پیشنویس:تخار: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی جز انتقال از رده:مکان تاریخی به رده:اماکن تاریخی ردهانبوه |
|||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
==گردشگری== | ==گردشگری== | ||
تخار داراى مناطق تاريخى زیاد بوده که مىتوان از آيخانم، زيارت خواجه بهاءالدين، زیارت خواجه خضر، زیارت حضرت واقف، زیارت خواجه چنگال، پير فرخار و قلعۀ ذوبين نام برد.<ref>[https://shahed.news/2021/03/2-2/ «ولایت تخار، نفوس و ولسوالیهای آن»، خبرگزاری شاهد.]</ref> | تخار داراى مناطق تاريخى زیاد بوده که مىتوان از آيخانم، زيارت خواجه بهاءالدين، زیارت خواجه خضر، زیارت حضرت واقف، زیارت خواجه چنگال، پير فرخار و قلعۀ ذوبين نام برد.<ref>[https://shahed.news/2021/03/2-2/ «ولایت تخار، نفوس و ولسوالیهای آن»، خبرگزاری شاهد.]</ref> | ||
== مکانهای تاریخی == | |||
'''<big>آیخانم:</big>''' آیخانم نام شهری باستانی- یونانی در ولایت تخار در شمال افغانستان است که ۲۲۰۰ سال قدمت دارد. این شهر در زمان ظاهرشاه کشف و آثار باستانی آن استخراج شد. امروزه، ویرانهای از آن شهر باستانی باقی مانده است. آیخانم کلمهای ترکی بهمعنای ماهبانو است.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.</ref> در داستانها و افسانههای محلی، به دختری بسیار زیبا اشاره شده است که از شدت زیبایی، وی را «ماهبانو» میگفتند. او خواستگاران زیادی داشت و سرانجام یکی از آنها وی را دزدیده و به شهری دیگر برد. شاهزاده، قلعهای برای آیخانم ساخت و او را در آنجا پنهان کرد. آن قلعه، کمکم به نام «آیخانم» یا «ماهبانو» معروف شد.<ref>[https://atis.af/ai-khanum-city-2/ نظری، «شهر آیخانم یا ماهبانو»، وبسایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.]</ref> برخی، نام این شهر را برگرفته از نام «سِلین» / لونا» (Selene / Luna) از الهههای اساطیری مهتاب یونان و روم میدانند. برخی دیگر نیز آن را به آناهیتا، الهۀ باستانی عشق و زایش و مهتاب ایران باستان نسبت میدهند.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/05072011/frnk/ay_khanum_ruins دوستار، «آیخانم، ماه بانوی خاور»، وبسایت خبر آنلاین]؛ [https://www.mizan.news/134640/%D8%A2%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-2200-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87/ «آیخانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref> از این شهر در آثار جغرافینگاران یونانی چون استرابو و بطلیموس، با نامهای «اسکندریۀ آمودریا» یا «اسکندریۀ اوکسیانا» یاد شده است.<ref>[https://database-aryana-encyclopaedia.blogspot.com/2009/04/blog-post_06.html مهدیزاده کابلی، «آیخانم»، وبسایت دایرةالمعارف آریانا].</ref> | |||
=== تاریخچه === | |||
آیخانم یک شهر یونانی باختری است که برخی، معتقدند سنگبنای آن توسط اسکندر مقدونی کار گذاشته شده و آن سنگبنا اکنون در موزۀ کابل نگهداری میشود و قدمت آن به حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد میرسد.<ref>[https://www.mizan.news/134640/%D8%A2%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-2200-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87/ «آیخانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref> عدهای دیگر بر این باورند آیخانم توسط آنتیوخوس یکم پادشاه امپراتوری سلوکی، حدود 280 سال قبل از میلاد بنا شده است.<ref>[https://www.etilaatroz.com/63132/%D8%A2%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%9B-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B4%D8%B1%D9%82-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7/ پژواک، «آیخانم؛ شهر یونانی در شمالشرق افغانستان»، وبسایت اطلاعات روز.]</ref> از کتیبهای که از مقبرۀ کنیاس در داخل شهر آیخانم بهدست آمده، معلوم میشود بانی شهر او بوده است؛ زیرا در دورۀ هلنیستی رسم بر این بوده که تنها بانی شهر را در داخل محوطۀ شهر بهخاک میسپردند. با توجه به کتیبۀ بهدست آمده قدمت شهر به سالهای ۳۲۵ تا ۳۰۰ سال قبل از میلاد بر میگردد.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.</ref> | |||
=== موقعیت جغرافیایی === | |||
این شهر بهصورت یک تپۀ هموار باستانی بر بالای یک بلندی، در تقاطع رودهای آمودریا و کوکچه<ref>[https://atis.af/ai-khanum-city-2/ نظری، «شهر آیخانم یا ماهبانو»، وبسایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.]</ref> در شمالشرق افغانستان در ولسوالی خواجهغار ولایت تخار واقع شده که از شمال به رود کوکچه و از طرف غرب به آمودریا و از طرف شرق به قریۀ آیخانم محدود میشود.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.</ref> | |||
=== کشف === | |||
شهر آیخانم تا قرنهای متمادی ناپدید بود. باستانشناسان اروپایی مدتها در جستجوی شهری از دورۀ اسکندر در سواحل رود آمو بودند.<ref>[https://atis.af/ai-khanum-city-2/ نظری، «شهر آیخانم یا ماهبانو»، وبسایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.]</ref> در سال 1961م هنگامیکه محمدظاهر شاه برای شکار در ولایت تخار به سر میبرد، مردم محلی یک اثر سنگی کندهكاری شده را به شاه نشان دادند. وی این اثر را در اختیار تیم باستانشناسی فرانسه در کابل قرار داد.<ref>لی، عجایب تاریخی افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۸۳.</ref> کاوشهای باستانشناسان فرانسوی در این منطقه نشان داد که آیخانم یکی از شهرهای مهم یونانی- باختری بوده است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/05072011/frnk/ay_khanum_ruins دوستار، «آیخانم، ماه بانوی خاور»، وبسایت خبر آنلاین]؛ [https://www.mizan.news/134640/%D8%A2%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-2200-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87/ «آیخانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref> | |||
=== معماری === | |||
شهر آیخانم بهصورت مثلثیشکل ساخته شده که دو ضلع آن با آب احاطه شده و ضلع سوم محل استقرار برج و باروی شهر است.<ref>[http://fa2.ifilmtv.ir/News/Content/55667/%D8%A2%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-2200-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1?%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A2%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85 «شهر افسانهای و باستانی «آیخانم» در ولایت تخار افغانستان»، وبسایت آی فیلم ۲.]</ref> شهر دارای ۱۸۰۰ متر طول و ۱۶۰۰ متر عرض است.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.</ref> معماری آن نیز ترکیبی از هنر یونانی، ایرانی و هندی است. قصر در مرکز شهر بوده و بناهای دیگری مثل معبد، دیوان حکومتی، آمفیتئاتر، مدرسه، ورزشگاه و دژ نگهبانی با برجها و ستونهای بلندِ آذینشده به سبک یونانی در آن وجود داشته است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/05072011/frnk/ay_khanum_ruins دوستار، «آیخانم، ماه بانوی خاور»، وبسایت خبر آنلاین.]</ref> | |||
=== آثار کشفشده === | |||
تیم باستانشناسان افغان – فرانسه از سال ١٩٦٥ تا ١٩٧٨م، پانزده دوره در آیخانم حفریاتی انجام دادند و آثار کشف شده را به موزۀ ملی افغانستان در کابل انتقال داده و در اطاقی بهنام آیخانم به نمایش گذاشتند.<ref>[http://www.hambastagi.org/new/fa/category/report/546-commanders-of-ahmad-shah-massoud-looters-of-aikhanum-ancient-treasure.html سیاووش، «غارتگران آثار تاریخی آیخانم مقربان «قهرمان ملی»، وبسایت حزب همبستگی افغانستان.]</ref> برخی از این آثار عبارتند از: مجسمهها، کتیبهها، کوزهها، بشقاب، کاسه، جعبههای سرپوشدار، ظروف قیمتی و دو لوحه ساعتنمای آفتابی.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.</ref> در داخل محوطۀ شهر، دو مقبرۀ نزدیک دروازۀ ورودی قصر بود که یک کتیبۀ سنگی وجود داشت که روی آن به رسمالخط و زبان یونانی پنج اندرز بدین مضمون حکاکی شده بود: «در کودکی ادب نگه دار، در جوانی خود را نگه دار، در میانسالی دادگر و رستگار باش، در سالمندی دیگران را پند سودمند ده و در وقت مرگ بیترس و بیاندوه باش.»<ref>[http://www.kabulnath.de/Salae_Panchoum/Shoumare_93/M.A.Amini.html امینی و یوسفزی، «آیخانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وبسایت کابلنات.]</ref> | |||
# آثار کشفشدۀ آیخانم را از لحاظ سبک و اسلوب هنری به سه دسته میتوان تقسیم کرد: | |||
# آثاری که فقط عناصر و سبک یونانی دارند مثل مجسمۀ هرمس، بهشکل مرد مسن ریشدار؛ | |||
# آثاری که منشأ و اصالت یونانی دارند اما شبیه آثار هنری معاصرین زمان خود در غرب افغانستان (مصر و سوریه) هستند. | |||
# آثاری که در آنها عناصر هنر یونانی با هنرهای محلی افغانستان ترکیب شده است.<ref>[http://www.kabulnath.de/Salae_Panchoum/Shoumare_93/M.A.Amini.html امینی و یوسفزی، «آیخانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وبسایت کابلنات.]</ref> | |||
=== سرانجام === | |||
شهر آیخانم ۲۰ سال پایتخت امپراطوری یونانی باختری بود و زمان فرمانروایی «اکراتیدس» پهنای قلمرو حکومت آن تا شمال هند را در برمیگرفت، اما سرانجام با حملات مداوم اقوام ساکایی، این شهر در حدود سال ۱۴۵ قبل از میلاد سقوط کرده و با خاک یکسان شد.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.</ref> با شروع جنگهای داخلی دهۀ هفتاد در افغانستان، بهخاطر دسترسی فرماندهان نظامی منطقه به منطقۀ حفریات آیخانم، کاوشهای غیرقانونی صورت گرفت و آثار بهدست آمده به قاچاقچیان آثار عتیقه فروخته شد و این شهر باستانی به ویرانۀ متروکی مبدل شد.<ref>[http://www.afghan-german.net/upload/Tahlilha_PDF/noved_hamed_shahrbastani_i_khanem.pdf نوید، «شهر باستانی آیخانم»، وبسایت افغان جرمن.]</ref> امروزه از آن همه شکوه و عظمت تنها یک میدان مملو از گودال و حفرههای وحشتناک در وسط شهر باقی مانده است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/05072011/frnk/ay_khanum_ruins دوستار، «آیخانم، ماه بانوی خاور»، وبسایت خبر آنلاین.]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۶۰: | خط ۸۶: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* «آیخانم تخار»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: ۱۹ فروردین ۱۳۹۵ش. | *«آیخانم تخار»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: ۱۹ فروردین ۱۳۹۵ش. | ||
* «آشنایی با تاریخچۀ موسیقی افغانستان»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش. | *«آشنایی با تاریخچۀ موسیقی افغانستان»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش. | ||
* «توزیع ۱۸۰ ذخیرهگاه محصولات زراعتی در ولایت تخار»، وبسایت وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، تاریخ بارگذاری: ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ش. | *«توزیع ۱۸۰ ذخیرهگاه محصولات زراعتی در ولایت تخار»، وبسایت وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، تاریخ بارگذاری: ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ش. | ||
* «پوهنتونها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وبسایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۱ش. | *«پوهنتونها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وبسایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۱ش. | ||
* «چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامه ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۲۷ حوت ۱۳۸۹ش. | *«چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامه ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۲۷ حوت ۱۳۸۹ش. | ||
* خلیق، صالح محمد، تاریخ ادبیات بلخ، انجمن نویسندگان بلخ، ۱۳۸۷ش. | *خلیق، صالح محمد، تاریخ ادبیات بلخ، انجمن نویسندگان بلخ، ۱۳۸۷ش. | ||
* «رسانهها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز، تاریخ بازدید: ۱۸ جدی ۱۴۰۱ش. | *«رسانهها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز، تاریخ بازدید: ۱۸ جدی ۱۴۰۱ش. | ||
* سالنامه احصائیوی ۱۳۹۹ش، شماره ۴۴، تاریخ بارگذاری: ۱۴۰۰ش. | *سالنامه احصائیوی ۱۳۹۹ش، شماره ۴۴، تاریخ بارگذاری: ۱۴۰۰ش. | ||
* «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وبسایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۸ آبان ۱۴۰۱ش. | *«ظواهر معدنی ولایت تخار»، وبسایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۸ آبان ۱۴۰۱ش. | ||
* عابدوف، داداجان، «آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان»، ترجمه بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات اتراتژیک افغانستان، ۱۳۹۳ش. | *عابدوف، داداجان، «آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان»، ترجمه بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات اتراتژیک افغانستان، ۱۳۹۳ش. | ||
* «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۱ حمل ۱۴۰۱ش. | *«فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۱ حمل ۱۴۰۱ش. | ||
* «کتلاک پوهنتونها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی»، وبسایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش. | *«کتلاک پوهنتونها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی»، وبسایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش. | ||
* «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ بارگذاری: ۱ قوس ۱۴۰۱ش. | *«کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ بارگذاری: ۱ قوس ۱۴۰۱ش. | ||
* «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب، تاریخ بارگذاری: ۱۶ دلو ۱۳۹۷ش. | *«گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب، تاریخ بارگذاری: ۱۶ دلو ۱۳۹۷ش. | ||
* محمدی، احمد، «انواع غذاهای افغانی»، وبسایت سیستم معلوماتی افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳۰ قوس ۱۳۹۶ش. | *محمدی، احمد، «انواع غذاهای افغانی»، وبسایت سیستم معلوماتی افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳۰ قوس ۱۳۹۶ش. | ||
* «نگاهی به بازیهای سنتی مردم افغانستان در نوروز»، شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش. | *«نگاهی به بازیهای سنتی مردم افغانستان در نوروز»، شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش. | ||
* «ولایت تخار»، وبسایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳ جوزای ۱۳۹۷ش. | *«ولایت تخار»، وبسایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳ جوزای ۱۳۹۷ش. | ||
* «ولایت تخار»، وبسایت گردشگری افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش. | *«ولایت تخار»، وبسایت گردشگری افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش. | ||
* «ولایت تخار، نفوس و ولسوالیهای آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش. | *«ولایت تخار، نفوس و ولسوالیهای آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش. | ||
[[رده: ویکیزندگی]] | [[رده: ویکیزندگی]] | ||
نسخهٔ ۱ مرداد ۱۴۰۴، ساعت ۲۳:۱۵
تَخار، ولایتی سرسبز در شمال افغانستان.
تَخار ولایتی در شمال افغانستان و دارای زمینهای فراوان زراعی، معادن غنی و سابقهٔ درخشان تاریخی است.
تاریخچه
در دوران اسکندر مقدونى، تخار از شهرهای افسانهای قلمداد میشد. استرابو و بطلیموس جغرافیدانان یونانی، در آثار خود، از اسکندریۀ آمودریا یا اسکندریۀ اوکسیانا خبر دادهاند که تخار امروزی در افغانستان است.[۱]
جمعیتشناسی
در این ولایت اقوام پَشتون، ترک، تاجیک، هَزاره، ازبیک، گُجراتی، قزاق و بلوچ به صورت مسالمتآمیز زندگی میکنند، در صورت بروز اختلاف نیز تلاشهایی برای رفع اختلاف و ایجاد اتحاد صورت میگیرد.[۲] جمعیت تخار در حدود ۱۰۹۳۰۹۲ نفر اعلام شده است. زبان فارسی دری، پشتو، ازبیکی و ترکی، زبانهای رایج در ولایت تخار هستند. ساکنان تخار، مسلمان و غالباً سنیمذهب هستند.[۳]
موقعیت جغرافیایی
ولایت تخار در چهارصد کیلومتری کابل موقعیت دارد. این ولایت از شرق با ولایت بدخشان، از غرب با ولایت قُندوز، از جنوب با ولایت بَغلان، از جنوب شرق با ولایت پَروان و از شمال با کشور تاجیکستان دارای مرز مشترک است.[۴]
آبوهوا
ولایت تخار، دارای تابستانهای گرم و زمستانهای سرد است.[۵]
اقتصاد
تجارت و صنعت
در ولایت تخار تولیدات صنعتی وجود نداشته و اکثریت مردم به تولید صنايع دستى و کشاورزی اشتغال دارند.
صنایع محلی
چَموسدوزی از پوست حیوانات، پشمينهبافى، مورهدوزی و خامکدوزی از جملۀ صنایع دستی این ولایت بهشمار میرود. مردم این ولایت با استفاده از پشم، بالاپوش، واسکت (جلیقه) و کلاه میبافند و محصولات خود را در بازارهای داخلی به فروش میرسانند.[۶]
کشاورزی
تخار با داشتن ١٣٠ هزار هکتار زمین آبی و سیصد هزار هکتار زمین للمی (دیمی)، برای کشاورزی مناسب بوده و محصولات مهم زراعتی این ولایت، گندم، برنج، جو، جواری، نخود، کنجد، زعفران، سویابین زغر، کچالو، پیاز، گلپی، کرم، بادرنگ (خیار)، بادمجان رومی، کدو، لوبیا، خربزه، تربُز (هندوانه) و سبزیجات و میوههایی مانند سیب، ناک (گلابی)، توت، زردالو، آلو، آلوچه و شفتالو (هلو) از مهمترین محصولات زراعتی این ولایت هستند.[۷]
معادن
بر اساس بررسی وزارت معادن و پطرولیم افغانستان، تخار دارای ظواهر معدنی متعدد بوده که طلای پاشان در ساحة سَمتی، نورابه و حصار، انجیر و نمک در تاقچه و چال، کوارتز در فرخار، ازبست در دهنۀ سلطان و زغال سنگ در فرخار و بازارک از مهمترین معادن این ولایت به شمار میروند.[۸]
فرهنگ و هنر
ادبیات
در حوزهٔ ادبیات، تخار در قلمرو بلخ باستان قرار دارد. بخشی از شاعران و ادیبان قلمرو بلخ مربوط به جغرافیای تخار بوده و نام آنها در منابع تاریخی بهعنوان افتخارات ادبی بلخ باستان به ثبت رسیده است.[۹] بستر ادبی- فرهنگی دریاچه یکی از مراکز فرهنگی است که در حوزۀ ادبیات در تخار فعالیت داشته و برگزاری برنامههای ادبی و انتشار کتابهای شعر و داستان از جمله دستاوردهای این نهاد به شمار میرود.[۱۰]
موسیقی
موسیقی محلی از سبکهای دیرینهٔ مردم تخار است. علاقهٔ مردم به آلات موسیقی محلی بهخصوص دمبوره، غیچک، طبله و رباب، بیشتر بوده که در محافل خوشی (جشن) با دعوت نمودن هنرمندان محلی مینوازند.[۱۱]
رسانه
در تخار ۲۳ رسانۀ چاپی، تصویری و صوتی فعالیت دارند که نشریهٔ تصویری طلوع آفتاب، آئینهٔ ناب، خورشید، روزنامهٔ جوان و هفتهنامهٔ لِمَر از مهمترین رسانههای فعال در ولایت تخار هستند.[۱۲]
ورزش و بازیهای محلی
۲۲ فدراسیون ورزشی در ولایت تخار فعالیت دارند. فوتبال، والیبال، فوتسال، کاراته، تکواندو، کانکفو توآ، فریفایت، بوکس و کشتی از جملۀ ورزشهای پرطرفدار در این ولایت بوده و علاوه بر آن، بزکشی، پهلوانی (کشتی سنتی)، بادبادک بازی، تخم مرغ جنگی و توپدنده از جملهٔ بازیهای محلی این ولایت به شمار میروند.[۱۳]
غذاهای محلی
قابلیپلو، شیر برنج، منتو، شورچای، چارمغز چای و کچری قروت از جملهٔ غذاهای محلی افغانستان بوده که در ولایت تخار نیز رایج هستند.[۱۴]
پوشاک
چَپَن از لباسهای محلی ولایت تخار است. صنعت چپندوزی در تخار سابقۀ طولانی دارد و خانوادههای زیادی مشغول دوخت این لباس محلی هستند.[۱۵]
نوروز
مردم تخار جشن نوروز را با آمادگی ویژه در دو مراسم جهندهبالا برگزار میکنند. یکی از این مراسمها به نام جهندهبالای تالقانجان و دیگری بهنام جهنده بالای خواجه چنگال یاد میشود. مردم این ولایت دَه روز پیش از روز عید، برای تجلیل از نوروز آمادگی میگیرند. این آمادگیها شامل پاککاری شهر، تهیۀ میوۀ هفتسین و رنگ کردن درختان و خانهها است. مردم در اولین روز از نوروز به دامنههای تپهها رفته و این روز را با دوستان و خانوادههای خود جشن میگیرند.[۱۶]
عید فطر
عید فطر از جشنهایی است که در سراسر افغانستان رایج بوده و مردم تخار نیز این عید را جشن میگیرند. رسم است که مردم در ۲۶ و ۲۷ ماه رمضان به استقبال عید فطر رفته و خانهتکانی و پاککاری میکنند. در این روزها برای اعضای خانواده لباسهای نو خریداری کرده و برای پختن غذای عیدانه مواد لازم را تهیه میکنند. روز ۲۹ رمضان را عرفه نامیدهاند و شام آن روز را عید مردگان مینامند. در روز عید، همۀ مردم، زن و مرد برای خواندن نماز عید به مسجد رفته و بعد از ادای نماز عید، عید را یکدیگر تبریک میگویند.[۱۷]
آموزش و پژوهش
مکاتب
در ولایت تخار ۲۶۳ باب مکتب ابتداییه، ۱۴۲ باب مکتب متوسطه و ۲۴۴ باب لیسه وجود داشته و ۳۹۴۷۷۲ دانشآموز که ۵۷ درصد آن را پسران و ۴۳ درصد را دختران تشکیل میدهند، به آموزش میپردازند.[۱۸]
دانشگاه تخار
دانشگاه تخار در سال ۱۳۷۰ش تأسیس شد. این دانشگاه دارای هفت دانشکده، ۲۹ رشتهٔ علمی، یک مجلهٔ علمی- پژوهشی و کتابخانه است.[۱۹]
دانشگاههای خصوصی
مؤسسهٔ تحصیلات عالی خانۀ دانش، تحصیلات عالی پیمان و تحصیلات عالی راه سعادت از دانشگاههای خصوصی فعال در ولایت تخار هستند.[۲۰]
مدارس دینی
چهار باب دارالعلوم، دوازده باب مدرسهٔ دینی و چهار باب دارالحفاظ در بخش تعلیمات اسلامی ولایت تخار فعالیت دارند.[۲۱]
تقسیمات کشوری
شهر تالقان از سال ۱۳۴۱ش، مركز ولایت تخار است. نام این شهر از دیرباز در متون تاریخی و جغرافیایی بهصورتهای طالقان، طایقان، طایكان، طاركان و تالقان آمده است. در اكثر منابع از دو طالقان بهنامهای طالقان تخارستان و طالقان جوزجان یاد شده است. تخار دارای شانزده ولسوالی (شهرستان) است که ولسوالیهای اِشکمِش، بَنگی، بهارک، تالقان، چال، چاهآب، خواجه بهاءالدین، خواجه غار، دَرقَد، دشتِ قلعه، روستاق، فَرخار، کَلأفغان، نمکآب، وَرسَج، هزارسَموچ و یَنگیقلعه را شامل میشود.[۲۲]
گردشگری
تخار داراى مناطق تاريخى زیاد بوده که مىتوان از آيخانم، زيارت خواجه بهاءالدين، زیارت خواجه خضر، زیارت حضرت واقف، زیارت خواجه چنگال، پير فرخار و قلعۀ ذوبين نام برد.[۲۳]
مکانهای تاریخی
آیخانم: آیخانم نام شهری باستانی- یونانی در ولایت تخار در شمال افغانستان است که ۲۲۰۰ سال قدمت دارد. این شهر در زمان ظاهرشاه کشف و آثار باستانی آن استخراج شد. امروزه، ویرانهای از آن شهر باستانی باقی مانده است. آیخانم کلمهای ترکی بهمعنای ماهبانو است.[۲۴] در داستانها و افسانههای محلی، به دختری بسیار زیبا اشاره شده است که از شدت زیبایی، وی را «ماهبانو» میگفتند. او خواستگاران زیادی داشت و سرانجام یکی از آنها وی را دزدیده و به شهری دیگر برد. شاهزاده، قلعهای برای آیخانم ساخت و او را در آنجا پنهان کرد. آن قلعه، کمکم به نام «آیخانم» یا «ماهبانو» معروف شد.[۲۵] برخی، نام این شهر را برگرفته از نام «سِلین» / لونا» (Selene / Luna) از الهههای اساطیری مهتاب یونان و روم میدانند. برخی دیگر نیز آن را به آناهیتا، الهۀ باستانی عشق و زایش و مهتاب ایران باستان نسبت میدهند.[۲۶] از این شهر در آثار جغرافینگاران یونانی چون استرابو و بطلیموس، با نامهای «اسکندریۀ آمودریا» یا «اسکندریۀ اوکسیانا» یاد شده است.[۲۷]
تاریخچه
آیخانم یک شهر یونانی باختری است که برخی، معتقدند سنگبنای آن توسط اسکندر مقدونی کار گذاشته شده و آن سنگبنا اکنون در موزۀ کابل نگهداری میشود و قدمت آن به حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد میرسد.[۲۸] عدهای دیگر بر این باورند آیخانم توسط آنتیوخوس یکم پادشاه امپراتوری سلوکی، حدود 280 سال قبل از میلاد بنا شده است.[۲۹] از کتیبهای که از مقبرۀ کنیاس در داخل شهر آیخانم بهدست آمده، معلوم میشود بانی شهر او بوده است؛ زیرا در دورۀ هلنیستی رسم بر این بوده که تنها بانی شهر را در داخل محوطۀ شهر بهخاک میسپردند. با توجه به کتیبۀ بهدست آمده قدمت شهر به سالهای ۳۲۵ تا ۳۰۰ سال قبل از میلاد بر میگردد.[۳۰]
موقعیت جغرافیایی
این شهر بهصورت یک تپۀ هموار باستانی بر بالای یک بلندی، در تقاطع رودهای آمودریا و کوکچه[۳۱] در شمالشرق افغانستان در ولسوالی خواجهغار ولایت تخار واقع شده که از شمال به رود کوکچه و از طرف غرب به آمودریا و از طرف شرق به قریۀ آیخانم محدود میشود.[۳۲]
کشف
شهر آیخانم تا قرنهای متمادی ناپدید بود. باستانشناسان اروپایی مدتها در جستجوی شهری از دورۀ اسکندر در سواحل رود آمو بودند.[۳۳] در سال 1961م هنگامیکه محمدظاهر شاه برای شکار در ولایت تخار به سر میبرد، مردم محلی یک اثر سنگی کندهكاری شده را به شاه نشان دادند. وی این اثر را در اختیار تیم باستانشناسی فرانسه در کابل قرار داد.[۳۴] کاوشهای باستانشناسان فرانسوی در این منطقه نشان داد که آیخانم یکی از شهرهای مهم یونانی- باختری بوده است.[۳۵]
معماری
شهر آیخانم بهصورت مثلثیشکل ساخته شده که دو ضلع آن با آب احاطه شده و ضلع سوم محل استقرار برج و باروی شهر است.[۳۶] شهر دارای ۱۸۰۰ متر طول و ۱۶۰۰ متر عرض است.[۳۷] معماری آن نیز ترکیبی از هنر یونانی، ایرانی و هندی است. قصر در مرکز شهر بوده و بناهای دیگری مثل معبد، دیوان حکومتی، آمفیتئاتر، مدرسه، ورزشگاه و دژ نگهبانی با برجها و ستونهای بلندِ آذینشده به سبک یونانی در آن وجود داشته است.[۳۸]
آثار کشفشده
تیم باستانشناسان افغان – فرانسه از سال ١٩٦٥ تا ١٩٧٨م، پانزده دوره در آیخانم حفریاتی انجام دادند و آثار کشف شده را به موزۀ ملی افغانستان در کابل انتقال داده و در اطاقی بهنام آیخانم به نمایش گذاشتند.[۳۹] برخی از این آثار عبارتند از: مجسمهها، کتیبهها، کوزهها، بشقاب، کاسه، جعبههای سرپوشدار، ظروف قیمتی و دو لوحه ساعتنمای آفتابی.[۴۰] در داخل محوطۀ شهر، دو مقبرۀ نزدیک دروازۀ ورودی قصر بود که یک کتیبۀ سنگی وجود داشت که روی آن به رسمالخط و زبان یونانی پنج اندرز بدین مضمون حکاکی شده بود: «در کودکی ادب نگه دار، در جوانی خود را نگه دار، در میانسالی دادگر و رستگار باش، در سالمندی دیگران را پند سودمند ده و در وقت مرگ بیترس و بیاندوه باش.»[۴۱]
- آثار کشفشدۀ آیخانم را از لحاظ سبک و اسلوب هنری به سه دسته میتوان تقسیم کرد:
- آثاری که فقط عناصر و سبک یونانی دارند مثل مجسمۀ هرمس، بهشکل مرد مسن ریشدار؛
- آثاری که منشأ و اصالت یونانی دارند اما شبیه آثار هنری معاصرین زمان خود در غرب افغانستان (مصر و سوریه) هستند.
- آثاری که در آنها عناصر هنر یونانی با هنرهای محلی افغانستان ترکیب شده است.[۴۲]
سرانجام
شهر آیخانم ۲۰ سال پایتخت امپراطوری یونانی باختری بود و زمان فرمانروایی «اکراتیدس» پهنای قلمرو حکومت آن تا شمال هند را در برمیگرفت، اما سرانجام با حملات مداوم اقوام ساکایی، این شهر در حدود سال ۱۴۵ قبل از میلاد سقوط کرده و با خاک یکسان شد.[۴۳] با شروع جنگهای داخلی دهۀ هفتاد در افغانستان، بهخاطر دسترسی فرماندهان نظامی منطقه به منطقۀ حفریات آیخانم، کاوشهای غیرقانونی صورت گرفت و آثار بهدست آمده به قاچاقچیان آثار عتیقه فروخته شد و این شهر باستانی به ویرانۀ متروکی مبدل شد.[۴۴] امروزه از آن همه شکوه و عظمت تنها یک میدان مملو از گودال و حفرههای وحشتناک در وسط شهر باقی مانده است.[۴۵]
پانویس
- ↑ «ولایت تخار»، وبسایت گردشگری افغانستان.
- ↑ جرگه هماهنگی اقوام در ولایت تخار برگزار شد، وبسایت وزارت امور سرحدات، اقوام و قبایل
- ↑ سالنامۀ احصائیوی ۱۳۹۹ش، ص۱۰.
- ↑ «ولایت تخار»، وبسایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان.
- ↑ «ولایت تخار»، وبسایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان.
- ↑ ولایت تخار»، وبسایت گردشگری افغانستان.
- ↑ «توزیع ۱۸۰ ذخیره گاه حصولات زراعتی در ولایت تخار»، وبسایت وزارت زراعت، آبیاری و مالداری.
- ↑ «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وبسایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان.
- ↑ خلیق، تاریخ ادبیات بلخ، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.
- ↑ «چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ «آشنایی با تاریخچهٔ موسیقی افغانستان»، وبسایت بیتوته.
- ↑ «رسانهها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز.
- ↑ «نگاهی به بازیهای سنتی مردم افغانستان در نوروز»، شهرآرا نیوز.
- ↑ محمدی، «انواع غذاهای افغانی»، وبسایت سیستم معلوماتی افغانستان.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان.
- ↑ «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامه ۸ صبح.
- ↑ عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، ۱۳۹۳ش، ص۱۴۶.
- ↑ «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب.
- ↑ «کتلاک پوهنتونها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی، وبسایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان».
- ↑ «پوهنتونها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وبسایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی.
- ↑ «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب.
- ↑ «ولایت تخار»، وبسایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان.
- ↑ «ولایت تخار، نفوس و ولسوالیهای آن»، خبرگزاری شاهد.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.
- ↑ نظری، «شهر آیخانم یا ماهبانو»، وبسایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
- ↑ دوستار، «آیخانم، ماه بانوی خاور»، وبسایت خبر آنلاین؛ «آیخانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ مهدیزاده کابلی، «آیخانم»، وبسایت دایرةالمعارف آریانا.
- ↑ «آیخانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ پژواک، «آیخانم؛ شهر یونانی در شمالشرق افغانستان»، وبسایت اطلاعات روز.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.
- ↑ نظری، «شهر آیخانم یا ماهبانو»، وبسایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.
- ↑ نظری، «شهر آیخانم یا ماهبانو»، وبسایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
- ↑ لی، عجایب تاریخی افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۸۳.
- ↑ دوستار، «آیخانم، ماه بانوی خاور»، وبسایت خبر آنلاین؛ «آیخانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «شهر افسانهای و باستانی «آیخانم» در ولایت تخار افغانستان»، وبسایت آی فیلم ۲.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.
- ↑ دوستار، «آیخانم، ماه بانوی خاور»، وبسایت خبر آنلاین.
- ↑ سیاووش، «غارتگران آثار تاریخی آیخانم مقربان «قهرمان ملی»، وبسایت حزب همبستگی افغانستان.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.
- ↑ امینی و یوسفزی، «آیخانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وبسایت کابلنات.
- ↑ امینی و یوسفزی، «آیخانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وبسایت کابلنات.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.
- ↑ نوید، «شهر باستانی آیخانم»، وبسایت افغان جرمن.
- ↑ دوستار، «آیخانم، ماه بانوی خاور»، وبسایت خبر آنلاین.
منابع
- «آیخانم تخار»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: ۱۹ فروردین ۱۳۹۵ش.
- «آشنایی با تاریخچۀ موسیقی افغانستان»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
- «توزیع ۱۸۰ ذخیرهگاه محصولات زراعتی در ولایت تخار»، وبسایت وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، تاریخ بارگذاری: ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «پوهنتونها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وبسایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۱ش.
- «چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامه ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۲۷ حوت ۱۳۸۹ش.
- خلیق، صالح محمد، تاریخ ادبیات بلخ، انجمن نویسندگان بلخ، ۱۳۸۷ش.
- «رسانهها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز، تاریخ بازدید: ۱۸ جدی ۱۴۰۱ش.
- سالنامه احصائیوی ۱۳۹۹ش، شماره ۴۴، تاریخ بارگذاری: ۱۴۰۰ش.
- «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وبسایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۸ آبان ۱۴۰۱ش.
- عابدوف، داداجان، «آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان»، ترجمه بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات اتراتژیک افغانستان، ۱۳۹۳ش.
- «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۱ حمل ۱۴۰۱ش.
- «کتلاک پوهنتونها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی»، وبسایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش.
- «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ بارگذاری: ۱ قوس ۱۴۰۱ش.
- «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب، تاریخ بارگذاری: ۱۶ دلو ۱۳۹۷ش.
- محمدی، احمد، «انواع غذاهای افغانی»، وبسایت سیستم معلوماتی افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳۰ قوس ۱۳۹۶ش.
- «نگاهی به بازیهای سنتی مردم افغانستان در نوروز»، شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
- «ولایت تخار»، وبسایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳ جوزای ۱۳۹۷ش.
- «ولایت تخار»، وبسایت گردشگری افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
- «ولایت تخار، نفوس و ولسوالیهای آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.