پرش به محتوا

رزق: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
imported>امان الله فصیحی
imported>زهرا حلیمی
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:


==تعریف==
==تعریف==
رزق در لغت به معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=%D8%B1%D8%B2%D9%82&d= وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.]</ref> در اصطلاح، رزق به بخششی گفته می‌شود که به اندازه تلاش و کوشش انسان به او می‌رسد. این مفهوم تنها به خوراک و مال محدود نمی‌شود، بلکه هر نوع سود و منفعتی را که به انسان می‌رسد دربر می‌گیرد. از این رو، در منابع اسلامی، تمامی نعمت‌ها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش و دیگر مواهب را نیز از مصادیق رزق دانسته‌اند<ref group="دیدگاه">مطابق تعریف به تمام مباحث رزق در این مقاله پرداخته نشده است</ref>.<ref>طباطبایی، ترجمۀ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.</ref>
رزق در لغت به معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=%D8%B1%D8%B2%D9%82&d= وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.]</ref> در اصطلاح، رزق به بخششی گفته می‌شود که به اندازۀ تلاش و کوشش انسان به او می‌رسد. این مفهوم تنها به خوراک و مال محدود نمی‌شود، بلکه هر نوع سود و منفعتی را که به انسان می‌رسد در بر می‌گیرد. از این‌رو، در منابع اسلامی، تمامی نعمت‌ها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش و دیگر مواهب را نیز از مصادیق رزق دانسته‌اند<ref group="دیدگاه">مطابق تعریف به تمام مباحث رزق در این مقاله پرداخته نشده است</ref>.<ref>طباطبایی، ترجمۀ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.</ref>


=رزق در آموزه‌های اسلامی=
== رزق در آموزه‌های اسلامی ==
واژۀ رزق و مشتقات آن 123 بار در قرآن به‌کار رفته و شامل رزق‌های مادی و معنوی می‌شود. از مصادیق رزق در قرآن می‌توان به خوراک روزانه و مواد غذایی،<ref>سورۀ بقره، آیۀ 233؛ سورۀ کهف، آیۀ 19.</ref> بهره‌مندی از قرآن،<ref>سورۀ واقعه، آیۀ 82.</ref> مقام نبوت و علم،<ref>سورۀ هود، آیۀ 88.</ref> باران<ref>سورۀ غافر، آیۀ 13.</ref> و خوراک برزخی<ref>سورۀ آل‌عمران، آیۀ 169.</ref> اشاره کرد. براساس آیات الهی، خداوند رازق مطلق و یگانه روزی‌دهندۀ موجودات معرفی شده است.<ref>سورۀ هود، آیۀ6؛ سورۀ ذاریات، آیۀ 58.</ref> روزی مقدّر هرکس از سوی خداوند تعیین شده و تحقق آن در گروی سعی و تلاش انسان است.<ref>سورۀ نجم، آیۀ 39.</ref> افزون بر این، قرآن نظام توزیع رزق را حکیمانه و مبتنی بر تفاوت استعدادها و مصالح اجتماعی می‌داند.<ref>سورۀ زخرف، آیۀ 32.</ref> همچنین آیات متعددی نیز بیانگر آن است که وسعت یا تنگی رزق به اراده و حکمت الهی بستگی دارد.<ref>سورۀ اسراء، آیۀ 30؛ سورۀ رعد، آیۀ 26؛ سورۀ قصص، آیۀ 82.</ref>
واژۀ رزق و مشتقات آن 123 بار در قرآن به‌کار رفته و شامل رزق‌های مادی و معنوی می‌شود. از مصادیق رزق در قرآن می‌توان به خوراک روزانه و مواد غذایی،<ref>سورۀ بقره، آیۀ 233؛ سورۀ کهف، آیۀ 19.</ref> بهره‌مندی از قرآن،<ref>سورۀ واقعه، آیۀ 82.</ref> مقام نبوت و علم،<ref>سورۀ هود، آیۀ 88.</ref> باران<ref>سورۀ غافر، آیۀ 13.</ref> و خوراک برزخی<ref>سورۀ آل‌عمران، آیۀ 169.</ref> اشاره کرد. براساس آیات الهی، خداوند رازق مطلق و یگانه روزی‌دهندۀ موجودات معرفی شده است.<ref>سورۀ هود، آیۀ6؛ سورۀ ذاریات، آیۀ 58.</ref> روزی مقدّر هرکس از سوی خداوند تعیین شده و تحقق آن در گروی سعی و تلاش انسان است.<ref>سورۀ نجم، آیۀ 39.</ref> افزون بر این، قرآن نظام توزیع رزق را حکیمانه و مبتنی بر تفاوت استعدادها و مصالح اجتماعی می‌داند.<ref>سورۀ زخرف، آیۀ 32.</ref> همچنین آیات متعددی نیز بیانگر آن است که وسعت یا تنگی رزق به اراده و حکمت الهی بستگی دارد.<ref>سورۀ اسراء، آیۀ 30؛ سورۀ رعد، آیۀ 26؛ سورۀ قصص، آیۀ 82.</ref>


در روایات اسلامی نیز، رزق از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. براساس حدیث نبوی همان‌‌گونه که مرگ انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی بنده است و او را می‌طلبد.<ref>شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.</ref> در متون روایی، کسب رزق حلال و تلاش برای به‌دست آوردن آن به مثابۀ جهاد در راه خدا بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.</ref> براساس احادیث، خوش خلقی با خانواده،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.</ref> استغفار از گناهان،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.</ref> پرهیز از حرص،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.</ref> صلۀ رحم<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.</ref> و اطعام فقیر،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.</ref> از عوامل افزایش رزق و روزی‌اند، در حالی که زنا،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.</ref> دروغ، حرام‌خواری،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.</ref> بدخلقی،<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.</ref> پرداخت نکردن زکات<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.</ref> و خیانت در امانت<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.</ref> از عوامل کاهش آن شمرده شده‌اند.
در روایات اسلامی نیز، رزق از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. براساس حدیث نبوی همان‌‌گونه که مرگ انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی بنده است و او را می‌طلبد.<ref>شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.</ref> در متون روایی، کسب رزق حلال و تلاش برای به‌دست آوردن آن به مثابۀ جهاد در راه خدا بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.</ref> براساس احادیث، خوش خلقی با خانواده،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.</ref> استغفار از گناهان،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.</ref> پرهیز از حرص،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.</ref> صلۀ رحم<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.</ref> و اطعام فقیر،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.</ref> از عوامل افزایش رزق و روزی‌اند، در حالی که زنا،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.</ref> دروغ، حرام‌خواری،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.</ref> بدخلقی،<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.</ref> پرداخت نکردن زکات<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.</ref> و خیانت در امانت<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.</ref> از عوامل کاهش آن شمرده شده‌اند.


=اقسام رزق<ref group="دیدگاه">رزق اقسام دیگری هم دارد. مادی و معنوی حلال و طیب ...</ref>=
== اقسام رزق<ref group="دیدگاه">رزق اقسام دیگری هم دارد. مادی و معنوی حلال و طیب ...</ref> ==
در آموزه‌های اسلامی، رزق به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شود. از یک سو، بر پایۀ روایات اسلامی، رزق بر دو نوع است: رزقِ مطلوب و رزقِ طالب.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.</ref> رزق مطلوب آن است که انسان برای به‌دست آوردن آن تلاش می‌کند و در پی آن است، در حالی‌که رزق طالب، روزی‌ای است که خود به سوی انسان می‌آید و او را می‌جوید. در این نگرش، همان‌گونه که مرگ در پی انسان است، رزق او نیز مقدّر و تضمین‌شده است و پیش از مرگ به او خواهد رسید. تفاوت این دو نوع رزق در نیت و جهت حرکت انسان نهفته است؛ انسان دنیاطلب و مال‌اندوز در پی رزق مطلوب است و با رنج و اضطراب به روزی اندک دست می‌یابد، اما انسان مؤمن و خدمت‌گزار که نیتش رضای الهی است، در دایرۀ رزق طالب قرار دارد و روزی با برکت و آسانی به او می‌رسد.<ref>[https://www.manaviyat.ir/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-2/ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.]</ref> از سوی دیگر، در منابع دینی، رزق از نظر ماهیت به دو بخش مادی و معنوی تقسیم می‌شود. رزق مادی شامل نعمت‌های محسوس و ضروری چون خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است که استمرار زندگی دنیوی را ممکن می‌سازد، در حالی‌که رزق معنوی به توفیقات و مواهب الهی مانند ایمان، علم، معرفت، هدایت و قرب الهی اطلاق می‌شود که مایه رشد روح و سعادت ابدی انسان‌اند.<ref>[https://rahtoosheh.dte.ir/article_67663_e8aa16728e290ff1a3dc8ffe78ae3141.pdf «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.]</ref>  
در آموزه‌های اسلامی، رزق به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شود. از یک سو، بر پایۀ روایات اسلامی، رزق بر دو نوع است: رزقِ مطلوب و رزقِ طالب.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.</ref> رزق مطلوب آن است که انسان برای به‌دست آوردن آن تلاش می‌کند و در پی آن است، در حالی‌که رزق طالب، روزی‌ای است که خود به سوی انسان می‌آید و او را می‌جوید. در این نگرش، همان‌گونه که مرگ در پی انسان است، رزق او نیز مقدّر و تضمین‌شده است و پیش از مرگ به او خواهد رسید. تفاوت این دو نوع رزق در نیت و جهت حرکت انسان نهفته است؛ انسان دنیاطلب و مال‌اندوز در پی رزق مطلوب است و با رنج و اضطراب به روزی اندک دست می‌یابد، اما انسان مؤمن و خدمت‌گزار که نیتش رضای الهی است، در دایرۀ رزق طالب قرار دارد و روزی با برکت و آسانی به او می‌رسد.<ref>[https://www.manaviyat.ir/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-2/ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.]</ref> از سوی دیگر، در منابع دینی، رزق از نظر ماهیت به دو بخش مادی و معنوی تقسیم می‌شود. رزق مادی شامل نعمت‌های محسوس و ضروری چون خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است که استمرار زندگی دنیوی را ممکن می‌سازد، در حالی‌که رزق معنوی به توفیقات و مواهب الهی مانند ایمان، علم، معرفت، هدایت و قرب الهی اطلاق می‌شود که مایه رشد روح و سعادت ابدی انسان‌اند.<ref>[https://rahtoosheh.dte.ir/article_67663_e8aa16728e290ff1a3dc8ffe78ae3141.pdf «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.]</ref>


=فاعل رزق=
== فاعل رزق ==
با توجه به آیات قرآن، رازق بودن منحصراً برای خداوند است،<ref>سورۀ فاطر، آیۀ 3.</ref> اگر چه در برخی از آیات، فاعل رزق غیر خدا دانسته شده است<ref>سورۀ نساء، آیۀ 5.</ref> معنای دقیق آن این است که آن شیء به‌نحو مظهریت خدا عهده‌دار رزق می‌باشد؛ زیرا رازقیت از صفات فعل خداست و دیگران می‌توانند مظهر آن شوند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص430-432.</ref>
با توجه به آیات قرآن، رازق بودن منحصراً برای خداوند است،<ref>سورۀ فاطر، آیۀ 3.</ref> اگر چه در برخی از آیات، فاعل رزق غیر خدا دانسته شده است<ref>سورۀ نساء، آیۀ 5.</ref> معنای دقیق آن این است که آن شیء به‌نحو مظهریت خدا عهده‌دار رزق می‌باشد؛ زیرا رازقیت از صفات فعل خداست و دیگران می‌توانند مظهر آن شوند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص430-432.</ref>


=اهمیت رزق حلال<ref group="دیدگاه">بحث رزق حلال و آثار آن از این مقاله حذف شود. به اجمال اشاره شود و خود مدخل جداگانه است</ref>=
== علت اختلاف در رزق و روزی ==
براساس آموزه‌های دینی، کسب روزی حلال و پرهیز از حرام‌خواری از اساسی‌ترین دستورها و الزامات شرعی در عرصۀ فعالیت‌های اقتصادی، اعم از فردی و اجتماعی، به‌شمار می‌آید. اهمیت این اصل از آن روست که نوع و شیوۀ تأمین معاش، تأثیر ژرفی بر سرنوشت انسان در ابعاد مادی و معنوی دارد. در متون دینی، روزی حلال عامل برکت، وسعت و آرامش در زندگی معرفی شده و به‌عنوان زمینه‌ساز رشد اخلاقی و تقرب الهی شناخته می‌شود؛ در مقابل، درآمدهای ناشی از راه‌های نامشروع موجب کاستی برکت، تنگی معیشت و تیرگی دل دانسته شده‌اند. از همین رو، در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر ضرورت تلاش برای کسب رزق حلال و پرهیز از حرام‌خواری شده است.<ref>ملک احمدی، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، 1392ش، ص11.</ref>
 
=علت اختلاف در رزق و روزی=
در نگاه قرآن و روایات، تفاوت در رزق و روزی انسان‌ها امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است و هدفی فراتر از تبعیض یا ترجیح دارد. این اختلاف، نخست برای برقراری نظم اجتماعی و گردش طبیعی زندگی انسان‌هاست؛ چراکه تفاوت در استعدادها و امکانات، موجب می‌شود برخی کارفرما، برخی کارگر و برخی صاحب هنر یا علم شوند و به این ترتیب جامعه بر پایه نیاز متقابل افراد استوار گردد. افزون بر این، تفاوت در روزی‌ها زمینه‌ای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او سنجیده شود. گاه نیز گسترش رزق نشانه‌ی نعمت نیست، بلکه نوعی ابتلا یا مجازات الهی است تا انسان غافل در دل دنیا فرو رود، و در مقابل، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد. از منظر قرآن، خداوند روزی را به اندازه‌ی حکمت خویش  میان بندگان تقسیم می‌کند<ref>سورۀ شوری، آیۀ 27.</ref> تا هم نیاز و وابستگی متقابل آنان سبب پایداری جامعه شود و هم هر کس در مسیر رشد روحی و اخلاقی خود به آزمایش الهی در قالب وسعت یا تنگی روزی گرفتار گردد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%8A-%D9%87%D8%A7/105443 «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>
در نگاه قرآن و روایات، تفاوت در رزق و روزی انسان‌ها امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است و هدفی فراتر از تبعیض یا ترجیح دارد. این اختلاف، نخست برای برقراری نظم اجتماعی و گردش طبیعی زندگی انسان‌هاست؛ چراکه تفاوت در استعدادها و امکانات، موجب می‌شود برخی کارفرما، برخی کارگر و برخی صاحب هنر یا علم شوند و به این ترتیب جامعه بر پایه نیاز متقابل افراد استوار گردد. افزون بر این، تفاوت در روزی‌ها زمینه‌ای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او سنجیده شود. گاه نیز گسترش رزق نشانه‌ی نعمت نیست، بلکه نوعی ابتلا یا مجازات الهی است تا انسان غافل در دل دنیا فرو رود، و در مقابل، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد. از منظر قرآن، خداوند روزی را به اندازه‌ی حکمت خویش  میان بندگان تقسیم می‌کند<ref>سورۀ شوری، آیۀ 27.</ref> تا هم نیاز و وابستگی متقابل آنان سبب پایداری جامعه شود و هم هر کس در مسیر رشد روحی و اخلاقی خود به آزمایش الهی در قالب وسعت یا تنگی روزی گرفتار گردد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%8A-%D9%87%D8%A7/105443 «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>


=آثار رزق حلال در زندگی=
== نسبت رزق و فرزندآوری در آموزه‌های اسلامی ==
کسب رزق حلال در دو بُعد فردی و اجتماعی آثار متعددی در زندگی به دنبال دارد که مورد تأکید آموزه‌های اسلامی نیز است، از جمله این آثار عبارتند از:
در آموزه‌های اسلامی، ارتباط میان رزق و فرزندآوری بر پایۀ باور به «رزّاقیت الهی» تبیین شده است؛ بدین معنا که تأمین روزی فرزندان، تنها بر دوش توان اقتصادی والدین نیست، بلکه در دایرۀ تدبیر و ضمانت الهی قرار دارد. این نگاه، ترس اقتصادی را که یکی از موانع اصلی فرزندآوری در جوامع معاصر به شمار می‌آید، تعدیل می‌کند و باور به گستردگی و تنوّع رزق را جایگزین نگاه صرفاً مادی به معیشت می‌سازد.<ref>[https://marefatefarhangi.nashriyat.ir/node/548 چراغی کوتیانی، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، 1402ش، ص78.]</ref>  
 
===الف- آثار رزق حلال در سبک زندگی فردی<ref group="دیدگاه">لازم نیست که از الف یا ب در هیدینگ ها استفاده شود</ref>===
رزق حلال در سبک زندگی فردی نقش بنیادینی در تربیت اخلاقی و معنوی انسان دارد و زمینه‌ساز رشد روحی و آرامش درونی است. فردی که از راه حلال روزی خود را به دست می‌آورد، از وسوسه‌های شیطانی و تمایلات نفسانی دور می‌ماند و روحیۀ سپاس‌گزاری و شکر در او تقویت می‌شود. چنین رزقی انسان را به انجام اعمال صالح و عبادت خالصانه سوق می‌دهد و ثبات قدم در دین‌داری را در او استوار می‌سازد. همچنین، روزی حلال موجب جلاء روح، آرامش خاطر، شادی درونی و رفاه واقعی در زندگی می‌شود. در پرتو این نوع روزی، انسان به تعادل مادی و معنوی دست می‌یابد و دل او از نور ایمان و حکمت الهی سرشار می‌گردد.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_5724_2d6148553182ebd4562b0e2452b29177.pdf دهقانی و هادوی، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، 1395ش، ص89-93.]</ref>
 
===ب- آثار رزق حلال در سبک زندگی اجتماعی===
رزق حلال، افزون بر آثار فردی، نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت و پویایی زندگی اجتماعی دارد. جامعه‌ای که بر پایۀ روزی حلال بنا شود، از فروپاشی اخلاقی، اقتصادی و فرهنگی در امان می‌ماند و زمینۀ رشد فضایل انسانی در آن فراهم می‌گردد. از مهم‌ترین آثار اجتماعی رزق حلال می‌توان به تربیت نسل صالح و متعهد اشاره کرد؛ زیرا پاکی درآمد والدین زمینه‌ساز شکل‌گیری فرزندانی درستکار و دیندار است. رعایت حقوق دیگران و دوری از تجاوز به اموال عمومی نیز از نتایج مستقیم باور به رزق طیب است که امنیت و اعتماد متقابل را در جامعه تقویت می‌کند. چنین جامعه‌ای در پناه لطف الهی قرار می‌گیرد و از بسیاری از رذایل اخلاقی و آسیب‌های اجتماعی مصون می‌ماند. روزی حلال موجب رفاه و آسایش عمومی، اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف می‌شود و روابط خانوادگی را بر پایۀ محبت و نشاط سامان می‌دهد. همچنین، از دیدگاه قرآن، رزق پاکیزه مایۀ برتری امت‌ها و عامل شکل‌گیری فرهنگی برتر و اقتصادی سالم است. در نهایت، پایبندی به حلال‌خواری روحیۀ امانت‌داری، اعتماد اجتماعی و همکاری اقتصادی را در میان مردم تقویت می‌کند و جامعه‌ای مسئول، امن و اخلاق‌محور پدید می‌آورد.<ref>[https://aminyavaran.com/%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/#:~:text=%D8%A7%D8%B2%20%D8%AC%D9%85%D9%84%D9%87%20%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%20%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C%20%D8%B1%D8%B2%D9%82,%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%20%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF%20%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%20%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA. «آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وب‌سایت امین یاوران.]</ref>


=نقش رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعۀ اسلامی=
== نقش باور به رزق الهی در تقویت سلامت روان ==
رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعه اسلامی، نقشی بنیادین دارد. براساس آموزه‌های قرآن و سنت، اقتصاد اسلامی نظامی است که در آن، کار، تولید، توزیع و مصرف، بر محور ایمان، عدالت، صداقت و حلال‌خواری سامان می‌یابد. در این نگرش، کار و تلاش برای تأمین معاش خانواده، عبادت شمرده می‌شود و انگیزۀ اصلی فعالیت اقتصادی، خدمت به خلق و رضای الهی است. رزق حلال موجب می‌شود تا روابط اقتصادی بر پایۀ اعتماد، انصاف و وجدان شکل گیرد و از مفاسدی چون کم‌فروشی، ربا، احتکار و اسراف جلوگیری شود. هنگامی که اقتصاد بر پایۀ حلال‌خواری استوار شود، هم نیروی کار با نشاط و خلاقیت بیشتری فعالیت می‌کند، هم سرمایه‌داران با نیت خیرخواهانه و انفاق، ثروت را در مسیر صحیح به گردش درمی‌آورند. بدین ترتیب، عدالت توزیعی، تعاون اجتماعی، امنیت اقتصادی و اعتماد عمومی تقویت می‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3894157/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%87%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86 قرائتی، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کم‌فروشان»، خبرگزاری ایکنا.]</ref>
تأمین معاش و کسب رزق از دغدغه‌های زندگی انسانی است. در برخی موارد، فشارهای اقتصادی می‌تواند به اضطراب، افسردگی و رفتارهای ناهنجار مانند تقلب، سرقت و فریبکاری بینجامد. در جهان‌بینی اسلامی، باور به رزاقیت الهی به‌عنوان یک اصل بنیادین، نقش تنظیم‌کننده در سلامت روانی انسان دارد؛ زیرا فرد مؤمن می‌پذیرد که روزی او و دیگر موجودات، به‌طور عادلانه و حکیمانه از سوی خداوند تعیین می‌شود. این نگرش، بسیاری از فشارهای روانی ناشی از فقر، حسرت و اضطراب را برطرف می‌سازد. از همین رو، آموزه‌های دینی با تأکید بر پرهیز از حسادت نسبت به رزق دیگران، اعتماد به رزق مقدر و اندوهگین نشدن از ناکامی‌های مالی، به ایجاد تعادل روانی و جلوگیری از آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی کمک می‌کنند.<ref>[https://www.quraniimed.com/?_action=article&au=1397268&_au=%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%88%DB%8C%20%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C%20%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1 محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، 1401ش، ص18.]</ref>


=تأثیر رزق حلال بر پایداری و سلامت خانواده در اسلام=
== نسبت رزق، درآمد و برکت ==
رزق حلال در فرهنگ اسلامی از ارکان بنیادین استحکام، آرامش و پایداری خانواده به‌شمار می‌آید. براساس تعالیم اسلامی، تأمین معاش خانواده از راه حلال عامل افزایش محبت، برکت، رضایت و طول عمر محسوب می‌شود. خانواده‌ای که بر مبنای تلاش مشروع، محبت، قناعت و اعتماد متقابل بنا شود، از اضطراب، بی‌اعتمادی و اختلافات مالی در امان می‌ماند و در فضای آن آرامش و صفا حاکم می‌گردد. لقمۀ حلال در تربیت نسل صالح، شکل‌گیری وجدان اخلاقی و رشد معنوی فرزندان نقشی تعیین‌کننده دارد؛ در حالی که مال حرام سبب سلب برکت، بروز اختلافات و انحراف‌های اخلاقی می‌شود. از این‌رو، رزق حلال در نگاه اسلام ضامن سلامت روانی، اخلاقی و اجتماعی خانواده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1248283 رحیمی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
درآمد، حاصل فعالیت و مهارت انسان است و تحت تأثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی تغییر می‌کند، اما رزق نعمتی الهی است که از سوی خداوند برای هر فرد مقدر می‌شود. در کنار آن، برکت به معنای بهره‌وری و سودمندی رزق است؛ یعنی ممکن است مقدار رزق ثابت باشد، اما با ایمان، درستکاری، انفاق و رعایت اصول الهی اثر و ماندگاری آن چند برابر شود. بنابراین درآمد به دست می‌آید، رزق به انسان می‌رسد و برکت به رزق معنا و کیفیت می‌بخشد.<ref>[https://www.shabestan.news/news/869457/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D9%88-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86 «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان.]</ref>


=کلیدهای گشایش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی=
== کلیدهای گشایش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی ==
براساس تعالیم اسلامی، افزایش رزق و روزی علاوه بر تلاش مادی به رفتارهای عبادی، اخلاق و اجتماعی نیز وابسته است. این عوامل عبارتند از:
براساس تعالیم اسلامی، افزایش رزق و روزی علاوه بر تلاش مادی به رفتارهای عبادی، اخلاقی و اجتماعی نیز وابسته است. این عوامل عبارتند از:


===عوامل عبادی<ref group="دیدگاه">فهرست نویسی مطلوب نیست</ref>===
اهتمام به نماز، به‌ویژه نماز اول وقت؛
اهتمام به نماز، به‌ویژه نماز اول وقت؛


خط ۵۶: خط ۴۶:
نمازها و دعاهای واردشده در مفاتیح الجنان؛
نمازها و دعاهای واردشده در مفاتیح الجنان؛


خواندن دعای فرج و آیت‌الکرسی.
خواندن دعای فرج و آیت‌الکرسی؛


===عوامل اخلاقی و تربیتی===
خوش‌اخلاقی و نیت خیر داشتن؛
خوش‌اخلاقی و نیت خیر داشتن؛


خط ۶۹: خط ۵۸:
همیشه با وضو بودن؛
همیشه با وضو بودن؛


ذکر فراوان «لا حول و لا قوّة إلّا بالله».
ذکر فراوان «لا حول و لا قوّة إلّا بالله»؛


===عوامل اجتماعی===
دادن حقوق مردم، مانند ارث و بدهی؛
دادن حقوق مردم، مانند ارث و بدهی؛


خط ۸۰: خط ۶۸:
صلۀ رحم و دیدار با خویشاوندان؛
صلۀ رحم و دیدار با خویشاوندان؛


رعایت عدالت و نیکی به دیگران در معاملات و روابط اجتماعی.
رعایت عدالت و نیکی به دیگران در معاملات و روابط اجتماعی؛


===عوامل خانوادگی===
نیکی به اهل خانه؛
نیکی به اهل خانه؛


مهمان‌نوازی و اطعام دیگران؛
مهمان‌نوازی و اطعام دیگران؛


ازدواج کردن.
ازدواج کردن؛


===عوامل معنوی===
رضایت پدر و مادر و دعای آنان؛
رضایت پدر و مادر و دعای آنان؛


خط ۹۸: خط ۸۴:
زیارت امام حسین؛
زیارت امام حسین؛


روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب (به‌عنوان نماد روشنایی و برکت در خانه).
روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب (به‌عنوان نماد روشنایی و برکت در خانه)؛


===اذکار ویژه برای گشایش رزق===
ذکر «یا فتّاح» 70 مرتبه پس از نماز صبح؛
ذکر «یا فتّاح» 70 مرتبه پس از نماز صبح؛


خط ۱۰۷: خط ۹۲:
ذکر مداوم «یا غنی».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6592964/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
ذکر مداوم «یا غنی».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6592964/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>


=موانع رزق و برکت <ref group="دیدگاه">برکت غیر از رزق است</ref>در زندگی=
== موانع رزق و روزی در زندگی ==
مهم‌ترین عوامل کاهش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی عبارت است از:
مهم‌ترین عوامل کاهش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی عبارت است از:


خط ۱۴۶: خط ۱۳۱:
خشونت خانوادگی و طلاق؛
خشونت خانوادگی و طلاق؛


خواب صبحگاهی (میان طلوع فجر تا طلوع آفتاب)
خواب صبحگاهی (میان طلوع فجر تا طلوع آفتاب)؛


قسم دروغ و سوگند بی‌جا؛<ref>[https://www.isna.ir/news/1403052818958/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
قسم دروغ و سوگند بی‌جا؛<ref>[https://www.isna.ir/news/1403052818958/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
خط ۱۶۲: خط ۱۴۷:
{{پانویس پیش‌نویس}}
{{پانویس پیش‌نویس}}


=منابع=
== منابع ==
 
*قرآن کریم.
*قرآن کریم.
*«آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وب‌سایت امین یاوران، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1400ش.
*«تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1389ش.
*«تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1389ش.
*جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش.
*جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش.
*چراغی کوتیانی، اسماعیل، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، نشریۀ معرفت، شمارۀ 56، پاییز 1402ش.
*«چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1398ش.
*حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
*حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
*دهقانی،روشن و هادوی، اصغر، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، نشریۀ پژوهشنامۀ معارف قرآنی، شمارۀ 24، بهار 1395ش.
*«راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1397ش.
*«راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1397ش.
*رحیمی، مرتضی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1395ش.
*«رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریۀ ره‌توشۀ راهیان نور، 1398ش.
*«رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریۀ ره‌توشۀ راهیان نور، 1398ش.
*شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
*شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
خط ۱۷۷: خط ۱۶۰:
*«عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1403ش.
*«عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1403ش.
*فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1400ش.
*فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1400ش.
*قرائتی، محسن، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کم‌فروشان»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: 6 اردیبهشت 1399ش.
*مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
*مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
*ملک احمدی، علی‌اصغر، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، مشهد، مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1392ش.
*محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، نشریۀ قرآن و طب، شمارۀ 18، بهار 1401ش.
*«موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1394ش.
*«موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1394ش.
*وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 مهر 1404ش.
*وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 مهر 1404ش.
*«یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1394ش.
*«یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1394ش.

نسخهٔ ۱۱ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۳:۴۹

رزق؛ مجموعه مواهب[دیدگاه ۱] مادی و معنوی مورد نیاز زندگی انسان.[دیدگاه ۲]

رزق، به‌عنوان مجموعه مواهب مادی و معنوی مورد نیاز انسان، نقش اساسی در شکل‌گیری سبک زندگی اسلامی دارد. اهمیت رزق حلال در تأمین معیشت سالم، تضمین‌کننده سلامت اخلاقی و آرامش روانی فرد و خانواده است. این نوع رزق، زمینۀ رشد معنوی و اجتماعی انسان را فراهم می‌کند و پیوند فرد با خداوند و جامعه را تقویت می‌نماید. اقسام رزق شامل رزق مادی و معنوی است که در چارچوب رزق حلال و مشروع تأمین می‌شوند.

تعریف

رزق در لغت به معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.[۱] در اصطلاح، رزق به بخششی گفته می‌شود که به اندازۀ تلاش و کوشش انسان به او می‌رسد. این مفهوم تنها به خوراک و مال محدود نمی‌شود، بلکه هر نوع سود و منفعتی را که به انسان می‌رسد در بر می‌گیرد. از این‌رو، در منابع اسلامی، تمامی نعمت‌ها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش و دیگر مواهب را نیز از مصادیق رزق دانسته‌اند[دیدگاه ۳].[۲]

رزق در آموزه‌های اسلامی

واژۀ رزق و مشتقات آن 123 بار در قرآن به‌کار رفته و شامل رزق‌های مادی و معنوی می‌شود. از مصادیق رزق در قرآن می‌توان به خوراک روزانه و مواد غذایی،[۳] بهره‌مندی از قرآن،[۴] مقام نبوت و علم،[۵] باران[۶] و خوراک برزخی[۷] اشاره کرد. براساس آیات الهی، خداوند رازق مطلق و یگانه روزی‌دهندۀ موجودات معرفی شده است.[۸] روزی مقدّر هرکس از سوی خداوند تعیین شده و تحقق آن در گروی سعی و تلاش انسان است.[۹] افزون بر این، قرآن نظام توزیع رزق را حکیمانه و مبتنی بر تفاوت استعدادها و مصالح اجتماعی می‌داند.[۱۰] همچنین آیات متعددی نیز بیانگر آن است که وسعت یا تنگی رزق به اراده و حکمت الهی بستگی دارد.[۱۱]

در روایات اسلامی نیز، رزق از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. براساس حدیث نبوی همان‌‌گونه که مرگ انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی بنده است و او را می‌طلبد.[۱۲] در متون روایی، کسب رزق حلال و تلاش برای به‌دست آوردن آن به مثابۀ جهاد در راه خدا بیان شده است.[۱۳] براساس احادیث، خوش خلقی با خانواده،[۱۴] استغفار از گناهان،[۱۵] پرهیز از حرص،[۱۶] صلۀ رحم[۱۷] و اطعام فقیر،[۱۸] از عوامل افزایش رزق و روزی‌اند، در حالی که زنا،[۱۹] دروغ، حرام‌خواری،[۲۰] بدخلقی،[۲۱] پرداخت نکردن زکات[۲۲] و خیانت در امانت[۲۳] از عوامل کاهش آن شمرده شده‌اند.

اقسام رزق[دیدگاه ۴]

در آموزه‌های اسلامی، رزق به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شود. از یک سو، بر پایۀ روایات اسلامی، رزق بر دو نوع است: رزقِ مطلوب و رزقِ طالب.[۲۴] رزق مطلوب آن است که انسان برای به‌دست آوردن آن تلاش می‌کند و در پی آن است، در حالی‌که رزق طالب، روزی‌ای است که خود به سوی انسان می‌آید و او را می‌جوید. در این نگرش، همان‌گونه که مرگ در پی انسان است، رزق او نیز مقدّر و تضمین‌شده است و پیش از مرگ به او خواهد رسید. تفاوت این دو نوع رزق در نیت و جهت حرکت انسان نهفته است؛ انسان دنیاطلب و مال‌اندوز در پی رزق مطلوب است و با رنج و اضطراب به روزی اندک دست می‌یابد، اما انسان مؤمن و خدمت‌گزار که نیتش رضای الهی است، در دایرۀ رزق طالب قرار دارد و روزی با برکت و آسانی به او می‌رسد.[۲۵] از سوی دیگر، در منابع دینی، رزق از نظر ماهیت به دو بخش مادی و معنوی تقسیم می‌شود. رزق مادی شامل نعمت‌های محسوس و ضروری چون خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است که استمرار زندگی دنیوی را ممکن می‌سازد، در حالی‌که رزق معنوی به توفیقات و مواهب الهی مانند ایمان، علم، معرفت، هدایت و قرب الهی اطلاق می‌شود که مایه رشد روح و سعادت ابدی انسان‌اند.[۲۶]

فاعل رزق

با توجه به آیات قرآن، رازق بودن منحصراً برای خداوند است،[۲۷] اگر چه در برخی از آیات، فاعل رزق غیر خدا دانسته شده است[۲۸] معنای دقیق آن این است که آن شیء به‌نحو مظهریت خدا عهده‌دار رزق می‌باشد؛ زیرا رازقیت از صفات فعل خداست و دیگران می‌توانند مظهر آن شوند.[۲۹]

علت اختلاف در رزق و روزی

در نگاه قرآن و روایات، تفاوت در رزق و روزی انسان‌ها امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است و هدفی فراتر از تبعیض یا ترجیح دارد. این اختلاف، نخست برای برقراری نظم اجتماعی و گردش طبیعی زندگی انسان‌هاست؛ چراکه تفاوت در استعدادها و امکانات، موجب می‌شود برخی کارفرما، برخی کارگر و برخی صاحب هنر یا علم شوند و به این ترتیب جامعه بر پایه نیاز متقابل افراد استوار گردد. افزون بر این، تفاوت در روزی‌ها زمینه‌ای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او سنجیده شود. گاه نیز گسترش رزق نشانه‌ی نعمت نیست، بلکه نوعی ابتلا یا مجازات الهی است تا انسان غافل در دل دنیا فرو رود، و در مقابل، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد. از منظر قرآن، خداوند روزی را به اندازه‌ی حکمت خویش  میان بندگان تقسیم می‌کند[۳۰] تا هم نیاز و وابستگی متقابل آنان سبب پایداری جامعه شود و هم هر کس در مسیر رشد روحی و اخلاقی خود به آزمایش الهی در قالب وسعت یا تنگی روزی گرفتار گردد.[۳۱]

نسبت رزق و فرزندآوری در آموزه‌های اسلامی

در آموزه‌های اسلامی، ارتباط میان رزق و فرزندآوری بر پایۀ باور به «رزّاقیت الهی» تبیین شده است؛ بدین معنا که تأمین روزی فرزندان، تنها بر دوش توان اقتصادی والدین نیست، بلکه در دایرۀ تدبیر و ضمانت الهی قرار دارد. این نگاه، ترس اقتصادی را که یکی از موانع اصلی فرزندآوری در جوامع معاصر به شمار می‌آید، تعدیل می‌کند و باور به گستردگی و تنوّع رزق را جایگزین نگاه صرفاً مادی به معیشت می‌سازد.[۳۲]

نقش باور به رزق الهی در تقویت سلامت روان

تأمین معاش و کسب رزق از دغدغه‌های زندگی انسانی است. در برخی موارد، فشارهای اقتصادی می‌تواند به اضطراب، افسردگی و رفتارهای ناهنجار مانند تقلب، سرقت و فریبکاری بینجامد. در جهان‌بینی اسلامی، باور به رزاقیت الهی به‌عنوان یک اصل بنیادین، نقش تنظیم‌کننده در سلامت روانی انسان دارد؛ زیرا فرد مؤمن می‌پذیرد که روزی او و دیگر موجودات، به‌طور عادلانه و حکیمانه از سوی خداوند تعیین می‌شود. این نگرش، بسیاری از فشارهای روانی ناشی از فقر، حسرت و اضطراب را برطرف می‌سازد. از همین رو، آموزه‌های دینی با تأکید بر پرهیز از حسادت نسبت به رزق دیگران، اعتماد به رزق مقدر و اندوهگین نشدن از ناکامی‌های مالی، به ایجاد تعادل روانی و جلوگیری از آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی کمک می‌کنند.[۳۳]

نسبت رزق، درآمد و برکت

درآمد، حاصل فعالیت و مهارت انسان است و تحت تأثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی تغییر می‌کند، اما رزق نعمتی الهی است که از سوی خداوند برای هر فرد مقدر می‌شود. در کنار آن، برکت به معنای بهره‌وری و سودمندی رزق است؛ یعنی ممکن است مقدار رزق ثابت باشد، اما با ایمان، درستکاری، انفاق و رعایت اصول الهی اثر و ماندگاری آن چند برابر شود. بنابراین درآمد به دست می‌آید، رزق به انسان می‌رسد و برکت به رزق معنا و کیفیت می‌بخشد.[۳۴]

کلیدهای گشایش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی

براساس تعالیم اسلامی، افزایش رزق و روزی علاوه بر تلاش مادی به رفتارهای عبادی، اخلاقی و اجتماعی نیز وابسته است. این عوامل عبارتند از:

اهتمام به نماز، به‌ویژه نماز اول وقت؛

نماز شب و مداومت بر آن؛

خواندن سورۀ واقعه پس از نماز عشاء،

خواندن سوره‌های ذاریات و مزمل؛

تسبیحات حضرت زهرا پس از نماز؛

دعا در سحر و پس از نماز صبح، که در این ساعات درهای آسمان گشوده است؛

نمازها و دعاهای واردشده در مفاتیح الجنان؛

خواندن دعای فرج و آیت‌الکرسی؛

خوش‌اخلاقی و نیت خیر داشتن؛

گناه نکردن و توبه از گناهان گذشته؛

قناعت و میانه‌روی در زندگی؛

شکرگزاری از نعمت‌های الهی؛

همیشه با وضو بودن؛

ذکر فراوان «لا حول و لا قوّة إلّا بالله»؛

دادن حقوق مردم، مانند ارث و بدهی؛

ادای حقوق الهی، از جمله خمس و زکات؛

صدقه دادن؛

صلۀ رحم و دیدار با خویشاوندان؛

رعایت عدالت و نیکی به دیگران در معاملات و روابط اجتماعی؛

نیکی به اهل خانه؛

مهمان‌نوازی و اطعام دیگران؛

ازدواج کردن؛

رضایت پدر و مادر و دعای آنان؛

دعا برای برادران دینی و دیگر مؤمنان؛

توسل به امام جواد؛

زیارت امام حسین؛

روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب (به‌عنوان نماد روشنایی و برکت در خانه)؛

ذکر «یا فتّاح» 70 مرتبه پس از نماز صبح؛

ذکر «یا وهّاب» ۱۰۰ مرتبه پس از نماز عصر؛

ذکر مداوم «یا غنی».[۳۵]

موانع رزق و روزی در زندگی

مهم‌ترین عوامل کاهش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی عبارت است از:

تنبلی و بیکاری؛

بی‌برنامگی و بی‌تدبیری؛

گناه و نافرمانی خداوند؛

فساد نیت؛

اخلاق بد و بدزبانی؛

دروغ‌گویی؛

بخل و سخت‌گیری در معاملات؛

توکل بر غیر خدا؛

سبک شمردن نماز و واجبات؛

ناسپاسی و کفران نعمت؛

تکیه بر گناه و بی‌تقوایی؛

خیانت در امانت و تجاوز به حقوق دیگران؛

اسراف و ولخرجی؛

زنا و روبط نامشروع؛

ظلم و داوری ناعادلانه؛

بی‌توجهی به نیازمندان و ترک انفاق؛[۳۶]

قطع صلۀ رحم و بی‌توجهی به خانواده؛

خشونت خانوادگی و طلاق؛

خواب صبحگاهی (میان طلوع فجر تا طلوع آفتاب)؛

قسم دروغ و سوگند بی‌جا؛[۳۷]

رها کردن نظافت و بی‌توجهی به محیط زندگی؛

مال حرام؛

شرب‌خواری و دزدی؛

فریب و خدعه در تجارت.[۳۸]

پانویس

  1. ↑ وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.
  2. ↑ طباطبایی، ترجمۀ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.
  3. ↑ سورۀ بقره، آیۀ 233؛ سورۀ کهف، آیۀ 19.
  4. ↑ سورۀ واقعه، آیۀ 82.
  5. ↑ سورۀ هود، آیۀ 88.
  6. ↑ سورۀ غافر، آیۀ 13.
  7. ↑ سورۀ آل‌عمران، آیۀ 169.
  8. ↑ سورۀ هود، آیۀ6؛ سورۀ ذاریات، آیۀ 58.
  9. ↑ سورۀ نجم، آیۀ 39.
  10. ↑ سورۀ زخرف، آیۀ 32.
  11. ↑ سورۀ اسراء، آیۀ 30؛ سورۀ رعد، آیۀ 26؛ سورۀ قصص، آیۀ 82.
  12. ↑ شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.
  13. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.
  14. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.
  15. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.
  16. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.
  17. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.
  18. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.
  19. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.
  20. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.
  21. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.
  22. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.
  23. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.
  24. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.
  25. ↑ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.
  26. ↑ «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.
  27. ↑ سورۀ فاطر، آیۀ 3.
  28. ↑ سورۀ نساء، آیۀ 5.
  29. ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص430-432.
  30. ↑ سورۀ شوری، آیۀ 27.
  31. ↑ «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.
  32. ↑ چراغی کوتیانی، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، 1402ش، ص78.
  33. ↑ محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، 1401ش، ص18.
  34. ↑ «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان.
  35. ↑ «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  36. ↑ «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز.
  37. ↑ «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا.
  38. ↑ «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو.
دیدگاه‌های ارزیابان
  1. ↑ به غیر از مواهب مادی رزق گفته نمیشود؟
  2. ↑ مقاله خیلی ناقص است. باید موارد زیر حتما تکمیل شود: 1. عنوان مدخل مطلق رزق است. لذا به نظریات مختلف اعم از اسلامی و غیر اسلامی در این بحث پرداخته شود. یعنی مقاله جامع نگارش شود. 2. مقاله در رفت و آمد بین مطق رزق و رزق حلال است. رزق حلال یک مدخل جداگانه است که نیاز به نگارش مقاله جداگانه دارد. رزق حلال، کسب حلال، رزق طیب همه مقالات جداگانه است. در این مقاله باید رزق نگارش شود نه رزق حلال. میشود رزق حلال را به عنوان یک نوع رزق در ذیل بحث انواع رزق آورد. 3. مقاله باید جامع نگارش شود؛ یعنی تمام مباحث مرتبط با رزق در این مقاله بیاید. به نحوی که باخواندن این مقاله خواننده با تمام مباحث مرتبط به رزق آشنا شو و هیچ بحثی مغفول نماید؛ ولی مختصر بحث شود. یعنی جامعیت لزوما به معنا طولانی و حجیم نویسی نیست. 4. سعی شود که در عناوین کلمه رزق درج شود. 5. به مباحث اجتماعی و عینی هم توجه شود.
  3. ↑ مطابق تعریف به تمام مباحث رزق در این مقاله پرداخته نشده است
  4. ↑ رزق اقسام دیگری هم دارد. مادی و معنوی حلال و طیب ...

منابع

  • قرآن کریم.
  • «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1389ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش.
  • چراغی کوتیانی، اسماعیل، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، نشریۀ معرفت، شمارۀ 56، پاییز 1402ش.
  • «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1398ش.
  • حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
  • «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1397ش.
  • «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریۀ ره‌توشۀ راهیان نور، 1398ش.
  • شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
  • طباطبایی، محمدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.
  • «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1403ش.
  • فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1400ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
  • محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، نشریۀ قرآن و طب، شمارۀ 18، بهار 1401ش.
  • «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1394ش.
  • وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 مهر 1404ش.
  • «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1394ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=رزق&oldid=3908»