پیش‌نویس:کتل بستن: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

نسخهٔ ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۲، ساعت ۲۱:۴۷

کتل بستن؛ سیاه‌پوش‌کردن و تزئین اسب با وسایل جنگی در مراسم سوگواری ایل بختیاری.

کُتَل‌بستن یا تزیین اسب برای مراسم سوگواری، یکی از مراسم‌های نمایشی است که در میان برخی اقوام به خصوص ایلات لر و بختیاری برگزار می‌شود. در این مراسم اسب فرد متوفی که از شخصیت‌های برجسته و دلاور هر طایفه به شمار می‌رود با پارچۀ سیاه و تفنگ تزئین می‌شود. کتل نمادی از دلاوری، جنگ‌جویی و شجاعت فرد متوفی به شمار می‌رود. مراسم کتل‌بندی برگرفته از تزیین نماد اسب امام حسین در مراسم عزاداری محرم است. مراسم کتل‌بندی نشانۀ هویت، انسجام اجتماعی و هم‌دردی افراد و اقوام مختلف در مراسم سوگواری است.

مفهوم‌شناسی

کُتَل، اسب زین‌شده‌ای است که پیش‌پیش برای سلاطین و امرا می‌برند.^[۱] همچنین به علم بزرگی گفته می‌شود که قسمت فوقانی آن را با پارچه تزیین‌کرده و جلوی دسته‌های عزاداری به حرکت در می‌آورند.^[۲]

تاریخچه

کتل‌بندی، رسمی باستانی با سویه‌های نمادین گوناگون دانسته شده^[۳] که به‌صورت یک جریان فرهنگی از زمان‌های دور در یک منطقه وسیع جغرافیایی، تداوم یافته است. ^[۴] برخی محققان،پیشینۀ تاریخی و اسطوره‌ای آیین کتل‌بندی را به «سوگ سیاوش» برمی‌گردانند.^[۵] امروزه کتل‌بستن، از رسوم سوگواری رایج در میان ایلات لر و بختیاری است.^[۶] سوگواری به شیوۀ نمایشی از خصوصیات بارز عزاداری ایل بختیاری به شمار می‌رود و این شیوۀ سوگواری را نوعی بزرگداشت شخص متوفی می‌دانند.^[۷]

روش برگزاری مراسم کتل‌بندی

مراسم کتل‌بندی نوعی مراسم نمایشی است که در میان برخی اقوام هنگام فوت جوانان، جنگاوران یا بزرگ مردان ایل در محلی به‌نام «مافه‌گه» برگزار می‌شود. ^[۸] در مراسم کتل‌بندی، اسب متوفی را با پارچۀ سیاه‌ می‌پوشانند و ابزار‌های جنگی وی مانند تفنگ را به اسب آویزان می‌کنند.^[۹] این مراسم همراه با «ساز‌‌زنی»]^[۱۰] و «آواز‌خوانی» محلی حزن‌آلود، برگزار می‌شود. ^[۱۱] محتوای این آواز در وصف ویژگی‌های ظاهری و اخلاقی شخص متوفی سروده شده و جایگاه او در ایل را بیان می‌کند. مفاهیم سروده‌هایی که در مراسم کتل‌بندی تبیین می‌شود بر مبنای شاخص‌هایی مانند سن و جنسیت فرد متوفی، دارای تفاوت‌های چشم‌گیری است. ^[۱۲] در این مراسم سوگواری يكی از مردان ايل، اسب یا کتل را به آرامی در ميدان اصلی آن منطقه می‌چرخاند و زنان و مردان به‌دنبال كتل حركت کرده و به گریه و شیون مي‌پردازند.^[۱۳]

کتل‌بستن برای محرم

در گذشته برخی از مردم عشایر لر و بختیاری از کتل‌بندی برای سوگواری در مراسم عزاداری امام حسین استفاده می‌کردند. آنها اسبی را به‌عنوان نماد اسب امام حسین، زین و تزئین‌کرده و بین هیئت می‌گردانند. گاهی با چرخاندن این اسب در هیئت، نوحه‌خوانان به نوحه‌خوانی می‌پرداختند. از این کتل برای برگزاری مراسم تعزیه واقعۀ کربلا نیز استفاده می‌کردند.^[۱۴]

کارکرد

آیین‌های اصیل و کهن از مهم‌ترین اجزای تشکیل‌دهندۀ فرهنگ و تمدن یک منطقه به شمار می‌رود. تداوم عناصر و مؤلفه‌های فرهنگی و تاریخی، سبب تداوم هویت ملی و آداب و رسوم در میان مردم می‌شود. مراسم نمایشی کتل‌بندی، سبب «هویت‌جویی»، «وحدت‌بخشی به اقوام»، «مشارکت در برگزاری مراسم سوگواری» و «افزایش تحمل‌پذیری» در افراد می‌شود. همچنین برگزاری چنین آیین‌هایی در نزدیک‌کردن افراد و طوایف مختلف به یکدیگر و نوع رفتار آنها در مقابله با فوت نزدیکان خود، نقش بسزایی دارد.^[۱۵]

مناطق میزبان کتل‌بندی

مراسم کتل‌بندی در مناطق مختلفی به شکل‌های گوناگون برگزار می‌شود مانند:

چهار محال و بختیاری: کتل‌بندی در این منطقه هم برای مراسم سوگواری جوانان فوت‌کرده و هم در مراسم عزاداری محرم استفاده می‌شود. در این منطقه کتل به‌صورت اسبی سیاه‌پوش و تزئین شده با وسایل جنگی است.^[۱۶]
یزد: يزدی‌ها در عزاداری محرم، اسب زين‌كرده‌اي را به طرز خاصی می‌آرایند. این اسب تزئین شده در جلوی دسته عزاداران حركت مي‌كند. گاهی گردن اين اسب با پارچه‌های قیمتی ابريشمي به رنگ‌هاي سبز و سرخ آراسته می‌شود. همچنین در برخی مواقع سر و صورت حيوان را با چند قطعه آيينه كوچك، نگين و قرآن آذين‌بندی می‌کنند و گاهی پارچه سفيد خون‌آلودي را بر پشت حيوان بسته و چند قطعه چوب به نشانه تير و پيكان در پارچه فرو مي‌كنند. ^[۱۷]
کرمانشاه: مردم کرمانشاه کتل را همراه با شعر‌های کُردی در قالب چَمَری و آهنگ‌های محلی در مراسم عزاداری امام حسین می‌گردانند.^[۱۸]

پانویس

منابع

«آیین‌های کرمانشاه؛ از چرخاندن کُتَل عزا تا نوای سوزناک چَمَری»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 19 شهریور 1397ش.
«آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 8 بهمن 1396ش.
«از شاخسی تا کتل بستن!»، وب‌سایت شهدای ایران، تاریخ بازدید: 20 فروردین 1402ش.
«از کتل بستن برای امام حسین تا شروه برای حضرت علی‌اصغر»، وب‌سایت پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1397ش.
دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 20 فروردین 1402ش.
رضاپور، داریوش، «پدیدارشناسی آیین کتل در ایل بختیاری»، مجله مطالعات ایرانی، شماره 40، 1400ش.
«کتل»، وب‌سایت عاشورا، تاریخ بازدید: 20 فروردین 1402ش.
محمدیان، فخرالدین و موسوی حاجی، سید رسول، «آیین سوگواری در نقوش تاتارلی آناتولی و مقایسه آن با شاهنامه و مراسم کُتل در غرب ایران»، دو فصلنامه جستارهای تاریخی، شماره2، 1396ش.
نظیفی، فاطمه، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ درج مطلب: 26 مرداد 1400ش.

[1] . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه کتل.

[2] . «کتل»، وب‌سایت عاشورا.

[3] . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»، وب‌سایت سیویلیکا.

[4] . محمدیان و موسوی حاجی، «آیین سوگواری در نقوش تاتارلی آناتولی و مقایسه آن با شاهنامه و مراسم کُتل در غرب ایران»، 1396ش، ص1.

[5] . رضاپور، «پدیدارشناسی آیین کتل در ایل بختیاری»، 1400ش، ص169.

[6] . محمدیان و موسوی حاجی، «آیین سوگواری در نقوش تاتارلی آناتولی و مقایسه آن با شاهنامه و مراسم کُتل در غرب ایران»، 1396ش، ص1.

[7] . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»، وب‌سایت سیویلیکا.

[8] . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»،، وب‌سایت سیویلیکا.

[9] . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.

[10] . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»،، وب‌سایت سیویلیکا.

[11] . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.

[12] . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»، 1400ش، ص1.

[13] . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.

[14] . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.

[15] . رضاپور، «پدیدارشناسی آیین کتل در ایل بختیاری»، 1400ش، ص169.

[16] . «از کتل بستن برای امام حسین تا شروه برای حضرت علی‌اصغر»، وب‌سایت پایگاه تخصصی امام حسین.

[17] . «از شاخسی تا کتل بستن!»، وب‌سایت شهدای ایران.

[18] . «آیین‌های کرمانشاه؛ از چرخاندن کُتَل عزا تا نوای سوزناک چَمَری»، خبرگزاری مهر.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 ==روش برگزاری مراسم کتل‌بندی==
-مراسم کتل‌بندی نوعی مراسم نمایشی است که در میان برخی اقوام هنگام فوت جوانان، جنگاوران یا بزرگ مردان ایل در محلی به‌نام «مافه‌گه» برگزار می‌شود. <ref>  [https://civilica.com/doc/1257230/ . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»،، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref> در مراسم کتل‌بندی، اسب متوفی را با پارچۀ سیاه‌ می‌پوشانند و ابزار‌های جنگی وی مانند تفنگ را به اسب آویزان می‌کنند.<ref>  [https://www.iribnews.ir/fa/news/2013187/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.  </ref>  این مراسم همراه با «ساز‌‌زنی»]<ref>[https://civilica.com/doc/1257230/ . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»،، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref>  و «آواز‌خوانی» محلی حزن‌آلود، برگزار می‌شود. <ref>  [https://www.iribnews.ir/fa/news/2013187/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> محتوای این آواز در وصف ویژگی‌های ظاهری و اخلاقی شخص متوفی سروده شده و جایگاه او در ایل را بیان می‌کند. مفاهیم سروده‌هایی که در مراسم کتل‌بندی تبیین می‌شود بر مبنای شاخص‌هایی مانند سن و جنسیت فرد متوفی، دارای تفاوت‌های چشم‌گیری است. <ref>  [https://civilica.com/doc/1257230/ . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»، 1400ش، ص1.]</ref> در این مراسم سوگواری يكی از مردان ايل، اسب یا کتل را به آرامی در ميدان اصلی آن منطقه می‌چرخاند و زنان و مردان به‌دنبال كتل حركت کرده و به گریه و شیون مي‌پردازند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/2013187/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
+مراسم کتل‌بندی نوعی مراسم نمایشی است که در میان برخی اقوام هنگام فوت جوانان، جنگاوران یا بزرگ مردان ایل در محلی به‌نام «مافه‌گه» برگزار می‌شود. <ref>  [https://civilica.com/doc/1257230/ . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»،، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref> در مراسم کتل‌بندی، اسب متوفی را با پارچۀ سیاه‌ می‌پوشانند و ابزار‌های جنگی وی مانند تفنگ را به اسب آویزان می‌کنند.<ref> [https://www.iribnews.ir/fa/news/2013187/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.]  </ref>  این مراسم همراه با «ساز‌‌زنی»]<ref>[https://civilica.com/doc/1257230/ . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»،، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref>  و «آواز‌خوانی» محلی حزن‌آلود، برگزار می‌شود. <ref> [https://www.iribnews.ir/fa/news/2013187/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.] </ref> محتوای این آواز در وصف ویژگی‌های ظاهری و اخلاقی شخص متوفی سروده شده و جایگاه او در ایل را بیان می‌کند. مفاهیم سروده‌هایی که در مراسم کتل‌بندی تبیین می‌شود بر مبنای شاخص‌هایی مانند سن و جنسیت فرد متوفی، دارای تفاوت‌های چشم‌گیری است. <ref>  [https://civilica.com/doc/1257230/ . نظیفی، «آیین سوگواری در ایل بختیاری با نگاهی به آواز گاگریو»، 1400ش، ص1.]</ref> در این مراسم سوگواری يكی از مردان ايل، اسب یا کتل را به آرامی در ميدان اصلی آن منطقه می‌چرخاند و زنان و مردان به‌دنبال كتل حركت کرده و به گریه و شیون مي‌پردازند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/2013187/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . «آیین کتل در بختیاری»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
 ==کتل‌بستن برای محرم==