پیش‌نویس:حریم خصوصی در شهرسازی: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>فریده مهدیان بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>فریده مهدیان |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
محرمیت یکی از اصول اساسی در معماری و شهرسازی است که بر تنظیم ارتباطات میان فضاهای عمومی و خصوصی تأکید دارد. محرمیت در معماری شهرسازی، با جدا کردن فضاهای درونی از بیرونی ایجاد می‌شود و فضا از جهت کالبد و معنا دارای مرز و حریم می‌شود. محرمیت علاوه بر حفظ حریم خصوصی، بر کیفیت زندگی، آرامش روانی و تعاملات اجتماعی سالم نیز تأثیر مثبت می‌گذارد. گسترۀ محرمیت با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و حتی اقلیمی، محدودۀ فضاهای شهری، محله‌های مسکونی، مساجد، مدارس و بازارها را در بر می‌گیرد. | محرمیت یکی از اصول اساسی در معماری و شهرسازی است که بر تنظیم ارتباطات میان فضاهای عمومی و خصوصی تأکید دارد. محرمیت در معماری شهرسازی، با جدا کردن فضاهای درونی از بیرونی ایجاد می‌شود و فضا از جهت کالبد و معنا دارای مرز و حریم می‌شود. محرمیت علاوه بر حفظ حریم خصوصی، بر کیفیت زندگی، آرامش روانی و تعاملات اجتماعی سالم نیز تأثیر مثبت می‌گذارد. گسترۀ محرمیت با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و حتی اقلیمی، محدودۀ فضاهای شهری، محله‌های مسکونی، مساجد، مدارس و بازارها را در بر می‌گیرد. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
محرمیت در شهرسازی؛ به‌معنای شکل دادن به فضای شهری به‌گونه‌ای که از جهت کالبد و معنا دارای حریم باشد. در حوزۀ کالبد بیشتر متمرکز بر اصولی است که به فضا امنیت می‌بخشد و در حیطۀ معنایی، فضا دارای ویژگی‌هایی می‌شود که حرمت و ارزش را در معماری به ارمغان می‌آورد، به‌گونه‌ای که فرد در آن احساس آرامش می‌کند.<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ | محرمیت در شهرسازی؛ به‌معنای شکل دادن به فضای شهری به‌گونه‌ای که از جهت کالبد و معنا دارای حریم باشد. در حوزۀ کالبد بیشتر متمرکز بر اصولی است که به فضا امنیت می‌بخشد و در حیطۀ معنایی، فضا دارای ویژگی‌هایی می‌شود که حرمت و ارزش را در معماری به ارمغان می‌آورد، به‌گونه‌ای که فرد در آن احساس آرامش می‌کند.<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ ثقۀالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص6.]</ref> | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
در گذشته، معماری با تفکیک قلمرو خصوصی از حوزۀ عمومی به‌عنوان یک مانع فیزیکی عمل می‌کرد. در دوران باستان، برای ایجاد حریم بصری اطراف کاخ‌ها و املاک بزرگ دیوارهای بلند، خندق‌ها و پیچ‌وخم‌های پیچیده طراحی می‌کردند. همچنین وجود بنبستها و دیوارهای بلند اطراف کاخ‌های تخت جمشید، شوش، کوشک‌های روزگار ساسانیان<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ ثقةالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص9 و 3.] </ref> و کهن‌دژ‌ها، شارستان‌ها و ربض‌ها، از ارکان شکل‌گیری شهرها بودند؛<ref>[https://lib.wrc.ir/scholar/view/1/19203 امینی و نوروزیان‌پور، «خلوت و محرمیت شناخت تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو مفهوم در معماری و شهرسازی»، 1392ش، ص102.] </ref> اما ساختار شهرسازی با ورود مدرنیته به ایران و به تقلید از شهرسازی غرب و افزایش شهرنشینی دگرگون شد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/555848/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%80-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 مریجی و دیگران، «نقش تحولات شهری در پیدایش چالش‌های زیست مؤمنانۀ زنان در ایران»، 1402ش، ص126.]</ref> | در گذشته، معماری با تفکیک قلمرو خصوصی از حوزۀ عمومی به‌عنوان یک مانع فیزیکی عمل می‌کرد. در دوران باستان، برای ایجاد حریم بصری اطراف کاخ‌ها و املاک بزرگ دیوارهای بلند، خندق‌ها و پیچ‌وخم‌های پیچیده طراحی می‌کردند. همچنین وجود بنبستها و دیوارهای بلند اطراف کاخ‌های تخت جمشید، شوش، کوشک‌های روزگار ساسانیان<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ ثقةالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص9 و 3.] </ref> و کهن‌دژ‌ها، شارستان‌ها و ربض‌ها، از ارکان شکل‌گیری شهرها بودند؛<ref>[https://lib.wrc.ir/scholar/view/1/19203 امینی و نوروزیان‌پور، «خلوت و محرمیت شناخت تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو مفهوم در معماری و شهرسازی»، 1392ش، ص102.] </ref> اما ساختار شهرسازی با ورود مدرنیته به ایران و به تقلید از شهرسازی غرب و افزایش شهرنشینی دگرگون شد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/555848/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%80-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 مریجی و دیگران، «نقش تحولات شهری در پیدایش چالش‌های زیست مؤمنانۀ زنان در ایران»، 1402ش، ص126.]</ref> | ||
==قواعد و ضوابط شهرسازی اسلامی== | ==قواعد و ضوابط شهرسازی اسلامی== | ||
رویکرد شهرسازی اسلامی در ساخت‌وساز بناهای مسکونی، برمبناي دو اصل محرميت و حرمت ارتفاع استوار است.<ref>[https://jhre.ir/browse.php?a_code=A-10-1-33&slc_lang=fa&sid=1 منصوری، «حجاب و پوشيدگي در شهرسازي ايراني – اسلامي نمونة پژوهش ميداني: بافت قديم شهر شيراز»، 1389ش، ص46.]</ref> اصل محرمیت در فضاهای آموزشی، اداری، تجاری، رفاهی و بوستان‌های شهری نمود دارد<ref>[https://www.isarpress.ir/1400/10/22/%d9%85%d8%ad%d8%b1%d9%85%db%8c%d8%aa-%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%8c/ هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref> که برجسته‌ترین جلوة آن، تفکیک دقیق عرصه‌های عمومی و خصوصی در کالبد فضا است.<ref>[https://ecc.isc.ac/showJournal/26582/272645/3458091 امیدواری و حمزه‌نژاد، «بررسی تطبیقی مفهوم حریم در خانه‌های کشورهای اسلامی | رویکرد شهرسازی اسلامی در ساخت‌وساز بناهای مسکونی، برمبناي دو اصل محرميت و حرمت ارتفاع استوار است.<ref>[https://jhre.ir/browse.php?a_code=A-10-1-33&slc_lang=fa&sid=1 منصوری، «حجاب و پوشيدگي در شهرسازي ايراني – اسلامي نمونة پژوهش ميداني: بافت قديم شهر شيراز»، 1389ش، ص46.]</ref> اصل محرمیت در فضاهای آموزشی، اداری، تجاری، رفاهی و بوستان‌های شهری نمود دارد<ref>[https://www.isarpress.ir/1400/10/22/%d9%85%d8%ad%d8%b1%d9%85%db%8c%d8%aa-%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%8c/ هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref> که برجسته‌ترین جلوة آن، تفکیک دقیق عرصه‌های عمومی و خصوصی در کالبد فضا است.<ref>[https://ecc.isc.ac/showJournal/26582/272645/3458091 امیدواری و حمزه‌نژاد، «بررسی تطبیقی مفهوم حریم در خانه‌های کشورهای اسلامی حوزۀ خاورمیانه (مطالعۀ موردی: خانه‌های اصفهان، صنعاء و دمشق)»، 1401ش، ص145.]</ref> در راستای ارتقای سطح آن در معماری، از سلسله‌مراتب فضایی همراه با کاهش مرحله‌ای ارتفاع و ابعاد فضاها استفاده می‌شد.<ref>[https://wir.fatemiyehshiraz.ac.ir/article_725751.html?lang=fa شیردل و همکاران، «بازآفزینی اصل حریم و محرمیت در طراحی مسکن معاصر با تأکید بر جایگاه ارزشی زنان در اسلام»، 1404ش، ص37.]</ref> | ||
==نقش محرمیت در ارتقای کیفیت زیست شهری== | ==نقش محرمیت در ارتقای کیفیت زیست شهری== | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
==رابطۀ محرمیت با حریم و ابعاد آن== | ==رابطۀ محرمیت با حریم و ابعاد آن== | ||
محرمیت حق فردی و مفهومی ذهنی است که افراد بر اساس درک خود از محرمیت و تنظیم روابط اجتماعی‌شان تعیین می‌کنند تا از اشراف<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_163849.html جعفرپور هادی‌کیاشری و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، ص21-20، 1401ش.]</ref> و دیده و شنیده شدن ناخواسته جلوگیری کنند.<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر | محرمیت حق فردی و مفهومی ذهنی است که افراد بر اساس درک خود از محرمیت و تنظیم روابط اجتماعی‌شان تعیین می‌کنند تا از اشراف<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_163849.html جعفرپور هادی‌کیاشری و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، ص21-20، 1401ش.]</ref> و دیده و شنیده شدن ناخواسته جلوگیری کنند.<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.]</ref> بنابراین، حریم هم بُعد فیزیکی و هم بُعد معنوی دارد و بازتاب‌دهندۀ نیازهای درونی انسان به محرمیت است.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_163849.html جعفرپور هادی‌کیاشری و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، ص21-20، 1401ش.]</ref> ابعاد حریم در معماری؛ دیداری، شنیداری، بویایی، حرکتی و روانی است که به‌منظور کنترل حضور بیگانگان به‌کار گرفته می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/406881/%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 دوستی، «حریم و محرمیت در خانه‌های سنتی»، 1397ش، ص125.]</ref> | ||
==محدودۀ حریم در شهرسازی== | ==محدودۀ حریم در شهرسازی== | ||
هر فضا در طراحی دارای حریمی است. ارزش و جایگاه مفهوم حریم در شهرسازی، با جداسازی عرصۀ خصوصی از عمومی حاصل می‌شود. در بررسی شهرها سه قلمرو و در برخی چهار قلمرو؛ خصوصی، عمومی، نیمه‌خصوصی و نیمه‌عمومی تعیین شده است. گسترۀ مرزبندی حریم، خصوصی‌ترین فضاهای مسکونی تا عمومی‌ترین فضاهای شهری را در بر می‌گیرد<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ | هر فضا در طراحی دارای حریمی است. ارزش و جایگاه مفهوم حریم در شهرسازی، با جداسازی عرصۀ خصوصی از عمومی حاصل می‌شود. در بررسی شهرها سه قلمرو و در برخی چهار قلمرو؛ خصوصی، عمومی، نیمه‌خصوصی و نیمه‌عمومی تعیین شده است. گسترۀ مرزبندی حریم، خصوصی‌ترین فضاهای مسکونی تا عمومی‌ترین فضاهای شهری را در بر می‌گیرد<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ ثقۀالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص3.]</ref> و باعث توسعۀ فرایند شهر از درون به برون، اصل سلسله‌مراتب فضایی و رعایت عرصه‌ها می‌شود.<ref>[https://journal.ut.ac.ir/article_63070.html هاشم‌پور و یزدانی، «مطالعۀ تحولات کالبدي محلات تاریخی با رویکرد محرمیت (مورد مطالعه: تبریز) دفتریلر عزب تاریخی»، 1396ش، ص319.]</ref> | ||
==ایجاد محرمیت در عناصر شکل‌دهندۀ ساختار شهری== | ==ایجاد محرمیت در عناصر شکل‌دهندۀ ساختار شهری== | ||
فضاهای شهری و محله‌ای به‌هم مرتبط هستند و این ارتباطات، عناصر شهر را با هدف وحدت‌بخشی عملکردها، رونق‌بخشی فعالیت‌ها و اصلاح رفتارها تنظیم می‌کند.<ref>[https://journals.iau.ir/article_537745.html فیروزی و سجادیان، «مدخلی بر | فضاهای شهری و محله‌ای به‌هم مرتبط هستند و این ارتباطات، عناصر شهر را با هدف وحدت‌بخشی عملکردها، رونق‌بخشی فعالیت‌ها و اصلاح رفتارها تنظیم می‌کند.<ref>[https://journals.iau.ir/article_537745.html فیروزی و سجادیان، «مدخلی بر شناسه‌های تشخص بخش شهرسازی و برنامه‌ریزی در شهرهای اسلامی»، 1396ش، ص252-251.]</ref> محلات مسکونی از اجزاء اصلی ساختار شهری هستند که در درون خود مجموعه‌ای از فضاها را با کاربری‌ها و حریم‌های مشخص دارند: | ||
===فضاهای مسکونی و محله‌ای=== | ===فضاهای مسکونی و محله‌ای=== | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
عوامل محرمیت‌ساز عبارتند از؛ اصل سلسل‌مراتب و اصل درون‌گرایی است.<ref>[https://wir.fatemiyehshiraz.ac.ir/article_725751.html?lang=fa شیردل و همکاران، «بازآفزینی اصل حریم و محرمیت در طراحی مسکن معاصر با تأکید بر جایگاه ارزشی زنان در اسلام»، 1404ش، ص33-32.]</ref> | عوامل محرمیت‌ساز عبارتند از؛ اصل سلسل‌مراتب و اصل درون‌گرایی است.<ref>[https://wir.fatemiyehshiraz.ac.ir/article_725751.html?lang=fa شیردل و همکاران، «بازآفزینی اصل حریم و محرمیت در طراحی مسکن معاصر با تأکید بر جایگاه ارزشی زنان در اسلام»، 1404ش، ص33-32.]</ref> | ||
===اصل سلسله‌مراتب=== | ===اصل سلسله‌مراتب=== | ||
يكی از ويژگی‌های مهم كيفی كالبد شهر، توجه به اصل سلسله‌مراتب است كه دارای ابعاد مختلفی چون فـضايی، عملكـردی، دسترسی، اداری و اجتماعی است که با مفهوم حريم و عرصه‌ها ارتباط تنگاتنگی دارد و در جهت تعيين صحيح قلمروها و تأمين حريم‌ها در فضاهای شهری عمل می‌کند<ref>[https://jhre.ir/article-1-95-fa.html حبیبی، « شار | يكی از ويژگی‌های مهم كيفی كالبد شهر، توجه به اصل سلسله‌مراتب است كه دارای ابعاد مختلفی چون فـضايی، عملكـردی، دسترسی، اداری و اجتماعی است که با مفهوم حريم و عرصه‌ها ارتباط تنگاتنگی دارد و در جهت تعيين صحيح قلمروها و تأمين حريم‌ها در فضاهای شهری عمل می‌کند<ref>[https://jhre.ir/article-1-95-fa.html حبیبی، « شار ايرانی ـ فضای شهری»، 1387ش، ص18.] </ref> که مهمترین ثمرۀ آن محرمیت است.<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ ثقةالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص8-7.]</ref> با طراحی صحیح فضاها، از اختلال در کاربری دیگر فضاها جلوگیری می‌شود؛<ref>[https://www.sid.ir/paper/264468/fa#downloadbottom غفوریان و دیگران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید بر محرمیت»، 1396ش، ص129.]</ref> اما بی‌توجهی به آن، نظام صحيح و منطقی ساحت شهری را با تداخل و بی‌نظمی مواجه می‌سازد.<ref>[https://georesearch.ir/article-1-405-fa.html باقری، «تحليل و بررسي درون‌گرايي در شهرهاي سرزمين‌هاي اسلامي»، 1392ش، ص156.] </ref> | ||
===اصل درون‌گرایی=== | ===اصل درون‌گرایی=== | ||
یکی از مهمترین معیارها در شهرسازی اسلامی، اصل درون‌گرایی است که با تقسیم‌بندی عرصه‌های اندرونی و بیرونی، تفکیک فعالیت‌های تجاری و خانوادگی و ایجاد قلمروهای زنانه و مردانه است تا قوانین مربوط به همجواریها تأمین شود.<ref>[https://journals.iau.ir/article_537745.html فیروزی و سجادیان، «مدخلی بر | یکی از مهمترین معیارها در شهرسازی اسلامی، اصل درون‌گرایی است که با تقسیم‌بندی عرصه‌های اندرونی و بیرونی، تفکیک فعالیت‌های تجاری و خانوادگی و ایجاد قلمروهای زنانه و مردانه است تا قوانین مربوط به همجواریها تأمین شود.<ref>[https://journals.iau.ir/article_537745.html فیروزی و سجادیان، «مدخلی بر شناسه‌های تشخص بخش شهرسازی و برنامه‌ریزی در شهرهای اسلامی»، 1396ش، ص250-247.]</ref> | ||
==آثار فضاهای محرمانه‌محور در ارتقاء کیفیت زیست شهری== | ==آثار فضاهای محرمانه‌محور در ارتقاء کیفیت زیست شهری== | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
===افزایش احساس امنیت=== | ===افزایش احساس امنیت=== | ||
احساس امنیت با فضا و معماری ارتباط مستقیمی دارد. ساختار فضایی با ایجاد مرزها و سلسله مراتبی از عرصه‌های خصوصی تا عمومی امنیت بصری را افزایش می‌دهد. شبکۀ معابر هم با کاهش فرصت‌های جرم و جنایت ایمنی ایجاد می‌کند.<ref>[https://www.gahr.ir/article_110862.html فرخانی و همکاران، «بازطراحی فضاهای شهری با تأکید بر رویکرد ارتقای احساس امنیت ( | احساس امنیت با فضا و معماری ارتباط مستقیمی دارد. ساختار فضایی با ایجاد مرزها و سلسله مراتبی از عرصه‌های خصوصی تا عمومی امنیت بصری را افزایش می‌دهد. شبکۀ معابر هم با کاهش فرصت‌های جرم و جنایت ایمنی ایجاد می‌کند.<ref>[https://www.gahr.ir/article_110862.html فرخانی و همکاران، «بازطراحی فضاهای شهری با تأکید بر رویکرد ارتقای احساس امنیت (مطالعۀ موردی بافت تاریخی و قدیمی شهر خرم‌آباد)»، 1399ش، ص194-193.]</ref> | ||
==تفاوت مفهوم محرمیت در شهرسازی اسلامی و غربی== | ==تفاوت مفهوم محرمیت در شهرسازی اسلامی و غربی== | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
===تضعیف بنیان خانواده=== | ===تضعیف بنیان خانواده=== | ||
در معماری مدرن، با کاهش ضخامت دیوارها و اِشراف ساختمان‌ها بر هم،<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر خانة ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.]</ref> بنیاد خانه و خانواده دگرگون شد.<ref>[https://behs.bhrc.ac.ir/article_140255.html | در معماری مدرن، با کاهش ضخامت دیوارها و اِشراف ساختمان‌ها بر هم،<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر خانة ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.]</ref> بنیاد خانه و خانواده دگرگون شد.<ref>[https://behs.bhrc.ac.ir/article_140255.html ولی‌زادۀاوغانی و همایون، «چالش‌های معماری و شهرسازی ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماری سنتی و معاصر)»، 1400ش، ص7-6.]</ref> | ||
===کاهش ساختار جمعیتی=== | ===کاهش ساختار جمعیتی=== | ||
با تغییر در ساختار، ابعاد ساختمان و سبک زندگی، تعداد اعضاء خانواده نیز کاهش یافت. | با تغییر در ساختار، ابعاد ساختمان و سبک زندگی، تعداد اعضاء خانواده نیز کاهش یافت. | ||
===تشدید بحران‌ها=== | ===تشدید بحران‌ها=== | ||
ورود فناوری‌های پیشرفتۀ الکترونیکی و تخصصی شدن برخی از فعالیت‌ها، نیازهای فضایی مسکن را دگرگون کرد. با انتقال برخی کارکردها به خارج از خانه، بسیاری از فضاهای مسکونی حذف شدند و همزمان با گسترش آپارتمان‌نشینی، مالکیت و مسئولیت‌های مشترک نیز افزایش یافت. این تحولات منجر به طراحی فضاهای کوچک‌تر با چیدمان فشرده و استفادۀ حداکثری از مصالح ساختمانی شد.<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر | ورود فناوری‌های پیشرفتۀ الکترونیکی و تخصصی شدن برخی از فعالیت‌ها، نیازهای فضایی مسکن را دگرگون کرد. با انتقال برخی کارکردها به خارج از خانه، بسیاری از فضاهای مسکونی حذف شدند و همزمان با گسترش آپارتمان‌نشینی، مالکیت و مسئولیت‌های مشترک نیز افزایش یافت. این تحولات منجر به طراحی فضاهای کوچک‌تر با چیدمان فشرده و استفادۀ حداکثری از مصالح ساختمانی شد.<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.]</ref> | ||
===فروپاشی قلمروها=== | ===فروپاشی قلمروها=== | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
===بی‌هویتی و بحران تعلق=== | ===بی‌هویتی و بحران تعلق=== | ||
با الگوگیری از غرب و احداث شهرک‌های مسکونی، فضاهای بی‌هویتی به وجود آمد که ساکنان هیچ‌گونه تعلق‌خاطری به محل سکونت خویش نداشتد و به افزایش تنش‌های اجتماعی و انزوای افراد انجامید. همچنین برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه که بدون ضوابط و معیارهای صحیح معماری بودند<ref>[https://jhz.ut.ac.ir/article_14002.html بحرینی و تاج‌بخش، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، 1378ش، ص29-28.]</ref> فضا را بی‌حدومرز کرده و در ارتباطات ناخواسته، تداخل ایجاد کردند و باعث از بین رفتن احساس قلمرو و تعلق‌خاطر شدند.<ref>[https://sid.ir/paper/397953/fa#downloadbottom | با الگوگیری از غرب و احداث شهرک‌های مسکونی، فضاهای بی‌هویتی به وجود آمد که ساکنان هیچ‌گونه تعلق‌خاطری به محل سکونت خویش نداشتد و به افزایش تنش‌های اجتماعی و انزوای افراد انجامید. همچنین برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه که بدون ضوابط و معیارهای صحیح معماری بودند<ref>[https://jhz.ut.ac.ir/article_14002.html بحرینی و تاج‌بخش، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، 1378ش، ص29-28.]</ref> فضا را بی‌حدومرز کرده و در ارتباطات ناخواسته، تداخل ایجاد کردند و باعث از بین رفتن احساس قلمرو و تعلق‌خاطر شدند.<ref>[https://sid.ir/paper/397953/fa#downloadbottom بابازادۀاسکویی و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونۀ موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، 1398ش، ص61.]</ref> | ||
===کاهش تعاملات اجتماعی=== | ===کاهش تعاملات اجتماعی=== | ||
افزایش تراکم ساختمان‌ها و کاهش فضاها، موجب کاهش تعاملات اجتماعی و سست شدن روابط بین ساکنین محلات شد.<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ | افزایش تراکم ساختمان‌ها و کاهش فضاها، موجب کاهش تعاملات اجتماعی و سست شدن روابط بین ساکنین محلات شد.<ref>[https://civilica.com/doc/1679620/ ثقۀالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص7.]</ref> | ||
===افزایش تعارضات شهری=== | ===افزایش تعارضات شهری=== | ||
معماری و شهرسازی معاصر با ایجاد آلودگی‌های صوتی و بصری، تعریض معابر،<ref>ولی‌زادۀاوغانی و همایون، «چالش‌های معماری و شهرسازی ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماری سنتی و معاصر)»، 1400ش، ص7.[https://behs.bhrc.ac.ir/article_140255.html]</ref> افزایش بی‌رویۀ ارتفاع ساختمان‌ها و حذف حریم‌های خصوصی، موجب نقض شدید حریم‌های شخصی، از بین رفتن محرمیت فضاها و افزایش درگیری‌های اجتماعی شده است.<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر | معماری و شهرسازی معاصر با ایجاد آلودگی‌های صوتی و بصری، تعریض معابر،<ref>ولی‌زادۀاوغانی و همایون، «چالش‌های معماری و شهرسازی ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماری سنتی و معاصر)»، 1400ش، ص7.[https://behs.bhrc.ac.ir/article_140255.html]</ref> افزایش بی‌رویۀ ارتفاع ساختمان‌ها و حذف حریم‌های خصوصی، موجب نقض شدید حریم‌های شخصی، از بین رفتن محرمیت فضاها و افزایش درگیری‌های اجتماعی شده است.<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.]</ref> | ||
===تضعیف ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی=== | ===تضعیف ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی=== | ||
فرایند حرکت از درون‌گرایی به برون‌گرایی، سایه‌اندازی‌ها، تعرض به نظام همجواریها، ایجاد آلودگی‌های صوتی و بصری، تعریض کوچه‌ها و تبدیل آنها به خیابان‌های وسیع باعث مشکلات متعدد اخلاقی شده است.<ref>[https://behs.bhrc.ac.ir/article_140255.html | فرایند حرکت از درون‌گرایی به برون‌گرایی، سایه‌اندازی‌ها، تعرض به نظام همجواریها، ایجاد آلودگی‌های صوتی و بصری، تعریض کوچه‌ها و تبدیل آنها به خیابان‌های وسیع باعث مشکلات متعدد اخلاقی شده است.<ref>[https://behs.bhrc.ac.ir/article_140255.html ولی‌زادۀاوغانی و همایون، «چالش‌های معماری و شهرسازی ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماری سنتی و معاصر)»، 1400ش، ص7-6.]</ref> | ||
==راهکارهای طراحی قلمرو محرمیت در فضای زیست شهری== | ==راهکارهای طراحی قلمرو محرمیت در فضای زیست شهری== | ||
| خط ۱۰۰: | خط ۱۰۰: | ||
===طراحی معابر عمومی=== | ===طراحی معابر عمومی=== | ||
برای ارتقای کیفیت فضاهای عمومی و مسکونی، معابر با مقیاس انسانی و با ویژگی‌هایی چون سایه‌اندازی طبیعی، محیطی آرام و عاری از آلودگی صوتی طراحی شوند. این امر از طریق کنترل ازدحام، محدودیت ورود خودروها به محلات مسکونی، ایجاد حریم‌های ایمن و توجه به منظر عمومی محقق می‌شود.<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر | برای ارتقای کیفیت فضاهای عمومی و مسکونی، معابر با مقیاس انسانی و با ویژگی‌هایی چون سایه‌اندازی طبیعی، محیطی آرام و عاری از آلودگی صوتی طراحی شوند. این امر از طریق کنترل ازدحام، محدودیت ورود خودروها به محلات مسکونی، ایجاد حریم‌های ایمن و توجه به منظر عمومی محقق می‌شود.<ref>[https://kheshtazin.com/main/post/3386 «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.]</ref> همچنین، تنوع بخشی به فضای معابر با تغییر در عرض و ارتفاع و نیز ایجاد فضاهای سرپوشیده و گشادگی‌ها، به غنای تجربۀ عابران پیاده می‌افزاید.<ref>[https://jhz.ut.ac.ir/article_14002.html بحرینی و تاج‌بخش، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، 1378ش، ص30-29.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۱۹ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۶:۵۵
محرمیت در شهرسازی؛ طراحی فضاهای شهری با حفظ حریم خصوصی.
محرمیت یکی از اصول اساسی در معماری و شهرسازی است که بر تنظیم ارتباطات میان فضاهای عمومی و خصوصی تأکید دارد. محرمیت در معماری شهرسازی، با جدا کردن فضاهای درونی از بیرونی ایجاد می‌شود و فضا از جهت کالبد و معنا دارای مرز و حریم می‌شود. محرمیت علاوه بر حفظ حریم خصوصی، بر کیفیت زندگی، آرامش روانی و تعاملات اجتماعی سالم نیز تأثیر مثبت می‌گذارد. گسترۀ محرمیت با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و حتی اقلیمی، محدودۀ فضاهای شهری، محله‌های مسکونی، مساجد، مدارس و بازارها را در بر می‌گیرد.
مفهوم‌شناسی
محرمیت در شهرسازی؛ به‌معنای شکل دادن به فضای شهری به‌گونه‌ای که از جهت کالبد و معنا دارای حریم باشد. در حوزۀ کالبد بیشتر متمرکز بر اصولی است که به فضا امنیت می‌بخشد و در حیطۀ معنایی، فضا دارای ویژگی‌هایی می‌شود که حرمت و ارزش را در معماری به ارمغان می‌آورد، به‌گونه‌ای که فرد در آن احساس آرامش می‌کند.[۱]
تاریخچه
در گذشته، معماری با تفکیک قلمرو خصوصی از حوزۀ عمومی به‌عنوان یک مانع فیزیکی عمل می‌کرد. در دوران باستان، برای ایجاد حریم بصری اطراف کاخ‌ها و املاک بزرگ دیوارهای بلند، خندق‌ها و پیچ‌وخم‌های پیچیده طراحی می‌کردند. همچنین وجود بنبستها و دیوارهای بلند اطراف کاخ‌های تخت جمشید، شوش، کوشک‌های روزگار ساسانیان[۲] و کهن‌دژ‌ها، شارستان‌ها و ربض‌ها، از ارکان شکل‌گیری شهرها بودند؛[۳] اما ساختار شهرسازی با ورود مدرنیته به ایران و به تقلید از شهرسازی غرب و افزایش شهرنشینی دگرگون شد.[۴]
قواعد و ضوابط شهرسازی اسلامی
رویکرد شهرسازی اسلامی در ساخت‌وساز بناهای مسکونی، برمبناي دو اصل محرميت و حرمت ارتفاع استوار است.[۵] اصل محرمیت در فضاهای آموزشی، اداری، تجاری، رفاهی و بوستان‌های شهری نمود دارد[۶] که برجسته‌ترین جلوة آن، تفکیک دقیق عرصه‌های عمومی و خصوصی در کالبد فضا است.[۷] در راستای ارتقای سطح آن در معماری، از سلسله‌مراتب فضایی همراه با کاهش مرحله‌ای ارتفاع و ابعاد فضاها استفاده می‌شد.[۸]
نقش محرمیت در ارتقای کیفیت زیست شهری
معماری هم تعیین‌کنندۀ ساختار فیزیکی فضاها و هم اثرگذار بر جنبه‌های روانی و اجتماعی زندگی انسان‌ها است.[۹] محرمیت فضایی در سازمان‌دهی شهری، کنترل تعاملات اجتماعی بین مردان و زنان و به حداقل رساندن روابط خارج از پیوندهای خویشاوندی نقش مؤثری دارد که با حایل‌های کالبدی و سلسله‌مراتب فضایی ایجاد می‌شود.[۱۰]
رابطۀ محرمیت با حریم و ابعاد آن
محرمیت حق فردی و مفهومی ذهنی است که افراد بر اساس درک خود از محرمیت و تنظیم روابط اجتماعی‌شان تعیین می‌کنند تا از اشراف[۱۱] و دیده و شنیده شدن ناخواسته جلوگیری کنند.[۱۲] بنابراین، حریم هم بُعد فیزیکی و هم بُعد معنوی دارد و بازتاب‌دهندۀ نیازهای درونی انسان به محرمیت است.[۱۳] ابعاد حریم در معماری؛ دیداری، شنیداری، بویایی، حرکتی و روانی است که به‌منظور کنترل حضور بیگانگان به‌کار گرفته می‌شود.[۱۴]
محدودۀ حریم در شهرسازی
هر فضا در طراحی دارای حریمی است. ارزش و جایگاه مفهوم حریم در شهرسازی، با جداسازی عرصۀ خصوصی از عمومی حاصل می‌شود. در بررسی شهرها سه قلمرو و در برخی چهار قلمرو؛ خصوصی، عمومی، نیمه‌خصوصی و نیمه‌عمومی تعیین شده است. گسترۀ مرزبندی حریم، خصوصی‌ترین فضاهای مسکونی تا عمومی‌ترین فضاهای شهری را در بر می‌گیرد[۱۵] و باعث توسعۀ فرایند شهر از درون به برون، اصل سلسله‌مراتب فضایی و رعایت عرصه‌ها می‌شود.[۱۶]
ایجاد محرمیت در عناصر شکل‌دهندۀ ساختار شهری
فضاهای شهری و محله‌ای به‌هم مرتبط هستند و این ارتباطات، عناصر شهر را با هدف وحدت‌بخشی عملکردها، رونق‌بخشی فعالیت‌ها و اصلاح رفتارها تنظیم می‌کند.[۱۷] محلات مسکونی از اجزاء اصلی ساختار شهری هستند که در درون خود مجموعه‌ای از فضاها را با کاربری‌ها و حریم‌های مشخص دارند:
فضاهای مسکونی و محله‌ای
برای محدود کردن دید مستقیم، این فضاها دارای ورودی‌های غیرمستقیم با کوچه‌های باریک و پیچ‌دار یا ورودی‌های محصور هستند.
فضاهای مذهبی و فرهنگی
با رعایت حریم بصری و تفکیک فضاهای زنانه و مردانه در قالب سلسله‌مراتب فضایی و همچنین با ایجاد فضاهایی برای توقف و تأمّل طراحی شده‌اند.
بازارها و فضاهای تجاری سنتی
دارای ورودی‌های کنترل‌شده به بازارها و حجره‌هایی با کاهش دید به فضای بیرون در راسته‌های باریک و محصور هستند.[۱۸]
فضاهای عمومی شهری
در پارک‌ها، میادین و پیاده‌روها از پوشش‌های بصری[۱۹] برای حریم‌سازی، مرزبندی و پوشش مناظر ناخوشایند استفاده می‌شود.[۲۰]
اصول شکل‌دهندۀ محرمیت
عوامل محرمیت‌ساز عبارتند از؛ اصل سلسل‌مراتب و اصل درون‌گرایی است.[۲۱]
اصل سلسله‌مراتب
يكی از ويژگی‌های مهم كيفی كالبد شهر، توجه به اصل سلسله‌مراتب است كه دارای ابعاد مختلفی چون فـضايی، عملكـردی، دسترسی، اداری و اجتماعی است که با مفهوم حريم و عرصه‌ها ارتباط تنگاتنگی دارد و در جهت تعيين صحيح قلمروها و تأمين حريم‌ها در فضاهای شهری عمل می‌کند[۲۲] که مهمترین ثمرۀ آن محرمیت است.[۲۳] با طراحی صحیح فضاها، از اختلال در کاربری دیگر فضاها جلوگیری می‌شود؛[۲۴] اما بی‌توجهی به آن، نظام صحيح و منطقی ساحت شهری را با تداخل و بی‌نظمی مواجه می‌سازد.[۲۵]
اصل درون‌گرایی
یکی از مهمترین معیارها در شهرسازی اسلامی، اصل درون‌گرایی است که با تقسیم‌بندی عرصه‌های اندرونی و بیرونی، تفکیک فعالیت‌های تجاری و خانوادگی و ایجاد قلمروهای زنانه و مردانه است تا قوانین مربوط به همجواریها تأمین شود.[۲۶]
آثار فضاهای محرمانه‌محور در ارتقاء کیفیت زیست شهری
تقویت هویت فرهنگی
محرمیت به‌عنوان بخشی از فرهنگ ایرانی، هم تعالی‌بخش زندگی فردی و اجتماعی است و هم تقویت‌کنندۀ هویت فرهنگی و اجتماعی و حافظ هویت شهری است.
تقویت بنیان خانواده
ایجاد فضایی امن و خصوصی، تقویت‌کنندۀ بنیان خانواده و جامعه است.[۲۷]
تقویت حس تعلق
ساختار سلسله‌مراتب فضاهای شهری و محله‌ای حس تعلق ساکنان به شهر و محل سکونت را افزایش می‌دهد.[۲۸]
افزایش تعاملات اجتماعی
در محیط‌های شهری، کُنش‌ورزی اجتماعی با طراحی مناسب و تغییر در سبک زندگی افزایش و تقویت می‌شود.[۲۹]
افزایش احساس امنیت
احساس امنیت با فضا و معماری ارتباط مستقیمی دارد. ساختار فضایی با ایجاد مرزها و سلسله مراتبی از عرصه‌های خصوصی تا عمومی امنیت بصری را افزایش می‌دهد. شبکۀ معابر هم با کاهش فرصت‌های جرم و جنایت ایمنی ایجاد می‌کند.[۳۰]
تفاوت مفهوم محرمیت در شهرسازی اسلامی و غربی
بحث محرميت و حريم خصوصی در اکثر فرهنگ‌ها با درجات متفاوتی وجود دارد. مطابق با معیارهای بینشی و مبتنی بر ایدئولوژی حاکم بر فرهنگ غرب، بیشتر در مورد حريم خصوصی بحث شده است.[۳۱] ضوابطی هم که در کشورهای غربی در بحث حفظ محرميت مطرح می‌شود، بيشتر به همجواریها مي‌پردازد و به محرميت فضاهای بين خانه‌های مجاور و آپارتمان‌های مسکونی کم‌تر توجه دارد؛[۳۲] اما در شهرسازی اسلامی به‌خاطر اهمیت زندگی خانوادگی که به‌واسطۀ مفاهیم قرآنی برجسته و تأکید شده [۳۳] از کلان‌ترین فضاهای شهری تا ریزترین فضاهای معماری را تحت‌تأثیر خویش قرار داده است.[۳۴]
ابعاد آسیب فقدان محرمیت بر زیست مؤمنانۀ زنان
یکی از اصول مهم در خلق فضای معماری مسئلۀ محرمیت است؛[۳۵] اما با ایجاد تغییراتی بنیادین در بُعد مسکن، این زیست‌مؤمنانه دچار مشکلاتی شد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
ایجاد مانع در درونی‌شدن حکم حجاب
در سبک آپارتمان‌نشینی و به‌خاطر اشراف یا مشاع‌بودن خانه‌های مجاور، خاصیت حریم‌های بصری و صوتی از دست رفت و در درازمدت به نارضایتی از مسألۀ حجاب کشیده شد.
تحول در سبک حضور اجتماعی و مطالبات فمینیستی
با ایجاد و گسترش ساختمان‌هایی مثل مدارس و سینماها، سبک جدیدی از حضور اجتماعی زنان در جامعه آغاز شد و با توسعۀ ادارات و احداث مدارس جدید و ورود همه‌جانبۀ آنها در این عرصه‌ها، منجر به مطالبۀ آنها برای جنبش‌های برابر جنسیتی شد.
تقویت روحیۀ مصرف‌گرایی
با توسعۀ شهری و احداث پاساژها و مراکز خرید مدرن و حضور زنان در این مراکز که مهمترین جامعۀ هدف در سیاست کالاهای مصرفی وارداتی بودند، روحیۀ مصرف‌گرایی آنها تقویت شد.[۳۶]
چالش بحران محرمیت در فضای شهری
آنچه که امروزه با عنوان بحران مفهوم محرميت در شكل‌گيری فضاهای شهری[۳۷] از آن یاد می‌شود؛ در پی گسست فرهنگی و از هم‌گسیختگی بافت شهری و بازخوانی مفهوم محله و خلق مفهوم جدیدی از مجتمع‌های زیستی است[۳۸] که با ورود معماری نوین به ایران و بروز برخی تحولات سیاسی و اجتماعی باعث دگرگونی در سیمای شهری و شیوه‌های ساخت‌وساز شد و از معماری سنتی مبتنی بر فرهنگ اسلامی فاصله گرفت.[۳۹]
برخی از پیامدهای حذف محرمیت
تضعیف فرهنگ عفاف
با آموزش مهندسی و فناوری غربی بدون توجه به مسایل فرهنگ بومی و ارزش‌های اسلامی و اجرای نقشۀ قانون ۶۰-۴۰ [۴۰] فرهنگ عدم‌عفاف ترویج شد. بر اساس اهداف سیاست‌های حریم‌زدایی و تحول در سبک معماری، تلاش‌هایی برای تغییر در پوشش بانوان و تضعیف ارزش عفاف صورت گرفت.[۴۱]
تضعیف بنیان خانواده
در معماری مدرن، با کاهش ضخامت دیوارها و اِشراف ساختمان‌ها بر هم،[۴۲] بنیاد خانه و خانواده دگرگون شد.[۴۳]
کاهش ساختار جمعیتی
با تغییر در ساختار، ابعاد ساختمان و سبک زندگی، تعداد اعضاء خانواده نیز کاهش یافت.
تشدید بحران‌ها
ورود فناوری‌های پیشرفتۀ الکترونیکی و تخصصی شدن برخی از فعالیت‌ها، نیازهای فضایی مسکن را دگرگون کرد. با انتقال برخی کارکردها به خارج از خانه، بسیاری از فضاهای مسکونی حذف شدند و همزمان با گسترش آپارتمان‌نشینی، مالکیت و مسئولیت‌های مشترک نیز افزایش یافت. این تحولات منجر به طراحی فضاهای کوچک‌تر با چیدمان فشرده و استفادۀ حداکثری از مصالح ساختمانی شد.[۴۴]
فروپاشی قلمروها
با گسترش شهرنشینی و یکسان‌سازی معماری، فضاهای انعطاف‌پذیر و کاربری‌های مرکب از بین رفت. این تحول کارکردهای سنتی خانه مثل فعالیت‌های کاری، آیین‌ها و گردهمایی‌ها را مختل کرد. در نتیجه، سازمان فضایی مسکن ظرفیت خود برای تعریف قلمروهای مختلف و حفظ حریم‌های کارکردی را از دست داد.[۴۵]
بی‌هویتی و بحران تعلق
با الگوگیری از غرب و احداث شهرک‌های مسکونی، فضاهای بی‌هویتی به وجود آمد که ساکنان هیچ‌گونه تعلق‌خاطری به محل سکونت خویش نداشتد و به افزایش تنش‌های اجتماعی و انزوای افراد انجامید. همچنین برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه که بدون ضوابط و معیارهای صحیح معماری بودند[۴۶] فضا را بی‌حدومرز کرده و در ارتباطات ناخواسته، تداخل ایجاد کردند و باعث از بین رفتن احساس قلمرو و تعلق‌خاطر شدند.[۴۷]
کاهش تعاملات اجتماعی
افزایش تراکم ساختمان‌ها و کاهش فضاها، موجب کاهش تعاملات اجتماعی و سست شدن روابط بین ساکنین محلات شد.[۴۸]
افزایش تعارضات شهری
معماری و شهرسازی معاصر با ایجاد آلودگی‌های صوتی و بصری، تعریض معابر،[۴۹] افزایش بی‌رویۀ ارتفاع ساختمان‌ها و حذف حریم‌های خصوصی، موجب نقض شدید حریم‌های شخصی، از بین رفتن محرمیت فضاها و افزایش درگیری‌های اجتماعی شده است.[۵۰]
تضعیف ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی
فرایند حرکت از درون‌گرایی به برون‌گرایی، سایه‌اندازی‌ها، تعرض به نظام همجواریها، ایجاد آلودگی‌های صوتی و بصری، تعریض کوچه‌ها و تبدیل آنها به خیابان‌های وسیع باعث مشکلات متعدد اخلاقی شده است.[۵۱]
راهکارهای طراحی قلمرو محرمیت در فضای زیست شهری
برخی از راهکارها به‌منظور حفظ عرصه‌بندی و رعایت حریم فضایی عبارت است از:
طراحی بناها
برای حفظ حریم بصری و ارتقای کیفیت محیطی، از اختلاف ارتفاع زیاد بین ساختمان‌ها پرهیز شود و با ایجاد فاصلۀ کافی بین بناها از سازوکارهای طبیعی و مصنوعی به‌عنوان مانع دید استفاده شود.[۵۲]
طراحی معابر عمومی
برای ارتقای کیفیت فضاهای عمومی و مسکونی، معابر با مقیاس انسانی و با ویژگی‌هایی چون سایه‌اندازی طبیعی، محیطی آرام و عاری از آلودگی صوتی طراحی شوند. این امر از طریق کنترل ازدحام، محدودیت ورود خودروها به محلات مسکونی، ایجاد حریم‌های ایمن و توجه به منظر عمومی محقق می‌شود.[۵۳] همچنین، تنوع بخشی به فضای معابر با تغییر در عرض و ارتفاع و نیز ایجاد فضاهای سرپوشیده و گشادگی‌ها، به غنای تجربۀ عابران پیاده می‌افزاید.[۵۴]
پانویس
- ↑ ثقۀالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص6.
- ↑ ثقةالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص9 و 3.
- ↑ امینی و نوروزیان‌پور، «خلوت و محرمیت شناخت تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو مفهوم در معماری و شهرسازی»، 1392ش، ص102.
- ↑ مریجی و دیگران، «نقش تحولات شهری در پیدایش چالش‌های زیست مؤمنانۀ زنان در ایران»، 1402ش، ص126.
- ↑ منصوری، «حجاب و پوشيدگي در شهرسازي ايراني – اسلامي نمونة پژوهش ميداني: بافت قديم شهر شيراز»، 1389ش، ص46.
- ↑ هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری، وب‌سایت ایثارپرس.
- ↑ امیدواری و حمزه‌نژاد، «بررسی تطبیقی مفهوم حریم در خانه‌های کشورهای اسلامی حوزۀ خاورمیانه (مطالعۀ موردی: خانه‌های اصفهان، صنعاء و دمشق)»، 1401ش، ص145.
- ↑ شیردل و همکاران، «بازآفزینی اصل حریم و محرمیت در طراحی مسکن معاصر با تأکید بر جایگاه ارزشی زنان در اسلام»، 1404ش، ص37.
- ↑ «نقش معماری در بهبود حریم خصوصی در آپارتمان‌های شهری»، وب‌سایت مهدی حجازی.
- ↑ علیزاده و همکاران، «مفهوم محرمیت و فضا در شهرهای دوران اسلامی»، 1393ش، ص74.
- ↑ جعفرپور هادی‌کیاشری و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، ص21-20، 1401ش.
- ↑ «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.
- ↑ جعفرپور هادی‌کیاشری و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، ص21-20، 1401ش.
- ↑ دوستی، «حریم و محرمیت در خانه‌های سنتی»، 1397ش، ص125.
- ↑ ثقۀالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص3.
- ↑ هاشم‌پور و یزدانی، «مطالعۀ تحولات کالبدي محلات تاریخی با رویکرد محرمیت (مورد مطالعه: تبریز) دفتریلر عزب تاریخی»، 1396ش، ص319.
- ↑ فیروزی و سجادیان، «مدخلی بر شناسه‌های تشخص بخش شهرسازی و برنامه‌ریزی در شهرهای اسلامی»، 1396ش، ص252-251.
- ↑ بحرینی و تاج‌بخش، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، 1378ش، ص28-23.
- ↑ محمدی و دیگران، «بررسی محرمیت در گونه‌های مختلف مجتمع‌های مسکونی با استفاده از مدل الکتره»، 1402ش.]
- ↑ معظمی و عبدی، «بازنگری محرمیت نهفته در محلات سنتی با هدف ارتقاء شهرسازی معاصر (نمونۀ موردی محلۀ پامنار تهران)»، 1395ش، ص415.
- ↑ شیردل و همکاران، «بازآفزینی اصل حریم و محرمیت در طراحی مسکن معاصر با تأکید بر جایگاه ارزشی زنان در اسلام»، 1404ش، ص33-32.
- ↑ حبیبی، « شار ايرانی ـ فضای شهری»، 1387ش، ص18.
- ↑ ثقةالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص8-7.
- ↑ غفوریان و دیگران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید بر محرمیت»، 1396ش، ص129.
- ↑ باقری، «تحليل و بررسي درون‌گرايي در شهرهاي سرزمين‌هاي اسلامي»، 1392ش، ص156.
- ↑ فیروزی و سجادیان، «مدخلی بر شناسه‌های تشخص بخش شهرسازی و برنامه‌ریزی در شهرهای اسلامی»، 1396ش، ص250-247.
- ↑ شیردل و همکاران، «بازآفزینی اصل حریم و محرمیت در طراحی مسکن معاصر با تأکید بر جایگاه ارزشی زنان در اسلام»، 1404ش، ص26 و 38.
- ↑ «شاخص‌های دخیل در تعیین سلسله‌مراتب فضاهای شهری»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ «نقش معماری در بهبود حریم خصوصی در آپارتمان‌های شهری»، وب‌سایت مهدی حجازی
- ↑ فرخانی و همکاران، «بازطراحی فضاهای شهری با تأکید بر رویکرد ارتقای احساس امنیت (مطالعۀ موردی بافت تاریخی و قدیمی شهر خرم‌آباد)»، 1399ش، ص194-193.
- ↑ محمدی و دیگران، «بررسی محرمیت در گونه‌های مختلف مجتمع‌های مسکونی با استفاده از مدل الکتره»، 1402ش.
- ↑ «بومی‌سازی استانداردهای محرمیت در فضاهای مسکونی با تأکید بر تعالیم اسلامی و فرهنگ ایرانی»، وب‌سایت مگیران.
- ↑ علیزاده و همکاران، «مفهوم محرمیت و فضا در شهرهای دوران اسلامی»، 1393ش، ص65.
- ↑ محمدی و دیگران، «بررسی محرمیت در گونه‌های مختلف مجتمع‌های مسکونی با استفاده از مدل الکتره»، 1402ش.
- ↑ حیاتی و همکاران، «تأثیر اصل حریم زنان بر معماری خانه‌های ایرانی براساس آموزه‌های اسلامی»، 1396ش، ص48.
- ↑ مریجی و دیگران، «نقش تحولات شهری در پیدایش چالش‌های زیست مؤمنانۀ زنان در ایران»، 1402ش، ص143-126.
- ↑ باقری، «تحليل و بررسي درون‌گرايي در شهرهاي سرزمين‌هاي اسلامي»، 1392ش، ص148-147.
- ↑ خدایی و تقوایی، «شخصیت‌شناسی شهر اسلامی؛ با تإکید بر ابعاد کالبدی شهر اسلامی»، 1390ش، ص112.
- ↑ ولی‌زادةاوغانی و همایون، «چالش‌هاي معماري و شهرسازي ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماري سنتی و معاصر)»، 1400ش، ص2.
- ↑ یکی از قوانین ساخت‌وساز است که حداکثر فضای مجاز برای ساخت‌وساز 60 درصد از مساحت یک زمین تعیین شده است. «میزان درصد ساخت زمین+ بررسی نکات و قوانین آن»، وب‌سایت سامان‌ملک.
- ↑ هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری، وب‌سایت ایثارپرس.
- ↑ «معماری معاصر خانة ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.
- ↑ ولی‌زادۀاوغانی و همایون، «چالش‌های معماری و شهرسازی ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماری سنتی و معاصر)»، 1400ش، ص7-6.
- ↑ «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.
- ↑ «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.
- ↑ بحرینی و تاج‌بخش، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، 1378ش، ص29-28.
- ↑ بابازادۀاسکویی و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونۀ موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، 1398ش، ص61.
- ↑ ثقۀالاسلامی و احمدی‌بنکدار، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، 1401ش، ص7.
- ↑ ولی‌زادۀاوغانی و همایون، «چالش‌های معماری و شهرسازی ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماری سنتی و معاصر)»، 1400ش، ص7.[۱]
- ↑ «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.
- ↑ ولی‌زادۀاوغانی و همایون، «چالش‌های معماری و شهرسازی ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماری سنتی و معاصر)»، 1400ش، ص7-6.
- ↑ بحرینی و تاج‌بخش، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، 1378ش، ص30-29.
- ↑ «معماری معاصر خانۀ ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام.
- ↑ بحرینی و تاج‌بخش، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، 1378ش، ص30-29.
منابع
- امینی، ندا و نوروزیان‌پور، هیربد، «خلوت و محرمیت شناخت تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو مفهوم در معماری و شهرسازی»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ پانزدهم، 1392ش.
- بابازادۀاسکویی، سولماز و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونۀ موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، باغ‌نظر، دورۀ 16، شماۀ 79، 1398ش.
- باقری، اشرف‌السادات، «تحليل و بررسي درون‌گرايي در شهرهاي سرزمين‌هاي اسلامي»، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، سال 29، شمارۀ 2، 1392ش.
- بحرینی، سیدحسین و تاج‌بخش، گلناز، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، هنرهای زیبا، شمارۀ 6، 1378ش.
- «بومی‌سازی استانداردهای محرمیت در فضاهای مسکونی با تأکید بر تعالیم اسلامی و فرهنگ ایرانی»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 24 تیر 1404ش.
- «تفاوت فضاها در خانه‌های ایرانی سنتی و امروزی»، وب‌سایت شهر معمار، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۴۰۱ش.
- ثقةالاسلامی، عمیدالاسلام و احمدی بنکدار، محمدامین، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، اولین کنفرانس توسعۀ پژوهش‌های نوین در علوم، مهندسی و علوم پزشکی، 1401ش.
- جعفرپور هادی‌کیاشری، رضا و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، مجلۀ هنر و تمدن شرق، دورۀ 10، شمارۀ 38، 1401ش.
- حبیبی، فرح، « شار ايراني ـ فضاي شهري»، فصلنامة مسکن و محیط روستا، دورةۀ 27، شمارۀ 123، 1387ش.
- حیاتی، حامد و همکاران، «تأثیر اصل حریم زنان بر معماری خانه‌های ایرانی براساس آموزه‌های اسلامی»، روانشناسی فرهنگی زن، دورۀ 9، شمارۀ 32، 1396ش.
- خدایی، زهرا و تقوایی، علی‌اکبر، «شخصیت‌شناسی شهر اسلامی؛ با تأکید بر ابعاد کالبدی شهر اسلامی»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دورۀ 2، شمارۀ 5، 1390ش.
- دوستی، شهرزاد، «حریم و محرمیت در خانه‌های سنتی»، فرهنگ مردم ایران، شماره ۵۴ و ۵۳، تابستان و پاییز ۱۳۹۷ش.
- «شاخص‌های دخیل در تعیین سلسله‌مراتب فضاهای شهری»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 22 آبان 1400ش.
- شیردل، امیرحسین و همکاران، «بازآفزینی اصل حریم و محرمیت در طراحی مسکن معاصر با تأکید بر جایگاه ارزشی زنان در اسلام»، پژوهش‌های میان‌رشته‌ای زنان، دورة 7، شمارة 2، 1404ش.
- علیزاده، هوشمند و همکاران، «مفهوم محرمیت و فضا در شهرهای دوران اسلامی»، فصلنامة علمی- پژوهشی پژوهش‌های معماری اسلامی، دورة 2، شمارة 1، 1393ش.
- غفوریان، میترا و دیگران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید بر محرمیت»، برنامه ریزی توسعه کالبدی، دورة 2، شمارة 3، 1396ش.
- فرخانی، مانیا و همکاران، «بازطراحی فضاهای شهری با تأکید بر رویکرد ارتقای احساس امنیت (مطالعة موردی بافت تاریخی و قدیمی شهر خرم‌آباد)»، جغرافیا و روابط انسانی، دورة 3، شمارة 9، 1399ش.
- فیروزی، محمدعلی و سجادیان، مهیار، «مدخلی بر شناسه‌هاي تشخص بخش شهرسازي و برنامه‌ریزي در شهرهاي اسلامی»، فصلنامة جغرافیا و برنامه‌ریزي شهري چشم‌انداز زاگرس، دورة نهم، شمارة 34، زمستان1396ش.
- محمدی، نسترن و دیگران، «بررسی محرمیت در گونه‌های مختلف مجتمع‌های مسکونی با استفاده از مدل الکتره»، فصلنامة علمی معماری و شهرسازی معمارشهر، 1402ش.
- مریجی، شمس‌الله و دیگران، «نقش تحولات شهری در پیدایش چالش‌های زیست مؤمنانۀ زنان در ایران»، فصلنامة علمی پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی، سال 11، شمارۀ 2، پاییز 1402ش.
- «میزان درصد ساخت زمین+ بررسی نکات و قوانین آن»، وب‌سایت سامان‌ملک، تاریخ درج مطلب: 28 اسفند 1402ش.
- معظمی، نسیم و عبدی، زهرا، «بازنگری محرمیت نهفته در محلات سنتی با هدف ارتقاء شهرسازی معاصر (نمونۀ موردی محلۀ پامنار تهران)»، مدیریت شهری دورۀ ۱۶، شمارۀ ۴۶، بهار ۱۳۹۶ش.
- «معماری معاصر خانة ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1403ش.
- منصوری، علی، «حجاب و پوشيدگي در شهرسازي ايراني – اسلامي نمونة پژوهش ميداني: بافت قديم شهر شيراز»، فصلنامة مسکن و محیط روستا، جلد 29، شمارة 130، 1389ش.
- «نقش معماری در بهبود حریم خصوصی در آپارتمان‌های شهری»، وب‌سایت مهدی حجازی، تاریخ بازدید: 10 تیر 1404ش.
- هاشم‌پور، پریسا و یزدانی، ثنا، «مطالعۀ تحولات کالبدي محلات تاریخی با رویکرد محرمیت (مورد مطالعه: تبریز) دفتریلر عزب تاریخی»، توسعة محلی(روستایی- شهری)، دورة 8، شمارة 2، 1395ش.
- هاشمی، شادی و صیادی، محمدرضا، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، فصلنامة علمی تخصصی مطالعات نوین برنامه‌ریزی شهری در جهان، دورة 1، شمارة 1، 1399ش.
- هاشمی‌فشارکی، سیدجواد، «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس، تاریخ درج مطلب: 22 دی 1400ش.
- ولی‌زادةاوغانی، محمدباقر و همایون، سیدساجد، «چالش‌هاي معماري و شهرسازي ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماري سنتی و معاصر)»، فصلنامة علمی مهندسی ساختمان و علوم مسکن، دورة 14، شمارة 26، 1400ش.