پرش به محتوا

پیش‌نویس:علی‌اکبر دهخدا: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
حذف رده‌ها
imported>شاهرودی
ابرابزار
 
خط ۴: خط ۴:
| تصویر                =دهخدا.jpg
| تصویر                =دهخدا.jpg
| عرض تصویر            =
| عرض تصویر            =
| توضیح تصویر          =
| توضیح تصویر          =
| زاده                =۱۲۹۷ش، [[تهران]]
| زاده                =۱۲۹۷ش، [[تهران]]
خط ۳۰: خط ۲۹:
| دیدگاه‌ها            =
| دیدگاه‌ها            =
| حرفه                =
| حرفه                =
| تدریس                =  
| تدریس                =
| خدمات                =
| خدمات                =
| جایزه(ها)              =
| جایزه(ها)              =
خط ۳۶: خط ۳۵:
}}
}}


<big>'''علی‌اکبر دهخدا؛'''</big> نویسنده، روزنامه‌نگار، محقق و شاعر معاصر ایرانی.  
{{درشت|'''علی‌اکبر دهخدا؛'''}} نویسنده، روزنامه‌نگار، محقق و شاعر معاصر ایرانی.
 
[[علی‌اکبر دهخدا]]، نویسنده، [[روزنامه‌نگاری|روزنامه‌نگار]]، محقق و شاعر معاصر ایرانی و نخستین رئیس دانشکدهٔ حقوق، علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه [[تهران]] بود. دهخدا با تدوین [[لغت‌نامه دهخدا|لغت‌نامهٔ]] فارسی، به خودباوری، تقویت و تحکیم [[هویت ملی]]، معرفی مفاخر فرهنگی و تبیین عظمت و گسترهٔ واژگان [[زبان فارسی]] کمک کرد و مانند [[فردوسی]] برای احیای ادبیات و زبان فارسی، گام بزرگی برداشت. وی همچنین در جریان انقلاب مشروطه با سرودن اشعار و نگارش مقالات انتقادی در روزنامه‌های مختلف، در مبارزه با مفاسد اجتماعی و بیش از همه مقابله با بی‌سوادی و ناآگاهی عامه مردم، روش منحصربه‌فردی در پیش گرفت. او پادشاهی را مخالف شرع و قانون می‌دانست و مشروطیت را نظامی سیاسی حقوقی و مبتنی بر آزادی و ضد استبداد معرفی می‌کرد.
 
== کودکی و نوجوانی ==
علی‌اکبر دهخدا در ۱۲۹۷ش در تهران به دنیا آمد. پدر وی، «خان‌باباخان» از زمین‌داران قزوین بود و اندکی پیش از تولد علی‌اکبر، با فروش زمین‌های خود، به تهران آمده بود. دهخدا در نُه سالگی، [[پدر]] را ازدست داد و سرپرستی و [[تربیت]] او را مادر به‌عهده گرفت.<ref>عابدی، کامیار؛ صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا؛ یک بررسی تاریخی و ادبی، تهران، نشر کتاب نادر، 1379، ص87.</ref> دهخدا در خردسالی، از درس «شیخ هادی نجم‌آبادی» (متوفی ۱۳۲۰ش)، که زمانی در همسایگی [[خانواده|خانوادهٔ]] آنها سکونت داشت و پدر دهخدا از ارادتمندان او بود، بهره گرفت و حدود ده سال از «شیخ غلامحسین بروجردی»، از علمای تهران علم صرف، اصول [[فقه اسلامی|فقه]]، کلام و حکمت را آموخت.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
 
== جوانی و تحصیلات ==
علی‌اکبر دهخدا ۲۰ ساله بود که در مدرسهٔ سیاسی «میرزاحسن‌خان مشیرالملک» پذیرفته شد و ادبیات، فقه، تاریخ قدیم و معاصر، به‌ویژه تاریخ انقلاب اروپا، جغرافیا، حقوق، [[جنگ]]، دیپلماسی، اقتصاد و زبان‌های [[زبان عربی|عربی]] و فرانسوی را آموخت و در تدریس به معلمان و اولیای مدرسه کمک کرد.<ref>عابدی، صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا یک بررسی تاریخی و ادبی، 1379ش، ص88.</ref> وی در پایان دورهٔ تحصیل، در وزارت خارجه استخدام شد و همراه «معاون‌الدوله غفاری»، سفیر [[ایران]] در بالکان به اروپا رفت. دهخدا دو سال در کشورهای اتریش و بلغارستان اقامت گزید و آموختن زبان فرانسه را تکمیل کرد و از پیشرفت‌های علمی و هنری دنیای غرب آگاهی یافت. وی در ۱۳۲۳ق به ایران بازگشت و به فعالیت‌های ادبی، سیاسی و فرهنگی پرداخت.<ref>[http://pajoohe.ir/میرزا-علی-اکبر-دهخدا__a-46585.aspx محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
 
== خاستگاه‌های اندیشه‌ای ==
# خانواده و اساتید؛ دهخدا با اینکه در کودکی پدر خود را از دست داد، اما جایگاه خانوادگی پدر، شخصیت و فرهیختگی مادر که پرورش او را به‌عهده گرفته بود، حضور در کلاس درس اساتید برجسته و اثرگذار و همسایگی و مراوده با عالمان دینی، اندیشه و شخصیت وی را تکوین بخشید. دهخدا همیشه از مادر، بروجردی و نجم‌آبادی، به‌عنوان سه معلم اصلی خود یاد کرده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
# محیط تحصیل؛ محیط فرهنگی و سیاسی دوران تحصیلات دهخدا در مدرسهٔ سیاسی تهران، اندیشه و شخصیت وی را جهت داد و بر فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی وی اثر گذاشت؛ وی در محیط مدرسه با تاریخ گذشته و معاصر ایران و جهان، به‌ویژه انقلاب فرهنگی اروپا آشنا شد و در رشته‌های مختلف، مطالعه و تحقیق کرد.<ref>[http://pajoohe.ir/میرزا-علی-اکبر-دهخدا__a-46585.aspx محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
# سفر به اروپا؛ دهخدا هنگام اقامت در اروپا، با پیشرفتهای علمی و هنری آن‌جا آشنا شد و در ایران از اندوخته‌های سفر به اروپا، بهره گرفت.<ref>[http://pajoohe.ir/میرزا-علی-اکبر-دهخدا__a-46585.aspx محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
# شرایط سیاسی و نهضت مشروطه؛ در بازگشت دهخدا از اروپا، نهضت مشروطیت به اوج رسیده بود و او که شرایط استبدادی و سیاسی زمانه را غیرقابل تحمل می‌دانست، برای خدمت به آزادی‌خواهان به‌کار روزنامه‌نگاری، روی آورد.<ref>[https://psri.ir/?id=mfwvghjh «دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.]</ref> در جریان انقلاب مشروطه، دو گرایش عمدهٔ غرب‌گراها (سکولارها) و روحانیان نواندیش در برابر هم قرار داشتند. غرب‌گرایان معتقد بودند که دنیای جدید با به‌کارگیری عقل و قوه استنباط، خود را از بندگی رها کرده و به اوج ترقّی رسیده است، اما [[مسلمانان]] در انحطاط به‌سر می‌برند. در مقابل، علمای مشروطه‌خواه می‌کوشیدند ارکان و اصولِ مشروطیت را برگرفته از اسلام بشمارند و دهخدا نیز در ایدهٔ مشروطیت، به این گروه از علما نزدیک بود<ref>عامری گلستانی و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشهٔ دهخدا»، 1399ش، ص9.</ref> و اساس سلطنت را مغایر با شرع می‌دانست.<ref>عامری گلستانی و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشهٔ دهخدا»، 1399ش، ص22.</ref>
# پژوهش در ادبیات دینی؛ برخی از پژوهشگران معتقدند که دهخدا، هنگام پژوهش در ادبیات دینی، به‌طور اتفاقی با خطبهٔ [[امام حسین]] در «منا» روبه‌رو شد و دریافت که آگاهی، مسئولیت‌هایی بزرگ را به‌دنبال دارد. این رویداد بر اندیشه و انگیزهٔ مبارزاتی وی علیه استبداد و پیوستن او به صف آزادی‌خواهان، تأثیر گذاشت.<ref>[https://psri.ir/?id=mfwvghjh «دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.]</ref>
 
== سیرهٔ عملی و ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی ==
علی‌اکبر دهخدا، دانشمند و پزوهشگر و از مبارزان اثرگذار در انقلاب مشروطه محسوب می‌شود. پژوهشگران وی را در مسایل سیاسی، انسانی تیزبین دانسته‌اند و خلاقیت و ذوق او در نگارش و درک مسایل اجتماعی و فرهنگی را ستوده‌اند. همچنین وی را از نظر اخلاقی دارای خصوصیات والای انسانی توصیف کرده‌اند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/5698/56207/علامه-دهخدا،-بزرگ%C2­Ù…رد-ادب-ایران مدملی، «علامه دهخدا، بزرگ­مرد ادب ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> دهخدا در ستیز میان سنت و تجدد که از امور معمول دورهٔ وی بود، به‌طور عمیق به سنت‌های بومی و اسلامی وفادار ماند و به‌قول برخی ادیبان «کهن جامهٔ خویش پیراستن را به از جامهٔ عاریتی رنگین خواستن» می‌دانست و بر باور فکری و اجتماعی خود تا آخر پایدار ماند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83686910/درباره-علی-اکبر-دهخدا «دربارۀ علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
== فعالیت‌ها ==
== الف) فرهنگی و آموزشی ==
# سرایش شعر؛ به‌باور پژوهشگران، دهخدا با جدیت به شعر نپرداخت اما شاعری توانا بود؛ وی در قالب‌های مختلف [[شعر فارسی]]، اشعاری جدی و فکاهی سرود. مجموع اشعار او در حدود ۱۲۰۰ بیت است که شمار اندکی از آنها تصنیف و کمی نیز به زبان ترکی است. دهخدا برخی از اشعار خود را در روزنامهٔ صوراسرافیل و مجله‌های مهر و یغما به چاپ می‌رساند. بعد از درگذشت دهخدا، اشعار پراکندهٔ وی گردآوری شد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
# پایه‌ریزی لغت‌نامه؛ یکی از کارهای فرهنگی دهخدا تدوین لغت‌نامهٔ فارسی بود که با هدف مبارزه با فقر فرهنگی و از بین بردن بی‌سوادی در ایران صورت گرفت. وی در سال ۱۳۲۰ش بازنشسته شد و به‌گردآوری لغاتی که ضمن مطالعه متون ادبی یادداشت کرده بود، پرداخت.<ref>[http://www.ensafnews.com/218639/نگاهی-به-زندگی-فكری-و-سياسی-علامه-علی‌/ «نگاهی به زندگی فکری و سیاسی علامه علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت انصاف نیوز.]</ref> دهخدا، در طول ۴۵ سال، حدود ۳ میلیون برگ را از روی منابع منظوم و منثور فارسی و عربی، لغت‌نامه‌های چاپی و خطی، کتب معتبر تاریخ، جغرافیا، پزشکی، ستاره‌شناسی، ریاضی، فلسفه، کلام و فقه فراهم آورد.<ref>معین، لغت‌نامهٔ دهخدا، 1337ش، ص397.</ref>
# تدوین امثال و حکم؛ اَمثال و حکم، از مهم‌ترین کتاب‌ها در زمینهٔ امثال فارسی و از منابع معتبر در تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و پژوهش‌های مربوط به مثل‌شناسی تطبیقی در حوزهٔ ایران فرهنگی است. همچنین این اثر بازتاب ادبیات، فرهنگ، زبان، افکار، احساسات، عقاید و ارزش‌های اجتماعی و [[اخلاق|اخلاقی]] مردم ایران محسوب می‌شود.<ref>[https://fa.wikizendegy.ir/wiki/امثال_و_حکم «امثال و حکم»، ویکی زندگی.]</ref>
# تأسیس جمعیت مبارزه با بی‌سوادی؛ دهخدا در اسفند ۱۳۲۹ش، «جمیت مبارزه با بیسوادی» را با هدف باسواد شدن مردم ایران در مدت کوتاه و هنگام با مبارزهٔ سیاسی، تأسیس کرد<ref>یعقوبی، زندگی‌نامهٔ علامه علی‌اکبر دهخدا با تأکید بر جنبه‌های سیاسی آن، 1377ش ص۱۲۰.</ref> که در پرورش و رشد فرهنگی جامعه و توجه به بنیادهای تربیتی نظام آموزشی، مؤثر بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/218695/رئیس-جمهوری-ناکام--جایگاه-سیاسی-علی‏-اکبر-دهخدا «رئیس‌جمهوری ناکام/ جایگاه سیاسی علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
 
=== ب) سیاسی ===
# پیوستن به انقلاب مشروطه‌خواهی؛ فعالیت سیاسی دهخدا به‌صورت عمده، بر محور مشروطه و مبارزه علیه «محمدعلی شاه»، یکی از شاهان [[قاجاریه|قاجار]] و تلاش برای رسیدن به فضایی باز و آزاد در ایران، استوار بوده است؛ انقلاب مشروطه، از رویدادهای بزرگ تاریخ ایران است که بر شیوهٔ فرمانروایی سـنتی در ایران پایان داد و جایگاه «شاه» را که سایهٔ خداوند در زمین تلقی می‌شد و بدون هیچگونه محدودیت قانونی بر مردم حکومت می‌کرد، متزلزل کرد. دهخدا، با روش منحصر به‌فرد خود در پیروزی انقلاب مشروطه نقش‌آفرینی کرد.<ref>ترابی فراسانی و بهزادی، «تحلیل و بررسی اندیشه‌های اجتماعی دهخدا»، مجلهٔ تاریخ پژوهی، 1398ش، ص9.</ref>
# نشر روزنامهٔ انتقادی صوراسرافیل؛ دهخدا همزمان با آغاز نهضت مشروطیت، با همکاری «جهانگیرخان شیرازی» و «قاسم‌خان تبریزی» روزنامهٔ انتقادی «صوراسرافیل» را منتشر کرد. شمارهٔ اول این روزنامه ۱۷ ربیع‌الآخر ۱۳۲۵ق در هشت صفحه در تهران منتشر شد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> این روزنامه در عمر کوتاه خود ۵ بار توقیف شد ولی تا به توپ بستن مجلس استوار باقی ماند. پس از آخرین توقیف که به‌دستگیری و کشته‌شدن جهانگیرخان صوراسرافیل منجر شد، سه شمارهٔ دیگر آن توسط دهخدا که موفق به فرار از ایران شده بود در سوییس منتشر و سپس برای همیشه تعطیل شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/85039967/چرند-و-پرندهای-روزنامه-نگار-ایرانی «چرند و پرندهای روزنامه‌نگار ایرانی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
# تدوین مقالات انتقادی؛ به‌باور محققان، صوراسرافیل از مهم‌ترین ابزار مبارزاتی مشروطه‌خواهان علیه استبداد و حکومت قاجاریه بود که تیراژ هر شمارهٔ آن به حدود بیست‌وچهار هزار نسخه می‌رسید. در این میان، مقاله‌های «چرند و پرند» دهخدا که ماهیتی کاملاً سیاسی و انقلابی داشت، بیش از همه طرف‌دار داشت. این مقاله‌ها با امضای مستعار و با نام‌های «دخو»، «خرمگس»، «سگ حسن دله»، «غلام گدا»، «اسیرالجوال»، «دخو علی‌شاه»، «روزنامه‌چی»، «خادم‌الفقرا»، و «نخود همه آش» چاپ می‌شد، اما نویسندهٔ آن دهخدا بود. وی هر حادثه را بهانه قرار می‌داد و با استفاده از طنز، بر فساد دستگاه سلطنت، خیانت دولت‌مردان قاجار و ستم ملاکان حمله می‌کرد و آنها را به باد تمسخر می‌گرفت.<ref>[http://pajoohe.ir/میرزا-علی-اکبر-دهخدا__a-46585.aspx محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
# حمایت از ملی‌شدن صنعت نفت و دفاع از دولت مصدق؛ دهخدا بعد از کنارهگیری از سیاست و پرداختن به‌کارهای فرهنگی، همزمان با نهضت ملی‌شدن نفت از حدود ۱۳۲۸ش، دوباره به عرصهٔ سیاست بازگشت و از این نهضت حمایت کرد و با قلم و بیان خود به دفاع از دولت محمد مصدق پرداخت.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
 
== مسئولیت‌ها ==
# نمایندگی مردم [[کرمان]] در دور دوم مجلس شورای ملی؛
# ریاست دفتر وزارت معارف؛
# ریاست ادارهٔ تفتیش وزارت عدلیه؛
# ریاست مدرسهٔ علوم سیاسی که خود در [[جوانی]] در آن تحصیل کرده بود؛
# ریاست دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
 
== آثار ==
=== الف) تألیف ===
# [[لغت‌نامه دهخدا|لغت‌نامه]]؛
# [[امثال و حکم]]؛
# فرهنگ لغت فرانسه به فارسی؛
# تعلیقات بر دیوان [[ناصر خسرو]]؛
# شرح حال [[ابوریحان بیرونی]] مقارن با هزاره تولد بیرونی؛
# دیوان اشعار؛
# مجموعه مقالات.


[[علی‌اکبر دهخدا]]، نویسنده، [[روزنامه‌نگاری|روزنامه‌نگار]]، محقق و شاعر معاصر ایرانی و نخستین رئیس دانشکدۀ حقوق، علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه [[تهران]] بود. دهخدا با تدوین [[لغت‌نامه دهخدا|لغت‌نامۀ]] فارسی، به خودباوری، تقویت و تحکیم [[هویت ملی]]، معرفی مفاخر فرهنگی و تبیین عظمت و گسترۀ واژگان [[زبان فارسی]] کمک کرد و مانند [[فردوسی]] برای احیای ادبیات و زبان فارسی، گام بزرگی برداشت. وی همچنین در جریان انقلاب مشروطه با سرودن اشعار و نگارش مقـالات انتقادی در روزنامه‌های مختلف، در مبـارزه بـا مفاسـد اجتماعی و بیش از همه مقابله با بی‌سوادی و ناآگاهی عامه مردم، روش منحصربه‌فردی در پیش گرفت. او پادشاهی را مخالف شرع و قانون می‌دانست و مشروطیت را نظامی سیاسی حقوقی و مبتنی بر آزادی و ضد استبداد معرفی ‌می‌کرد.
=== ب) ترجمه ===
==کودکی و نوجوانی==
# ترجمهٔ کتاب علل عظمت و انحطاط رومیان تألیف منتسکیو از زبان فرانسه؛
علی‌اکبر دهخدا در ۱۲۹۷ش در تهران به دنیا آمد. پدر وی، «خان‌باباخان» از زمین‌داران قزوین بود و اندکی پیش از تولد علی‌اکبر، با فروش زمین‌های خود، به تهران آمده بود. دهخدا در نُه سالگی، [[پدر]] را ازدست داد و سرپرستی و [[تربیت]] او را مادر به‌عهده گرفت.<ref>عابدی، کامیار؛ صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا؛ یک بررسی تاریخی و ادبی، تهران، نشر کتاب نادر، 1379، ص87.</ref>  دهخدا در خردسالی، از درس «شیخ هادی نجم‌آبادی» (متوفی ۱۳۲۰ش)، که زمانی در همسایگی [[خانواده|خانوادۀ]] آنها سکونت داشت و پدر دهخدا از ارادتمندان او بود، بهره گرفت و حدود ده سال از «شیخ غلامحسین بروجردی»، از علمای تهران علم صرف، اصول [[فقه اسلامی|فقه]]، کلام و حکمت را آموخت.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> 
# ترجمهٔ کتاب روح القوانین از منتسکیو.<ref>[http://pajoohe.ir/علی-اکبر-دهخدا-از-تبعید-تا-مرگ__a-40518.aspx کرم‌پور، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
==جوانی و تحصیلات==
علی‌اکبر دهخدا ۲۰ ساله بود که در مدرسۀ سیاسی «میرزاحسن‌خان مشیرالملک» پذیرفته شد و ادبیات، فقه، تاریخ قدیم و معاصر، به‌ویژه تاریخ انقلاب اروپا، جغرافیا، حقوق، [[جنگ]]، دیپلماسی، اقتصاد و زبان‌های [[زبان عربی|عربی]] و فرانسوی را آموخت و در تدریس به معلمان و اولیای مدرسه کمک کرد.<ref>عابدی، صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا یک بررسی تاریخی و ادبی، 1379ش، ص88.</ref>  وی در پایان دورۀ تحصیل، در وزارت خارجه استخدام شد و همراه «معاون‌الدوله غفاری»، سفیر [[ایران]] در بالکان به اروپا رفت. دهخدا دو سال در کشورهای اتریش و بلغارستان اقامت گزید و آموختن زبان فرانسه را تکمیل کرد و از پیشرفت‌های علمی و هنری دنیای غرب آگاهی یافت. وی در ۱۳۲۳ق به ایران بازگشت و به فعالیت‌های ادبی، سیاسی و فرهنگی پرداخت. <ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7__a-46585.aspx محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
==خاستگاه‌های اندیشه‌ای==
#خانواده و اساتید؛ دهخدا با اینکه در کودکی پدر خود را از دست داد، اما جایگاه خانوادگی پدر، شخصیت و فرهیختگی مادر که پرورش او را به‌عهده گرفته بود، حضور در کلاس درس اساتید برجسته و اثرگذار و همسایگی و مراوده با عالمان دینی، اندیشه و شخصیت وی را تکوین بخشید. دهخدا همیشه از مادر، بروجردی و نجم‌آبادی، به‌عنوان سه معلم اصلی خود یاد کرده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
#محیط تحصیل؛ محیط فرهنگی و سیاسی دوران تحصیلات دهخدا در مدرسۀ سیاسی تهران، اندیشه و شخصیت وی را جهت داد و بر فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی وی اثر گذاشت؛  وی در محیط مدرسه با تاریخ گذشته و معاصر ایران و جهان، به‌ویژه انقلاب فرهنگی اروپا آشنا شد و در رشته‌های مختلف، مطالعه و تحقیق کرد.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7__a-46585.aspx محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
#سفر به اروپا؛ دهخدا هنگام اقامت در اروپا، با پیشرفتهای علمی و هنری آن‌جا آشنا شد و در ایران از اندوخته‌های سفر به اروپا، بهره گرفت.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7__a-46585.aspx محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
#شرایط سیاسی و نهضت مشروطه؛ در بازگشت دهخدا از اروپا، نهضت مشروطیت به اوج رسیده بود و او که شرایط استبدادی و سیاسی زمانه را غیرقابل تحمل می‌دانست، برای خدمت به آزادی‌خواهان به‌کار روزنامه‌نگاری، روی آورد.<ref>[https://psri.ir/?id=mfwvghjh «دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.]</ref>  در جریان انقلاب مشروطه، دو گرایش عمدۀ غرب‌گراها (سکولارها) و روحانیان نواندیش در برابر هم قرار داشتند. غرب‌گرایان معتقد بودند كه دنیای جدید با به‌كارگیری عقل و قوه استنباط، خود را از بندگی رها كرده و به اوج ترقّی رسیده است، اما [[مسلمانان]] در انحطاط به‌سر می‌برند. در مقابل، علمای مشروطه‌خواه می‌كوشیدند اركان و اصولِ مشروطیت را برگرفته از اسلام بشمارند و دهخدا نیز در ایدۀ مشروطیت، به این گروه از علما نزدیك بود<ref>عامری گلستانی و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشۀ دهخدا»، 1399ش، ص9.</ref>  و اساس سلطنت را مغایر با شرع می‌دانست.<ref>عامری گلستانی و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشۀ دهخدا»، 1399ش، ص22.</ref>
#پژوهش در ادبیات دینی؛ برخی از پژوهشگران معتقدند که دهخدا، هنگام پژوهش در ادبیات دینی، به‌طور اتفاقی با خطبۀ [[امام حسین]] در «منا» روبه‌رو شد و دریافت که آگاهی، مسئولیت‌هایی بزرگ را به‌دنبال دارد. این رویداد بر اندیشه و انگیزۀ مبارزاتی وی علیه استبداد و پیوستن او به صف آزادی‌خواهان، تأثیر گذاشت. <ref>[https://psri.ir/?id=mfwvghjh «دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.]</ref>


==سیرۀ عملی و ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی==
=== ج) تصحیح ===
علی‌اکبر دهخدا، دانشمند و پزوهشگر و از مبارزان اثرگذار در انقلاب مشروطه محسوب می‌شود. پژوهشگران وی را در مسایل سیاسی، انسانی تیزبین دانسته‌اند و خلاقیت و ذوق او در نگارش و درک مسایل اجتماعی و فرهنگی را ستوده‌اند. همچنین وی را از نظر اخلاقی دارای خصوصیات والای انسانی توصیف کرده‌اند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/5698/56207/%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%8C-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%C2%AD%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D8%AF%D8%A8-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 مدملی، «علامه دهخدا، بزرگ­مرد ادب ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref>  دهخدا در ستیز میان سنت و تجدد که از امور معمول دورۀ وی بود، به‌طور عمیق به سنت‌های بومی و اسلامی وفادار ماند و به‌قول برخی ادیبان «کهن جامۀ خویش پیراستن را به از جامۀ عاریتی رنگین خواستن» می‌دانست و بر باور فکری و اجتماعی خود تا آخر پایدار ماند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83686910/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7 «دربارۀ علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
# تصحیح [[دیوان حافظ]]؛
==فعالیت‌ها==
# تصحیح دیوان [[منوچهری دامغانی|منوچهری]]؛
==الف) فرهنگی و آموزشی==
# تصحیح سیدحسن غزنوی؛
#سرایش شعر؛ به‌باور پژوهشگران، دهخدا با جدیت به شعر نپرداخت اما شاعری توانا بود؛ وی در قالب‌های مختلف [[شعر فارسی]]، اشعاری جدی و فکاهی سرود. مجموع اشعار او در حدود ۱۲۰۰ بیت است که شمار اندکی از آنها تصنیف و کمی نیز به زبان ترکی است. دهخدا برخی از اشعار خود را در روزنامۀ صوراسرافیل و مجله‌های مهر و یغما به چاپ می‌رساند. بعد از درگذشت دهخدا، اشعار پراکندۀ وی گردآوری شد.<ref> [https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
# تصحیح دیوان فرخی؛
#پایه‌ریزی لغت‌نامه؛ یکی از کارهای فرهنگی دهخدا تدوین لغت‌نامۀ فارسی بود که با هدف مبارزه با فقر فرهنگی و از بین بردن بی‌سوادی در ایران صورت گرفت. وی در سال ۱۳۲۰ش بازنشسته شد و به‌گردآوری لغاتی كه ضمن مطالعه متون ادبی یادداشت كرده بود، پرداخت.<ref>[http://www.ensafnews.com/218639/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%81%D9%83%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C/ «نگاهی به زندگی فكری و سياسی علامه علی‌اكبر دهخدا»، وب‌سایت انصاف نیوز.]</ref>  دهخدا، در طول ۴۵ سال، حدود ۳ میلیون برگ را از روی منابع منظوم و منثور فارسی و عربی، لغت‌نامه‌های چاپی و خطی، کتب معتبر تاریخ، جغرافیا، پزشکی، ستاره‌شناسی، ریاضی، فلسفه، کلام و فقه فراهم آورد.<ref>معين، ‌لغت‌نامۀ دهخدا، 1337ش، ص397.</ref>
# تصحیح دیوان [[مسعود سعد سلمان]]؛
#تدوین امثال و حکم؛  اَمثال و حکم، از مهم‌ترین کتاب‌ها در زمینۀ امثال فارسی و از منابع معتبر در تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و پژوهش‌های مربوط به مثل‌شناسی تطبیقی در حوزۀ ایران فرهنگی است. همچنین این اثر بازتاب ادبیات، فرهنگ، زبان، افکار، احساسات، عقاید و ارزش‌های اجتماعی و [[اخلاق|اخلاقی]] مردم ایران محسوب می‌شود.<ref>[https://fa.wikizendegy.ir/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AB%D8%A7%D9%84_%D9%88_%D8%AD%DA%A9%D9%85 «امثال و حکم»، ویکی زندگی.]</ref>
# تصحیح دیوان سوزنی سمرقندی؛
#تأسیس جمعیت مبارزه با بی‌سوادی؛ دهخدا در اسفند ۱۳۲۹ش، «جمیت مبارزه با بیسوادی» را با هدف باسواد شدن مردم ایران در مدت کوتاه و هنگام با مبارزۀ سیاسی، تأسیس کرد<ref>یعقوبی، زندگی‌نامۀ علامه علی‌اکبر دهخدا با تأکید بر جنبه‌های سیاسی آن، 1377ش ص۱۲۰.</ref>  که در پرورش و رشد فرهنگی جامعه و توجه به بنیادهای تربیتی نظام آموزشی، مؤثر بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/218695/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%85--%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8F-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7 «رئیس جمهوری ناکام/ جایگاه سیاسی علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
# تصحیح لغت فرس اسدی؛
===ب) سیاسی===
# تصحیح صحاح الفرس؛
#پیوستن به انقلاب مشروطه‌خواهی؛ فعالیت سیاسی دهخدا به‌صورت عمده، بر محور مشروطه و مبارزه علیه «محمـدعلی شـاه»، یکی از شاهان [[قاجاریه|قاجار]] و تـلاش برای رسیدن به فضایی باز و آزاد در ایران، استوار بوده است؛ انقلاب مشروطه، از رویدادهای بزرگ تاریخ ایران است که بر شـیوۀ فرمـانروایی سـنتی در ایران پایان داد و جایگاه «شاه» را که سایۀ خداوند در زمین تلقی می‌شد و بدون هیچگونه محدودیت قـانونی بر مردم حکومت می‌کرد، متزلزل کرد. دهخدا، با روش منحصر به‌فرد خود در پیروزی انقلاب مشروطه نقش‌آفرینی کرد.<ref>ترابی فراسانی و بهزادی، «ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺍﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎﯼ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺩﻫﺨﺪﺍ»، مجلۀ تاریخ پژوهی، 1398ش، ص9.</ref>
# تصحیح دیوان ابن‌یمین؛
#نشر روزنامۀ انتقادی صوراسرافیل؛ دهخدا همزمان با آغاز نهضت مشروطیت، با همکاری «جهانگیرخان شیرازی» و «قاسم‌خان تبریزی» روزنامۀ انتقادی «صوراسرافیل» را منتشر کرد. شمارۀ اول این روزنامه ۱۷ ربیع‌الآخر ۱۳۲۵ق در هشت صفحه در تهران منتشر شد. <ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> این روزنامه در عمر کوتاه خود ۵ بار توقیف شد ولی تا به توپ بستن مجلس استوار باقی ماند. پس از آخرین توقیف که به‌دستگیری و کشته‌شدن جهانگیرخان صوراسرافیل منجر شد، سه شمارۀ دیگر آن توسط دهخدا که موفق به فرار از ایران شده بود در سوییس منتشر و سپس برای همیشه تعطیل شد.<ref> [https://www.irna.ir/news/85039967/%DA%86%D8%B1%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C «چرند و پرندهای روزنامه‌نگار ایرانی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
# تصحیح یوسف و زلیخا.<ref>[http://pajoohe.ir/علی-اکبر-دهخدا-از-تبعید-تا-مرگ__a-40518.aspx کرم‌پور، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
#تدوین مقالات انتقادی؛ به‌باور محققان، صوراسرافیل از مهمترین ابزار مبارزاتی مشروطه‌خواهان علیه استبداد و حکومت قاجاریه بود که تیراژ هر شمارۀ آن به حدود بیست‌وچهار هزار نسخه می‌رسید. در این میان، مقاله‌‌های «چرند و پرند» دهخدا که ماهیتی کاملا سیاسی و انقلابی داشت،  بیش از همه طرف‌دار داشت. این مقاله‌ها با امضای مستعار و با نام‌های «دخو»، «خرمگس»، «سگ حسن دله»، «غلام گدا»، «اسیرالجوال»، «دخو علی‌شاه»، «روزنامه‌چی»، «خادم‌الفقرا»، و «نخود همه آش» چاپ می‌شد، اما نویسندۀ آن دهخدا بود. وی هر حادثه را بهانه قرار می‌داد و با استفاده از طنز، بر فساد دستگاه سلطنت، خیانت دولت‌مردان قاجار و ستم ملاکان حمله می‌کرد و آنها را به باد تمسخر می‌گرفت. <ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7__a-46585.aspx محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
#حمایت از ملی‌شدن صنعت نفت و دفاع از دولت مصدق؛ دهخدا بعد از کنارهگیری از سیاست و پرداختن به‌کارهای فرهنگی، همزمان با نهضت ملی‌شدن نفت از حدود ۱۳۲۸ش، دوباره به عرصۀ سیاست بازگشت و از این نهضت حمایت کرد و با قلم و بیان خود به دفاع از دولت محمد مصدق پرداخت.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
==مسئولیت‌ها==
#نمایندگی مردم [[کرمان]] در دور دوم مجلس شورای ملی؛
#ریاست دفتر وزارت معارف؛
#ریاست ادارۀ تفتیش وزارت عدلیه؛
#ریاست مدرسۀ علوم سیاسی که خود در [[جوانی]] در آن تحصیل کرده بود؛
#ریاست دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>


==آثار==
== نوآوری‌ها ==
===الف) تألیف===
# تحول در ادبیات فارسی؛ دهخدا با شیوهٔ نگارش و ظرافت‌های روزنامه‌نگاری، تحولی بزرگ در ادبیات فارسی ایجاد کرد. پیش از رونامهٔ صوراسرافیل، هیچ‌کدام از نشریات فارسی‌زبان بر پایهٔ آن انتشار نیافته بود. وی در این روزنامه زبان ساده و نزدیک به زبان عامیانه به‌کار می‌برد و با روی‌کرد واقع‌گرایانه، مسائل اجتماعی و سیاسی را مطرح می‌کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1817101/تاثیر-روزنامه-های-عصر-مشروطه-بر-پیدایش-طنز-اجتماعی-در-ادبیات-فارسی-مطالعه-موردی-ستون-چرند-و-پرند-دهخدا کشاورز، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی(مطالعۀ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، 1400ش، ص539.]</ref> به‌همین دلیل، دورهٔ مشروطه را یکی از مهم‌ترین دوره‌های تحول ادبیات فارسی به‌ویژه ادبیات طنز می‌دانند.<ref>[https://www.magiran.com/paper/1771728 ساکنیان و دیگران، «سبک‌شناسی شعر طنز دهخدا»، 1396ش، ص73]</ref>
#[[لغت‌نامه دهخدا|لغت‌نامه]]؛
# پایه‌گذاری طنز اجتماعی؛ دهخدا با نوشتن مقاله‌های طنز در ستون ویژهٔ چرند و پرند روزنامهٔ صوراسرافیل، برای نخستن‌بار طنز اجتماعی را در ایران پایه‌گذاری کرد. هدف دهخدا از طنز، بیدارگری مردم بود و گرایش به طنز اجتماعی در این دوره نشان‌دهندهٔ خفقان موجود در جامعه است که باعث می‌شود مردم از اظهار نظر مستقیم و انتقاد صریح از وضع موجود واهمه داشته باشند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1817101/تاثیر-روزنامه-های-عصر-مشروطه-بر-پیدایش-طنز-اجتماعی-در-ادبیات-فارسی-مطالعه-موردی-ستون-چرند-و-پرند-دهخدا کشاورز، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی(مطالعۀ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، 1400ش، ص539.]</ref>
#[[امثال و حکم]]؛
# تولید اثر ملی؛ بسیار از محققان، لغت‌نامهٔ دهخدا را از نظر کمی و کیفی و نوآوری‌های بی‌نظیر آن، ارزشمندترین اثر در حوزهٔ فرهنگی تعریف کرده و آن را اثر ملی ایرانیان می‌دانند. این اثر منبع و مرجع اصلی در حوزهٔ تحقیق، شرح‌نویسی بر کتاب‌های منظوم و منثور، تصحیح کتاب‌ها و فرهنگی‌نویسی در زبان فارسی، دانسته می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/84665403/محدثی-خراسانی-واژه-علامه-برای-علی-اکبر-دهخدا-کوچک-است «محدثی خراسانی: واژۀ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
#فرهنگ لغت فرانسه به فارسی؛
#تعلیقات بر دیوان [[ناصر خسرو]]؛
#شرح حال [[ابوریحان بیرونی]] مقارن با هزاره تولد بیرونی؛
#دیوان اشعار؛
#مجموعه مقالات؛
===ب) ترجمه===
#ترجمۀ کتاب علل عظمت و انحطاط رومیان تألیف منتسکیو از زبان فرانسه؛
#ترجمۀ کتاب روح القوانین از منتسکیو.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D8%AA%D8%A7-%D9%85%D8%B1%DA%AF__a-40518.aspx کرم‌پور، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
===ج) تصحیح===
#تصحیح [[دیوان حافظ]]؛
#تصحیح دیوان [[منوچهری دامغانی|منوچهری]]؛
#تصحیح سیدحسن غزنوی؛
#تصحیح دیوان فرخی؛
#تصحیح دیوان [[مسعود سعد سلمان]]؛
#تصحیح دیوان سوزنی سمرقندی؛
#تصحیح لغت فرس اسدی؛
#تصحیح صحاح الفرس؛
#تصحیح دیوان ابن‌یمین؛
#تصحیح یوسف و زلیخا. <ref>[http://pajoohe.ir/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D8%AA%D8%A7-%D9%85%D8%B1%DA%AF__a-40518.aspx کرم‌پور، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>


==نوآوری‌ها==
== درگذشت ==
#تحول در ادبیات فارسی؛ دهخدا با شیوۀ نگارش و ظرافت‌های روزنامه‌نگاری، تحولی بزرگ در ادبیات فارسی ایجاد کرد. پیش از رونامۀ صوراسرافیل، هیچ کدام از نشریات فارسی‌زبان بر پایۀ آن انتشار نیافته بود. وی در این روزنامه زبان ساده و نزدیک به زبان عامیانه به‌کار می‌برد و با روی‌کرد واقع‌گرایانه، مسائل اجتماعی و سیاسی را مطرح می‌کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1817101/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B7%D9%86%D8%B2-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86-%DA%86%D8%B1%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7 کشاورز، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی(مطالعۀ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، 1400ش، ص539.] </ref>  به‌همین دلیل، دورۀ مشروطه را یکی از مهم‌ترین دوره‌های تحول ادبیات فارسی به‌ویژه ادبیات طنز می‌دانند.<ref>[https://www.magiran.com/paper/1771728 ساکنیان و دیگران، «سبک شناسی شعر طنز دهخدا»، 1396ش، ص73]</ref>
#پایه‌گذاری طنز اجتماعی؛ دهخدا با نوشتن مقاله‌های طنز در ستون ویژۀ چرند و پرند روزنامۀ صوراسرافیل، برای نخستن‌بار طنز اجتماعی را در ایران پایه‌گذاری کرد. هدف دهخدا از طنز، بیدارگری مردم بود و گرایش به طنز اجتماعی در این دوره نشان‌دهندۀ خفقان موجود در جامعه است که باعث می‌شود مردم از اظهار نظر مستقیم و انتقاد صریح از وضع موجود واهمه داشته‌ باشند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1817101/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B7%D9%86%D8%B2-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86-%DA%86%D8%B1%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7 کشاورز، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی(مطالعۀ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، 1400ش، ص539.] </ref>
#تولید اثر ملی؛ بسیار از محققان، لغت‌نامۀ دهخدا را از نظر کمی و کیفی و نوآوری‌های بی‌نظیر آن، ارزشمندترین اثر در حوزۀ فرهنگی تعریف کرده و آن را اثر ملی ایرانیان می‌دانند. این اثر منبع و مرجع اصلی در حوزۀ تحقیق، شرح‌نویسی بر کتاب‌های منظوم و منثور، تصحیح کتاب‌ها و فرهنگی‌نویسی در زبان فارسی، دانسته می‌شود. <ref>[https://www.irna.ir/news/84665403/%D9%85%D8%AD%D8%AF%D8%AB%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «محدثی خراسانی: واژۀ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
==درگذشت==
[[پرونده:علی اکبر دهخدا.jpg|بندانگشتی|گورستان ابن‌بابویه، شهر ری]]
[[پرونده:علی اکبر دهخدا.jpg|بندانگشتی|گورستان ابن‌بابویه، شهر ری]]
دهخدا در ۷ اسفند ۱۳۳۴ش درگذشت و در گورستان ابن‌بابویه شهر ری، در مقبره‌ای خصوصی، به خاک سپرده شد. <ref> [https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
دهخدا در ۷ اسفند ۱۳۳۴ش درگذشت و در گورستان ابن‌بابویه شهر ری، در مقبره‌ای خصوصی، به خاک سپرده شد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/13381 دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>
==دهخدا در نظر دیگران==
 
محمد دبیرسیاقی از پژوهشگران برجستۀ ایران، تلاش فرهنگی دهخدا را با کار فردوسی مقایسه کرده و معتقد است لغت‌نامۀ دهخدا، کار بزرگی است که بعد از [[شاهنامه|شاهنامۀ]] [[فردوسی]] پشتوانه زبان فارسی است.<ref>[https://imgshot.ir/post/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%88%D8%B7%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D9%88%D8%B7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-2403 «شعر وطن دوستی دهخدا (وطن داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا.]</ref> بسیاری از محققان معتقدند که دهخدا با تدوین لغتنامه، گامی بزرگی برای احیای میراث فرهنگی و زبان فارسی برداشته و در ایجاد خودباوری، تقویت و تحکیم [[هویت ملی]]، معرفی مفاخر فرهنگی و تبیین عظمت و گستره واژگان زبان فارسی، نقش مهم و اساسی داشته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84665403/%D9%85%D8%AD%D8%AF%D8%AB%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «محدثی خراسانی: واژۀ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  
== دهخدا در نظر دیگران ==
==تمبر یادبود==  
محمد دبیرسیاقی از پژوهشگران برجستهٔ ایران، تلاش فرهنگی دهخدا را با کار فردوسی مقایسه کرده و معتقد است لغت‌نامهٔ دهخدا، کار بزرگی است که بعد از [[شاهنامه|شاهنامهٔ]] [[فردوسی]] پشتوانه زبان فارسی است.<ref>[https://imgshot.ir/post/شعر-وطن-دوستی-دهخدا-وطن-داری-2403 «شعر وطن دوستی دهخدا (وطن داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا.]</ref> بسیاری از محققان معتقدند که دهخدا با تدوین لغتنامه، گامی بزرگی برای احیای میراث فرهنگی و زبان فارسی برداشته و در ایجاد خودباوری، تقویت و تحکیم [[هویت ملی]]، معرفی مفاخر فرهنگی و تبیین عظمت و گستره واژگان زبان فارسی، نقش مهم و اساسی داشته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84665403/محدثی-خراسانی-واژه-علامه-برای-علی-اکبر-دهخدا-کوچک-است «محدثی خراسانی: واژۀ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
به مناسب صدمین سالگرد تولد دهخدا، [[تمبر]] یادبود در ۱۳۵۸ش، مزین به‌تصویر وی چاپ شده است.<ref>[https://imgshot.ir/post/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%88%D8%B7%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D9%88%D8%B7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-2403 «شعر وطن دوستی دهخدا (وطن داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا.]</ref>  
 
==دهخداپژوهی==
== تمبر یادبود ==
[[کتاب]]، مقالات و یادداشت‌های گوناگونی دربارۀ [[زندگی]]، فعالیت‌ها و آثار دهخدا نوشته شده است. برای مثل می‌توان به کتاب «همنوا با مرغ سحر، زندگی و شعر علی‌اكبر دهخدا» اثر بلقیس سلیمانی<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/63327/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D9%BE%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%DA%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%83%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7 «كتاب‌شناسي پر برگ و بار علي‌اكبر دهخدا»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> و «کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا» اثر محمد دبیر سیاقی اشاره کرد.<ref>«کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا»، وب‌سایت ایران کتاب.</ref>  
به مناسب صدمین سالگرد تولد دهخدا، [[تمبر]] یادبود در ۱۳۵۸ش، مزین به‌تصویر وی چاپ شده است.<ref>[https://imgshot.ir/post/شعر-وطن-دوستی-دهخدا-وطن-داری-2403 «شعر وطن دوستی دهخدا (وطن داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا.]</ref>
==پانویس==
 
== دهخداپژوهی ==
[[کتاب]]، مقالات و یادداشت‌های گوناگونی دربارهٔ [[زندگی]]، فعالیت‌ها و آثار دهخدا نوشته شده است. برای مثل می‌توان به کتاب «همنوا با مرغ سحر، زندگی و شعر علی‌اکبر دهخدا» اثر بلقیس سلیمانی<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/63327/كتاب-شناسي-پر-برگ-بار-علي-اكبر-دهخدا «کتاب‌شناسی پر برگ و بار علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> و «کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا» اثر محمد دبیر سیاقی اشاره کرد.<ref>«کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا»، وب‌سایت ایران کتاب.</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
 
*«امثال و حکم»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1402ش.
== منابع ==
*ترابی فراسانی، سهیلا و بهزادی، علی، «ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺍﻧﺪﯾﺸﻪ‌ﻫﺎﯼ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺩﻫﺨﺪﺍ»، مجلۀ تاریخ پژوهی، شمارۀ 68، بهار 1398ش.
* «امثال و حکم»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: ۵ خرداد ۱۴۰۲ش.
*دبیرسیاقی، محمد، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1392ش.
* ترابی فراسانی، سهیلا و بهزادی، علی، «تحلیل و بررسی اندیشه‌های اجتماعی دهخدا»، مجلهٔ تاریخ پژوهی، شمارهٔ ۶۸، بهار ۱۳۹۸ش.
*«چرند و پرندهای روزنامه‌نگار ایرانی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۴۰۱ش.
* دبیرسیاقی، محمد، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۲ش.
*«دربارۀ علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۳۹۸ش.
* «چرند و پرندهای روزنامه‌نگار ایرانی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۴۰۱ش.
*دهخدا، مقالات دهخدا، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۴ش.
* «دربارهٔ علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۳۹۸ش.
*«دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تاریخ درج مطلب: 14 مرداد 1400ش.
* دهخدا، مقالات دهخدا، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲–۱۳۶۴ش.
*«رئیس جمهوری ناکام/ جایگاه سیاسی علی‏اکبر دهخدا»، وب‌سایت دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1397ش.
* «دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسهٔ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ش.
*ساکنیان، مهسا و دیگران، «سبک‌شناسی شعر طنز دهخدا»، مجلۀ فصلنامۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ 27، بهار 1396ش.
* «رئیس‌جمهوری ناکام/ جایگاه سیاسی علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۷ش.
*«شعر وطن‌دوستی دهخدا (وطن‌داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا، تاریخ درج مطلب: 13 اسفند 1399ش.
* ساکنیان، مهسا و دیگران، «سبک‌شناسی شعر طنز دهخدا»، مجلهٔ فصلنامهٔ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارهٔ ۲۷، بهار ۱۳۹۶ش.
*«صدمین سالگرد تولد دهخدا»، وب‌سایت تمبر ایران، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1402ش.
* «شعر وطن‌دوستی دهخدا (وطن‌داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اسفند ۱۳۹۹ش.
*عابدی، کامیار، صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا یک بررسی تاریخی و ادبی، تهران، کتاب نادر، 1379ش.
* «صدمین سالگرد تولد دهخدا»، وب‌سایت تمبر ایران، تاریخ بازدید: ۵ خرداد ۱۴۰۲ش.
*عامری گلستانی، حامد و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشۀ دهخدا»، مجلۀ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارۀ 27، پاییز و زمستان 1399ش، ص22.
* عابدی، کامیار، صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا یک بررسی تاریخی و ادبی، تهران، کتاب نادر، ۱۳۷۹ش.
*«كتاب‌شناسی پر برگ و بار علی‌اكبر دهخدا»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1388ش.
* عامری گلستانی، حامد و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشهٔ دهخدا»، مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۲۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش، ص۲۲.
*«کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا»، وب‌سایت ایران کتاب، تاریخ بازدید: 7 خرداد 1402ش.
* «کتاب‌شناسی پر برگ و بار علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۸۸ش.
*کرم‌پور، فاطمه، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
* «کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا»، وب‌سایت ایران کتاب، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
*کشاورز، حبیب، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی (مطالعۀ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، مجلۀ مطالعات شهریارپژوهی، دورۀ هشتم، شمارۀ 33، شهریور 1400ش.
* کرم‌پور، فاطمه، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
*«محدثی خراسانی: واژۀ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
* کشاورز، حبیب، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی (مطالعهٔ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، مجلهٔ مطالعات شهریارپژوهی، دورهٔ هشتم، شمارهٔ ۳۳، شهریور ۱۴۰۰ش.
*محمدی، عاتکه، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
* «محدثی خراسانی: واژهٔ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
*مدملی، صدیقه، «علامه دهخدا، بزرگ‌مرد ادب ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 1 خرداد 1402ش.
* محمدی، عاتکه، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
*معین، محمد، ‌لغت‌نامۀ دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1337ش.
* مدملی، صدیقه، «علامه دهخدا، بزرگ‌مرد ادب ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۱ خرداد ۱۴۰۲ش.
*«نگاهی به زندگی فكری و سیاسی علامه علی‌اكبر دهخدا»، وب‌سایت انصاف نیوز، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۳۹۸ش.
* معین، محمد، لغت‌نامهٔ دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۷ش.
*یعقوبی، رضا، زندگی‌نامۀ علامه علی‌اکبر دهخدا با تأکید بر جنبه‌های سیاسی آن، تهران، زهد، ۱۳۷۷ش.
* «نگاهی به زندگی فکری و سیاسی علامه علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت انصاف نیوز، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۳۹۸ش.
* یعقوبی، رضا، زندگی‌نامهٔ علامه علی‌اکبر دهخدا با تأکید بر جنبه‌های سیاسی آن، تهران، زهد، ۱۳۷۷ش.
 
{{ادبیات فارسی-افقی}}

نسخهٔ کنونی تا ۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۲۷

آثارلغت‌نامه دهخدا، امثال و حکم


علی‌اکبر دهخدا؛ نویسنده، روزنامه‌نگار، محقق و شاعر معاصر ایرانی.

علی‌اکبر دهخدا، نویسنده، روزنامه‌نگار، محقق و شاعر معاصر ایرانی و نخستین رئیس دانشکدهٔ حقوق، علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران بود. دهخدا با تدوین لغت‌نامهٔ فارسی، به خودباوری، تقویت و تحکیم هویت ملی، معرفی مفاخر فرهنگی و تبیین عظمت و گسترهٔ واژگان زبان فارسی کمک کرد و مانند فردوسی برای احیای ادبیات و زبان فارسی، گام بزرگی برداشت. وی همچنین در جریان انقلاب مشروطه با سرودن اشعار و نگارش مقالات انتقادی در روزنامه‌های مختلف، در مبارزه با مفاسد اجتماعی و بیش از همه مقابله با بی‌سوادی و ناآگاهی عامه مردم، روش منحصربه‌فردی در پیش گرفت. او پادشاهی را مخالف شرع و قانون می‌دانست و مشروطیت را نظامی سیاسی حقوقی و مبتنی بر آزادی و ضد استبداد معرفی می‌کرد.

کودکی و نوجوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

علی‌اکبر دهخدا در ۱۲۹۷ش در تهران به دنیا آمد. پدر وی، «خان‌باباخان» از زمین‌داران قزوین بود و اندکی پیش از تولد علی‌اکبر، با فروش زمین‌های خود، به تهران آمده بود. دهخدا در نُه سالگی، پدر را ازدست داد و سرپرستی و تربیت او را مادر به‌عهده گرفت.[۱] دهخدا در خردسالی، از درس «شیخ هادی نجم‌آبادی» (متوفی ۱۳۲۰ش)، که زمانی در همسایگی خانوادهٔ آنها سکونت داشت و پدر دهخدا از ارادتمندان او بود، بهره گرفت و حدود ده سال از «شیخ غلامحسین بروجردی»، از علمای تهران علم صرف، اصول فقه، کلام و حکمت را آموخت.[۲]

جوانی و تحصیلات

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

علی‌اکبر دهخدا ۲۰ ساله بود که در مدرسهٔ سیاسی «میرزاحسن‌خان مشیرالملک» پذیرفته شد و ادبیات، فقه، تاریخ قدیم و معاصر، به‌ویژه تاریخ انقلاب اروپا، جغرافیا، حقوق، جنگ، دیپلماسی، اقتصاد و زبان‌های عربی و فرانسوی را آموخت و در تدریس به معلمان و اولیای مدرسه کمک کرد.[۳] وی در پایان دورهٔ تحصیل، در وزارت خارجه استخدام شد و همراه «معاون‌الدوله غفاری»، سفیر ایران در بالکان به اروپا رفت. دهخدا دو سال در کشورهای اتریش و بلغارستان اقامت گزید و آموختن زبان فرانسه را تکمیل کرد و از پیشرفت‌های علمی و هنری دنیای غرب آگاهی یافت. وی در ۱۳۲۳ق به ایران بازگشت و به فعالیت‌های ادبی، سیاسی و فرهنگی پرداخت.[۴]

خاستگاه‌های اندیشه‌ای

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. خانواده و اساتید؛ دهخدا با اینکه در کودکی پدر خود را از دست داد، اما جایگاه خانوادگی پدر، شخصیت و فرهیختگی مادر که پرورش او را به‌عهده گرفته بود، حضور در کلاس درس اساتید برجسته و اثرگذار و همسایگی و مراوده با عالمان دینی، اندیشه و شخصیت وی را تکوین بخشید. دهخدا همیشه از مادر، بروجردی و نجم‌آبادی، به‌عنوان سه معلم اصلی خود یاد کرده است.[۵]
  2. محیط تحصیل؛ محیط فرهنگی و سیاسی دوران تحصیلات دهخدا در مدرسهٔ سیاسی تهران، اندیشه و شخصیت وی را جهت داد و بر فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی وی اثر گذاشت؛ وی در محیط مدرسه با تاریخ گذشته و معاصر ایران و جهان، به‌ویژه انقلاب فرهنگی اروپا آشنا شد و در رشته‌های مختلف، مطالعه و تحقیق کرد.[۶]
  3. سفر به اروپا؛ دهخدا هنگام اقامت در اروپا، با پیشرفتهای علمی و هنری آن‌جا آشنا شد و در ایران از اندوخته‌های سفر به اروپا، بهره گرفت.[۷]
  4. شرایط سیاسی و نهضت مشروطه؛ در بازگشت دهخدا از اروپا، نهضت مشروطیت به اوج رسیده بود و او که شرایط استبدادی و سیاسی زمانه را غیرقابل تحمل می‌دانست، برای خدمت به آزادی‌خواهان به‌کار روزنامه‌نگاری، روی آورد.[۸] در جریان انقلاب مشروطه، دو گرایش عمدهٔ غرب‌گراها (سکولارها) و روحانیان نواندیش در برابر هم قرار داشتند. غرب‌گرایان معتقد بودند که دنیای جدید با به‌کارگیری عقل و قوه استنباط، خود را از بندگی رها کرده و به اوج ترقّی رسیده است، اما مسلمانان در انحطاط به‌سر می‌برند. در مقابل، علمای مشروطه‌خواه می‌کوشیدند ارکان و اصولِ مشروطیت را برگرفته از اسلام بشمارند و دهخدا نیز در ایدهٔ مشروطیت، به این گروه از علما نزدیک بود[۹] و اساس سلطنت را مغایر با شرع می‌دانست.[۱۰]
  5. پژوهش در ادبیات دینی؛ برخی از پژوهشگران معتقدند که دهخدا، هنگام پژوهش در ادبیات دینی، به‌طور اتفاقی با خطبهٔ امام حسین در «منا» روبه‌رو شد و دریافت که آگاهی، مسئولیت‌هایی بزرگ را به‌دنبال دارد. این رویداد بر اندیشه و انگیزهٔ مبارزاتی وی علیه استبداد و پیوستن او به صف آزادی‌خواهان، تأثیر گذاشت.[۱۱]

سیرهٔ عملی و ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

علی‌اکبر دهخدا، دانشمند و پزوهشگر و از مبارزان اثرگذار در انقلاب مشروطه محسوب می‌شود. پژوهشگران وی را در مسایل سیاسی، انسانی تیزبین دانسته‌اند و خلاقیت و ذوق او در نگارش و درک مسایل اجتماعی و فرهنگی را ستوده‌اند. همچنین وی را از نظر اخلاقی دارای خصوصیات والای انسانی توصیف کرده‌اند.[۱۲] دهخدا در ستیز میان سنت و تجدد که از امور معمول دورهٔ وی بود، به‌طور عمیق به سنت‌های بومی و اسلامی وفادار ماند و به‌قول برخی ادیبان «کهن جامهٔ خویش پیراستن را به از جامهٔ عاریتی رنگین خواستن» می‌دانست و بر باور فکری و اجتماعی خود تا آخر پایدار ماند.[۱۳]

فعالیت‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

الف) فرهنگی و آموزشی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. سرایش شعر؛ به‌باور پژوهشگران، دهخدا با جدیت به شعر نپرداخت اما شاعری توانا بود؛ وی در قالب‌های مختلف شعر فارسی، اشعاری جدی و فکاهی سرود. مجموع اشعار او در حدود ۱۲۰۰ بیت است که شمار اندکی از آنها تصنیف و کمی نیز به زبان ترکی است. دهخدا برخی از اشعار خود را در روزنامهٔ صوراسرافیل و مجله‌های مهر و یغما به چاپ می‌رساند. بعد از درگذشت دهخدا، اشعار پراکندهٔ وی گردآوری شد.[۱۴]
  2. پایه‌ریزی لغت‌نامه؛ یکی از کارهای فرهنگی دهخدا تدوین لغت‌نامهٔ فارسی بود که با هدف مبارزه با فقر فرهنگی و از بین بردن بی‌سوادی در ایران صورت گرفت. وی در سال ۱۳۲۰ش بازنشسته شد و به‌گردآوری لغاتی که ضمن مطالعه متون ادبی یادداشت کرده بود، پرداخت.[۱۵] دهخدا، در طول ۴۵ سال، حدود ۳ میلیون برگ را از روی منابع منظوم و منثور فارسی و عربی، لغت‌نامه‌های چاپی و خطی، کتب معتبر تاریخ، جغرافیا، پزشکی، ستاره‌شناسی، ریاضی، فلسفه، کلام و فقه فراهم آورد.[۱۶]
  3. تدوین امثال و حکم؛ اَمثال و حکم، از مهم‌ترین کتاب‌ها در زمینهٔ امثال فارسی و از منابع معتبر در تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و پژوهش‌های مربوط به مثل‌شناسی تطبیقی در حوزهٔ ایران فرهنگی است. همچنین این اثر بازتاب ادبیات، فرهنگ، زبان، افکار، احساسات، عقاید و ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی مردم ایران محسوب می‌شود.[۱۷]
  4. تأسیس جمعیت مبارزه با بی‌سوادی؛ دهخدا در اسفند ۱۳۲۹ش، «جمیت مبارزه با بیسوادی» را با هدف باسواد شدن مردم ایران در مدت کوتاه و هنگام با مبارزهٔ سیاسی، تأسیس کرد[۱۸] که در پرورش و رشد فرهنگی جامعه و توجه به بنیادهای تربیتی نظام آموزشی، مؤثر بود.[۱۹]

ب) سیاسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. پیوستن به انقلاب مشروطه‌خواهی؛ فعالیت سیاسی دهخدا به‌صورت عمده، بر محور مشروطه و مبارزه علیه «محمدعلی شاه»، یکی از شاهان قاجار و تلاش برای رسیدن به فضایی باز و آزاد در ایران، استوار بوده است؛ انقلاب مشروطه، از رویدادهای بزرگ تاریخ ایران است که بر شیوهٔ فرمانروایی سـنتی در ایران پایان داد و جایگاه «شاه» را که سایهٔ خداوند در زمین تلقی می‌شد و بدون هیچگونه محدودیت قانونی بر مردم حکومت می‌کرد، متزلزل کرد. دهخدا، با روش منحصر به‌فرد خود در پیروزی انقلاب مشروطه نقش‌آفرینی کرد.[۲۰]
  2. نشر روزنامهٔ انتقادی صوراسرافیل؛ دهخدا همزمان با آغاز نهضت مشروطیت، با همکاری «جهانگیرخان شیرازی» و «قاسم‌خان تبریزی» روزنامهٔ انتقادی «صوراسرافیل» را منتشر کرد. شمارهٔ اول این روزنامه ۱۷ ربیع‌الآخر ۱۳۲۵ق در هشت صفحه در تهران منتشر شد.[۲۱] این روزنامه در عمر کوتاه خود ۵ بار توقیف شد ولی تا به توپ بستن مجلس استوار باقی ماند. پس از آخرین توقیف که به‌دستگیری و کشته‌شدن جهانگیرخان صوراسرافیل منجر شد، سه شمارهٔ دیگر آن توسط دهخدا که موفق به فرار از ایران شده بود در سوییس منتشر و سپس برای همیشه تعطیل شد.[۲۲]
  3. تدوین مقالات انتقادی؛ به‌باور محققان، صوراسرافیل از مهم‌ترین ابزار مبارزاتی مشروطه‌خواهان علیه استبداد و حکومت قاجاریه بود که تیراژ هر شمارهٔ آن به حدود بیست‌وچهار هزار نسخه می‌رسید. در این میان، مقاله‌های «چرند و پرند» دهخدا که ماهیتی کاملاً سیاسی و انقلابی داشت، بیش از همه طرف‌دار داشت. این مقاله‌ها با امضای مستعار و با نام‌های «دخو»، «خرمگس»، «سگ حسن دله»، «غلام گدا»، «اسیرالجوال»، «دخو علی‌شاه»، «روزنامه‌چی»، «خادم‌الفقرا»، و «نخود همه آش» چاپ می‌شد، اما نویسندهٔ آن دهخدا بود. وی هر حادثه را بهانه قرار می‌داد و با استفاده از طنز، بر فساد دستگاه سلطنت، خیانت دولت‌مردان قاجار و ستم ملاکان حمله می‌کرد و آنها را به باد تمسخر می‌گرفت.[۲۳]
  4. حمایت از ملی‌شدن صنعت نفت و دفاع از دولت مصدق؛ دهخدا بعد از کنارهگیری از سیاست و پرداختن به‌کارهای فرهنگی، همزمان با نهضت ملی‌شدن نفت از حدود ۱۳۲۸ش، دوباره به عرصهٔ سیاست بازگشت و از این نهضت حمایت کرد و با قلم و بیان خود به دفاع از دولت محمد مصدق پرداخت.[۲۴]

مسئولیت‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. نمایندگی مردم کرمان در دور دوم مجلس شورای ملی؛
  2. ریاست دفتر وزارت معارف؛
  3. ریاست ادارهٔ تفتیش وزارت عدلیه؛
  4. ریاست مدرسهٔ علوم سیاسی که خود در جوانی در آن تحصیل کرده بود؛
  5. ریاست دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران.[۲۵]

آثار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

الف) تألیف

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. لغت‌نامه؛
  2. امثال و حکم؛
  3. فرهنگ لغت فرانسه به فارسی؛
  4. تعلیقات بر دیوان ناصر خسرو؛
  5. شرح حال ابوریحان بیرونی مقارن با هزاره تولد بیرونی؛
  6. دیوان اشعار؛
  7. مجموعه مقالات.

ب) ترجمه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ترجمهٔ کتاب علل عظمت و انحطاط رومیان تألیف منتسکیو از زبان فرانسه؛
  2. ترجمهٔ کتاب روح القوانین از منتسکیو.[۲۶]

ج) تصحیح

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. تصحیح دیوان حافظ؛
  2. تصحیح دیوان منوچهری؛
  3. تصحیح سیدحسن غزنوی؛
  4. تصحیح دیوان فرخی؛
  5. تصحیح دیوان مسعود سعد سلمان؛
  6. تصحیح دیوان سوزنی سمرقندی؛
  7. تصحیح لغت فرس اسدی؛
  8. تصحیح صحاح الفرس؛
  9. تصحیح دیوان ابن‌یمین؛
  10. تصحیح یوسف و زلیخا.[۲۷]

نوآوری‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. تحول در ادبیات فارسی؛ دهخدا با شیوهٔ نگارش و ظرافت‌های روزنامه‌نگاری، تحولی بزرگ در ادبیات فارسی ایجاد کرد. پیش از رونامهٔ صوراسرافیل، هیچ‌کدام از نشریات فارسی‌زبان بر پایهٔ آن انتشار نیافته بود. وی در این روزنامه زبان ساده و نزدیک به زبان عامیانه به‌کار می‌برد و با روی‌کرد واقع‌گرایانه، مسائل اجتماعی و سیاسی را مطرح می‌کرد.[۲۸] به‌همین دلیل، دورهٔ مشروطه را یکی از مهم‌ترین دوره‌های تحول ادبیات فارسی به‌ویژه ادبیات طنز می‌دانند.[۲۹]
  2. پایه‌گذاری طنز اجتماعی؛ دهخدا با نوشتن مقاله‌های طنز در ستون ویژهٔ چرند و پرند روزنامهٔ صوراسرافیل، برای نخستن‌بار طنز اجتماعی را در ایران پایه‌گذاری کرد. هدف دهخدا از طنز، بیدارگری مردم بود و گرایش به طنز اجتماعی در این دوره نشان‌دهندهٔ خفقان موجود در جامعه است که باعث می‌شود مردم از اظهار نظر مستقیم و انتقاد صریح از وضع موجود واهمه داشته باشند.[۳۰]
  3. تولید اثر ملی؛ بسیار از محققان، لغت‌نامهٔ دهخدا را از نظر کمی و کیفی و نوآوری‌های بی‌نظیر آن، ارزشمندترین اثر در حوزهٔ فرهنگی تعریف کرده و آن را اثر ملی ایرانیان می‌دانند. این اثر منبع و مرجع اصلی در حوزهٔ تحقیق، شرح‌نویسی بر کتاب‌های منظوم و منثور، تصحیح کتاب‌ها و فرهنگی‌نویسی در زبان فارسی، دانسته می‌شود.[۳۱]

درگذشت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گورستان ابن‌بابویه، شهر ری

دهخدا در ۷ اسفند ۱۳۳۴ش درگذشت و در گورستان ابن‌بابویه شهر ری، در مقبره‌ای خصوصی، به خاک سپرده شد.[۳۲]

دهخدا در نظر دیگران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمد دبیرسیاقی از پژوهشگران برجستهٔ ایران، تلاش فرهنگی دهخدا را با کار فردوسی مقایسه کرده و معتقد است لغت‌نامهٔ دهخدا، کار بزرگی است که بعد از شاهنامهٔ فردوسی پشتوانه زبان فارسی است.[۳۳] بسیاری از محققان معتقدند که دهخدا با تدوین لغتنامه، گامی بزرگی برای احیای میراث فرهنگی و زبان فارسی برداشته و در ایجاد خودباوری، تقویت و تحکیم هویت ملی، معرفی مفاخر فرهنگی و تبیین عظمت و گستره واژگان زبان فارسی، نقش مهم و اساسی داشته است.[۳۴]

تمبر یادبود

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به مناسب صدمین سالگرد تولد دهخدا، تمبر یادبود در ۱۳۵۸ش، مزین به‌تصویر وی چاپ شده است.[۳۵]

دهخداپژوهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب، مقالات و یادداشت‌های گوناگونی دربارهٔ زندگی، فعالیت‌ها و آثار دهخدا نوشته شده است. برای مثل می‌توان به کتاب «همنوا با مرغ سحر، زندگی و شعر علی‌اکبر دهخدا» اثر بلقیس سلیمانی[۳۶] و «کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا» اثر محمد دبیر سیاقی اشاره کرد.[۳۷]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ عابدی، کامیار؛ صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا؛ یک بررسی تاریخی و ادبی، تهران، نشر کتاب نادر، 1379، ص87.
  2. ↑ دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  3. ↑ عابدی، صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا یک بررسی تاریخی و ادبی، 1379ش، ص88.
  4. ↑ محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.
  5. ↑ دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  6. ↑ محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.
  7. ↑ محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.
  8. ↑ «دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  9. ↑ عامری گلستانی و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشهٔ دهخدا»، 1399ش، ص9.
  10. ↑ عامری گلستانی و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشهٔ دهخدا»، 1399ش، ص22.
  11. ↑ «دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  12. ↑ مدملی، «علامه دهخدا، بزرگ­مرد ادب ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  13. ↑ «دربارۀ علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایرنا.
  14. ↑ دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  15. ↑ «نگاهی به زندگی فکری و سیاسی علامه علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت انصاف نیوز.
  16. ↑ معین، لغت‌نامهٔ دهخدا، 1337ش، ص397.
  17. ↑ «امثال و حکم»، ویکی زندگی.
  18. ↑ یعقوبی، زندگی‌نامهٔ علامه علی‌اکبر دهخدا با تأکید بر جنبه‌های سیاسی آن، 1377ش ص۱۲۰.
  19. ↑ «رئیس‌جمهوری ناکام/ جایگاه سیاسی علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  20. ↑ ترابی فراسانی و بهزادی، «تحلیل و بررسی اندیشه‌های اجتماعی دهخدا»، مجلهٔ تاریخ پژوهی، 1398ش، ص9.
  21. ↑ دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  22. ↑ «چرند و پرندهای روزنامه‌نگار ایرانی»، خبرگزاری ایرنا.
  23. ↑ محمدی، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه.
  24. ↑ دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  25. ↑ دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  26. ↑ کرم‌پور، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه.
  27. ↑ کرم‌پور، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه.
  28. ↑ کشاورز، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی(مطالعۀ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، 1400ش، ص539.
  29. ↑ ساکنیان و دیگران، «سبک‌شناسی شعر طنز دهخدا»، 1396ش، ص73
  30. ↑ کشاورز، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی(مطالعۀ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، 1400ش، ص539.
  31. ↑ «محدثی خراسانی: واژۀ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا.
  32. ↑ دبیرسیاقی، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  33. ↑ «شعر وطن دوستی دهخدا (وطن داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا.
  34. ↑ «محدثی خراسانی: واژۀ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا.
  35. ↑ «شعر وطن دوستی دهخدا (وطن داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا.
  36. ↑ «کتاب‌شناسی پر برگ و بار علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایبنا.
  37. ↑ «کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا»، وب‌سایت ایران کتاب.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «امثال و حکم»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: ۵ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • ترابی فراسانی، سهیلا و بهزادی، علی، «تحلیل و بررسی اندیشه‌های اجتماعی دهخدا»، مجلهٔ تاریخ پژوهی، شمارهٔ ۶۸، بهار ۱۳۹۸ش.
  • دبیرسیاقی، محمد، «دهخدا، علی‌اکبر»، وب‌سایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۲ش.
  • «چرند و پرندهای روزنامه‌نگار ایرانی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • «دربارهٔ علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۳۹۸ش.
  • دهخدا، مقالات دهخدا، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲–۱۳۶۴ش.
  • «دهخدا و مشروطیت»، وب‌سایت مؤسسهٔ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ش.
  • «رئیس‌جمهوری ناکام/ جایگاه سیاسی علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۷ش.
  • ساکنیان، مهسا و دیگران، «سبک‌شناسی شعر طنز دهخدا»، مجلهٔ فصلنامهٔ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارهٔ ۲۷، بهار ۱۳۹۶ش.
  • «شعر وطن‌دوستی دهخدا (وطن‌داری) همراه با معنی»، وب‌سایت روشینا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اسفند ۱۳۹۹ش.
  • «صدمین سالگرد تولد دهخدا»، وب‌سایت تمبر ایران، تاریخ بازدید: ۵ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • عابدی، کامیار، صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا یک بررسی تاریخی و ادبی، تهران، کتاب نادر، ۱۳۷۹ش.
  • عامری گلستانی، حامد و دیگران، «مشروطیت، آزادی‌خواهی و ستیز با استبداد در اندیشهٔ دهخدا»، مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۲۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش، ص۲۲.
  • «کتاب‌شناسی پر برگ و بار علی‌اکبر دهخدا»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۸۸ش.
  • «کتاب‌نامه‌های سیاسی دهخدا»، وب‌سایت ایران کتاب، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • کرم‌پور، فاطمه، «علی‌اکبر دهخدا از تبعید تا مرگ»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
  • کشاورز، حبیب، «تأثیر روزنامه‌های عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی (مطالعهٔ موردی ستون چرند و پرند دهخدا)»، مجلهٔ مطالعات شهریارپژوهی، دورهٔ هشتم، شمارهٔ ۳۳، شهریور ۱۴۰۰ش.
  • «محدثی خراسانی: واژهٔ علامه، برای علی‌اکبر دهخدا کوچک است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
  • محمدی، عاتکه، «میرزا علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
  • مدملی، صدیقه، «علامه دهخدا، بزرگ‌مرد ادب ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۱ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • معین، محمد، لغت‌نامهٔ دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۷ش.
  • «نگاهی به زندگی فکری و سیاسی علامه علی‌اکبر دهخدا»، وب‌سایت انصاف نیوز، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۳۹۸ش.
  • یعقوبی، رضا، زندگی‌نامهٔ علامه علی‌اکبر دهخدا با تأکید بر جنبه‌های سیاسی آن، تهران، زهد، ۱۳۷۷ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:علی‌اکبر_دهخدا&oldid=40767»