تاریخ، جامعه‌شناسی، قضا، اداره و دیپلوماسی، تکنالوژی معلوماتی، دیتابیس سیستم، مهندسی و جیولوژی(زمین شناسی) و معدن است.  
دانشگاه بدخشان در ۱۳۷۷ش در شهر فیض‌آباد تأسیس شد. این دانشگاه دارای ۹ دانشکده شامل دانشکدة اقتصاد، ادبیات، علوم ‌اجتماعی، تعلیم و تربیه، زراعت، حقوق، شرعیات، کامپیوتر ساینس، مهندسی و ۲۶ گروه علمی شامل گروه‌ ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، دری، عربی، پشتو، ژورنالیزم، انگلیسی، مالداری، باغداری، جنگلات و منابع طبیعی، اگرانومی، امورمالی و بانکی، اداره و مدیریت، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، جغرافیه، تاریخ، جامعه‌شناسی، قضا، اداره و دیپلوماسی، تکنالوژی معلوماتی، دیتابیس سیستم، مهندسی و جیولوژی(زمین شناسی) و معدن است.  


این دانشگاه، همچنین، دارای یک مجلۀ ‌علمی ـ پژوهشی است که در آن پژوهش‌های کادرهای علمی به نشر می‌رسد. در این دانشگاه بیش از پنج هزار دانشجوی دختر و پسر مصروف تحصیل هستند که ۶۶ درصد آن را پسران و ۳۴ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند. <ref>  [https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/اندبوک.pdf «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ص۲۹.]</ref>
این دانشگاه، همچنین، دارای یک مجلۀ ‌علمی ـ پژوهشی است که در آن پژوهش‌های کادرهای علمی به نشر می‌رسد. در این دانشگاه بیش از پنج هزار دانشجوی دختر و پسر مصروف تحصیل هستند که ۶۶ درصد آن را پسران و ۳۴ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند. <ref>  [https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/اندبوک.pdf «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ص۲۹.]</ref>


===رسانه‌های صوتی، تصویری و چاپی در بدخشان===
==== رسانه‌های صوتی، تصویری و چاپی ====
وضعیت رسانه‌ها در ولایت بدخشان، پس از سقوط دولت پیشین، با بحران مالی شدید و اعمال محدودیت‌ها و سانسور مواجه شده است، که منجر به کاهش چشمگیر رسانه‌های فعال در این ولایت شده است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>
وضعیت رسانه‌ها در ولایت بدخشان، پس از سقوط دولت پیشین، با بحران مالی شدید و اعمال محدودیت‌ها و سانسور مواجه شده است، که منجر به کاهش چشمگیر رسانه‌های فعال در این ولایت شده است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>


==وضعیت کنونی و آماری رسانه‌ها==
===== وضعیت کنونی و آماری رسانه‌ها =====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|شاخص
|شاخص
خط ۲۹۹: خط ۳۲۲:
|}
|}


===چالش‌های مالی و اقتصادی===
===== چالش‌های مالی و اقتصادی =====
 
*نبود منابع درآمد: رسانه‌های خصوصی، منابع درآمدی خود (مانند اعلانات تجاری و پروژه‌های آگاهی‌دهی) را از دست داده‌اند.
*نبود منابع درآمد: رسانه‌های خصوصی، منابع درآمدی خود (مانند اعلانات تجاری و پروژه‌های آگاهی‌دهی) را از دست داده‌اند.
*ناتوانی در پرداخت معاش: مشکلات مالی به حدی شدید است که رسانه‌های محلی قادر به پرداخت حقوق همکاران خود نیستند و همین امر منجر به توقف نشرات شده است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>
*ناتوانی در پرداخت معاش: مشکلات مالی به حدی شدید است که رسانه‌های محلی قادر به پرداخت حقوق همکاران خود نیستند و همین امر منجر به توقف نشرات شده است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>


===سرکوب و محدودیت‌های سیاسی===
===== محدودیت‌های سیاسی =====
 
*عدم دسترسی به اطلاعات: بزرگ‌ترین چالش، عدم ارائهٔ معلومات از سوی مسئولان دولتی به خبرنگاران است و این فرهنگ ارائهٔ اطلاعات نهادینه نشده است؛
*عدم دسترسی به اطلاعات: بزرگ‌ترین چالش، عدم ارائهٔ معلومات از سوی مسئولان دولتی به خبرنگاران است و این فرهنگ ارائهٔ اطلاعات نهادینه نشده است.
*اعمال سانسور و ممنوعیت: خبرنگاران طالبان را متهم به مداخله و اعمال محدودیت‌های گسترده می‌کنند که کار رسانه‌ای آزاد را دشوار یا ناممکن کرده است؛
*اعمال سانسور و ممنوعیت: خبرنگاران طالبان را متهم به مداخله و اعمال محدودیت‌های گسترده می‌کنند که کار رسانه‌ای آزاد را دشوار یا ناممکن کرده است.
*تهدید علیه زنان خبرنگار: اعمال ممنوعیت‌های سخت‌گیرانه علیه خبرنگاران، به‌ویژه زنان، منجر به توقف فعالیت رسانه‌های مختص زنان شده است.
*تهدید علیه زنان خبرنگار: اعمال ممنوعیت‌های سخت‌گیرانه علیه خبرنگاران، به‌ویژه زنان، منجر به توقف فعالیت رسانه‌های مختص زنان شده است.


مسئولان حکومتی بدخشان (تحت کنترل طالبان) هرچند مشکلات مالی را دلیل توقف رسانه‌ها می‌دانند و اعمال فشار را رد می‌کنند، اما خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه‌ها معتقدند که مداخله و عدم رعایت قانون رسانه‌های همه‌گانی توسط طالبان، عامل اصلی فروپاشی رسانه‌ها در این ولایت است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>
مسئولان حکومتی بدخشان (تحت کنترل طالبان) هرچند مشکلات مالی را دلیل توقف رسانه‌ها می‌دانند و اعمال فشار را رد می‌کنند، اما خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه‌ها معتقدند که مداخله و عدم رعایت قانون رسانه‌های همه‌گانی توسط طالبان، عامل اصلی فروپاشی رسانه‌ها در این ولایت است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>


تلاش برای احیا: اخیراً گزارش‌هایی مبنی بر تلاش برای آغاز فعالیت نخستین نشریهٔ خصوصی چاپی تحت عنوان "اطلاعات شهر" با محوریت حقوق بشر و خشونت علیه زنان منتشر شده است.<ref>[https://armanemili.com/%D8%A7%D9%81%D9%88%D9%84-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%86%D8%A7%D9%BE%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86/ «افول رسانه‌های چاپی در بدخشان»، وب‌سایت روزنامۀ آرمان ملی.]</ref>
=== اقتصاد ولایت بدخشان ===
 
===آداب و رسوم محلی (اعیاد و عروسی)===
آداب و رسوم مردم بدخشان، که بخشی از فرهنگ غنی فارسی‌زبانان افغانستان است، حول محور سنت‌های اسلامی و اجتماعی متمرکز است.
 
====۱. آداب عیدهای اسلامی (فطر و قربان)====
 
*عید فطر: مردم مسلمان افغانستان، از جمله ساکنان بدخشان، عید فطر را با شور و شکوه گرامی می‌دارند. مراسم با ادای نماز عید آغاز می‌شود.
**دید و بازدید: رسم دست‌بوس بزرگان و زیارت قبور رایج است. خانواده‌ها به دیدار بزرگ خاندان می‌روند و عید را تبریک می‌گویند.
**عیدی دادن: کودکان و نوجوانان لباس نو می‌پوشند و از خانواده‌ها، آشنایان و همسایگان عیدی دریافت می‌کنند
*عید قربان: این عید نیز اهمیت زیادی دارد و با قربانی کردن و توزیع گوشت آن بین نیازمندان آغاز می‌شود. مردم با پوشیدن لباس‌های نو، نماز عید را به جا می‌آورند.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=nuaiWNVjDgc «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتیوب.]</ref>
 
===۲. مراسم عروسی محلی===
مراسم عروسی در بدخشان، به‌ویژه در روستاها (قشلاق‌ها)، با رسم و رواج‌های قدیمی و شکوهی خاص برگزار می‌شود
 
*هزینه‌های سنگین: به دلیل رسم و رواج‌های سنتی، عروسی‌ها اغلب با هزینه‌های سنگین و کمرشکن همراه هستند.
*عروسی دسته‌جمعی: در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی در ولایت بدخشان برای برگزاری عروسی‌های دسته‌جمعی صورت گرفته است. هدف از این ابتکار، تشویق خانواده‌ها به کاهش هزینه‌های افراطی در عروسی‌ها بوده است.
*عنعنات و سنت‌ها: مراسم عروسی با پایکوبی، رقص و آهنگ‌های محلی (بدخشانی) همراه است که سنت‌های فرهنگی منطقه را منعکس می‌کند..<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D9%88%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%DA%AF%D9%88%D9%86%DB%80-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.] </ref>
 
===سبک پوشش در ولایت '''بَدَخشان'''،===
سبک پوشش در ولایت بَدَخشان، که در شمال افغانستان قرار دارد، ترکیبی از سنت‌های کهن کوهستانی و منطقه‌ای است که بر کار دست و صنایع دستی محلی استوار است.
 
چَپَن (Chapan) یا چکمن بدخشی، مهم‌ترین مشخصهٔ پوشش مردانه در این ولایت و سراسر شمال افغانستان است.
 
*اهمیت و منزلت: چپن در گذشته لباسی مخصوص بزرگان، ریش‌سفیدان و افراد متنفذ محسوب می‌شد که پوشیدن آن، جایگاه اجتماعی و احترام فرد را در جامعه گوشزد می‌کرد. امروزه جوانان نیز به پوشیدن آن علاقه پیدا کرده‌اند.
*تولید محلی: چپن عمدتاً توسط زنان بدخشانی (به‌ویژه در ولسوالی‌های کشم، بهارک و شغنان) دوخته می‌شود و منبع مهمی برای درآمد زنان به شمار می‌رود.
*سایر پوشش‌ها: مردان بدخشانی معمولاً از پیراهن تنبان (لباس گشاد و راحت)، لنگی (دستار یا عمامه)، کلاه‌های دست‌دوز و چپن یا جیلک (واسکَت/جلیقه) پشمی استفاده می‌کنند. شیوهٔ بستن لنگی در بدخشان به این صورت است که مردم شملهٔ آن را جمع کرده و بالا می‌برند.<ref>[https://afghanistan.asia-news.com/prs/articles/cnmi_st/features/2022/10/24/feature-01 «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز.]</ref>
 
====پوشش زنان: رنگارنگی، گلدوزی و کتان====
پوشش زنان بدخشانی با تنوع رنگ و طرح‌های خاص مشخص می‌شود و تأکید زیادی بر گلدوزی دستی و ظرافت دارد:
 
*پیراهن و دامن: زنان بیشتر از پیراهن‌های کمرچین، دامن‌های وریب (چین‌دار) و تنبان‌های گیبی (شلوارهای گشاد و چین‌دار) استفاده می‌کنند.
*جنس پارچه: پارچه‌های مورد استفاده اغلب از جنس کتان گلدار هستند.
*پوشش سر: چادرهای کتانی و به‌ویژه دستمال سر «گل سیب» بدخشان در سراسر افغانستان معروف است.<ref>[https://www.afghanpaper.com/info/lebas/lebas.htm «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.]</ref>
*صنایع دستی و اقتصاد: تولید و فروش لباس‌های سنتی رنگارنگ و صنایع دستی در بدخشان، یکی از راه‌های اصلی خودکفایی زنان در برابر بحران‌های اقتصادی است [۲.۶,
 
لباس‌های سنتی بدخشان، به طور کلی، نمادی از هویت فرهنگی، مهارت‌های دستی زنان و انعکاس‌دهندهٔ سبک زندگی کوهستانی در این ولایت است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می شود»، خبرگزاری جمهور.]</ref>
 
==اقتصاد ولایت بدخشان==


===کشاورزی و دامداری===
==== کشاورزی و دامداری ====
بیشتر مردم، در نقاط مختلفی از بدخشان، به کشاورزی، دام‌داری، صنایع‌دستی و معدن‌کاری مشغول هستند. از جمله محصولات عمدۀ کشاورزی در این ولسوالی می‌توان به گندم، جو، جواری (ذرت)، باقلی، ارزن، برنج لک، کنجد، تخمة آفتاب‌گردان و حبوبات اشاره کرد.<ref>  [https://lajward.blogsky.com/J «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاک سرزمین لعل و لاجورد.]</ref>  معادن بدخشان نیز شامل، طلا، لعل و لاجورد هستند.<ref>  فرامکین، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ج۱، ۱۳۷۲ش، ص ۱۰۵.</ref>
بیشتر مردم، در نقاط مختلفی از بدخشان، به کشاورزی، دام‌داری، صنایع‌دستی و معدن‌کاری مشغول هستند. از جمله محصولات عمدۀ کشاورزی در این ولسوالی می‌توان به گندم، جو، جواری (ذرت)، باقلی، ارزن، برنج لک، کنجد، تخمة آفتاب‌گردان و حبوبات اشاره کرد.<ref>  [https://lajward.blogsky.com/J «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاک سرزمین لعل و لاجورد.]</ref>  معادن بدخشان نیز شامل، طلا، لعل و لاجورد هستند.<ref>  فرامکین، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ج۱، ۱۳۷۲ش، ص ۱۰۵.</ref>


===صنایع دستی===
==== صنایع دستی ====
مردم بدخشان از دیرباز به اَلچَه‌بافی، کَرباس‌بافی، گِیلم‌بافی، چَکمن‌دوزی، قاقمه‌بافی، زرگری، آهَنگَری، مِس‌گَری، موزه و کفش دوزی، چَموس دوزی، پیزار (کفش) دوزی، کَلالی، معماری، نَجاری، گل‌دوزی و خامَک‌دوزی مصروف بوده که بیشتر آنها توسط زنان انجام می‌شده است.<ref>  [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>  نمد و پارچه‌های نخی نیز به‌عنوان صنایع دستی این ولایت به‌شمار می‌روند که در خانه‌های بدخشانی‌ها تهیه می‌شود.<ref>  [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>
مردم بدخشان از دیرباز به اَلچَه‌بافی، کَرباس‌بافی، گِیلم‌بافی، چَکمن‌دوزی، قاقمه‌بافی، زرگری، آهَنگَری، مِس‌گَری، موزه و کفش دوزی، چَموس دوزی، پیزار (کفش) دوزی، کَلالی، معماری، نَجاری، گل‌دوزی و خامَک‌دوزی مصروف بوده که بیشتر آنها توسط زنان انجام می‌شده است.<ref>  [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>  نمد و پارچه‌های نخی نیز به‌عنوان صنایع دستی این ولایت به‌شمار می‌روند که در خانه‌های بدخشانی‌ها تهیه می‌شود.<ref>  [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>


==جاذبه‌های گردشگری ولایت بدخشان==
==== معادن ====
ولایت بَدَخشان با طبیعت کوهستانی و دست‌نخورده، کانون ظرفیت‌های عظیم گردشگری و تاریخی در شمال شرق افغانستان است. ساختار جغرافیایی و زیست‌محیطی این ولایت، آن را به یک مقصد منحصر به فرد تبدیل کرده که بر معیشت و توسعهٔ محلی تأثیر مستقیم دارد.
ولایت بدخشان از نظر اقتصادی دارای ذخایر معدنی متنوع و ارزشمند است که نقش مهمی در پتانسیل توسعهٔ منطقه‌ای ایفا می‌کند. این معادن شامل طیف گسترده‌ای از فلزات و سنگ‌های قیمتی هستند؛ از جمله فلزات صنعتی می‌توان به آهن (در ساجر و فارماره)، مس (در گلیک) و سرب و جست (در بایقره) اشاره کرد.  
 
این ولایت همچنین به دلیل داشتن سنگ‌های قیمتی و مواد معدنی استراتژیک شهرت جهانی دارد؛ مهم‌ترین آن‌ها شامل لاجورد و قلعی (در ده گال)، طلا (در ویکادور)، تورمالین (در رباط)، کوارتز (در صندوقول)، تراورتین (در سرجنگل)، زغال‌سنگ (در اندمین) و فیروزه (در کفترخانه) می‌باشند. این تنوع معدنی، بدخشان را به یکی از مراکز ثقل منابع طبیعی تبدیل کرده و بر اهمیت اقتصادی آن در سطح کلان کشور می‌افزاید.<ref>[https://momp.gov.af/%D8%B8%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86 «ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم.]</ref>


باتوجه به پیشینة‌ تاریخی بدخشان، شمار زیادی از آبده‌ها و آثار فرهنگی و تاریخی در این ولایت وجود دارد.<ref>  [https://neshananews.com/سلاید/آبده%E2%80%8Cهای-تاریخی-و-میراث%E2%80%8Cهای-فرهنگی-ب/ سیحون، «آبده‌های تاریخی و میراث‌های فرهنگی بدخشان با خطر نابودی روبه‌رو استند»، خبرگزاری نشانه.]</ref>  در بدخشان در مجموع ۲۱ آبده تاریخی ثبت وزارت اطلاعات و فرهنگ جمهوری اسلامی افغانستان شده که مشهورترین آنها پل‌خشتی دریای کوکچه، خرقه‌مبارک، آرامگاه‌های میر یاری‌بیک، میر غیاث و حکیم ناصرخسرو هستند.<ref>  [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>
=== جاذبه‌های گردشگری ولایت بدخشان ===
ولایت بَدَخشان با طبیعت کوهستانی و دست‌نخورده، کانون ظرفیت‌های عظیم گردشگری و تاریخی در شمال شرق افغانستان است. ساختار جغرافیایی و زیست‌محیطی این ولایت، آن را به یک مقصد منحصر به فرد تبدیل کرده که بر معیشت و توسعهٔ محلی تأثیر مستقیم دارد.<ref>  [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>


===واخان: پناهگاه زیستی و دومین پارک ملی کشور===
==== واخان؛ پناهگاه زیستی و دومین پارک ملی کشور ====
ولسوالی واخان، که در مرزهای سه‌گانه با چین، پاکستان و تاجیکستان قرار دارد، به دلیل طبیعت بکر و باستانی‌اش به تاج افغانستان معروف است. این منطقه به‌عنوان دومین پارک ملی کشور شناخته می‌شود و هدف از آن، حفظ میراث‌های فرهنگی و پناهگاه حیات وحش است.


*حیات وحش نایاب: واخان میزبان گونه‌های جانوری کمیاب جهانی مانند پلنگ برفی، آهوی مارکوپولو و خرس نصواری است. این حیات وحش با مشارکت فعال اقلیت‌های وخی و قرغیز (ساکنان بومی) که از سال ۱۳۸۴ شکار را تحت کنترل درآورده‌اند، حفظ و تقویت می‌شود.
* '''دومین پارک ملی:''' ولسوالی واخان، که در مرزهای سه‌گانه با چین، پاکستان و تاجیکستان قرار دارد، به دلیل طبیعت بکر و باستانی‌اش به تاج افغانستان معروف است. این منطقه به‌عنوان دومین پارک ملی کشور شناخته می‌شود و هدف از آن، حفظ میراث‌های فرهنگی و پناهگاه حیات وحش است.
*توسعه پایدار: ثبت واخان به عنوان پارک ملی، سرآغاز یک تحول اقتصادی مثبت برای مردم بومی است و از طریق جذب سیاحان ملی و جهانی و استفاده پایدار از منابع طبیعی، کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد. واخان اکنون به یک مقصد شاخص برای گردشگری طبیعی و ماجراجویانه در منطقه تبدیل شده است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/34530 «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>


===گسترش شبکهٔ گردشگری و تأثیر اقتصادی===
*'''حیات وحش نایاب:''' واخان میزبان گونه‌های جانوری کمیاب جهانی مانند پلنگ برفی، آهوی مارکوپولو و خرس نصواری است. این حیات وحش با مشارکت فعال اقلیت‌های وخی و قرغیز (ساکنان بومی) که از سال ۱۳۸۴ شکار را تحت کنترل درآورده‌اند، حفظ و تقویت می‌شود.
*'''توسعه پایدار:''' ثبت واخان به عنوان پارک ملی، سرآغاز یک تحول اقتصادی مثبت برای مردم بومی است و از طریق جذب سیاحان ملی و جهانی و استفاده پایدار از منابع طبیعی، کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد. واخان اکنون به یک مقصد شاخص برای گردشگری طبیعی و ماجراجویانه در منطقه تبدیل شده است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/34530 «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>


==== گسترش شبکهٔ گردشگری و تأثیر اقتصادی ====
*ساحات جدید گردشگری: ولایت بدخشان دارای ۲۵ ساحهٔ جدید گردشگری و تاریخی است که توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ در ۹ ولسوالی (مانند شغنان، زیباک، واخان و اشکاشم) ثبت شده‌اند. این مناطق جدید، ظرفیت‌های گردشگری ولایت را افزایش داده‌اند.
*ساحات جدید گردشگری: ولایت بدخشان دارای ۲۵ ساحهٔ جدید گردشگری و تاریخی است که توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ در ۹ ولسوالی (مانند شغنان، زیباک، واخان و اشکاشم) ثبت شده‌اند. این مناطق جدید، ظرفیت‌های گردشگری ولایت را افزایش داده‌اند.
*تأثیر بر معیشت: ثبت رسمی این جاذبه‌ها، یک هدف استراتژیک برای رشد صنعت گردشگری را دنبال می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که رونق اقتصادی ناشی از حضور گردشگران داخلی و خارجی، مستقیماً به بهبود معیشت و کیفیت زندگی مردم بومی کمک شایانی کند.
*تأثیر بر معیشت: ثبت رسمی این جاذبه‌ها، یک هدف استراتژیک برای رشد صنعت گردشگری را دنبال می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که رونق اقتصادی ناشی از حضور گردشگران داخلی و خارجی، مستقیماً به بهبود معیشت و کیفیت زندگی مردم بومی کمک شایانی کند.
*ظرفیت‌های کشف‌نشده: لازم به ذکر است که به دلیل صعب‌العبور بودن بخش‌هایی از این ولایت، مناطق گردشگری بکر و کشف‌نشدهٔ دیگری نیز همچنان وجود دارند که پتانسیل توسعهٔ گردشگری بدخشان را در آینده افزایش می‌دهند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8820542/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%DB%B2%DB%B5-%D8%B3%D8%A7%D8%AD%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86 «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
*ظرفیت‌های کشف‌نشده: به‌دلیل صعب‌العبور بودن بخش‌هایی از این ولایت، مناطق گردشگری کشف‌نشدهٔ دیگری نیز وجود دارند که ظرفیت توسعهٔ گردشگری بدخشان را در آینده افزایش می‌دهد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8820542/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%DB%B2%DB%B5-%D8%B3%D8%A7%D8%AD%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86 «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>


==بدخشان تاجکستان==
==بدخشان تاجکستان==
خط ۳۹۸: خط ۳۸۴:


تلاش‌های دولت تاجیکستان برای توسعهٔ این جاذبه‌ها و جلب سرمایه‌گذار، با هدف پیوند زدن این میراث عظیم طبیعی به بهبود شرایط اقتصادی و معیشت مردم محلی دنبال می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/83386848/%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «بدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا] </ref>
تلاش‌های دولت تاجیکستان برای توسعهٔ این جاذبه‌ها و جلب سرمایه‌گذار، با هدف پیوند زدن این میراث عظیم طبیعی به بهبود شرایط اقتصادی و معیشت مردم محلی دنبال می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/83386848/%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «بدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا] </ref>
== بدخشان در شعر شاعران ==
گر سنگ همه لعل بدخشان بودی             پس قیمت سنگ و لعل یکسان بودی
ارغوان لعل بدخشی دارد اندر مرسله         نسترن لولوی لالا دارد اندر گوشوار


==پانویس==
==پانویس==
خط ۴۱۶: خط ۴۰۹:
*«زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز، تاریخ درج مطلب: 24  اکتبر 2022م.
*«زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز، تاریخ درج مطلب: 24  اکتبر 2022م.
*سیحون، سمیع‌الله، «آبده‌های تاریخی و میراث‌های فرهنگی بدخشان با خطر نابودی روبه‌رو استند»، خبرگزاری نشانه، تاریخ انتشار: ۱۰ جنوری ۲۰۲۱م.
*سیحون، سمیع‌الله، «آبده‌های تاریخی و میراث‌های فرهنگی بدخشان با خطر نابودی روبه‌رو استند»، خبرگزاری نشانه، تاریخ انتشار: ۱۰ جنوری ۲۰۲۱م.
*شیروانی‌، زین‌العابدین‌ شیروانی‌، بستان‌ السیاحه، تهران‌، سنایی، ۱۳۱۵ش‌.
*طبری، محمد بن جریر، تاریخ، عبدالرزاق سمرقندی، تهران، به کوشش عبدالحسین نوابی، ۱۳۵۳ش.
*طبری، محمد بن جریر، تاریخ، عبدالرزاق سمرقندی، تهران، به کوشش عبدالحسین نوابی، ۱۳۵۳ش.
*«ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم، تاریخ بازدید: 9 آبان 1404ش.
*«علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، ۳۰ قوس ۱۴۰۰ش.
*«علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، ۳۰ قوس ۱۴۰۰ش.
*«عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتویوب، تاریخ بازدید: 8 آبان 1404ش.
*«عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتویوب، تاریخ بازدید: 8 آبان 1404ش.
*فرامکین، گرگوار، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران۱۳۷۲ش.
*فرامکین، گرگوار، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران۱۳۷۲ش.
*«فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت، تاریخ بازدید: 9 آبان 1404ش.
*«کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ انتشار: حمل ۱۳۹۹ش.
*«کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ انتشار: حمل ۱۳۹۹ش.
*«لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: 8 آبان 1404ش.
*«لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: 8 آبان 1404ش.

نسخهٔ ۹ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۲۰

بدخشان؛ منطقهٔ تاریخی کوهستانی در فلات پامیر.

بَدَخشان، سرزمینی کوهستانی در فلات پامیر است که امروزه به دو بخش ولایت بدخشان در افغانستان و استان خودگردان در تاجیکستان، تقسیم شده است. این منطقه، با وجود طبیعت کوهستانی، از دوران باستان دارای زمین‌های قابل کشت و اقتصادی پررونق بر پایهٔ کشاورزی، تجارت و استخراج سنگ‌های قیمتی بوده است.

بدخشان به دلیل همجواری با چین، همواره به عنوان محور ارتباطی حیاتی میان خراسان، ماوراءالنهر و شرق آسیا عمل کرده است، امری که بر غنای تمدنی آن تأثیری شگرف گذاشته است.

از منظر فرهنگی، این منطقه یک موزۀ زبان‌های ایرانی را در خود جای داده که زبان‌های بومی باستانی را حفظ کرده است. نفوذ معنوی ناصر خسرو که مذهب اسماعیلی را به منطقه آورد و همچنین گسترش تصوف نقشبندیه و کبرویه، هویت دینی و ادبی بدخشان را شکل داده و آن را به کانون مهم شعر و علوم فلسفی فارسی‌زبان تبدیل کرده است.

تاریخچه بدخشان

ریشه‌های باستانی و خاستگاه تمدن‌ها

تاریخ بدخشان به دوران باستان و پس از آن، به‌ویژه تاریخ باختر پیوند خورده است[۱] برخی مورخان، منطقهٔ کوهستانی مورد اشارهٔ یونانیان را همان بدخشان می‌دانند. اهمیت بدخشان در دورهٔ پیش از اسلام به حدی است که در دورهٔ ساسانی، این منطقه یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، بدخشان را حتی خاستگاه اصلی هپتالیان دانسته‌اند. این سابقه نشان می‌دهد که سبک زندگی در این منطقه، ریشه‌ای عمیق در فرهنگ‌های کوهستانی و باستانی دارد.[۲]

نقش حیاتی در اوایل عصر اسلامی

از زمان آغاز فتوحات خراسان بدخشان همواره برای جهان اسلام یک سرزمین مرزی مهم تلقی می‌شد. ویژگی‌های نظامی و تجاری بدخشان سبب می‌شد تا دستگاه خلافت، اغلب به تابعیت صوری آن تن در دهد. این استقلال نسبی، به بدخشان امکان می‌داد تا مسیر خود را حفظ کند‌.[۳] ساخت بناهایی چون قلعه و رباط توسط زبیده، همسر هارون نشان‌دهندهٔ تلاش برای اعمال نفوذ (حتی در حد صوری) در اواخر سده ۲ق است.[۴]

در طول این دوران، حکومت‌های محلی زیادی زمام امور را در دست داشتند که عبارند از:

  • هاشم بن مجور خُتَّلی در حدود ۱۹۸ق؛[۵]
  • بر اساس اشاره‌ای از اصطخری، در اواخر سده ۳ق، ابوالفتح (یفتلی) و فرزندش بر این ولایت حکم می‌راندند؛[۶]
  • حاکمانی چون علی بن اسد که ناصرخسرو جامع‌الحکمتین خود را به نام وی تألیف کرد، در سده ۵ق فرمانروایی مستقل داشتند؛

اگرچه در دورهٔ غزنویان، بدخشان چندی تابع سلطان مسعود شد، اما در دهه‌های بعدی دوباره به استقلال بازگشت بدخشان در دوران حملات و سلسله‌های بزرگ (سده ۶ تا ۹ق)؛[۷]

با وجود سلطهٔ مقطعی سلسله‌هایی چون غوریان در اواسط سده ۶ق/۱۲م، بدخشان در برابر بحران‌های بزرگ تاریخی مقاومت قابل توجهی از خود نشان داد:

  • حمله مغول: در جریان حملهٔ چنگیز، بدخشان دستخوش خسارت شد اما به عقیدهٔ بارتولد، کمتر از سرزمین‌های پیرامون آسیب دید و توانست استقلال خود را حفظ کند.[۸]
  • جنگ ایلخانان و چغتاییان: در عصر جانشینان چنگیز، بدخشان اغلب در مرز این دو قدرت قرار داشت و گاه صحنهٔ درگیری خان‌زادگان مغول برای کسب استقلال محدود بود[۹]
  • حکومت‌های موروثی: در دهه‌های پسین، سلسله‌ای مستقل و موروثی در بدخشان شکل گرفت که برای مردم، خاطره شاهان باستانی باختر را زنده می‌کرد.[۱۰]

مقاومت در برابر تیموریان و نفوذ ازبکان

در دورهٔ تیموریان، بدخشان دوباره به حفظ استقلال نسبی خود ادامه داد:

  • زمان تیمور: تیمور پس از جنگ‌های مکرر، تنها شاهان بدخشان را به باج‌گزاری واداشت و استقلال آنان را تا حد زیادی تحمل می‌کرد؛
  • سلطه ابوسعید: ابوسعید گورکانی در پی تحول در سیاست‌های تیموری، در 864ق بر بدخشان استیلا یافت و سلسلهٔ اسکندری را منقرض کرد؛
  • شعبه بدخشانات: پس از مرگ ابوسعید، بدخشان و حصار شادمان به‌عنوان بدخشانات، شعبه‌ای از تیموریان را تشکیل دادند که تا مدت‌ها پس از سقوط شعبهٔ اصلی (۹۱۱ق) دوام یافت و سیادت بابر را پذیرا بود. [۱۱]

سلسله میرهای بدخشان تا تقسیم پامیر

در سال‌های بعد، پس از تلاش‌های ناموفق خان‌های ازبک چون عبدالمؤمن‌خان بدخشان استقلال خود را بازیافت و یاربیک در دهه ۶۰ از سده ۱۱ق/ سلسلهٔ میرهای بدخشان را بنیان نهاد. این سلسله تا اواخر قرن ۱۹م دوام یافت، هرچند که یاربیک تابعیت اسمی بابریان هند را پذیرفته بود.[۱۲]

در نهایت، تحرکات نظامی احمدشاه ابدالی و لشکرکشی رضاقلی میرزا حاصل دیرپایی نداشت. اما با گسترش نفوذ روسیه و بریتانیا، اوضاع دگرگون شد و امیر شیرعلی، پادشاه افغان، بدخشان را ضمیمه خاک خود ساخت . در ۱۸۹۵م، طبق توافق روسیه و بریتانیا، منطقه پامیر میان افغانستان و امارت بخارا تقسیم شد.

در طول سده‌های اسلامی، اگرچه مرکز منطقه شهری کوچک به نام بدخشان بود ، اما در سده‌های اخیر، شهر فیض‌آباد که به عقیدهٔ بارتولد در محل همان تختگاه سنتی بنا شده، به مرکزیت بدخشان تبدیل شد.[۱۳]

جایگاه تمدنی و فرهنگی بدخشان

پیوندگاه تمدن‌ها و محور ارتباطی

بدخشان در طول تاریخ، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی حساس خود، همواره به‌عنوان محور ارتباطی میان خراسان و ماوراءالنهر با تبت و چین، اهمیتی تمدنی داشته است. این منطقه در دوران باستان، نقش مهمی در پیوند تمدن‌های شرق ایفا کرده و شواهد باستانی نشان می‌دهد که از دورهٔ مفرغ، از تمدنی پررونق برخوردار بوده است. این نقش تاریخی، بدخشان را به یک گذرگاه فرهنگی تبدیل کرده که محل تلاقی و تبادل میراث‌های کهن بوده است.[۱۴]

خاستگاه فرهنگ‌های باستانی و مذهبی

بدخشان از دیرباز، مرکز و خاستگاه فرهنگی گروه‌های مهمی بوده است. در دوران ساسانی، این سرزمین یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، شهر بدخشان را تختگاه آنان می‌دانستند و حتی آن را خاستگاه اصلی هپتالیان می‌شناختند. همچنین، این سرزمین مرزی با وجود حفظ استقلال نسبی در اوایل عصر اسلامی، محل نفوذ و حضور بناهای مذهبی و سیاسی جهان اسلام بوده است.[۱۵]

ثروت‌های نمادین و اقتصادی در ادبیات

اهمیت بدخشان تنها در ساختارهای سیاسی خلاصه نمی‌شود، بلکه به دلیل ثروت‌های طبیعی و نمادین آن در حافظهٔ جمعی و ادبیات کهن، جایگاه ویژه‌ای دارد. وجود معادن لعل، لاجورد، زمرد و طلا بدخشان را به یک منطقهٔ اقتصادی مهم تبدیل کرده بود. به‌ویژه، «لعل بدخشان» به‌دلیل کیفیت بسیار بالا، شهرتی ویژه در متون ادبی جهان و اشعار شاعران پارسی‌گوی داشته و اغلب برای توصیف لب معشوق به کار رفته است. این پیوند میان ثروت مادی و ادبیات، بدخشان را به یک سرزمین با هویت عمیق نمادین تبدیل کرده است.[۱۶]

ولایت بدخشان افغانستان

جغرفیا و جمعیت ولایت بدخشان

موقعیت جغرافیایی

ولایت بَدَخشان در شمال شرق افغانستان واقع شده و مرکز آن شهر فیض‌آباد است که ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این ولایت پهناور دارای مساحت ۴۴,۸۳۵.۹ کیلومتر مربع است.

از نظر مختصات دقیق جغرافیایی، بدخشان بین طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه و ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و عرض جغرافیایی شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه قرار دارد.

ولایت بدخشان از شمال به دریای آمو، از جنوب به ولایت بغلان، از شرق به ولایت تخار و از غرب با ولایت بلخ محاط شده است.[۱۷]

جمعیت

کل جمعیت تخمینی ولایت بدخشان در این دوره، ۱,۰۳۵,۶۵۸ نفر بوده است که توزیع جنسیتی و کلی آن به شرح زیر است:

تفکیک زن (Female) مرد (Male) مجموع (Total)
جمعیت کل ولایت ۵۰۸,۱۰۴ ۵۲۷,۵۵۴ ۱,۰۳۵,۶۵۸
جمعیت روستایی (دهاتی) ۴۸۷,۲۷۳ ۵۰۶,۴۹۷ ۹۹۳,۷۷۰
جمعیت شهری (بندری) ۲۰,۸۳۱ ۲۱,۰۵۷ ۴۱,۸۸۸
نسبت شهرنشینی ۴.۰۴٪ (تقریباً) ۴.۰۸٪ (تقریباً)

پرجمعیت‌ترین ولسوالی‌ها

بررسی آمارهای تفکیک شدهٔ واحد اداری (ولسوالی) نشان می‌دهد که تراکم جمعیتی در برخی مناطق بیشتر است. در اینجا سه ولسوالی با بیشترین جمعیت کلی آورده شده است:[۱۸]

رتبه ولسوالی مجموع جمعیت
۱ آرگو (Argo) ۸۷,۰۹۱
۲ درایم (Darayim) ۶۸,۴۱۹
۳ یفتلِ پایین (Yaftal-e-Sufla) ۵۸,۶۲۶

تقسیمات اداری ولایت بدخشان

بدخشان بر اساس توزیع ادارى، ٢٨ وُلُسوالى دارد که در جدول ذیل آمده است:[۱۹]

ولسوالی موقعیت جغرافیایی و جمعیت ویژگی‌های اقتصادی و سبک زندگی
واخان شرق ولایت، ۱۸,۳۲۸ نفر جمعیت. به‌دلیل ارتفاع بلند، با عنوان «بام دنیا» شناخته می‌شود. در ۲۰۱۳م به‌عنوان دومین پارک ملی افغانستان معرفی شد. بزرگترین یخچال‌های طبیعی افغانستان در این ولسوالی قرار دارد. منابع درآمد مردم به‌طور عمده از طریق دامپروری و گردشگری تأمین می‌شود.
کِشِم غرب ولایت، ۱۰۶,۸۷۰ نفر جمعیت. با نام "دروازه بدخشان" شناخته می‌شود و به دلیل زیبایی طبیعی، محل کشت برنج است. از لحاظ اقتصادی نسبت به تمام ولسوالی‌های بدخشان در سطح بهتری قرار دارد و دارای منابع سرشاری است. دریای کشم در این ولسوالی واقع است.
بهارک مرکز ولایت، ۴۵,۰۰۰ نفر جمعیت. از لحاظ ترانزیتی، یکی از شاهراه‌های بسیار مهم راه ابریشم به شمار می‌رفت. از نظر فرهنگی، اقتصادی و موقعیت جغرافیایی اهمیت ویژه‌ای دارد. شغل مردم شامل کشاورزی، دامداری، هتل‌داری و تجارت‌های کوچک است.
جُرم مرکز ولایت، نزدیک به ۳,۰۰۰ نفر جمعیت. نام پیشین آن گلان بوده است. بلندترین قلهٔ هندوکُش (با ارتفاع ۶,۷۲۹ متر) در این ولسوالی قرار دارد.
ولسوالی یفتل غرب ولایت، نزدیک به ۸۸,۰۰۰ نفر جمعیت. از دو بخش بالا و پایین تشکیل شده بود و بخش بالایی آن به شهر فیض‌آباد پیوست. شغل اصلی مردم دامپروری، کشاورزی و طلاکاری است. آب و هوای منطقه برای پرورش میوه‌هایی نظیر توت، سیب، آلبالو و گیلاس بسیار مناسب است.
راغستان شمال غرب ولایت، ۳۷,۸۰۰ نفر جمعیت. منطقه‌ای بسیار سرسبز با تپه‌های متعدد است. این ولسوالی دارای معادن طلای بسیاری است.
اَرگو غرب ولایت، ۸۸,۶۱۶ نفر جمعیت. در ۱۶ سال پیش از ولسوالی فیض‌آباد جدا شده است.
دَرایِم غرب ولایت، ۶۵,۰۰۰ نفر جمعیت. دارای معادنی نظیر طلا و لعل است. بیشتر مردم به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و تولیدات عمدهٔ آنان گندم، جو، ذرت و برنج است.
اَرغَنج خواه مرکز ولایت، بیش از ۱۸,۰۰۰ نفر جمعیت. شغل بیشتر مردم این ولسوالی دامپروری است.
نِسَی شمال غربی ولایت، نزدیک به ۲۷,۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه بالا نیز مشهور است. پل دوستی میان افغانستان و تاجیکستان در این شهرستان قرار دارد.
مایمی شمال غربی ولایت، حدود ۳۰,۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه پایین نیز مشهور است. مردم آن به‌طور عمده کشاورز هستند و محصولاتی مانند گندم، جو، هندوانه، خربزه، زردآلو، گردو و انواع میوه‌های فصلی تولید می‌کنند. این ولسوالی به دلیل زیبایی‌های طبیعی (آبشار، چشمه و علفزار) شهرت دارد.
شِکَی شمال غرب ولایت، حدود ۲۶,۰۰۰ نفر جمعیت. بیشتر اراضی آن کوهستانی است. زمین‌های زراعتی آن نسبت به مناطق اطراف کمتر است. محصولات کشاورزی شامل گندم، جو، ذرت، باقالی و نخود است و درختان میوه‌ای مانند توت، سیب و انگور دارد.
اِشکاشِم مرکز ولایت، حدود ۱۵,۰۰۰ نفر جمعیت. در مرز تاجیکستان واقع است و منطقه‌ای نیز با همین نام در تاجیکستان وجود دارد.
خاش مرکز ولایت، نزدیک به ۱۸,۰۰۰ نفر جمعیت. ساکنین آن (تاجیک‌ها و ازبک‌ها) به‌طور عمده به کار زراعت، دامپروری و باغداری مشغول هستند. این ولسوالی اخیراً دستخوش تحولات امنیتی شده است.
خواهان شمال غرب ولایت، ۱۸,۷۳۴ نفر جمعیت. دارای زمستان‌های نسبتاً معتدل و تابستان‌های گرم است. بیشتر مردم به کشاورزی، دامداری و باغداری مشغول هستند.
کوفاب شمال غرب ولایت، ۲۴,۴۰۰ نفر جمعیت. با ولسوالی‌های خواهان، راغستان، شغنان و مایمی هم‌مرز است.
کوهستان مرکز ولایت، نزدیک به ۲۲,۰۰۰ نفر جمعیت. از تقسیم شدن ولسوالی راغ در ۱۹۹۴م به وجود آمد و از لحاظ جغرافیایی با ولسوالی‌های اطراف و شهر فیض‌آباد مرز مشترک دارد.
شِغنان مرکز ولایت، ۳۱,۴۷۸ نفر جمعیت. دریاچهٔ شیوا در این ولسوالی قرار دارد. دسترسی به آن به دلیل کوه‌های بلند در زمستان بسیار سخت می‌شود. صنعت دست‌باف مردم این ولسوالی شهرت خوبی دارد.
تَگاب جنوب غربی ولایت، ۴۰,۰۰۰ نفر جمعیت. به کِشِمِ بالا نیز مشهور است. بیشتر جمعیت (تاجیک‌ها، عرب‌ها و گجرها) به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند.
تیشکان غرب ولایت، بیش از ۲۵,۰۰۰ نفر جمعیت. ساکنان آن را عمدتاً تاجیکان و اقلیتی از هزاره‌ها تشکیل می‌دهند و شغل آن‌ها دامپروری، کشاورزی و باغداری است.
وَردوج مرکز ولایت، ۳۱,۰۰۰ نفر جمعیت. موقعیت راهبردی دارد و در سال‌های گذشته صحنهٔ درگیری‌های نظامی بوده است.
زیباک جنوب ولایت، حدود ۹,۰۰۰ نفر جمعیت. یکی از زیباترین ولسوالی‌های بدخشان است. دارای دره‌های سرسبز و معدن مهم گوگرد است. مردم به دلیل علاقه‌مندی به صلح، کمترین میزان جرایم را دارند.
شهر بزرگ غرب ولایت، ۶۷,۰۰۰ نفر جمعیت. مردم به زبان‌های دری تاجیکی و ازبکی صحبت می‌کنند.
ولسوالی شهدا مرکز ولایت، حدود ۵۹,۰۰۰ نفر جمعیت. نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان است. دارای بافت قبیله‌ای محکم است. از سرسبزترین مناطق است و بیش‌تر فرآورده‌های باغ‌داری آن اقلام تجارتی و صادراتی افغانستان محسوب می‌شوند.
کُران و مُنجان جنوب ولایت، نزدیک به ۸,۰۰۰ نفر جمعیت. یک قسمت از این ولسوالی، در مرز بین‌المللی بین افغانستان و پاکستان قرار دارد.
یاوان شمال غربی ولایت، نزدیک به ۴۲,۰۰۰ نفر جمعیت.
فیض‌آباد مرکز ولایت، بیش از ۵۰,۰۰۰ نفر جمعیت. مرکز ولایت بدخشان و سرزمینی باستانی و تاریخی است. نام پیشین آن جوزان یا جوزگون دره به معنی شهر و محل گردو بوده است.
یُمگان یا یَمگان غرب ولایت، ۲۳۰,۰۰۰ نفر جمعیت. به گیروان نیز مشهور است. گفته می‌شود ناصر خسرو در این ولسوالی درگذشته و مدفن او در این مکان قرار دارد. مردم آن به زبان فارسی دری صحبت می‌کنند.

نظام اجتماعی و ترکیب قومی ولایت بدخشان

ساختار اجتماعی بدخشان نمایانگر تنوع فرهنگی و قومی این منطقهٔ تاریخی است که در طول سده‌ها شکل گرفته است. این نظام بر مبنای حضور و همزیستی گروه‌های قومی متعددی استوار است:

  • بخش عمدهٔ باشندگان بدخشان را تشکیل می‌دهند و به‌عنوان گروه قومی مسلط در این ولایت شناخته می‌شوند.
  • گروه‌های قومی دیگری نیز در قلمرو بدخشان سکونت دارند و شامل اوزبیک‌ها، هزاره‌ها، بلوچ‌ها، قلماق‌ها و کاشغری‌ها می‌شود که هر یک بخشی از بافت اجتماعی متنوع منطقه را شکل می‌دهند.
  • در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور پامیر غربی، اقوامی از ریشه‌های ایرانی حضور دارند که توسط تاجیک‌ها با عنوان «غَلچّه» شناخته می‌شوند. گروه‌هایی مانند وخی‌ها، اشکاشمی‌ها، روشانی‌ها و شغنانی‌ها از جمله این اقوام هستند که توانسته‌اند ساختارها و الگوهای زندگی سنتی خود را حفظ کنند.[۲۰]

فرهنگ و هنر در ولایت بدخشان

دین و مذهب

ساختار دینی و مذهبی منطقهٔ بَدَخشان نمایانگر تنوع و عمق باورهای معنوی در این سرزمین تاریخی است. پیروان سه مذهب اصلی اسلامی در این منطقه همزیستی دارند، اما هویت غالب دینی آن را جریان‌های خاصی شکل می‌دهند:

  • مذاهب غالب: در بدخشان مذاهب شیعهٔ اسماعیلی، شیعهٔ اثناعشری و حنفی (سنی) رواج دارند. در این میان، مذهب شیعهٔ اسماعیلی، مذهب غالب در میان تاجیک‌های بدخشان است.[۲۱]
  • جریان‌های تصوف: تصوف (عرفان عملی) یکی از جریان‌های فکری پرطرف‌دار است که از دیرباز در بدخشان پیروانی داشته و همچنان در سبک زندگی معنوی مردم نقش دارد. از میان طرق صوفیانه، طریقت‌های نقشبندیه و قادریه به عنوان جریان‌های غالب شناخته می‌شوند.[۲۲] به‌طور خاص، طریقت نقشبندیه توسط میر سیدغیاث‌الدین غیاثی در قرن سیزدهم هجری در بدخشان بنیان‌گذاری شد.[۲۳]

زبان و ادبیات

ولایت بَدَخشان که به دلیل موقعیت کوهستانی خود به موزهٔ زبان‌ها شهرت دارد، از نظر زبان‌شناختی بسیار متنوع است. اکثریت ساکنان را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند و زبان رایج و مشترک در معاملات و زندگی روزمره، فارسی (تاجیکی) است. با این حال، در مناطق دوردست کوهستانی، چندین گویش بومی ایرانی شرقی موسوم به زبان‌های پامیری رواج دارد که در معرض خطر نابودی قرار دارند.[۲۴]

این گویش‌ها شامل شِغنی (رایج در منطقه شغنان)، پامیری، واخانی، اشکاشمی و منجانی هستند که اغلب توسط اقلیتی از مردم در خانه‌ها استفاده شده و پیوند قوی با هویت محلی دارند. تفاوت میان این گویش‌ها گاهی به حدی است که گویشوران برای فهماندن منظور خود، مجبور به استفاده از زبان فارسی می‌شوند. این تنوع زبانی، نشان‌دهندهٔ غنای فرهنگی و ریشه‌های آریایی ساکنان بدخشان است.[۲۵]

آیین‌های ملی و مذهبی در بدخشان

جشن نوروز

جشن نوروز در بدخشان جایگاهی ویژه در سبک زندگی فرهنگی مردم دارد و با آدابی خاص و مفصل گرامی داشته می‌شود. این آیین‌ها با پاکیزگی و نوسازی محیط زندگی آغاز می‌شود؛ به طوری که اهالی از ساعات اولیه صبح نوروز، به نظافت کامل خانه می‌پردازند و لباس‌های نو بر تن می‌کنند. پس از تمیز کردن خانه، بانوان اقدام به تهیهٔ خوراک‌های سنتی نوروزی مانند «سَمَنَک»، «کاچی» و «بت» می‌کنند.[۲۶]

اوج تجلی همبستگی اجتماعی در رسم دید و بازدید نمود می‌یابد؛ افراد با به دست گرفتن شاخه‌های جوان درخت بید، به خانه‌های همسایگان رفته و با عبارت «شاگون بهار مبارک» سال نو را تبریک می‌گویند. همچنین، کودکان و نوجوانان با اجرای رسم خانه‌گشتک یا «کلاغز-غز» (انداختن خریطه از بام و خواندن رباعیات نوروزی)، از صاحب‌خانه‌ها شیرینی و کلچه مطالبه می‌کنند، که این رسم مبنای شادی و مهرورزی در روزهای نخست بهار است.[۲۷]

عیدهای اسلامی (فطر و قربان)

اعیاد اسلامی فطر و قربان در ولایت بدخشان، به عنوان بخش‌های مهمی از سبک زندگی دینی و اجتماعی مردم، با شور و شکوه برگزار می‌شود و بر تقویت پیوندهای خانوادگی و همبستگی اجتماعی تأکید دارد. هر دو عید با ادای نماز عید و پوشیدن لباس‌های نو آغاز می‌شوند؛ در روز عید فطر، رسم دید و بازدید از بزرگان فامیل، زیارت قبور و اهدای عیدی به کودکان و نوجوانان رایج است. همچنین، عید قربان با تأکید بر قربانی کردن و توزیع گوشت بین نیازمندان، بر بعد خیرخواهانه و سخاوتمندی در جامعه تأکید می‌ورزد.[۲۸]

ازدواج و تشکیل خانواده

تشکیل خانواده و ازدواج به‌عنوان سنگ‌بنای اصلی جامعه در بدخشان، از اهمیتی حیاتی در سبک زندگی اجتماعی برخوردار است، اما مراسم عروسی در این ولایت، به‌ویژه در محیط‌های روستایی (قشلاق‌ها)، با آداب و رسوم قدیمی و شکوه خاصی برگزار می‌شود که همین امر سبب شده است مراسم ازدواج، به‌دلیل سنت‌های سنگین، بیشتر با هزینه‌های زیاد و افراطی همراه باشد.[۲۹]

با این حال، در سال‌های اخیر، برای کاهش این فشار اقتصادی و تشویق خانواده‌ها، تلاش‌هایی برای برگزاری عروسی‌های دسته‌جمعی صورت گرفته است؛ هرچند که ذات این محافل با پایکوبی، رقص و آهنگ‌های محلی بدخشانی پیوند خورده و نماد شادی و هویت فرهنگی این مردم است.[۳۰]

سبک پوشش در ولایت بدخشان

سبک پوشش در ولایت بَدَخشان ترکیبی از سنت‌های کهن کوهستانی و منطقه‌ای است که بر کار دست و صنایع دستی محلی استوار است. برای مثال چَپَن یا چکمن بدخشی، مهم‌ترین مشخصهٔ پوشش مردانه در این ولایت و سراسر شمال افغانستان است.

  • اهمیت و منزلت: چپن در گذشته لباسی مخصوص بزرگان، ریش‌سفیدان و افراد متنفذ محسوب می‌شد که پوشیدن آن، جایگاه اجتماعی و احترام فرد را در جامعه گوشزد می‌کرد. امروزه جوانان نیز به پوشیدن آن علاقه پیدا کرده‌اند.[۳۱]
  • تولید محلی: چپن به‌صورت عمده توسط زنان بدخشانی (به‌ویژه در ولسوالی‌های کشم، بهارک و شغنان) دوخته می‌شود و منبع مهمی برای درآمد زنان به شمار می‌رود.
  • سایر پوشش‌ها: مردان بدخشانی به‌طور معمول از پیراهن تنبان (لباس گشاد و راحت)، لنگی (دستار یا عمامه)، کلاه‌های دست‌دوز و چپن یا جیلک (واسکَت/جلیقه) پشمی استفاده می‌کنند. شیوهٔ بستن لنگی در بدخشان به این صورت است که مردم شملهٔ آن را جمع کرده و بالا می‌برند.[۳۲]

پوشش زنان

پوشش زنان بدخشانی با تنوع رنگ و طرح‌های خاص مشخص می‌شود و تأکید زیادی بر گلدوزی دستی و ظرافت دارد:

  • پیراهن و دامن: زنان بیشتر از پیراهن‌های کمرچین، دامن‌های وریب (چین‌دار) و تنبان‌های گیبی (شلوارهای گشاد و چین‌دار) استفاده می‌کنند؛
  • جنس پارچه: پارچه‌های مورد استفاده اغلب از جنس کتان گلدار است؛
  • پوشش سر: چادرهای کتانی و به‌ویژه دستمال سر «گل سیب» بدخشان در سراسر افغانستان معروف است؛[۳۳]
  • صنایع دستی و اقتصاد: تولید و فروش لباس‌های سنتی رنگارنگ و صنایع دستی در بدخشان، یکی از راه‌های اصلی خودکفایی زنان در برابر بحران‌های اقتصادی محسوب می‌شود. لباس‌های سنتی بدخشان، به‌طور کلی، نمادی از هویت فرهنگی، مهارت‌های دستی زنان و انعکاس‌دهندهٔ سبک زندگی کوهستانی در این ولایت است.[۳۴]

آموزش و تحصیلات عالی

معارف (آموزش و پرورش)

بر اساس آمار وزارت معارف جمهوری اسلامی افغانستان در 1386ش، 476 باب مکتب در ولایت بدخشان وجود داشته و علاوه ‌بر آن، انستیتوت پیداگوژی در فیض‌آباد و دارالمعلمین در ولسوالی شغنان این ولایت فعالیت دارند. در مکاتب بدخشان، بیش از 247 هزار شاگرد مصروف تحصیل هستند که 45 درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند. این میزان از حضور فعال زنان، بلندترین رقم در سطح ولایات افغانستان بوده و بیانگر دلبستگی مردم این ولایت به‌ معارف است.[۳۵]

در این ولایت، همچنین، در حدود 9630 معلم مصروف تدریس هستند که 27 درصد آنها در بخش‌های دخترانه فعالیت دارند. نسبت هر معلم در این ولایت به 27 شاگرد می‌رسد.[۳۶]

تحصیلات عالی

دانشگاه بدخشان در ۱۳۷۷ش در شهر فیض‌آباد تأسیس شد. این دانشگاه دارای ۹ دانشکده شامل دانشکدة اقتصاد، ادبیات، علوم ‌اجتماعی، تعلیم و تربیه، زراعت، حقوق، شرعیات، کامپیوتر ساینس، مهندسی و ۲۶ گروه علمی شامل گروه‌ ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، دری، عربی، پشتو، ژورنالیزم، انگلیسی، مالداری، باغداری، جنگلات و منابع طبیعی، اگرانومی، امورمالی و بانکی، اداره و مدیریت، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، جغرافیه، تاریخ، جامعه‌شناسی، قضا، اداره و دیپلوماسی، تکنالوژی معلوماتی، دیتابیس سیستم، مهندسی و جیولوژی(زمین شناسی) و معدن است.

این دانشگاه، همچنین، دارای یک مجلۀ ‌علمی ـ پژوهشی است که در آن پژوهش‌های کادرهای علمی به نشر می‌رسد. در این دانشگاه بیش از پنج هزار دانشجوی دختر و پسر مصروف تحصیل هستند که ۶۶ درصد آن را پسران و ۳۴ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند. [۳۷]

رسانه‌های صوتی، تصویری و چاپی

وضعیت رسانه‌ها در ولایت بدخشان، پس از سقوط دولت پیشین، با بحران مالی شدید و اعمال محدودیت‌ها و سانسور مواجه شده است، که منجر به کاهش چشمگیر رسانه‌های فعال در این ولایت شده است.[۳۸]

وضعیت کنونی و آماری رسانه‌ها
شاخص قبل از تسلط طالبان در 1401ش وضعیت کنونی میزان کاهش
مجموع رسانه‌های خصوصی ۴۹ رسانه (۳۵ چاپی، ۱۱ رادیو، ۳ تلویزیون) ۷ رسانه فعال دولتی/خصوصی بیش از ۸۵٪ توقف فعالیت
رسانه‌های چاپی خصوصی ۳۵ نشریه صفر هیچ نشریهٔ چاپی خصوصی فعال نیست.
رسانه‌های فعال کنونی - ۴ رادیو، ۲ تلویزیون، ۱ نشریهٔ دولتی -
چالش‌های مالی و اقتصادی
  • نبود منابع درآمد: رسانه‌های خصوصی، منابع درآمدی خود (مانند اعلانات تجاری و پروژه‌های آگاهی‌دهی) را از دست داده‌اند.
  • ناتوانی در پرداخت معاش: مشکلات مالی به حدی شدید است که رسانه‌های محلی قادر به پرداخت حقوق همکاران خود نیستند و همین امر منجر به توقف نشرات شده است.[۳۹]
محدودیت‌های سیاسی
  • عدم دسترسی به اطلاعات: بزرگ‌ترین چالش، عدم ارائهٔ معلومات از سوی مسئولان دولتی به خبرنگاران است و این فرهنگ ارائهٔ اطلاعات نهادینه نشده است؛
  • اعمال سانسور و ممنوعیت: خبرنگاران طالبان را متهم به مداخله و اعمال محدودیت‌های گسترده می‌کنند که کار رسانه‌ای آزاد را دشوار یا ناممکن کرده است؛
  • تهدید علیه زنان خبرنگار: اعمال ممنوعیت‌های سخت‌گیرانه علیه خبرنگاران، به‌ویژه زنان، منجر به توقف فعالیت رسانه‌های مختص زنان شده است.

مسئولان حکومتی بدخشان (تحت کنترل طالبان) هرچند مشکلات مالی را دلیل توقف رسانه‌ها می‌دانند و اعمال فشار را رد می‌کنند، اما خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه‌ها معتقدند که مداخله و عدم رعایت قانون رسانه‌های همه‌گانی توسط طالبان، عامل اصلی فروپاشی رسانه‌ها در این ولایت است.[۴۰]

اقتصاد ولایت بدخشان

کشاورزی و دامداری

بیشتر مردم، در نقاط مختلفی از بدخشان، به کشاورزی، دام‌داری، صنایع‌دستی و معدن‌کاری مشغول هستند. از جمله محصولات عمدۀ کشاورزی در این ولسوالی می‌توان به گندم، جو، جواری (ذرت)، باقلی، ارزن، برنج لک، کنجد، تخمة آفتاب‌گردان و حبوبات اشاره کرد.[۴۱] معادن بدخشان نیز شامل، طلا، لعل و لاجورد هستند.[۴۲]

صنایع دستی

مردم بدخشان از دیرباز به اَلچَه‌بافی، کَرباس‌بافی، گِیلم‌بافی، چَکمن‌دوزی، قاقمه‌بافی، زرگری، آهَنگَری، مِس‌گَری، موزه و کفش دوزی، چَموس دوزی، پیزار (کفش) دوزی، کَلالی، معماری، نَجاری، گل‌دوزی و خامَک‌دوزی مصروف بوده که بیشتر آنها توسط زنان انجام می‌شده است.[۴۳] نمد و پارچه‌های نخی نیز به‌عنوان صنایع دستی این ولایت به‌شمار می‌روند که در خانه‌های بدخشانی‌ها تهیه می‌شود.[۴۴]

معادن

ولایت بدخشان از نظر اقتصادی دارای ذخایر معدنی متنوع و ارزشمند است که نقش مهمی در پتانسیل توسعهٔ منطقه‌ای ایفا می‌کند. این معادن شامل طیف گسترده‌ای از فلزات و سنگ‌های قیمتی هستند؛ از جمله فلزات صنعتی می‌توان به آهن (در ساجر و فارماره)، مس (در گلیک) و سرب و جست (در بایقره) اشاره کرد.

این ولایت همچنین به دلیل داشتن سنگ‌های قیمتی و مواد معدنی استراتژیک شهرت جهانی دارد؛ مهم‌ترین آن‌ها شامل لاجورد و قلعی (در ده گال)، طلا (در ویکادور)، تورمالین (در رباط)، کوارتز (در صندوقول)، تراورتین (در سرجنگل)، زغال‌سنگ (در اندمین) و فیروزه (در کفترخانه) می‌باشند. این تنوع معدنی، بدخشان را به یکی از مراکز ثقل منابع طبیعی تبدیل کرده و بر اهمیت اقتصادی آن در سطح کلان کشور می‌افزاید.[۴۵]

جاذبه‌های گردشگری ولایت بدخشان

ولایت بَدَخشان با طبیعت کوهستانی و دست‌نخورده، کانون ظرفیت‌های عظیم گردشگری و تاریخی در شمال شرق افغانستان است. ساختار جغرافیایی و زیست‌محیطی این ولایت، آن را به یک مقصد منحصر به فرد تبدیل کرده که بر معیشت و توسعهٔ محلی تأثیر مستقیم دارد.[۴۶]

واخان؛ پناهگاه زیستی و دومین پارک ملی کشور

  • دومین پارک ملی: ولسوالی واخان، که در مرزهای سه‌گانه با چین، پاکستان و تاجیکستان قرار دارد، به دلیل طبیعت بکر و باستانی‌اش به تاج افغانستان معروف است. این منطقه به‌عنوان دومین پارک ملی کشور شناخته می‌شود و هدف از آن، حفظ میراث‌های فرهنگی و پناهگاه حیات وحش است.
  • حیات وحش نایاب: واخان میزبان گونه‌های جانوری کمیاب جهانی مانند پلنگ برفی، آهوی مارکوپولو و خرس نصواری است. این حیات وحش با مشارکت فعال اقلیت‌های وخی و قرغیز (ساکنان بومی) که از سال ۱۳۸۴ شکار را تحت کنترل درآورده‌اند، حفظ و تقویت می‌شود.
  • توسعه پایدار: ثبت واخان به عنوان پارک ملی، سرآغاز یک تحول اقتصادی مثبت برای مردم بومی است و از طریق جذب سیاحان ملی و جهانی و استفاده پایدار از منابع طبیعی، کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد. واخان اکنون به یک مقصد شاخص برای گردشگری طبیعی و ماجراجویانه در منطقه تبدیل شده است.[۴۷]

گسترش شبکهٔ گردشگری و تأثیر اقتصادی

  • ساحات جدید گردشگری: ولایت بدخشان دارای ۲۵ ساحهٔ جدید گردشگری و تاریخی است که توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ در ۹ ولسوالی (مانند شغنان، زیباک، واخان و اشکاشم) ثبت شده‌اند. این مناطق جدید، ظرفیت‌های گردشگری ولایت را افزایش داده‌اند.
  • تأثیر بر معیشت: ثبت رسمی این جاذبه‌ها، یک هدف استراتژیک برای رشد صنعت گردشگری را دنبال می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که رونق اقتصادی ناشی از حضور گردشگران داخلی و خارجی، مستقیماً به بهبود معیشت و کیفیت زندگی مردم بومی کمک شایانی کند.
  • ظرفیت‌های کشف‌نشده: به‌دلیل صعب‌العبور بودن بخش‌هایی از این ولایت، مناطق گردشگری کشف‌نشدهٔ دیگری نیز وجود دارند که ظرفیت توسعهٔ گردشگری بدخشان را در آینده افزایش می‌دهد.[۴۸]

بدخشان تاجکستان

استان خودگردان بدخشان کوهستانی (GBAO) بخشی از سرزمین‌های پامیر غربی است که پس از انحلال خانات بخارا، در سال ۱۳۰۴ش/۱۹۲۵م، در زمرهٔ متصرفات روسیه قرار گرفت و با عنوان کنونی "استان خودگردان بدخشان کوهستانی" شناخته شد.[۴۹]

موقعیت جغرافیایی و ساختار منطقه

  • مساحت و جمعیت: این استان حدود ۳۶,۷۱۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و مرکز آن شهر خوروق (خاروغ) است. بر اساس برآورد ۱۹۹۰م، حدود ۹۰% از جمعیت ۱۶۰ هزار نفری آن در بخش غربی زندگی می‌کردند.
  • مرزها: این منطقه در شرق تاجیکستان، با قرقیزستان (شمال)، چین (سین کیانگ) (مشرق) و افغانستان (جنوب) هم‌مرز است و توسط دالانِ وخان (واقع در خاک افغانستان) از پاکستان و کشمیر جدا می‌شود.
  • توپوگرافی و آب‌ها: بخش شرقی استان، فلاتی مرتفع است، در حالی که بخش غربی ارتفاع کمتری دارد. رودخانه‌های اصلی آن شامل پنج (آمودریا) و شعبه‌های آن (مانند رود غند)، آق سو و مرغاب است. همچنین دریاچه‌های مهمی چون قاراکول و یاشیل کول در این استان قرار دارند.[۵۰]

اقتصاد و سبک زندگی

اقتصاد بدخشان کوهستانی بر مبنای جغرافیا و منابع طبیعی آن شکل گرفته است:

  • کشاورزی: کشاورزی در بخش غربی که ارتفاع کمتری دارد، رونق بیشتری دارد و محصولات مهم آن شامل گندم، سیب‌زمینی و سبزیجات است.
  • دامداری: در مقابل، در بخش‌های شرقی استان که فلاتی مرتفع است، دامداری رایج‌تر است.
  • معادن: بخشی از اقتصاد منطقه بر معادن متکی است؛ به ویژه سنگ آهن، طلا، نمک خوراکی، میکا، زغال سنگ و سنگ آهک در این استان استخراج می‌شوند.[۵۱]

بدخشان که حدود ۵۰ درصد از مساحت تاجیکستان را دربرمی‌گیرد، به‌دلیل طبیعت کوهستانی فوق‌العاده‌اش به یک مقصد اصلی برای گردشگری بین‌المللی تبدیل شده است. جاذبه‌های این منطقه نه تنها شامل مناظر دیدنی، بلکه شامل پدیده‌های زمین‌شناختی و میراث فرهنگی است:

  1. بام جهان و کوهنوردی: کوه‌های سر به فلک کشیدهٔ بدخشان، از جمله قلهٔ اسماعیل سامانی (بلندترین قلهٔ منطقه)، این ناحیه را به "بام جهان" مشهور کرده است. این کوه‌ها، مقصد اصلی کوهنوردان و گردشگرانی از اروپا و آسیا هستند که به دنبال صعود و کسب افتخار در قله‌های بالای ۷ هزار متری می‌باشند.
  2. پدیده‌های آبی نایاب: بدخشان دارای شگفتی‌های آبی کم‌نظیری است، از جمله یخچال طبیعی فدچنکو (یکی از طولانی‌ترین یخچال‌های جهان در خارج از قطب) و دریاچهٔ عمیق سریز (با پتانسیل تأمین آب و انرژی منطقه).
  3. چشمه‌های درمانی (اعجاز طبیعت): یکی از جاذبه‌های منحصر به فرد بدخشان، وجود چشمه‌های آب گرم شفابخش (مانند اوجند و بی‌بی فاطمه زهرا) است. این چشمه‌ها برای معالجهٔ بیماری‌های گوارشی، حرکتی و پوستی مفید شناخته می‌شوند و زائران شفا را به خود جذب می‌کنند.
  4. میراث تاریخی و راه ابریشم: جاذبه‌های تاریخی مانند قلعه‌های قدیمی یمچون و قهقهه (متعلق به قرون اول تا سوم پیش از میلاد)، در کنار مسیر تاریخی راه ابریشم، عمق فرهنگی منطقه را به نمایش می‌گذارند و علاقه‌مندان به تاریخ و تمدن‌های کهن را به خود می‌خوانند.

تلاش‌های دولت تاجیکستان برای توسعهٔ این جاذبه‌ها و جلب سرمایه‌گذار، با هدف پیوند زدن این میراث عظیم طبیعی به بهبود شرایط اقتصادی و معیشت مردم محلی دنبال می‌شود.[۵۲]

بدخشان در شعر شاعران

گر سنگ همه لعل بدخشان بودی             پس قیمت سنگ و لعل یکسان بودی

ارغوان لعل بدخشی دارد اندر مرسله         نسترن لولوی لالا دارد اندر گوشوار

پانویس

  1. ↑ Barthold، WW، ج۱، ص۴۸، X Istoriko-geograficheskii obzor Irana n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۷۱، vol VII.
  2. ↑ طبری‌، تاریخ‌ طبری‌، 1353ش، ج۷، ص۱۱۳- ۱۳۸.
  3. ↑ علی‌ مسعودی‌، التنبیه‌ و الاشراف‌، ج۱، ص۶۴، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۸۹۳م‌.
  4. ↑ محمد مقدسی‌، احسن‌ التقاسیم‌، ج۱، ص۳۰۳، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۹۰۶م‌.   
  5. ↑ احمد بلاذری‌، فتوح‌البلدان‌، ج۱، ص۴۱۵.
  6. ↑ ابراهیم‌ اصطخری‌، مسالک‌ الممالک‌، ج۱، ص‌ ۲۷۸، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۹۲۷م‌.   
  7. ↑ سیفی‌ هروی‌، تاریخ‌ نامه هرات‌، ج۱، ص۶۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زبیر صدیقی‌، کلکته‌، ۱۳۶۲ق‌/۱۹۴۳م‌.
  8. ↑ ابن‌ بطوطه‌، رحله ابن‌ بطوطه‌، ج۱، ص۱۱۶، به‌ کوشش‌ طلال‌ حرب‌، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
  9. ↑ وصاف‌، تاریخ‌، ج۱، ص۱۹۰-۱۹۱، تحریر عبدالمحمد آیتی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش‌.
  10. ↑ وصاف‌، تاریخ‌، ج۱، ص۲۱۸-۲۱۹، تحریر عبدالمحمد آیتی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش‌.
  11. ↑ عبدالواسع‌ نظامی‌، منشأ الانشاء، ج۱، ص۲۱۰، به‌ کوشش‌ رکن‌الدین‌ همایونفرخ‌، تهران‌، ۱۳۵۷ش‌.
  12. ↑ بدخشی، تاریخ بدخشان، اکادمی مطالعات شرق شناسی شوروی، ۱۹۵۹م.
  13. ↑ فارس‌نامه ناصری‌، ج۱، ص۵۴۱، حسن‌ فسایی‌، فارس‌نامه ناصری‌، به‌ کوشش‌ منصور رستگار فسایی‌، تهران‌، ۱۳۶۷ش‌.
  14. ↑ «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.
  15. ↑ «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.
  16. ↑ «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.
  17. ↑ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.
  18. ↑ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.
  19. ↑ «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.
  20. ↑ شیروانی‌، بستان‌ السیاحه، 1315ش، ج۱، ص۱۳۲.
  21. ↑ ابوالمعالی‌، بیان‌ الادیان‌، 1376ش، ج۱، ص۷۲.‌
  22. ↑ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.
  23. ↑ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.
  24. ↑ «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.
  25. ↑ «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.
  26. ↑ «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.
  27. ↑ جمشیدی،«نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار.
  28. ↑ «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتیوب.
  29. ↑ «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.
  30. ↑ «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.
  31. ↑ «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.
  32. ↑ «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز.
  33. ↑ «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
  34. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می شود»، خبرگزاری جمهور.
  35. ↑ بدخشانی،«وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی.
  36. ↑ بدخشانی،«وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی.
  37. ↑ «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ص۲۹.
  38. ↑ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.
  39. ↑ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.
  40. ↑ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.
  41. ↑ «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاک سرزمین لعل و لاجورد.
  42. ↑ فرامکین، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ج۱، ۱۳۷۲ش، ص ۱۰۵.
  43. ↑ «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.
  44. ↑ «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.
  45. ↑ «ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم.
  46. ↑ «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.
  47. ↑ «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا.
  48. ↑ «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  49. ↑ ۴۷ ،۴۶، Itenberg، IM et al، Atlas mira، Moscow، ۱۹۶۲.
  50. ↑ ۴۷ ،۴۶، Itenberg، IM et al، Atlas mira، Moscow، ۱۹۶۲.
  51. ↑ ۴۷ ،۴۶، Itenberg، IM et al، Atlas mira، Moscow، ۱۹۶۲.
  52. ↑ «بدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا

منابع

  • «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان،‌ تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
  • ابوالمعالی‌، محمد، بیان‌ الادیان‌، به‌ کوشش‌ دانش‌پژوه‌، تهران‌، ۱۳۷۶ش‌.
  • «افول رسانه‌های چاپی در بدخشان»، وب‌سایت روزنامۀ آرمان ملی، تاریخ درج مطلب: 7 نوامبر 2020م.
  • الفت، تیمورشاه، «تجلیل نوروز در استان بدخشان»، وبلاگ معلومات عمومی، تاریخ انتشار: ۲۰ اسفند ۱۳۸۴ش.
  • شبدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1398ش.
  • «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می‌گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، تاریخ انتشار: ۲۹ اسفند ۱۳۹۱ش.
  • بدخشانی، عبدالقهار، «وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی، تاریخ انتشار: ۲۱ بهمن ۱۳۹۰ش.
  • بدخشی، میرزا سنگ‌محمد، تاریخ بدخشان، اکادمی مطالعات شرق‌شناسی شوروی، سال انتشار: ۱۹۵۹م.
  • جمشیدی، پروان، «نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار، تاریخ انتشار: ۱۰ حمل ۱۳۹۸ش.
  • «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می شود»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1392ش.
  • «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: 22 شهریور 1397ش.
  • روند، رحمت‌الله، «تاریخ بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ انتشار: ۲۷ حوت ۱۳۹۱ش.
  • «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز، تاریخ درج مطلب: 24 اکتبر 2022م.
  • سیحون، سمیع‌الله، «آبده‌های تاریخی و میراث‌های فرهنگی بدخشان با خطر نابودی روبه‌رو استند»، خبرگزاری نشانه، تاریخ انتشار: ۱۰ جنوری ۲۰۲۱م.
  • شیروانی‌، زین‌العابدین‌ شیروانی‌، بستان‌ السیاحه، تهران‌، سنایی، ۱۳۱۵ش‌.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ، عبدالرزاق سمرقندی، تهران، به کوشش عبدالحسین نوابی، ۱۳۵۳ش.
  • «ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم، تاریخ بازدید: 9 آبان 1404ش.
  • «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، ۳۰ قوس ۱۴۰۰ش.
  • «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتویوب، تاریخ بازدید: 8 آبان 1404ش.
  • فرامکین، گرگوار، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران۱۳۷۲ش.
  • «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت، تاریخ بازدید: 9 آبان 1404ش.
  • «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ انتشار: حمل ۱۳۹۹ش.
  • «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: 8 آبان 1404ش.
  • «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1393ش.
  • «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.
  • «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 22 شهریور 1403ش.
  • «نوروز در بدخشان»، وبلاگ بشارت نیوز، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 19 دی 1402ش.
  • «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1400ش.
  • «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاگ سرزمین لعل و لاجورد، تاریخ بازدید: ۷ آذر۱۴۰۱ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:بدخشان&oldid=4432»