پرش به محتوا

پیش‌نویس:اشتغال زنان افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲: خط ۲:


اشتغال زنان در افغانستان، فراز و فرودهای زیادی داشته است. در مقاطعی از تاریخ، زنان به کارهای داخل خانه محدود شده‌اند و در برهه‌هایی نیز فرصت اشتغال در بیرون از خانه را داشته‌اند. چالش‌ها و پیامدهای مثبت و منفی اشتغال زنان، سبب طرح رویکردهای موافق و مخالف نسبت به آن شده است.  
اشتغال زنان در افغانستان، فراز و فرودهای زیادی داشته است. در مقاطعی از تاریخ، زنان به کارهای داخل خانه محدود شده‌اند و در برهه‌هایی نیز فرصت اشتغال در بیرون از خانه را داشته‌اند. چالش‌ها و پیامدهای مثبت و منفی اشتغال زنان، سبب طرح رویکردهای موافق و مخالف نسبت به آن شده است.  
==مفهوم‌شناسی<ref group="دیدگاه">لطفا در هر هیدینگ عنوان مدخل اضافه شود. سعی شود که مفهوم شناسی اینجا متناسب با مقاله اشتغال زنان نگارش شود. </ref>==
 
== مفهوم‌شناسی <big>'''اشتغال زنان افغانستان'''</big><ref group="دیدگاه">لطفا در هر هیدینگ عنوان مدخل اضافه شود. سعی شود که مفهوم شناسی اینجا متناسب با مقاله اشتغال زنان نگارش شود. </ref> ==
اشتغال در لغت به‌معنای پرداختن به کار و کسب<ref>[https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ اشتغال.] </ref> و در اصطلاح به‌معنای فعالیت‌های اقتصادی است که به‌منظور کسب درآمد نقدی یا غیر نقدی در راستای تولید کالا یا ارائه خدمات انجام می‌شود. ‌قید «کسب درآمد»، کارهایی مانند رسیدگی به فرزندان، پخت‌و‌پز و پذیرایی از مهمان را از تعریف اشتغال، خارج می‌کند.<ref>[https://snn.ir/fa/news/349381/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C «تعریف اشتغال و بی‌کاری»، خبرگزاری دانشجو]</ref>   
اشتغال در لغت به‌معنای پرداختن به کار و کسب<ref>[https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ اشتغال.] </ref> و در اصطلاح به‌معنای فعالیت‌های اقتصادی است که به‌منظور کسب درآمد نقدی یا غیر نقدی در راستای تولید کالا یا ارائه خدمات انجام می‌شود. ‌قید «کسب درآمد»، کارهایی مانند رسیدگی به فرزندان، پخت‌و‌پز و پذیرایی از مهمان را از تعریف اشتغال، خارج می‌کند.<ref>[https://snn.ir/fa/news/349381/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C «تعریف اشتغال و بی‌کاری»، خبرگزاری دانشجو]</ref>   
==اهمیت<ref group="دیدگاه">اهمیت این مقاله از منظر اشتغال به معنای مدرن آن بررسی شود. خوب است که گسترده تر دیده شود. مطابق میراث فرهنگی خودما</ref>==
افغانستان یک کشور فقیر و جنگ‌زده است و به فعالیت‌های نیروی بشری در بخش‌های مختلف از جمله اقتصاد نیاز دارد. زنان می‌توانند در رشد و تقویت اقتصاد [[خانواده]]، تولید سرمایه و توسعۀ اقتصاد ملی نقش اساسی داشته باشند. در گذشته نیز زنان با انجام فعالیت‌های افتصادی در عرصه اقتصاد خانگی و مشاغل جدید در عرصۀ خصوصی نفش مهمی را ایفا نموده‌اند.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=151586 میری، «زنان  افغانستان و اقتصاد کارآفرینی»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما.] </ref> از جانب دیگر در جامعۀ افغانستان طیف‌های از زنان در عرصه اشتغال به معنای مدرن آن از سوی هر نظام با انواع محرومیت، محدودیت، مانع و خشونت خاص خود رو رو‌به‌رو بوده‌اند و اختصاص به دورۀ خاصی ندارد؛ منتها نوعیت و گسترۀ آن متفاوت است. اشتغال زنان با تعدیل قدرت اجتماعی به‌نفع زنان ارتباط داشته و دارد.<ref>زعفرانچی، اشتغال زنان، مجموعه مقالات و گفت‌وگوها، 1388ش، ص22-23.</ref>


==تاریخچه==
== اهمیت <big>'''اشتغال زنان افغانستان'''</big><ref group="دیدگاه">اهمیت این مقاله از منظر اشتغال به معنای مدرن آن بررسی شود. خوب است که گسترده تر دیده شود. مطابق میراث فرهنگی خودما</ref> ==
حق زنان افغانستان برای انتخاب شغل به‌معنای جدید آن همواره متأثر از حق حضور اجتماعی بوده است.<ref>[https://economic-seminars.blogsky.com/1393/05/17/post-192/%d8%aa%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%ae%da%86%d9%87-%d8%a7%d8%b4%d8%aa%d8%ba%d8%a7%d9%84-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b2-%da%af%d8%b0%d8%b4%d8%aa%d9%87-%d8%aa%d8%a7-%d8%a7%d9%85%d8%b1%d9%88%d8%b2 امان‌الله، «تاریخچۀ اشتغال زنان از گذشته تا امروز»، وبلاگ سمینارهای  اقتصادی برای دانشجویان.]</ref>  زنان افغانستان در تمام دوره‌ها، به صورت مستقیم در اقتصاد خانواده و غیر مستقیم اقتصاد کشور اثر گذار بوده‌اند.<ref>کاظم، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، 2004م، ص13-14.</ref> در دوره‌هایی که برخی مناطق و قومیت‌های خاص زیر بار سنگین مالیات حکومتی قرار داشتند،<ref>موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص181-184.</ref>  زنان بخش عمدۀ آن را به‌دوش می‌کشیدند.<ref>موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص181-184.</ref>  
افغانستان یک کشور فقیر و جنگ‌زده است و به فعالیت‌های نیروی بشری در بخش‌های مختلف از جمله اقتصاد نیاز دارد. زنان می‌توانند در رشد و تقویت اقتصاد [[خانواده]]، تولید سرمایه و توسعۀ اقتصاد ملی نقش اساسی داشته باشند. در گذشته نیز زنان با انجام فعالیت‌های افتصادی در عرصه اقتصاد خانگی و مشاغل جدید در عرصۀ خصوصی نفش مهمی را ایفا کرده‌اند.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=151586 میری، «زنان  افغانستان و اقتصاد کارآفرینی»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما.] </ref> از جانب دیگر در جامعۀ افغانستان طیف‌های از زنان در عرصه اشتغال به‌معنای مدرن آن از سوی هر نظام با انواع محرومیت، محدودیت، مانع و خشونت خاص خود رو رو‌به‌رو بوده‌اند و اختصاص به دورۀ خاصی ندارد؛ منتها نوعیت و گسترۀ آن متفاوت است. اشتغال زنان با تعدیل قدرت اجتماعی به‌نفع زنان ارتباط داشته و دارد.<ref>زعفرانچی، اشتغال زنان، مجموعه مقالات و گفت‌وگوها، 1388ش، ص22-23.</ref>
 
== تاریخچه <big>'''اشتغال زنان افغانستان'''</big> ==
حق زنان افغانستان برای انتخاب شغل به‌معنای جدید آن همواره متأثر از حق حضور اجتماعی بوده است.<ref>[https://economic-seminars.blogsky.com/1393/05/17/post-192/%d8%aa%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%ae%da%86%d9%87-%d8%a7%d8%b4%d8%aa%d8%ba%d8%a7%d9%84-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b2-%da%af%d8%b0%d8%b4%d8%aa%d9%87-%d8%aa%d8%a7-%d8%a7%d9%85%d8%b1%d9%88%d8%b2 امان‌الله، «تاریخچۀ اشتغال زنان از گذشته تا امروز»، وبلاگ سمینارهای  اقتصادی برای دانشجویان.]</ref>  زنان افغانستان در تمام دوره‌ها، به‌صورت مستقیم در اقتصاد خانواده و غیر مستقیم اقتصاد کشور اثر گذار بوده‌اند.<ref>کاظم، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، 2004م، ص13-14.</ref> در دوره‌هایی که برخی مناطق و قومیت‌های خاص زیر بار سنگین مالیات حکومتی قرار داشتند،<ref>موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص181-184.</ref>  زنان بخش عمدۀ آن را به‌دوش می‌کشیدند.<ref>موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص181-184.</ref>  


با روی‌کار آمدن امان‌الله در 1298ش و تصویب قانون ‌اساسی، زنان حق انتخاب شغل بیرون از منزل را به‌دست آوردند و تعدادی از آنها در مدارس زنانه، رسانه‌های مربوط به زنان و بخش صحت (بهداشت)، صاحب شغل شدند.<ref>[https://economic-seminars.blogsky.com/1393/05/17/post-192/%d8%aa%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%ae%da%86%d9%87-%d8%a7%d8%b4%d8%aa%d8%ba%d8%a7%d9%84-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b2-%da%af%d8%b0%d8%b4%d8%aa%d9%87-%d8%aa%d8%a7-%d8%a7%d9%85%d8%b1%d9%88%d8%b2 امان‌الله، «تاریخچۀ از گذشته تا امروز»، وبلاگ سمینارهای  اقتصادی برای دانشجویان.]</ref>  در همین دوره، مکتب صنایع اناثیه تأسیس شد،<ref>کاظم، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، 2004م، ص146.</ref>  اما او با افراط‌گرایی او و پس از سقوط نظام امانی و الغای اصلاحات و قانون اساسی امانی، زنان فرصت به‌وجود آمده را از دست دادند و این وضعیت در دورۀ نادرخان نیز ادامه یافت.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1367ش، ص387 و 406-407.</ref>  
با روی‌کار آمدن امان‌الله در 1298ش و تصویب قانون ‌اساسی، زنان حق انتخاب شغل بیرون از منزل را به‌دست آوردند و تعدادی از آنها در مدارس زنانه، رسانه‌های مربوط به زنان و بخش صحت (بهداشت)، صاحب شغل شدند.<ref>[https://economic-seminars.blogsky.com/1393/05/17/post-192/%d8%aa%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%ae%da%86%d9%87-%d8%a7%d8%b4%d8%aa%d8%ba%d8%a7%d9%84-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b2-%da%af%d8%b0%d8%b4%d8%aa%d9%87-%d8%aa%d8%a7-%d8%a7%d9%85%d8%b1%d9%88%d8%b2 امان‌الله، «تاریخچۀ از گذشته تا امروز»، وبلاگ سمینارهای  اقتصادی برای دانشجویان.]</ref>  در همین دوره، مکتب صنایع اناثیه تأسیس شد،<ref>کاظم، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، 2004م، ص146.</ref>  اما او با افراط‌گرایی او و پس از سقوط نظام امانی و الغای اصلاحات و قانون اساسی امانی، زنان فرصت به‌وجود آمده را از دست دادند و این وضعیت در دورۀ نادرخان نیز ادامه یافت.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1367ش، ص387 و 406-407.</ref>  
خط ۲۱: خط ۲۳:


پس از قدرت‌یابی مجدد طالبان در 1400ش، زنان پس از دو دهه فعالیت، دوباره با محدودیت شدید در حضور اجتماعی و اشتغال بیرون از منزل رو‌به‌رو شدند.<ref> [http://irdiplomacy.ir/fa/news/2017215/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86 باقری، «نگاهی جامعه‌شناختی به‌جایگاه زنان در جامعۀ افغانستان در حکومت دوم طالبان»، وب‌سایت دیپلماسی ایرانی.]</ref>
پس از قدرت‌یابی مجدد طالبان در 1400ش، زنان پس از دو دهه فعالیت، دوباره با محدودیت شدید در حضور اجتماعی و اشتغال بیرون از منزل رو‌به‌رو شدند.<ref> [http://irdiplomacy.ir/fa/news/2017215/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86 باقری، «نگاهی جامعه‌شناختی به‌جایگاه زنان در جامعۀ افغانستان در حکومت دوم طالبان»، وب‌سایت دیپلماسی ایرانی.]</ref>
== حق اشتغال زنان در قانون‌های‌اساسی افغانستان ==
=== دوران سلطنت امان‌الله خان: آغاز اصلاحات و برابری قانونی ===
اولین قانون اساسی افغانستان در دوره امان‌الله خان، نقطه عطفی در حقوق شهروندی و حق اشتغال زنان محسوب می‌شود. این قانون برای نخستین بار، شهروندان را فارغ از جنسیت، در حقوق و وظایف برابر دانست و حق فعالیت در تجارت، صنعت و زراعت و همچنین استخدام در مشاغل دولتی را بر اساس شایستگی به رسمیت شناخت. در نتیجه، زنان برای اولین بار به صورت گسترده به فعالیت‌های اجتماعی و شغلی، از جمله سردبیری روزنامه‌ها و مدیریت انجمن‌ها، پرداختند. با این حال، شتاب در اجرای اصلاحات و عدم توجه به بافت سنتی جامعه، منجر به شورش‌ها و سقوط دولت او شد.
=== دوره‌های کلکانی و نادرشاه: سرکوب و عقب‌گرد ===
با قدرت‌گیری حبیب‌الله کلکانی، تمامی دستاوردهای زنان در دوره قبل از بین رفت. او با صدور فرمان‌هایی جداگانه، زنان را به پوشیدن حجاب اجباری و عدم خروج از منزل بدون محرم وادار کرد و مدارس دخترانه را تعطیل نمود. حکومت نادرشاه نیز با وجود تسجیل حقوق زنان در قانون اساسی جدید، در عمل سیاستی سرکوب‌گرانه در پیش گرفت و زنان را از عرصه عمومی و مشاغل دولتی کنار گذاشت. این دوره با وجود برابری صوری در قانون، در عمل شاهد شدیدترین محدودیت‌ها و خشونت‌ها علیه زنان بود.
=== عصر ظاهرشاه و داوودخان: گشایش تدریجی و فراز و فرودها ===
با آغاز حکومت ظاهرشاه، به تدریج فضای جدیدی برای مشارکت زنان فراهم شد. در سومین قانون اساسی، حق رأی و آزادی‌های شغلی بیشتری برای زنان به رسمیت شناخته شد و زنان برای نخستین بار توانستند به پارلمان راه یابند. این دوره شاهد رشد چشمگیر حضور زنان در مشاغلی چون آموزگاری و پزشکی بود. با این حال، در دوره ریاست‌جمهوری داوودخان، اگرچه حقوق زنان در قانون حفظ شد، اما مشارکت آنان در مناصب عالی دولتی به نسبت دوره قبل کاهش یافت و تمرکز دولت بیشتر بر توسعه اقتصادی بود تا مشارکت اجتماعی زنان.
=== حکومت‌های کمونیستی: حمایت دولتی و مشارکت گسترده ===
دولت‌های کمونیستی با تصویب قوانین اساسی جدید، امتیازات قابل توجهی به زنان اعطا کردند. این دولت‌ها با مکلف کردن خود به فراهم‌سازی شرایط کار، تحصیل و رفع تبعیض، زنان را به مشارکت گسترده در عرصه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و حتی نظامی تشویق کردند. در این دوره، زنان به مناصب وزارت، ریاست سازمان‌های دولتی و عضویت در پارلمان دست یافتند و تعداد آموزگاران زن به شکل چشمگیری افزایش یافت.
=== عصر مجاهدین و طالبان: انحصارگرایی و حذف کامل ===
سقوط دولت کمونیستی و استقرار مجاهدین، به سرعت به حذف زنان از صحنه‌های اجتماعی منجر شد. با وجود تصویب قانون اساسی جدید که حق اشتغال را در چارچوب شریعت اسلامی به رسمیت می‌شناخت، در عمل، حضور زنان در رسانه‌ها، ادارات دولتی و حتی آموزشگاه‌ها ممنوع شد. حکومت اول طالبان نیز با رویکردی رادیکال، زنان را از کلیه حقوق شغلی و اجتماعی محروم کرد و آن‌ها را به حبس خانگی محکوم ساخت. این دوره را می‌توان دوران حذف کامل زنان از عرصه عمومی و مشاغل دولتی دانست.<ref>[https://www.etilaatroz.com/192915/%D8%AD%D9%82-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86/ «حق اشتغال زنان در قانون‌های‌اساسی افغانستان (۱۳۰۰-۱۴۰۰ خورشیدی)»، وب‌سایت روزنامۀ اطلاعات روز.]</ref>


==زمینه‌های اشتغال زنان در بخش‌های فراتر از اقتصاد خانگی در دو دهۀ گذشته==
==زمینه‌های اشتغال زنان در بخش‌های فراتر از اقتصاد خانگی در دو دهۀ گذشته==
خط ۴۳: خط ۶۲:
==چالش‌های اشتغال زنان افغانستان==
==چالش‌های اشتغال زنان افغانستان==
کار زنان در محیط‌های خانگی و زنانگی همواره در فرهنگ افغانستان رایج و بخش از اقتصاد خانواده به دوش زنان بوده است، اما در محیط بیرون از خانه فرهنگ قبیله‌ای، قرائت افراطی از آموزه‌های دینی،<ref> [https://peace-ipsc.org/fa/%d9%88%d8%b6%d8%b9%db%8c%d8%aa-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%a8-2/ طالبی، «وضعیت زنان افغانستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.]</ref> رعایت نشدن ارزش‌های فرهنگی و دینی در برخی از محیط‌های اشتغال، تقابل دو گروه افراطی سنت‌گرا و تجددخواه،<ref>[https://research.kateb.edu.af/dari/wp-content/uploads/sites/2/2019/09/4.pdf عارفی و حمیدی، «نقش فرهنگ سیاسی در مشارکت سیاسی افغانستان (1380-1395ش)»، 1397ش، ص106.]</ref> بی‌سوادی و عدم آگاهی مردان و زنان از حقوق هم‌دیگر،<ref> [https://peace-ipsc.org/fa/%d9%88%d8%b6%d8%b9%db%8c%d8%aa-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%a8-2/ سعیدی، «وضعیت زنان افغانستان در تحولات سیاسی –بخش نخست»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.]</ref>  جنگ و ناامنی،<ref>[https://peace-ipsc.org/fa/%d9%88%d8%b6%d8%b9%db%8c%d8%aa-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%a8-2/ طالبی، «وضعیت زنان افغانستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.]</ref>  کمبود فرصت‌های شغلی، کمبود تجارب کاری و مزد ناچیز برای زنان،<ref>گنیش و دیگران، توانمندسازی اقتصادی زنان افغانستان 2002 – 2012م، (گزارش تحقیقی)، 1392ش.</ref>  چالش‌های عمدۀ اشتغال زنان در افغانستان به‌شمار می‌رود. چالش‌های مذکور سبب شده است که زنان از کار و اشتغال مطولب دین نیز محروم شود.
کار زنان در محیط‌های خانگی و زنانگی همواره در فرهنگ افغانستان رایج و بخش از اقتصاد خانواده به دوش زنان بوده است، اما در محیط بیرون از خانه فرهنگ قبیله‌ای، قرائت افراطی از آموزه‌های دینی،<ref> [https://peace-ipsc.org/fa/%d9%88%d8%b6%d8%b9%db%8c%d8%aa-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%a8-2/ طالبی، «وضعیت زنان افغانستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.]</ref> رعایت نشدن ارزش‌های فرهنگی و دینی در برخی از محیط‌های اشتغال، تقابل دو گروه افراطی سنت‌گرا و تجددخواه،<ref>[https://research.kateb.edu.af/dari/wp-content/uploads/sites/2/2019/09/4.pdf عارفی و حمیدی، «نقش فرهنگ سیاسی در مشارکت سیاسی افغانستان (1380-1395ش)»، 1397ش، ص106.]</ref> بی‌سوادی و عدم آگاهی مردان و زنان از حقوق هم‌دیگر،<ref> [https://peace-ipsc.org/fa/%d9%88%d8%b6%d8%b9%db%8c%d8%aa-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%a8-2/ سعیدی، «وضعیت زنان افغانستان در تحولات سیاسی –بخش نخست»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.]</ref>  جنگ و ناامنی،<ref>[https://peace-ipsc.org/fa/%d9%88%d8%b6%d8%b9%db%8c%d8%aa-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%a8-2/ طالبی، «وضعیت زنان افغانستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.]</ref>  کمبود فرصت‌های شغلی، کمبود تجارب کاری و مزد ناچیز برای زنان،<ref>گنیش و دیگران، توانمندسازی اقتصادی زنان افغانستان 2002 – 2012م، (گزارش تحقیقی)، 1392ش.</ref>  چالش‌های عمدۀ اشتغال زنان در افغانستان به‌شمار می‌رود. چالش‌های مذکور سبب شده است که زنان از کار و اشتغال مطولب دین نیز محروم شود.
== اشتغال‌‌‌ زنان‌ روستایی‌ در‌ افغانستان ==
=== نقش و جایگاه زنان در اقتصاد روستایی افغانستان ===
به‌دلیل سال‌ها جنگ و عدم توسعه‌یافتگی شهرها در افغانستان، بخش عمده‌ای از زنان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند. در این جوامع که سبک زندگی سنتی و خانه‌محور بر آن حاکم است، زنان عمدتاً در مشاغل سنتی و خانگی مشغول به کار هستند.‌این زنان، با وجود زندگی در شرایط سخت و محدودیت‌های گسترده، ستون فقرات اقتصاد خانوار به شمار می‌روند و نقش آن‌ها اغلب نادیده گرفته می‌شود.
زنان روستایی در افغانستان با انجام فعالیت‌های گوناگون، زندگی روزمره خانواده را ممکن می‌سازند. آنان در بخش‌های مختلفی همچون دامداری، مسئولیت پرورش حیواناتی مانند گوسفند، بز و گاو را بر عهده دارند؛ از دوشیدن شیر تا آماده‌سازی علوفه، تمامی این کارها به تأمین غذای خانواده و کسب درآمد نقدی از طریق فروش محصولات کمک می‌کند. در مرغداری نیز، این زنان با پرورش مرغ و جمع‌آوری تخم‌مرغ، خانواده را از نیاز به خرید این اقلام بی‌نیاز کرده و منبع درآمدی برای آنان فراهم می‌آورند.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/614845 «روز جهانی زنان روستایی؛ زنان روستایی افغانستان در اقتصاد خانواده‌ها چه نقشی دارند؟» / گزارش شفقنا افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>
علاوه بر این، زنان روستایی دوشادوش مردان در امور کشاورزی مشارکت می‌کنند، از چیدن علف‌های هرز تا درو و جمع‌آوری محصولات. مهارت‌های سنتی دیگری چون خیاطی نیز بخش مهمی از کار آن‌هاست که با دوخت لباس برای خانواده، هزینه‌های زندگی را کاهش می‌دهند.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/614845 «روز جهانی زنان روستایی؛ زنان روستایی افغانستان در اقتصاد خانواده‌ها چه نقشی دارند؟» / گزارش شفقنا افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>
=== موانع و محدودیت‌های حقوقی و اجتماعی ===
با این حال، این نقش حیاتی اغلب با نادیده گرفتن حقوق آنها همراه است. زنان روستایی با وجود سهم برابر یا بیشتر در تأمین معیشت، از صلاحیت اقتصادی و مدیریتی اندکی برخوردارند و اغلب از حقوق قانونی و شرعی خود، به‌ویژه حق میراث، محروم می‌مانند. این امر استقلال مالی آن‌ها را سلب کرده و زندگی‌ای پر از مشقت را برایشان رقم می‌زند. افزایش آگاهی عمومی در مورد حقوق زنان و نقش آن‌ها در اقتصاد می‌تواند به بهبود شرایط زندگی آنان و پایداری جوامع روستایی کمک شایانی کند.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/614845 «روز جهانی زنان روستایی؛ زنان روستایی افغانستان در اقتصاد خانواده‌ها چه نقشی دارند؟» / گزارش شفقنا افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>
=== ساختارهای سنتی و تأثیر آن بر اشتغال زنان روستایی ===
در جوامع روستایی و سنتی افغانستان، ساختارهای اجتماعی بر پایۀ مناسبات مردسالارانه شکل گرفته است. این ساختارها، به‌طور تاریخی، نقش و جایگاه زنان را محدود کرده و آنها را در موقعیتی قرار داده‌اند که دسترسی به حقوقی مانند مالکیت، تصمیم‌گیری و استقلال اقتصادی برایشان دشوار باشد. این وضعیت اغلب منجر به وابستگی زنان به مردان خانواده، از جمله پدر، برادر و همسر، شده است.
در این نظام‌های اجتماعی، ازدواج‌های اجباری، تبادل زنان برای حل و فصل منازعات قبیله‌ای و محدودیت‌های گفتاری از جمله نمودهای این ساختارها به شمار می‌رود. این پدیده‌ها منعکس‌کننده‌ نگاهی سنتی به نقش زنان است که در آن، زنان به عنوان بخشی از نظام خانوادگی و قبیله‌ای تعریف می‌شوند و استقلال فردی آن‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این وابستگی تا پس از ازدواج نیز ادامه می‌یابد و زنان را تحت تأثیر تصمیمات خویشاوندان مرد خود قرار می‌دهد.<ref>[https://8am.media/fa/rural-women-and-project-women-two-separate-worlds/ «زنان روستایی و زنان پروژه‌ای؛ دو جهان از هم جدا»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۵۴: خط ۹۰:
*بهزاد، امین، «مشارکت اقتصادی زنان؛ کلید انکشاف اقتصادی»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 4 فروردین 1398.
*بهزاد، امین، «مشارکت اقتصادی زنان؛ کلید انکشاف اقتصادی»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 4 فروردین 1398.
*«تعریف اشتغال و بیکاری»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1393ش.
*«تعریف اشتغال و بیکاری»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1393ش.
*«حق اشتغال زنان در قانون‌های‌اساسی افغانستان (۱۳۰۰-۱۴۰۰ خورشیدی)»، وب‌سایت روزنامۀ اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۵ اسفند ۱۴۰۲ش.
*دهخدا، علی‌اکبر لغت‌نامه، وب‌سایت مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، بازدید: 20 اردیبهشت 1402.
*دهخدا، علی‌اکبر لغت‌نامه، وب‌سایت مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، بازدید: 20 اردیبهشت 1402.
*«روز جهانی زنان روستایی؛ «زنان روستایی افغانستان در اقتصاد خانواده‌ها چه نقشی دارند؟» / گزارش شفقنا افغانستان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: مهر ۱۴۰۴ش.
*زعفرانچی، لیلاسادات، اشتغال زنان، مجموعه مقالات و گفت‌وگوها، تهران، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1388ش.
*زعفرانچی، لیلاسادات، اشتغال زنان، مجموعه مقالات و گفت‌وگوها، تهران، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1388ش.
*«زنان روستایی و زنان پروژه‌ای؛ دو جهان از هم جدا»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۴۰۳ش.
*سعیدی، گل‌ناز، «وضعیت زنان افغانستان در تحولات سیاسی – بخش نخست»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی صلح، تاریخ درج مطلب: 25 ستامبر 2021م.
*سعیدی، گل‌ناز، «وضعیت زنان افغانستان در تحولات سیاسی – بخش نخست»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی صلح، تاریخ درج مطلب: 25 ستامبر 2021م.
*«صنایع دستی افغانستان و نقش آن در اقتصاد خانواده‌های افغان»، وب‌سایت خبرگزاری پیام آفتاب، 20 خرداد 1391ش.
*«صنایع دستی افغانستان و نقش آن در اقتصاد خانواده‌های افغان»، وب‌سایت خبرگزاری پیام آفتاب، 20 خرداد 1391ش.

نسخهٔ ۶ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۰۱

اشتغال زنان افغانستان؛ مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی افغانستان.[دیدگاه ۱]

اشتغال زنان در افغانستان، فراز و فرودهای زیادی داشته است. در مقاطعی از تاریخ، زنان به کارهای داخل خانه محدود شده‌اند و در برهه‌هایی نیز فرصت اشتغال در بیرون از خانه را داشته‌اند. چالش‌ها و پیامدهای مثبت و منفی اشتغال زنان، سبب طرح رویکردهای موافق و مخالف نسبت به آن شده است.

مفهوم‌شناسی اشتغال زنان افغانستان[دیدگاه ۲]

اشتغال در لغت به‌معنای پرداختن به کار و کسب[۱] و در اصطلاح به‌معنای فعالیت‌های اقتصادی است که به‌منظور کسب درآمد نقدی یا غیر نقدی در راستای تولید کالا یا ارائه خدمات انجام می‌شود. ‌قید «کسب درآمد»، کارهایی مانند رسیدگی به فرزندان، پخت‌و‌پز و پذیرایی از مهمان را از تعریف اشتغال، خارج می‌کند.[۲]

اهمیت اشتغال زنان افغانستان[دیدگاه ۳]

افغانستان یک کشور فقیر و جنگ‌زده است و به فعالیت‌های نیروی بشری در بخش‌های مختلف از جمله اقتصاد نیاز دارد. زنان می‌توانند در رشد و تقویت اقتصاد خانواده، تولید سرمایه و توسعۀ اقتصاد ملی نقش اساسی داشته باشند. در گذشته نیز زنان با انجام فعالیت‌های افتصادی در عرصه اقتصاد خانگی و مشاغل جدید در عرصۀ خصوصی نفش مهمی را ایفا کرده‌اند.[۳] از جانب دیگر در جامعۀ افغانستان طیف‌های از زنان در عرصه اشتغال به‌معنای مدرن آن از سوی هر نظام با انواع محرومیت، محدودیت، مانع و خشونت خاص خود رو رو‌به‌رو بوده‌اند و اختصاص به دورۀ خاصی ندارد؛ منتها نوعیت و گسترۀ آن متفاوت است. اشتغال زنان با تعدیل قدرت اجتماعی به‌نفع زنان ارتباط داشته و دارد.[۴]

تاریخچه اشتغال زنان افغانستان

حق زنان افغانستان برای انتخاب شغل به‌معنای جدید آن همواره متأثر از حق حضور اجتماعی بوده است.[۵] زنان افغانستان در تمام دوره‌ها، به‌صورت مستقیم در اقتصاد خانواده و غیر مستقیم اقتصاد کشور اثر گذار بوده‌اند.[۶] در دوره‌هایی که برخی مناطق و قومیت‌های خاص زیر بار سنگین مالیات حکومتی قرار داشتند،[۷] زنان بخش عمدۀ آن را به‌دوش می‌کشیدند.[۸]

با روی‌کار آمدن امان‌الله در 1298ش و تصویب قانون ‌اساسی، زنان حق انتخاب شغل بیرون از منزل را به‌دست آوردند و تعدادی از آنها در مدارس زنانه، رسانه‌های مربوط به زنان و بخش صحت (بهداشت)، صاحب شغل شدند.[۹] در همین دوره، مکتب صنایع اناثیه تأسیس شد،[۱۰] اما او با افراط‌گرایی او و پس از سقوط نظام امانی و الغای اصلاحات و قانون اساسی امانی، زنان فرصت به‌وجود آمده را از دست دادند و این وضعیت در دورۀ نادرخان نیز ادامه یافت.[۱۱]

در زمان نخست‌وزیری محمدداود، دومین جنبش زنان افغانستان در 1959م، آغاز شد.[۱۲] با تصویب قانون اساسی، زنان فرصت اشتغال در بخش‌های معارف، صحت، رادیو، مؤسسات خیریه و صنایع را به‌دست آوردند. بعد از سقوط نظام شاهی و روی‌کار آمدن نظام جمهوری اول، تغییر خاصی در وضعیت زنان به‌وجود نیامد.[۱۳]

با روی‌کار آمدن حکومت حزب خلق و پرچم، بر تساوی مرد و زن در تمام امور تأکید شد، اما در عمل صرفا زمینه برای حضور طیف خاصی از زنان در سازمان‌های دولتی و خصوصی به‌ویژه صحت و آموزش، افزایش یافت. در دوره دولت اسلامی و حاکمیت بخشی از نیروهای جهادی به دلیل شکل‌گیری جنگ و درگیری، در شهرهای عمده و مناطق جنگی حضور زنان در موقعیت‌های اجتماعی، ادارات دولتی و به‌خصوص فعالیت‌های اقتصاد عمومی کم‌رنگ شد.[۱۴]

پس از به قدرت رسیدن گروه طالبان در مرحله اول، با توجه به قرائتی که از آموزه‌های دینی داشتند، قلمرو کار زنان را محدود به خانه دانسته و حضور آنها را در اجتماع موجب فساد اخلاقی می‌انگاشتند؛[۱۵] در این دوره، زنان به‌صورت کامل از عرصۀ عمومی حذف شدند.[۱۶]

پس از سقوط طالبان و روی‌کار آمدن نظام جمهوری اسلامی، با تصویب قانون اساسی راه برای حضور اجتماعی زنان هموار شد، ولی در عمل باز مشکلات زیادی وجود داشت.[۱۷] براساس شرایط جدید، آنها توانستند از مرحلۀ آغازین روند جدید، حضور فعال خود را در عرصه‌های عمومی و به‌خصوص ادارات دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و مؤسسات ملی و بین‌المللی و عرصۀ تجارت، ثابت کنند. [۱۸]

پس از قدرت‌یابی مجدد طالبان در 1400ش، زنان پس از دو دهه فعالیت، دوباره با محدودیت شدید در حضور اجتماعی و اشتغال بیرون از منزل رو‌به‌رو شدند.[۱۹]

حق اشتغال زنان در قانون‌های‌اساسی افغانستان

دوران سلطنت امان‌الله خان: آغاز اصلاحات و برابری قانونی

اولین قانون اساسی افغانستان در دوره امان‌الله خان، نقطه عطفی در حقوق شهروندی و حق اشتغال زنان محسوب می‌شود. این قانون برای نخستین بار، شهروندان را فارغ از جنسیت، در حقوق و وظایف برابر دانست و حق فعالیت در تجارت، صنعت و زراعت و همچنین استخدام در مشاغل دولتی را بر اساس شایستگی به رسمیت شناخت. در نتیجه، زنان برای اولین بار به صورت گسترده به فعالیت‌های اجتماعی و شغلی، از جمله سردبیری روزنامه‌ها و مدیریت انجمن‌ها، پرداختند. با این حال، شتاب در اجرای اصلاحات و عدم توجه به بافت سنتی جامعه، منجر به شورش‌ها و سقوط دولت او شد.

دوره‌های کلکانی و نادرشاه: سرکوب و عقب‌گرد

با قدرت‌گیری حبیب‌الله کلکانی، تمامی دستاوردهای زنان در دوره قبل از بین رفت. او با صدور فرمان‌هایی جداگانه، زنان را به پوشیدن حجاب اجباری و عدم خروج از منزل بدون محرم وادار کرد و مدارس دخترانه را تعطیل نمود. حکومت نادرشاه نیز با وجود تسجیل حقوق زنان در قانون اساسی جدید، در عمل سیاستی سرکوب‌گرانه در پیش گرفت و زنان را از عرصه عمومی و مشاغل دولتی کنار گذاشت. این دوره با وجود برابری صوری در قانون، در عمل شاهد شدیدترین محدودیت‌ها و خشونت‌ها علیه زنان بود.

عصر ظاهرشاه و داوودخان: گشایش تدریجی و فراز و فرودها

با آغاز حکومت ظاهرشاه، به تدریج فضای جدیدی برای مشارکت زنان فراهم شد. در سومین قانون اساسی، حق رأی و آزادی‌های شغلی بیشتری برای زنان به رسمیت شناخته شد و زنان برای نخستین بار توانستند به پارلمان راه یابند. این دوره شاهد رشد چشمگیر حضور زنان در مشاغلی چون آموزگاری و پزشکی بود. با این حال، در دوره ریاست‌جمهوری داوودخان، اگرچه حقوق زنان در قانون حفظ شد، اما مشارکت آنان در مناصب عالی دولتی به نسبت دوره قبل کاهش یافت و تمرکز دولت بیشتر بر توسعه اقتصادی بود تا مشارکت اجتماعی زنان.

حکومت‌های کمونیستی: حمایت دولتی و مشارکت گسترده

دولت‌های کمونیستی با تصویب قوانین اساسی جدید، امتیازات قابل توجهی به زنان اعطا کردند. این دولت‌ها با مکلف کردن خود به فراهم‌سازی شرایط کار، تحصیل و رفع تبعیض، زنان را به مشارکت گسترده در عرصه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و حتی نظامی تشویق کردند. در این دوره، زنان به مناصب وزارت، ریاست سازمان‌های دولتی و عضویت در پارلمان دست یافتند و تعداد آموزگاران زن به شکل چشمگیری افزایش یافت.

عصر مجاهدین و طالبان: انحصارگرایی و حذف کامل

سقوط دولت کمونیستی و استقرار مجاهدین، به سرعت به حذف زنان از صحنه‌های اجتماعی منجر شد. با وجود تصویب قانون اساسی جدید که حق اشتغال را در چارچوب شریعت اسلامی به رسمیت می‌شناخت، در عمل، حضور زنان در رسانه‌ها، ادارات دولتی و حتی آموزشگاه‌ها ممنوع شد. حکومت اول طالبان نیز با رویکردی رادیکال، زنان را از کلیه حقوق شغلی و اجتماعی محروم کرد و آن‌ها را به حبس خانگی محکوم ساخت. این دوره را می‌توان دوران حذف کامل زنان از عرصه عمومی و مشاغل دولتی دانست.[۲۰]

زمینه‌های اشتغال زنان در بخش‌های فراتر از اقتصاد خانگی در دو دهۀ گذشته

  1. حمایت جریان‌ها و رهبران سیاسی افغانستانی که بنیان‌گذاران نظام جمهوری اسلامی بودند، از حقوق زنان؛ به‌خصوص حق اشتغال مطابق شرایط فرهنگی افغانستان؛[۲۱]
  2. حضور و مشارکت فعال زنان در بخش‌های مختلف نظام جدید افغانستان؛[۲۲]
  3. تصریح قانون اساسی بر ‌تساوی همگان در برابر قانون، تفاوت نداشتن زن و مرد در استخدام[۲۳] و الزام دولت به ‌رعایت منشور سازمان ‌ملل متحد، اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، میثاق بین‌المللی حقوق فرهنگی و اقتصادی و کنوانسیون رفع کلیۀ اشکال تبعیض علیه زنان؛[۲۴] همچنین قانون‌ کار[۲۵] و قانون کارکنان خدمات ملکی[۲۶] جمهوری اسلامی افغانستان بدون تبعیض از حق اشتغال زنان در ادارات دولتی و خصوصی حمایت کرده است. قانون محو خشونت علیه ‌زنان (2007م)، ممانعت از حق‌ کار را جرم دانسته است.[۲۷] همچنین به‌منظور بهبود وضعیت کاری زنان و ایجاد فرصت‌های مناسب برای آنها، شورای وزیران در 1387ش، پلان کاری ملی برای زنان را به تصویب رساند.[۲۸]
  4. وزارت امور زنان به‌منظور تطبیق تعهدات دولت در راستای بهبود وضعیت زنان، توانمندسازی زنان در ابعاد مختلف، هماهنگی برای افزایش کارمندان زن در بخش‌های مختلف، تأسیس شد. کمیسیون مستقل حقوق بشر، وزارت‌های ارشاد، حج و اوقاف، اطلاعات و فرهنگ، تحصیلات عالی، صحت‌عامه، معارف، عدلیه، تجارت و صنایع، اتاق‌های تجارت، در این راستا با وزارت امور زنان همکار بودند.[۲۹]

عرصه‌های اشتغال زنان افغانستان

زنان در افغانستان در عرصه‌های مختلف در کارهای خانگی و بیرون از خانه اشتغال داشته‌اند و در مواد زیاد بار اقتصاد خانواده به دوش زنان بوده است که در موارد زیر عرصه‌های آن اشاره شده است:

تولید

  1. صنایع دستی؛ بسیاری از زنان افغانستان از گذشته‌های دور به تولید خورجین، بَرَگ، نمد، فرش‌های سنتی، شال‌گردن، دستکش، جوراب (مناطق مرکزی)،[۳۰] کلاه پوستی (قره‌قل) و سراجی (ولایت هرات)، قالین، گلیم، قرص‌دوزی، خامک‌دوزی، گل‌دوزی، چرمه‌دوزی، یخن‌دوزی، شال‌بافی، خیاطی (مناطق مرکزی و شمال) می‌پرداختند.[۳۱] از 2001م با تشکیل نظام جدید و آغاز فعالیت اتاق‌ تجارت و صنایع زنان، تعداد زیادی از زنان توانستند که به‌عنوان سرمایه‌گذار در بخش صنایع وارد بازارکار شوند و حوزۀ کاری زنان را از منزل به بازار انتقال دهند.[۳۲] طبق گزارش اتاق تجارت و صنایع زنان در 2018م، تعداد 850 زن تجارت‌پیشه برای 45 هزار نفر فرصت کاری ایجاد کردند.[۳۳]
  2. کشاورزی و دام‌داری؛ در روستاهای افغانستان بخش عمدۀ فعالیت دام‌داری بر ‌عهدۀ زنان است. در نظام جمهوری اسلامی افغانستان، زنان در تولید زعفران، زنبورداری، مرغ‌داری، باغ‌داری و لبنیات، سرمایه‌گذاری کردند و فرصت‌های شغلی برای زنان کارگر فراهم شد.[۳۴]

خدمات

زنان افغانستان در دورۀ جمهوری اسلامی، در ادارات دولتی در سطوح مختلف ملکی، نظامی، عدلی و قضائی،[۳۵] صحت، آموزش و پرورش[۳۶] و همچنین بخش خصوصی و مؤسسات بین‌المللی حضور یافتند.[۳۷] این حضور بر اساس عرف و سنت‌ها در ولایت‌ها و گروه‌های قومی، متفاوت بود.[۳۸] همچنین فعالیت زنان در ایجاد مؤسسات آموزشی چون موسسۀ تحصیلات عالی گوهرشاد، موسسۀ تحصیلات عالی رابعۀ بلخی، موسسۀ تحصیلات عالی مریم، مجتمع تحصیلی و تعلیمی مورا، صنعت رستورانت‌داری و خدمات مسافرتی، چشمگیر بود.[۳۹]

پیامدهای اشتغال زنان افغانستان

از نظر برخی کارشناسان اشتغال زنان در رشد اقتصاد خانواده و اقتصاد ملی،[۴۰] کاهش خشونت‌های خانوادگی و تبعیض جنسیتی ناشی از سنت‌های قبیله در برخی مناطق، مؤثر بوده و سبب خودکفایی اقتصادی زنان شده است؛[۴۱] اما برخی معتقدند که اشتغال زنان در بیرون از منزل، در برخی موارد با افزایش سن ازدواج، فشار مضاعف کاری، گسستگی خانواده، تمایل به بی‌فرزندی یا کم‌فرزندی، سردی رابطۀ مادر و فرزند و افزایش آسیب‌های اجتماعی، وابستگی مالی زنان به کارفرمایان به‌جای اعضای خانواده در برخی موارد همراه بوده است. [۴۲]

چالش‌های اشتغال زنان افغانستان

کار زنان در محیط‌های خانگی و زنانگی همواره در فرهنگ افغانستان رایج و بخش از اقتصاد خانواده به دوش زنان بوده است، اما در محیط بیرون از خانه فرهنگ قبیله‌ای، قرائت افراطی از آموزه‌های دینی،[۴۳] رعایت نشدن ارزش‌های فرهنگی و دینی در برخی از محیط‌های اشتغال، تقابل دو گروه افراطی سنت‌گرا و تجددخواه،[۴۴] بی‌سوادی و عدم آگاهی مردان و زنان از حقوق هم‌دیگر،[۴۵] جنگ و ناامنی،[۴۶] کمبود فرصت‌های شغلی، کمبود تجارب کاری و مزد ناچیز برای زنان،[۴۷] چالش‌های عمدۀ اشتغال زنان در افغانستان به‌شمار می‌رود. چالش‌های مذکور سبب شده است که زنان از کار و اشتغال مطولب دین نیز محروم شود.

اشتغال‌‌‌ زنان‌ روستایی‌ در‌ افغانستان

نقش و جایگاه زنان در اقتصاد روستایی افغانستان

به‌دلیل سال‌ها جنگ و عدم توسعه‌یافتگی شهرها در افغانستان، بخش عمده‌ای از زنان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند. در این جوامع که سبک زندگی سنتی و خانه‌محور بر آن حاکم است، زنان عمدتاً در مشاغل سنتی و خانگی مشغول به کار هستند.‌این زنان، با وجود زندگی در شرایط سخت و محدودیت‌های گسترده، ستون فقرات اقتصاد خانوار به شمار می‌روند و نقش آن‌ها اغلب نادیده گرفته می‌شود.

زنان روستایی در افغانستان با انجام فعالیت‌های گوناگون، زندگی روزمره خانواده را ممکن می‌سازند. آنان در بخش‌های مختلفی همچون دامداری، مسئولیت پرورش حیواناتی مانند گوسفند، بز و گاو را بر عهده دارند؛ از دوشیدن شیر تا آماده‌سازی علوفه، تمامی این کارها به تأمین غذای خانواده و کسب درآمد نقدی از طریق فروش محصولات کمک می‌کند. در مرغداری نیز، این زنان با پرورش مرغ و جمع‌آوری تخم‌مرغ، خانواده را از نیاز به خرید این اقلام بی‌نیاز کرده و منبع درآمدی برای آنان فراهم می‌آورند.[۴۸]

علاوه بر این، زنان روستایی دوشادوش مردان در امور کشاورزی مشارکت می‌کنند، از چیدن علف‌های هرز تا درو و جمع‌آوری محصولات. مهارت‌های سنتی دیگری چون خیاطی نیز بخش مهمی از کار آن‌هاست که با دوخت لباس برای خانواده، هزینه‌های زندگی را کاهش می‌دهند.[۴۹]

موانع و محدودیت‌های حقوقی و اجتماعی

با این حال، این نقش حیاتی اغلب با نادیده گرفتن حقوق آنها همراه است. زنان روستایی با وجود سهم برابر یا بیشتر در تأمین معیشت، از صلاحیت اقتصادی و مدیریتی اندکی برخوردارند و اغلب از حقوق قانونی و شرعی خود، به‌ویژه حق میراث، محروم می‌مانند. این امر استقلال مالی آن‌ها را سلب کرده و زندگی‌ای پر از مشقت را برایشان رقم می‌زند. افزایش آگاهی عمومی در مورد حقوق زنان و نقش آن‌ها در اقتصاد می‌تواند به بهبود شرایط زندگی آنان و پایداری جوامع روستایی کمک شایانی کند.[۵۰]

ساختارهای سنتی و تأثیر آن بر اشتغال زنان روستایی

در جوامع روستایی و سنتی افغانستان، ساختارهای اجتماعی بر پایۀ مناسبات مردسالارانه شکل گرفته است. این ساختارها، به‌طور تاریخی، نقش و جایگاه زنان را محدود کرده و آنها را در موقعیتی قرار داده‌اند که دسترسی به حقوقی مانند مالکیت، تصمیم‌گیری و استقلال اقتصادی برایشان دشوار باشد. این وضعیت اغلب منجر به وابستگی زنان به مردان خانواده، از جمله پدر، برادر و همسر، شده است.

در این نظام‌های اجتماعی، ازدواج‌های اجباری، تبادل زنان برای حل و فصل منازعات قبیله‌ای و محدودیت‌های گفتاری از جمله نمودهای این ساختارها به شمار می‌رود. این پدیده‌ها منعکس‌کننده‌ نگاهی سنتی به نقش زنان است که در آن، زنان به عنوان بخشی از نظام خانوادگی و قبیله‌ای تعریف می‌شوند و استقلال فردی آن‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این وابستگی تا پس از ازدواج نیز ادامه می‌یابد و زنان را تحت تأثیر تصمیمات خویشاوندان مرد خود قرار می‌دهد.[۵۱]

پانویس

  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ اشتغال.
  2. ↑ «تعریف اشتغال و بی‌کاری»، خبرگزاری دانشجو
  3. ↑ میری، «زنان افغانستان و اقتصاد کارآفرینی»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما.
  4. ↑ زعفرانچی، اشتغال زنان، مجموعه مقالات و گفت‌وگوها، 1388ش، ص22-23.
  5. ↑ امان‌الله، «تاریخچۀ اشتغال زنان از گذشته تا امروز»، وبلاگ سمینارهای اقتصادی برای دانشجویان.
  6. ↑ کاظم، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، 2004م، ص13-14.
  7. ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص181-184.
  8. ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص181-184.
  9. ↑ امان‌الله، «تاریخچۀ از گذشته تا امروز»، وبلاگ سمینارهای اقتصادی برای دانشجویان.
  10. ↑ کاظم، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، 2004م، ص146.
  11. ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1367ش، ص387 و 406-407.
  12. ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1367ش، ص467.
  13. ↑ کاظم، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، 2004م، ص259 و 305.
  14. ↑ مقصودی و غله‌دار، «مشارکت سیاسی زنان افغانستان در ساختار جدید قدرت پس از حادثۀ 11 سپتامبر»، 1390ش، ص188.
  15. ↑ نجفی و اسلامی، «چرخه و مبانی سیستمی سیاست‌گذاری امور زنان در افغانستان 2001-2019م»، 1389ش، ص48.
  16. ↑ سعیدی، «وضعیت زنان افغانستان در تحولات سیاسی–بخش نخست»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.
  17. ↑ احمدی، «بررسی وضعیت مشارکت سیاسی- اجتماعی زنان در کشور افغانستان»، 1399ش، ص108.
  18. ↑ رامزی، «مشارکت اجتماعی زنان»، وب‌سایت نیمرخ.
  19. ↑ باقری، «نگاهی جامعه‌شناختی به‌جایگاه زنان در جامعۀ افغانستان در حکومت دوم طالبان»، وب‌سایت دیپلماسی ایرانی.
  20. ↑ «حق اشتغال زنان در قانون‌های‌اساسی افغانستان (۱۳۰۰-۱۴۰۰ خورشیدی)»، وب‌سایت روزنامۀ اطلاعات روز.
  21. ↑ نجفی و اسلامی، «چرخه و مبانی سیستمی سیاست‌گذاری امور زنان در افغانستان 2001-2019م»، 1389ش، ص56-57.
  22. ↑ کاظم، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، 2004م، ص525 – 527.
  23. ↑ قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان، 1382ش.
  24. ↑ نجفی و اسلامی، «چرخه و مبانی سیستمی سیاست‌گذاری امور زنان در افغانستان 2001-2019م»، 1389ش، ص48.
  25. ↑ قانون کار جمهوری اسلامی افغانستان، 1385ش، فقرۀ 2 مادۀ 3.
  26. ↑ قانون خدمات ملکی جمهوری اسلامی افغانستان، 1387ش، فقرۀ 2 مادۀ2.
  27. ↑ قانون محو خشونت علیه‌زنان، 2007م، مادۀ 5.
  28. ↑ نجفی و اسلامی، «چرخه و مبانی سیستمی سیاست‌گذاری امور زنان در افغانستان 2001-2019م»، 1389ش، ص62.
  29. ↑ نجفی و اسلامی، «چرخه و مبانی سیستمی سیاست‌گذاری امور زنان در افغانستان 2001-2019م»، 1389ش، ص61-64.
  30. ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص145.
  31. ↑ «صنایع دستی افغانستان و نقش آن در اقتصاد خانواده‌های افغان»، خبرگزاری پیام آفتاب.
  32. ↑ محمدی، «سنگینی توسعۀ اقتصادی بر دوش زنان افغانستان»، وب‌سایت روزنامۀ افغانستان ما.
  33. ↑ نقش تجارتی زنان در رشد اقتصاد افغانستان»، وب‌سایت العربیه فارسی.
  34. ↑ بهزاد، «مشارکت اقتصادی زنان؛ کلید انکشاف اقتصادی»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما.
  35. ↑ طالبی، «وضعیت زنان افغانستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.
  36. ↑ نجفی و اسلامی، «چرخه و مبانی سیستمی سیاست‌گذاری امور زنان در افغانستان 2001-2019م»، 1389ش، ص64-65.
  37. ↑ طالبی، «وضعیت زنان افغانستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.
  38. ↑ «78درصد معلمان مدارس افغانستان زنان هستند»، خبرگزاری میزان.
  39. ↑ نقش تجارتی زنان در رشد اقتصاد افغانستان»، وب‌سایت العربیه فارسی.
  40. ↑ محمدی، «سنگینی توسعۀ اقتصادی بر دوش زنان افغانستان»، وب‌سایت روزنامۀ افغانستان ما.
  41. ↑ نقش تجارتی زنان در رشد اقتصاد افغانستان»، وب‌سایت العربیه فارسی.
  42. ↑ زعفرانچی، اشتغال زنان، مجموعه مقالات و گفت‌وگوها، 1388ش، ص42-59.
  43. ↑ طالبی، «وضعیت زنان افغانستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.
  44. ↑ عارفی و حمیدی، «نقش فرهنگ سیاسی در مشارکت سیاسی افغانستان (1380-1395ش)»، 1397ش، ص106.
  45. ↑ سعیدی، «وضعیت زنان افغانستان در تحولات سیاسی –بخش نخست»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.
  46. ↑ طالبی، «وضعیت زنان افغانستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.
  47. ↑ گنیش و دیگران، توانمندسازی اقتصادی زنان افغانستان 2002 – 2012م، (گزارش تحقیقی)، 1392ش.
  48. ↑ «روز جهانی زنان روستایی؛ زنان روستایی افغانستان در اقتصاد خانواده‌ها چه نقشی دارند؟» / گزارش شفقنا افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.
  49. ↑ «روز جهانی زنان روستایی؛ زنان روستایی افغانستان در اقتصاد خانواده‌ها چه نقشی دارند؟» / گزارش شفقنا افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.
  50. ↑ «روز جهانی زنان روستایی؛ زنان روستایی افغانستان در اقتصاد خانواده‌ها چه نقشی دارند؟» / گزارش شفقنا افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.
  51. ↑ «زنان روستایی و زنان پروژه‌ای؛ دو جهان از هم جدا»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح.
دیدگاه‌های ارزیابان
  1. ↑ مقاله گزارشی و بارویکرد سیاسی نگارش شده است تا سبک زندگی. سرمایه های شناختی آن کم است. نیاز به بازنگاری جدی دارد. جامعه افغانستان یک دست دیده شده است. در حالیکه هم از نظر مذاهب و قومیت و هم از نظری جغرافیا و هم از نظر تاریخی و طبقات اجتماعی این موضوع کاملا متفاوت است.
  2. ↑ لطفا در هر هیدینگ عنوان مدخل اضافه شود. سعی شود که مفهوم شناسی اینجا متناسب با مقاله اشتغال زنان نگارش شود.
  3. ↑ اهمیت این مقاله از منظر اشتغال به معنای مدرن آن بررسی شود. خوب است که گسترده تر دیده شود. مطابق میراث فرهنگی خودما

منابع

  • احمدی، فاطمه، «بررسی وضعیت مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در کشور افغانستان»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، سال سوم، شمارۀ چهارم، بهار و تابستان 1399ش.
  • امان‌الله، «تاریخچۀ اشتغال زنان از گذشته تا امروز»، وبلاگ سمینارهای اقتصادی برای دانشجویان، تاریخ بازدید: 30 اردیبهشت 1402ش.
  • باقری، اسماعیل، «نگاهی جامعه‌شناختی به جایگاه زنان در جامعۀ افغانستان در حکومت دوم طالبان»، وب‌سایت دیپلماسی ایرانی، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1401ش.
  • بهزاد، امین، «مشارکت اقتصادی زنان؛ کلید انکشاف اقتصادی»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 4 فروردین 1398.
  • «تعریف اشتغال و بیکاری»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1393ش.
  • «حق اشتغال زنان در قانون‌های‌اساسی افغانستان (۱۳۰۰-۱۴۰۰ خورشیدی)»، وب‌سایت روزنامۀ اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۵ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر لغت‌نامه، وب‌سایت مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، بازدید: 20 اردیبهشت 1402.
  • «روز جهانی زنان روستایی؛ «زنان روستایی افغانستان در اقتصاد خانواده‌ها چه نقشی دارند؟» / گزارش شفقنا افغانستان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: مهر ۱۴۰۴ش.
  • زعفرانچی، لیلاسادات، اشتغال زنان، مجموعه مقالات و گفت‌وگوها، تهران، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1388ش.
  • «زنان روستایی و زنان پروژه‌ای؛ دو جهان از هم جدا»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۴۰۳ش.
  • سعیدی، گل‌ناز، «وضعیت زنان افغانستان در تحولات سیاسی – بخش نخست»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی صلح، تاریخ درج مطلب: 25 ستامبر 2021م.
  • «صنایع دستی افغانستان و نقش آن در اقتصاد خانواده‌های افغان»، وب‌سایت خبرگزاری پیام آفتاب، 20 خرداد 1391ش.
  • طالبی، معصومه، «وضعیت امنیتی افغانستان پس از سال 2014»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، تاریخ درج مطلب: 24 اپریل 2013م.
  • عارفی، محمداکرم و حمیدی، روبینه، نقش فرهنگ سیاسی در مشارکت سیاسی افغانستان (1380-1395ش)، فصل‌نامۀ کاتب علمی و پژوهشی، سال پنجم، شمارۀ 11، زمستان 1397ش.
  • فرهنگ، میرمحمد‌صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، ویرجینیا، امریکن سپیدی، قوس (آذر) 1367ش.
  • قانون‌اساسی جمهوری اسلامی افغانستان، 1382ش.
  • قانون کار جمهوری اسلامی افغانستان، 1385ش.
  • قانون کار‌کنان خدمات ملکی جمهوری اسلامی افغانستان، 1384ش.
  • قانون محو خشونت علیه‌ زنان جمهوری اسلامی افغانستان، 2007م.
  • کاظم، عبدالله، زنان افغانستان زیر فشار عنعنه و تجدد، کالفرنیا، میوند، نوامبر 2004م.
  • گنیش و دیگران، توانمندسازی اقتصادی زنان افغانستان 2002 – 2012م، (گزارش تحقیقی، ادارۀ سازمان‌ملل‌متحد برای تساوی جنسیت و توانمندسازی زنان دفتر افغانستان)، آبان 1392ش.
  • محمدی، محمدداوود، «سنگینی توسعۀ اقتصادی بر دوش زنان افغانستان»، وب‌سایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1398ش.
  • موسوی، عسکر، هزاره‌های افغانستان، ترجمۀ اسدالله شفایی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی هنری نقش سیمرغ، 1379ش.
  • میری، زینب، «زنان افغانستان و اقتصاد کارآفرینی»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 28دی 1398ش.
  • نجفی، خدیجه و اسلامی، روح‌الله، «چرخه و مبانی سیستمی سیاست‌گذاری امور زنان در افغانستان 2001-2019م»، فصل‌نامۀ کاتب، علمی و پژوهشی، سال ششم، شمارۀ 15، زمستان 1389ش.
  • «نقش تجارتی زنان در رشد اقتصاد افغانستان»، وب‌سایت العربیه فارسی، تاریخ درج مطلب: 19 آوریل 2019م.
  • یزدانی، عنایت‌الله، «مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان؛ ضرورت‌ها و راه‌بردها»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: اسفند 1375ش.
  • «78 درصد معلمان مدارس افغانستان زنان هستند»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1395ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:اشتغال_زنان_افغانستان&oldid=41318»