پرش به محتوا

پیش‌نویس:رباعیات خیام: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
اصلاح ارقام
خط ۴: خط ۴:
رُباعِیات خیام، نام مجموعه‌ای از رباعی‌های «عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری» است که در سده‌های پنجم و ششم هجری به [[زبان فارسی]] سروده شده‌ و دیدگاه‌های ژرف فلسفی شاعر را بیان می‌کند. این اثر مهم، شهرت جهانی دارد و الهام‌بخش بسیاری از شاعران در جهان بوده است.
رُباعِیات خیام، نام مجموعه‌ای از رباعی‌های «عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری» است که در سده‌های پنجم و ششم هجری به [[زبان فارسی]] سروده شده‌ و دیدگاه‌های ژرف فلسفی شاعر را بیان می‌کند. این اثر مهم، شهرت جهانی دارد و الهام‌بخش بسیاری از شاعران در جهان بوده است.
==معرفی رباعیات خیام==
==معرفی رباعیات خیام==
رباعیات [[خیام]]، اثری از عمر ابن براهیم، مشهور به «خیام نیشابوری»، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دورۀ سلجوقیان است.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA دینپرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref>  رباعیات منسوب به خیام را از 50 تا 1200 رباعی ذکر کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  خيام‌پژوهان، بسياري از رباعيات منسوب به خيام را جعلي می‌دانند. <ref> [https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref> برخی، تنها 28 رباعی را از خیام می‌دانند. <ref>عالی‌خانی، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلۀ جاویدان خرد، 1388ش، ص75.</ref> رباعیات خيام بر اساس قیاس منطقی شکل گرفته است؛ ابتدا در سه مصراع اول، يك مقدمۀ استدلالي تنظیم کرده و در مصراع چهارم نتيجۀ عقلاني می‌گیرد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>  
رباعیات [[خیام]]، اثری از عمر ابن براهیم، مشهور به «خیام نیشابوری»، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دورۀ سلجوقیان است.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA دینپرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref>  رباعیات منسوب به خیام را از ۵۰ تا ۱۲۰۰ رباعی ذکر کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  خيام‌پژوهان، بسياري از رباعيات منسوب به خيام را جعلي می‌دانند. <ref> [https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref> برخی، تنها ۲۸ رباعی را از خیام می‌دانند. <ref>عالی‌خانی، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلۀ جاویدان خرد، 1388ش، ص75.</ref> رباعیات خيام بر اساس قیاس منطقی شکل گرفته است؛ ابتدا در سه مصراع اول، يك مقدمۀ استدلالي تنظیم کرده و در مصراع چهارم نتيجۀ عقلاني می‌گیرد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>  
==اهمیت رباعیات خیام==
==اهمیت رباعیات خیام==
رباعیات خیام، از این نظر که چكیدۀ فرهنگ، تمدن، فلسفه و جهانبینی ایرانیان و شرقی‌ها را با زبان شعر بیان می‌کند، بسیار مهم است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  
رباعیات خیام، از این نظر که چكیدۀ فرهنگ، تمدن، فلسفه و جهانبینی ایرانیان و شرقی‌ها را با زبان شعر بیان می‌کند، بسیار مهم است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  
==درون‌مایۀ رباعیات خیام==
==درون‌مایۀ رباعیات خیام==
===1. مرگ‌اندیشی===
===۱. مرگ‌اندیشی===
بخش عمده‌ای از رباعیات خیام به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به‌موضوع مرگ و حقیقت آن پرداخته که با واژگانی مانند رفتن، خفتن، نبودن، بازنیامدن، شکستن، بربادشدن، نابودی، رحلت، عدم، نیستی، اجل و خواب بیان شده است. همچنین تعبیرها و تشبیهات مرتبط با مرگ مانند پای اجل، سینۀ خاک، صحرای عدم، طبل زمین و مفرش خاک، بارها در رباعیات به‌کار رفته است. اصطلاحات ترکیبی مانند جمجمۀ پادشاهان، انگشت فریدون، کف کیخسرو، مغز کیقباد، چشم پرویز و دست گدا که نمایانگر از بین ‌رفتن اجساد است، نیز با مسئلۀ مرگ پیوند دارد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/214734/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85 معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.]</ref>  
بخش عمده‌ای از رباعیات خیام به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به‌موضوع مرگ و حقیقت آن پرداخته که با واژگانی مانند رفتن، خفتن، نبودن، بازنیامدن، شکستن، بربادشدن، نابودی، رحلت، عدم، نیستی، اجل و خواب بیان شده است. همچنین تعبیرها و تشبیهات مرتبط با مرگ مانند پای اجل، سینۀ خاک، صحرای عدم، طبل زمین و مفرش خاک، بارها در رباعیات به‌کار رفته است. اصطلاحات ترکیبی مانند جمجمۀ پادشاهان، انگشت فریدون، کف کیخسرو، مغز کیقباد، چشم پرویز و دست گدا که نمایانگر از بین ‌رفتن اجساد است، نیز با مسئلۀ مرگ پیوند دارد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/214734/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85 معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.]</ref>  
===2. لحظه‌گرایی===  
===۲. لحظه‌گرایی===  
در واکنش به‌مرگ، مسئلۀ خوش‌باشی و غنیمت شمردن لحظه‌ها و نعمت‌های کوچک دنیا در رباعیات خیام مطرح می‌شود؛ رباعیات خیام در برابر حقیقت ناپایدار طبعیت، زوال عمر و بی‌دفاعی انسان، زندگیِ در لحظه و شاد بودن را پیشنهاد می‌کند:<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/214734/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85 معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.]</ref>   
در واکنش به‌مرگ، مسئلۀ خوش‌باشی و غنیمت شمردن لحظه‌ها و نعمت‌های کوچک دنیا در رباعیات خیام مطرح می‌شود؛ رباعیات خیام در برابر حقیقت ناپایدار طبعیت، زوال عمر و بی‌دفاعی انسان، زندگیِ در لحظه و شاد بودن را پیشنهاد می‌کند:<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/214734/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85 معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.]</ref>   
  {{آغاز نستعلیق}}
  {{آغاز نستعلیق}}
خط ۱۹: خط ۱۹:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}
اما خوش‌باشی و لذت‌گرایی در رباعیات خیام، به‌معنای تروج بطالت و بیکارگی نیست؛ بلکه به‌معنای جدی گرفتن عمر و زندگی است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>  
اما خوش‌باشی و لذت‌گرایی در رباعیات خیام، به‌معنای تروج بطالت و بیکارگی نیست؛ بلکه به‌معنای جدی گرفتن عمر و زندگی است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>  
===3. عصیان‌گری===  
===۳. عصیان‌گری===  
نتیجۀ دو مضمون قبلی، نگاه نقادانه به همه چیز است که مضمون سوم رباعیات خیام را تشکیل می‌دهد. شاعر، سئوالات بسیار جدی را مطرح می‌کند، ذهن مخاطب را به‌چالش می‌کشد و نسبت به مسائل کلیشه‌ای که در ذهن مردم رسوخ کرده، رویکرد انتقادی در پیش می‌گیرد؛ اما این سؤال‌ها، به‌صورتی نیست که تمام اصول مهم عقیدتی جامعه را زیر سؤال ببرد.<ref>[https://www.isna.ir/news/99022820212/%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B3%D8%A8%D8%A8-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
نتیجۀ دو مضمون قبلی، نگاه نقادانه به همه چیز است که مضمون سوم رباعیات خیام را تشکیل می‌دهد. شاعر، سئوالات بسیار جدی را مطرح می‌کند، ذهن مخاطب را به‌چالش می‌کشد و نسبت به مسائل کلیشه‌ای که در ذهن مردم رسوخ کرده، رویکرد انتقادی در پیش می‌گیرد؛ اما این سؤال‌ها، به‌صورتی نیست که تمام اصول مهم عقیدتی جامعه را زیر سؤال ببرد.<ref>[https://www.isna.ir/news/99022820212/%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B3%D8%A8%D8%A8-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
==ویژگی  ادبی رباعیات خیام==
==ویژگی  ادبی رباعیات خیام==
[[پرونده:0002.jpg|جایگزین= رباعیات خیام - تصحیح فروغی،  محمد تجویدی،  جواد شریفی -|بندانگشتی|نسخهٔ چاپی و مصور رباعیات خیام - تصحیح فروغی، تصاویر محمد تجویدی، خط جواد شریفی - امیرکبیر - ۱۳۵۴]]
[[پرونده:0002.jpg|جایگزین= رباعیات خیام - تصحیح فروغی،  محمد تجویدی،  جواد شریفی -|بندانگشتی|نسخهٔ چاپی و مصور رباعیات خیام - تصحیح فروغی، تصاویر محمد تجویدی، خط جواد شریفی - امیرکبیر - ۱۳۵۴]]
===1. سادگی===  
===۱. سادگی===  
رباعیات خیام، بحث‌های پیچیدۀ فلسفی را با زبانی ساده و قابل‌فهم برای همه ارائه کرده است؛ به‌صورتی که بعد از حدود هزار سال مخاطب امروزی به‌سادگی با آن ارتباط برقرار می‌کند.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/longint/261262 میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>  
رباعیات خیام، بحث‌های پیچیدۀ فلسفی را با زبانی ساده و قابل‌فهم برای همه ارائه کرده است؛ به‌صورتی که بعد از حدود هزار سال مخاطب امروزی به‌سادگی با آن ارتباط برقرار می‌کند.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/longint/261262 میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>  
===2. استفاده از صنایع ادبی مناسب===
===۲. استفاده از صنایع ادبی مناسب===
رباعیات خیام با گزینش صنایع ادبی مناسب، آرایه‌های ادبی، خلق تصاویر زنده و خیال‌انگیز، اندیشه‌های محوری شاعر را هنرمندانه در ذهن مخاطب ترسیم می‌کند.<ref> [https://za.arak.iau.ir/article_529081.html باقری‌زاد و کزازی، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی] </ref>   
رباعیات خیام با گزینش صنایع ادبی مناسب، آرایه‌های ادبی، خلق تصاویر زنده و خیال‌انگیز، اندیشه‌های محوری شاعر را هنرمندانه در ذهن مخاطب ترسیم می‌کند.<ref> [https://za.arak.iau.ir/article_529081.html باقری‌زاد و کزازی، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی] </ref>   
===3. پیوند اندیشه با رباعی===
===۳. پیوند اندیشه با رباعی===
در رباعیات خیام، برای نخستین‌بار اندیشه‌های فلسفی دربارۀ زندگی و مرگ انسان با قالب رباعی پیوند داده شد. شاعر اندیشه‌های بلند فلسفی را در قالب کوتاه رباعی ریخته است. <ref>[https://www.ibna.ir/fa/longint/261262 میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
در رباعیات خیام، برای نخستین‌بار اندیشه‌های فلسفی دربارۀ زندگی و مرگ انسان با قالب رباعی پیوند داده شد. شاعر اندیشه‌های بلند فلسفی را در قالب کوتاه رباعی ریخته است. <ref>[https://www.ibna.ir/fa/longint/261262 میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
==محبوبیت جهانی==
==محبوبیت جهانی==
خط ۳۴: خط ۳۴:
#در کشورهای فارسی‌زبان، محبوبیت و کاربرد رباعیات خیام در اعیاد ملی، جشن‌ها و لذت از طبیعت به‌روشنی دیده می‌شود.<ref>[http://www.khayyampoetry.com/articles/view/articleid/27/lang/fa باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.]</ref>
#در کشورهای فارسی‌زبان، محبوبیت و کاربرد رباعیات خیام در اعیاد ملی، جشن‌ها و لذت از طبیعت به‌روشنی دیده می‌شود.<ref>[http://www.khayyampoetry.com/articles/view/articleid/27/lang/fa باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.]</ref>
==راز محبوبیت و شهرت رباعیات خیام==
==راز محبوبیت و شهرت رباعیات خیام==
===1. بیان دغدغه‌های اصلی انسان===  
===۱. بیان دغدغه‌های اصلی انسان===  
رباعیات خیام، دردها و دغدغه‌های اصیل و جاودانۀ بشر مثل زندگی، معنای زندگی، مرگ، دنیای پس از مرگ، اغتنام فرصت و خوش‌بودن را مطرح می‌کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>
رباعیات خیام، دردها و دغدغه‌های اصیل و جاودانۀ بشر مثل زندگی، معنای زندگی، مرگ، دنیای پس از مرگ، اغتنام فرصت و خوش‌بودن را مطرح می‌کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>
===2. زیبایی کلام===
===۲. زیبایی کلام===
شاعر در قالبی اندیشۀ فلسفی، اخلاقی و اعتقادی را بیان کرده كه به یاد سپردن آن، آسان است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>   
شاعر در قالبی اندیشۀ فلسفی، اخلاقی و اعتقادی را بیان کرده كه به یاد سپردن آن، آسان است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>   
==ترجمه رباعیات خیام==  
==ترجمه رباعیات خیام==  
خط ۴۶: خط ۴۶:
از پژوهش‌های معاصر می‌توان به کتاب «رباعیات بودار: پذیرش جهانی رباعیات حکیم عمرخیام» اشاره کرد که توسط «علی‌اصغر سیدغراب»، استاد ادبیات فارسی نوشته شده است. این کتاب مقاله‌هایی که دربارۀ محبوبیت رباعیات عمرخیام در کشورهای مختلف جهان نوشته شده را معرفی کرده و تأثیر آن را در ایران، جهان عرب، ترکیه، هلند، روسیه، گرجستان، انگلستان عصر ویکتوریا و هندوستان نشان می‌دهد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref>  
از پژوهش‌های معاصر می‌توان به کتاب «رباعیات بودار: پذیرش جهانی رباعیات حکیم عمرخیام» اشاره کرد که توسط «علی‌اصغر سیدغراب»، استاد ادبیات فارسی نوشته شده است. این کتاب مقاله‌هایی که دربارۀ محبوبیت رباعیات عمرخیام در کشورهای مختلف جهان نوشته شده را معرفی کرده و تأثیر آن را در ایران، جهان عرب، ترکیه، هلند، روسیه، گرجستان، انگلستان عصر ویکتوریا و هندوستان نشان می‌دهد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref>  
==مفاهیم قرآنی در رباعیات خیام==
==مفاهیم قرآنی در رباعیات خیام==
مفاهیم و آموزه‌های قرآنی در رباعیات خیام به‌وفور دیده می‌شود. برای مثال، مضمون  آیۀ 44 سورۀ بقره دربارۀ «کسانی که مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهند و خود، فراموش می‌کنند» را در این رباعی بازآفرینی کرده است:<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3891628/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B1%DA%AF%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 قربانی، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم.]</ref>     
مفاهیم و آموزه‌های قرآنی در رباعیات خیام به‌وفور دیده می‌شود. برای مثال، مضمون  آیۀ ۴۴ سورۀ بقره دربارۀ «کسانی که مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهند و خود، فراموش می‌کنند» را در این رباعی بازآفرینی کرده است:<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3891628/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B1%DA%AF%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 قربانی، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم.]</ref>     
{{آغاز نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
خط ۵۴: خط ۵۴:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}
==اثرگذاری‌ها رباعیات خیام==
==اثرگذاری‌ها رباعیات خیام==
===1. شاعران و نویسندگان===
===۱. شاعران و نویسندگان===
رباعیات خیام بر بسیاری از شاعرانی كه رباعی سروده‌اند مانند [[سعدی]]، [[حافظ]] و [[جامی]] تأثیر گذاشته است. از جمله شاعران معاصر نیز كه از رباعیات خیام تأثیر گرفته‌اند، می‌توان منصور اوجی، قیصر امین‌پور، حسن حسینی و ایرج زبردست را نام برد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرانا]</ref> در کشورهای غربی، «آندره ژید» با رباعیات خیام از طریق ترجمۀ فیتزجرالد آشنا شد و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را می‌توان در کتاب مائده‌های زمینی او مشاهده کرد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/777777/%DB%B2%DB%B8-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%AC%D9%85-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف،ریاضی‌دان،رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.]</ref>   
رباعیات خیام بر بسیاری از شاعرانی كه رباعی سروده‌اند مانند [[سعدی]]، [[حافظ]] و [[جامی]] تأثیر گذاشته است. از جمله شاعران معاصر نیز كه از رباعیات خیام تأثیر گرفته‌اند، می‌توان منصور اوجی، قیصر امین‌پور، حسن حسینی و ایرج زبردست را نام برد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرانا]</ref> در کشورهای غربی، «آندره ژید» با رباعیات خیام از طریق ترجمۀ فیتزجرالد آشنا شد و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را می‌توان در کتاب مائده‌های زمینی او مشاهده کرد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/777777/%DB%B2%DB%B8-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%AC%D9%85-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف،ریاضی‌دان،رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.]</ref>   
===2. موسیقی ایران===
===۲. موسیقی ایران===
[[پرونده:0020.jpg|جایگزین= رباعیات خیام - تصحیح فروغی، محمد تجویدی، جواد شریفی |بندانگشتی|نسخهٔ چاپی و مصور رباعیات خیام - تصحیح فروغی، تصاویر محمد تجویدی، خط جواد شریفی - امیرکبیر - ۱۳۵۴]]
[[پرونده:0020.jpg|جایگزین= رباعیات خیام - تصحیح فروغی، محمد تجویدی، جواد شریفی |بندانگشتی|نسخهٔ چاپی و مصور رباعیات خیام - تصحیح فروغی، تصاویر محمد تجویدی، خط جواد شریفی - امیرکبیر - ۱۳۵۴]]
رباعیات خیام، دستمایۀ ساخت و شکل‌گیری ده‌ها اثر در انواع مختلف موسیقی با کلام در [[ایران]] شده که محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنها، آلبوم «رباعیات خیام» با دکلمۀ «احمد شاملو» و آوازخوانی «محمدرضا شجریان» است. <ref> [https://www.hoseinassaran.com/%D8%AC%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%AA-%DA%A9%D9%87-%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B4/ عصاران، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران.]</ref>
رباعیات خیام، دستمایۀ ساخت و شکل‌گیری ده‌ها اثر در انواع مختلف موسیقی با کلام در [[ایران]] شده که محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنها، آلبوم «رباعیات خیام» با دکلمۀ «احمد شاملو» و آوازخوانی «محمدرضا شجریان» است. <ref> [https://www.hoseinassaran.com/%D8%AC%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%AA-%DA%A9%D9%87-%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B4/ عصاران، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران.]</ref>
===3. موسیقی غرب===  
===۳. موسیقی غرب===  
«گرنویل بن‌توك» موسیقی‌دان بریتانیایی آلبوم «عمر خیام» را با الهام از اشعار خیام، در اوایل قرن بیستم ساخت. «الن هوهانس» موسیقی‌دان ارمنی نیز در آثار خود از رباعیات خیام الهام گرفته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317903/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%87-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  
«گرنویل بن‌توك» موسیقی‌دان بریتانیایی آلبوم «عمر خیام» را با الهام از اشعار خیام، در اوایل قرن بیستم ساخت. «الن هوهانس» موسیقی‌دان ارمنی نیز در آثار خود از رباعیات خیام الهام گرفته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317903/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%87-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  
==رباعیات پیونددهندۀ شرق و غرب==
==رباعیات پیونددهندۀ شرق و غرب==
خط ۷۹: خط ۷۹:
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
*باران، بیژن، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
{{آغاز منابع}}
*باقری‌زاد، داوود و کزازی، میرجلال‌الدّین، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی ادبی، دورۀ 6، شمارۀ 24، تیر 1394ش، در وب‌سایت دانگشاه آزاد اسلامی واحد اراک، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
*باران، بیژن، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
*خیام، رباعیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
*باقری‌زاد، داوود و کزازی، میرجلال‌الدّین، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی ادبی، دورۀ ۶، شمارۀ ۲۴، تیر ۱۳۹۴ش، در وب‌سایت دانگشاه آزاد اسلامی واحد اراک، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
*«خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1399ش.
*خیام، رباعیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
*دین‌پرست، منوچهر، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 5 تیر 1400ش.
*«خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
*دین‌پرست، منوچهر، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۴۰۰ش.
*«زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
*«زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
*«سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
*«سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
*«ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
*«ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
*عالی‌خانی، بابک، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلۀ جاویدان خرد، دورۀ جدید، شمارۀ 5، زمستان 1388ش.
*عالی‌خانی، بابک، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلۀ جاویدان خرد، دورۀ جدید، شمارۀ ۵، زمستان ۱۳۸۸ش.
*عصاران، حسین، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
*عصاران، حسین، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
*قربانی، سمیه، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۹ش.
*قربانی، سمیه، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۹ش.
*معتمدی، غلام‌حسین، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 31 اردیبهشت 1391ش.
*معتمدی، غلام‌حسین، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
*میرشکاری، مطهره، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1397ش.
*میرشکاری، مطهره، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
*«۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
*«۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
 
{{پایان منابع}}
{{#seo:
{{#seo:
|title= رباعیات خیام چیست - محتوا و ویژگی های ادبی رباعیات خیام - ویکی زندگی
|title= رباعیات خیام چیست - محتوا و ویژگی های ادبی رباعیات خیام - ویکی زندگی

نسخهٔ ۶ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۲۵

مجسمه سنگی خیام نیشابوری - نشابور
مجسمه سنگی خیام نیشابوری

رباعیات خیام، مجموعه‌ اشعار خیام نیشابوری در قالب رباعی.

رُباعِیات خیام، نام مجموعه‌ای از رباعی‌های «عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری» است که در سده‌های پنجم و ششم هجری به زبان فارسی سروده شده‌ و دیدگاه‌های ژرف فلسفی شاعر را بیان می‌کند. این اثر مهم، شهرت جهانی دارد و الهام‌بخش بسیاری از شاعران در جهان بوده است.

معرفی رباعیات خیام

رباعیات خیام، اثری از عمر ابن براهیم، مشهور به «خیام نیشابوری»، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دورۀ سلجوقیان است.[۱] رباعیات منسوب به خیام را از ۵۰ تا ۱۲۰۰ رباعی ذکر کرده‌اند.[۲] خيام‌پژوهان، بسياري از رباعيات منسوب به خيام را جعلي می‌دانند. [۳] برخی، تنها ۲۸ رباعی را از خیام می‌دانند. [۴] رباعیات خيام بر اساس قیاس منطقی شکل گرفته است؛ ابتدا در سه مصراع اول، يك مقدمۀ استدلالي تنظیم کرده و در مصراع چهارم نتيجۀ عقلاني می‌گیرد.[۵]

اهمیت رباعیات خیام

رباعیات خیام، از این نظر که چكیدۀ فرهنگ، تمدن، فلسفه و جهانبینی ایرانیان و شرقی‌ها را با زبان شعر بیان می‌کند، بسیار مهم است.[۶]

درون‌مایۀ رباعیات خیام

۱. مرگ‌اندیشی

بخش عمده‌ای از رباعیات خیام به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به‌موضوع مرگ و حقیقت آن پرداخته که با واژگانی مانند رفتن، خفتن، نبودن، بازنیامدن، شکستن، بربادشدن، نابودی، رحلت، عدم، نیستی، اجل و خواب بیان شده است. همچنین تعبیرها و تشبیهات مرتبط با مرگ مانند پای اجل، سینۀ خاک، صحرای عدم، طبل زمین و مفرش خاک، بارها در رباعیات به‌کار رفته است. اصطلاحات ترکیبی مانند جمجمۀ پادشاهان، انگشت فریدون، کف کیخسرو، مغز کیقباد، چشم پرویز و دست گدا که نمایانگر از بین ‌رفتن اجساد است، نیز با مسئلۀ مرگ پیوند دارد.[۷]

۲. لحظه‌گرایی

در واکنش به‌مرگ، مسئلۀ خوش‌باشی و غنیمت شمردن لحظه‌ها و نعمت‌های کوچک دنیا در رباعیات خیام مطرح می‌شود؛ رباعیات خیام در برابر حقیقت ناپایدار طبعیت، زوال عمر و بی‌دفاعی انسان، زندگیِ در لحظه و شاد بودن را پیشنهاد می‌کند:[۸] 

الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق اما خوش‌باشی و لذت‌گرایی در رباعیات خیام، به‌معنای تروج بطالت و بیکارگی نیست؛ بلکه به‌معنای جدی گرفتن عمر و زندگی است.[۹]

۳. عصیان‌گری

نتیجۀ دو مضمون قبلی، نگاه نقادانه به همه چیز است که مضمون سوم رباعیات خیام را تشکیل می‌دهد. شاعر، سئوالات بسیار جدی را مطرح می‌کند، ذهن مخاطب را به‌چالش می‌کشد و نسبت به مسائل کلیشه‌ای که در ذهن مردم رسوخ کرده، رویکرد انتقادی در پیش می‌گیرد؛ اما این سؤال‌ها، به‌صورتی نیست که تمام اصول مهم عقیدتی جامعه را زیر سؤال ببرد.[۱۰]

ویژگی ادبی رباعیات خیام

رباعیات خیام - تصحیح فروغی، محمد تجویدی، جواد شریفی -
نسخهٔ چاپی و مصور رباعیات خیام - تصحیح فروغی، تصاویر محمد تجویدی، خط جواد شریفی - امیرکبیر - ۱۳۵۴

۱. سادگی

رباعیات خیام، بحث‌های پیچیدۀ فلسفی را با زبانی ساده و قابل‌فهم برای همه ارائه کرده است؛ به‌صورتی که بعد از حدود هزار سال مخاطب امروزی به‌سادگی با آن ارتباط برقرار می‌کند.[۱۱]

۲. استفاده از صنایع ادبی مناسب

رباعیات خیام با گزینش صنایع ادبی مناسب، آرایه‌های ادبی، خلق تصاویر زنده و خیال‌انگیز، اندیشه‌های محوری شاعر را هنرمندانه در ذهن مخاطب ترسیم می‌کند.[۱۲]

۳. پیوند اندیشه با رباعی

در رباعیات خیام، برای نخستین‌بار اندیشه‌های فلسفی دربارۀ زندگی و مرگ انسان با قالب رباعی پیوند داده شد. شاعر اندیشه‌های بلند فلسفی را در قالب کوتاه رباعی ریخته است. [۱۳]

محبوبیت جهانی

  1. رباعیات خیام در مقایسه با آثار شاعران شاخص دیگر ایران مانند حافظ، سعدی و فردوسی در بین غربی‌ها شناخته‌شده‌تر است. [۱۴]
  2. در مطالعات دانشگاهی، رباعیات خیام با کلیات «شکسپیر» و «انجیل عصر جدید» از نظر محبوبیت مقایسه می‌شود. [۱۵]
  3. در کشورهای فارسی‌زبان، محبوبیت و کاربرد رباعیات خیام در اعیاد ملی، جشن‌ها و لذت از طبیعت به‌روشنی دیده می‌شود.[۱۶]

راز محبوبیت و شهرت رباعیات خیام

۱. بیان دغدغه‌های اصلی انسان

رباعیات خیام، دردها و دغدغه‌های اصیل و جاودانۀ بشر مثل زندگی، معنای زندگی، مرگ، دنیای پس از مرگ، اغتنام فرصت و خوش‌بودن را مطرح می‌کند.[۱۷]

۲. زیبایی کلام

شاعر در قالبی اندیشۀ فلسفی، اخلاقی و اعتقادی را بیان کرده كه به یاد سپردن آن، آسان است.[۱۸]

ترجمه رباعیات خیام

رباعیات خیام به بیشتر زبان‌های زندۀ دنیا ترجمه شده است؛ نخستین‌بار «ادوارد فیتزجرالد» رباعیات را به زبان انگلیسی ترجمه کرد که باعث شهرت بیشتر خیام در غرب شد.[۱۹] همچنین در ۱۸۶۷م «نیکولاس»، کنسول سفارت فرانسه در رشت، اولین ترجمۀ رباعیات را به فرانسه ارائه کرده بود. ترجمۀ فرانسویان در معرفی رباعیات خیام به جهان غرب نیز کمک کرد. [۲۰]

پژوهش دربارۀ رباعیات خیام

دربارۀ رباعیات خیام، پژوهش‌های گسترده‌ای صورت گرفته است؛ برای مثال صادق هدایت، به‌عنوان نخستین پژوهشگر در ایران، دو اثر دربارۀ خیام منتشر کرده‌ است:

  1. مقالۀ «مقدمه‌ای بر رباعیات خیام» در سال ۱۳۰۳ش؛
  2. کتاب «ترانه‌های خیام» در ۱۳۱۳ش. [۲۱]

از پژوهش‌های معاصر می‌توان به کتاب «رباعیات بودار: پذیرش جهانی رباعیات حکیم عمرخیام» اشاره کرد که توسط «علی‌اصغر سیدغراب»، استاد ادبیات فارسی نوشته شده است. این کتاب مقاله‌هایی که دربارۀ محبوبیت رباعیات عمرخیام در کشورهای مختلف جهان نوشته شده را معرفی کرده و تأثیر آن را در ایران، جهان عرب، ترکیه، هلند، روسیه، گرجستان، انگلستان عصر ویکتوریا و هندوستان نشان می‌دهد.[۲۲]

مفاهیم قرآنی در رباعیات خیام

مفاهیم و آموزه‌های قرآنی در رباعیات خیام به‌وفور دیده می‌شود. برای مثال، مضمون آیۀ ۴۴ سورۀ بقره دربارۀ «کسانی که مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهند و خود، فراموش می‌کنند» را در این رباعی بازآفرینی کرده است:[۲۳] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

اثرگذاری‌ها رباعیات خیام

۱. شاعران و نویسندگان

رباعیات خیام بر بسیاری از شاعرانی كه رباعی سروده‌اند مانند سعدی، حافظ و جامی تأثیر گذاشته است. از جمله شاعران معاصر نیز كه از رباعیات خیام تأثیر گرفته‌اند، می‌توان منصور اوجی، قیصر امین‌پور، حسن حسینی و ایرج زبردست را نام برد.[۲۴] در کشورهای غربی، «آندره ژید» با رباعیات خیام از طریق ترجمۀ فیتزجرالد آشنا شد و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را می‌توان در کتاب مائده‌های زمینی او مشاهده کرد.[۲۵]

۲. موسیقی ایران

رباعیات خیام - تصحیح فروغی، محمد تجویدی، جواد شریفی
نسخهٔ چاپی و مصور رباعیات خیام - تصحیح فروغی، تصاویر محمد تجویدی، خط جواد شریفی - امیرکبیر - ۱۳۵۴

رباعیات خیام، دستمایۀ ساخت و شکل‌گیری ده‌ها اثر در انواع مختلف موسیقی با کلام در ایران شده که محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنها، آلبوم «رباعیات خیام» با دکلمۀ «احمد شاملو» و آوازخوانی «محمدرضا شجریان» است. [۲۶]

۳. موسیقی غرب

«گرنویل بن‌توك» موسیقی‌دان بریتانیایی آلبوم «عمر خیام» را با الهام از اشعار خیام، در اوایل قرن بیستم ساخت. «الن هوهانس» موسیقی‌دان ارمنی نیز در آثار خود از رباعیات خیام الهام گرفته است.[۲۷]

رباعیات پیونددهندۀ شرق و غرب

بسیاری از محققان معتقدند که ترجمۀ رباعیات خیام به زبان‌های اروپایی، باعث آشنایی غرب با فرهنگ ایران و پیوند غرب و شرق شده است.[۲۸]

نمونه‌ای از از باعیات

آن قصر که جمشید در او جام گرفت[۲۹] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب 

الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

پانویس

  1. ↑ دینپرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.
  2. ↑ «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  3. ↑ «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.
  4. ↑ عالی‌خانی، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلۀ جاویدان خرد، 1388ش، ص75.
  5. ↑ «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.
  6. ↑ «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  7. ↑ معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.
  8. ↑ معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.
  9. ↑ «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.
  10. ↑ «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا.
  11. ↑ میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.
  12. ↑ باقری‌زاد و کزازی، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی
  13. ↑ میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.
  14. ↑ «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا
  15. ↑ باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.
  16. ↑ باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.
  17. ↑ «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  18. ↑ «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  19. ↑ «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.
  20. ↑ «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.
  21. ↑ دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.
  22. ↑ دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.
  23. ↑ قربانی، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم.
  24. ↑ «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرانا
  25. ↑ «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف،ریاضی‌دان،رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.
  26. ↑ عصاران، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران.
  27. ↑ «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.
  28. ↑ «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  29. ↑ خیام، رباعیات، رباعی شماره 7، 8 و 10، وب‌سایت گنجور.

منابع

  • باران، بیژن، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • باقری‌زاد، داوود و کزازی، میرجلال‌الدّین، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی ادبی، دورۀ ۶، شمارۀ ۲۴، تیر ۱۳۹۴ش، در وب‌سایت دانگشاه آزاد اسلامی واحد اراک، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • خیام، رباعیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
  • دین‌پرست، منوچهر، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۴۰۰ش.
  • «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
  • «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
  • «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
  • عالی‌خانی، بابک، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلۀ جاویدان خرد، دورۀ جدید، شمارۀ ۵، زمستان ۱۳۸۸ش.
  • عصاران، حسین، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • قربانی، سمیه، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۹ش.
  • معتمدی، غلام‌حسین، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
  • میرشکاری، مطهره، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
  • «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:رباعیات_خیام&oldid=38968»