پیشنویس:آکادمی علوم افغانستان: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
<big>'''آکادمی علوم افغانستان'''،</big> مرکز تحقیقات علمی و پژوهشی در افغانستان. | <big>'''آکادمی علوم افغانستان'''،</big> مرکز تحقیقات علمی و پژوهشی در افغانستان. | ||
آکادمی (فرهنگستان) علوم | آکادمی (فرهنگستان) علوم [[افغانستان]]، بالاترین مرکز علمی و پژوهشی در افغانستان است که دارای تشکیلات اداری و بودجۀ مستقل بوده و مسئولیت سازماندهی و مدیریت امور علمی و پژوهشی را در بخشهای علوم انسانی، تجربی و اسلامی به عهده دارد. | ||
==تاریخچه آکادمی علوم افغانستان== | ==تاریخچه آکادمی علوم افغانستان== | ||
===تأسیس هستههای اولیه (۱۳۰۴ش تا ۱۳۱۱ش)=== | ===تأسیس هستههای اولیه (۱۳۰۴ش تا ۱۳۱۱ش)=== | ||
هستۀ نخستین آکادمی علوم افغانستان در دوران شاه امانالله<ref>[https://asa.gov.af/dr/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> و با نام | هستۀ نخستین آکادمی علوم افغانستان در دوران شاه [[امانالله]]<ref>[https://asa.gov.af/dr/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> و با نام «[[قوم پشتون|پَشتُو]] مَرَکَه» (انجمن پشتو) در کابل بنیانگذاری شد.<ref>اردو دائرة معارف اسلامیه، ۱۹۶۳-۱۹۶۸م، ج۵، ص۶۳۶.</ref> این مرکز پس از ۷ سال فعالیت، تعطیل شد. اما تلاشها برای احیای آن در دوران پادشاهی محمد نادرخان به ثمر نشست و فرمان تأسیس «انجمن ادبی کابل» در ۱۳۰۹ش صادر شد. فعالیت رسمی این انجمن با نشر مجلۀ «کابل» در ۱۳۱۰ش و سپس «سالنامۀ مجلۀ کابل» در سال ۱۳۱۱ش آغاز شد.<ref>[https://asa.gov.af/dr/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> | ||
===گسترش تشکیلات و ادغام مراکز (۱۳۱۱ش تا ۱۳۵۴ش)=== | ===گسترش تشکیلات و ادغام مراکز (۱۳۱۱ش تا ۱۳۵۴ش)=== | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
*دايرةالمعارف آریانا (۱۳۲۰ش)؛ | *دايرةالمعارف آریانا (۱۳۲۰ش)؛ | ||
*انجمن تاریخ (۱۳۲۱ش)؛ | *انجمن [[تاریخ]] (۱۳۲۱ش)؛ | ||
*مرکز باستانشناسی (۱۳۴۵ش)؛<ref>[https://asa.gov.af/dr/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> | *مرکز [[باستانشناس|باستانشناسی]] (۱۳۴۵ش)؛<ref>[https://asa.gov.af/dr/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> | ||
*مرکز بینالمللی تحقیقات کوشانی (۱۳۵۴ش)؛ | *مرکز بینالمللی تحقیقات کوشانی (۱۳۵۴ش)؛ | ||
*مرکز بینالمللی تحقیقات پشتو (۱۳۵۴ش)؛ | *مرکز بینالمللی تحقیقات پشتو (۱۳۵۴ش)؛ | ||
*در ۱۳۴۹ش آکادمی افغانستان تأسیس شد. این روند تکاملی با صدور فرمان نهایی در | *در ۱۳۴۹ش آکادمی افغانستان تأسیس شد. این روند تکاملی با صدور فرمان نهایی در ۱۳۵۷ش به پایان رسید که بر اساس آن، تمامی مراکز نامبرده در یکدیگر ادغام شدند تا نهاد واحدی به نام آکادمی علوم افغانستان را تشکیل دهند.<ref>[https://asa.gov.af/dr/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%A7%D8%AA «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> | ||
==جواز فعالیت== | ==جواز فعالیت== | ||
در | در حالحاضر، آکادمی علوم افغانستان، مطابق با مادۀ ۴۷ قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی و با رعایت قانون آکادمی علوم و دیگر قوانین افغانستان، فعالیت میکند.<ref>مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص548.</ref> | ||
==اهداف آکادمی علوم افغانستان== | ==اهداف آکادمی علوم افغانستان== | ||
#زمینهسازی برای انجام تحقیقات علمی هدفمند و پیشرفته در عرصههای مختلف علوم در افغانستان؛ | #زمینهسازی برای انجام تحقیقات علمی هدفمند و پیشرفته در عرصههای مختلف علوم در افغانستان؛ | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
==تشکیلات== | ==تشکیلات== | ||
بالاترین مقام اداری آکادمی علوم، | بالاترین مقام اداری آکادمی علوم، رییس آن است و در رأس هر بخش، یکی از معاونین آکادمی علوم قرار دارد. همچنین، 3 بخش بزرگ علمی، 15 مرکز علمی، 48 مؤسسه و 66 گروه علمی، کلینیک تشخصیه و تحقیقاتی، مرکز پزشکی، موزۀ تحقیقاتی اتنوگرافی (مردمشناسی)، کمیسیون ملی ساینس (علوم تجربی) و تکنولوژی (فناوری)، کتابخانه و روابط عمومی، بهعنوان زیرمجموعههای آکادمی علوم افغانستان فعالیت میکنند.<ref>[https://asa.gov.af/dr/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%A7%D8%AA «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> | ||
==ساختار سازمانی آکادمی علوم افغانستان<ref>[https://asa.gov.af/index.php/dr/%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 «تشکیل اکادمی علوم» وبسایت اکادمی علوم افغانستان.]</ref>== | ==ساختار سازمانی آکادمی علوم افغانستان<ref>[https://asa.gov.af/index.php/dr/%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 «تشکیل اکادمی علوم» وبسایت اکادمی علوم افغانستان.]</ref>== | ||
| خط ۱۸۶: | خط ۱۸۶: | ||
#ارائۀ گزارش سالانه دربارۀ فعالیتهای آکادمی علوم به مجمع عمومی.<ref>مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص25-26.</ref> | #ارائۀ گزارش سالانه دربارۀ فعالیتهای آکادمی علوم به مجمع عمومی.<ref>مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص25-26.</ref> | ||
==اعضای هیئت علمی== | ==اعضای هیئت علمی== | ||
تا زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان، آکادمی علوم افغانستان، دارای 212 (167 مرد و 45 زن) عضو هیئت علمی بود.<ref>[https://asa.gov.af/dr/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%A7%D8%AA «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> | تا زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان، آکادمی علوم افغانستان، دارای 212 (167 مرد و 45 [[زن]]) عضو هیئت علمی بود.<ref>[https://asa.gov.af/dr/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%A7%D8%AA «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.]</ref> | ||
==بخشهای علمی اکادمی علوم افغانستان== | ==بخشهای علمی اکادمی علوم افغانستان== | ||
به نظر محققان بخشهای مختلف آکادمی علوم افغانستان از نظر هدفگذاری و اهمیت، بهصورت کامل ضروری بوده و هر یک از این بخشها با درونمایهای حیاتی، از تثبیت هویت فرهنگی و زبانی گرفته تا نظمبخشی حقوقی-معنوی و | به نظر محققان بخشهای مختلف آکادمی علوم افغانستان از نظر هدفگذاری و اهمیت، بهصورت کامل ضروری بوده و هر یک از این بخشها با درونمایهای حیاتی، از تثبیت هویت فرهنگی و زبانی گرفته تا نظمبخشی حقوقی-معنوی و توسعۀ کاربردی معیشت، وظیفۀ خدمترسانی به سبک زندگی جامعه افغانستان را بر عهده دارند. با این حال، بنابر تحلیلها و دیدگاههای محققان، این ساختار ایدهآل در عمل هرگز به اهداف خود دست نیافته و بیشتر در حد طرحهای روی کاغذ باقی مانده است. این مرکز طی سالها با چالشهای ساختاری و سیاسی مواجه بوده و نتوانسته است تأثیر لازم را در میدان عمل اجتماعی و توسعۀ پایدار این کشور ایفا کند.<ref>[https://mashal.org/blog/%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «خاطراتی از اکادمی علوم افغانستان»، وبسایت مشعل.]</ref> | ||
بخشهای مختلف آکادمی علوم عبارتند از: | |||
===علوم بشری: تثبیت هویت، زبان و مدیریت تنوع فرهنگی=== | ===علوم بشری: تثبیت هویت، زبان و مدیریت تنوع فرهنگی=== | ||
| خط ۵۸۰: | خط ۵۸۲: | ||
*«تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش. | *«تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش. | ||
*«تشکیل اکادمی علوم» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۴ش. | *«تشکیل اکادمی علوم» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۴ش. | ||
*«خاطراتی از اکادمی علوم افغانستان»، وبسایت مشعل، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۴ش. | |||
*«گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر ۱۴۰۱ش. | *«گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*مجموعه قوانین افغانستان، کابل، وزارت عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان، 1388ش. | *مجموعه قوانین افغانستان، کابل، وزارت عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان، 1388ش. | ||
نسخهٔ ۱۲ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۳۷
آکادمی علوم افغانستان، مرکز تحقیقات علمی و پژوهشی در افغانستان.
آکادمی (فرهنگستان) علوم افغانستان، بالاترین مرکز علمی و پژوهشی در افغانستان است که دارای تشکیلات اداری و بودجۀ مستقل بوده و مسئولیت سازماندهی و مدیریت امور علمی و پژوهشی را در بخشهای علوم انسانی، تجربی و اسلامی به عهده دارد.
تاریخچه آکادمی علوم افغانستان
تأسیس هستههای اولیه (۱۳۰۴ش تا ۱۳۱۱ش)
هستۀ نخستین آکادمی علوم افغانستان در دوران شاه امانالله[۱] و با نام «پَشتُو مَرَکَه» (انجمن پشتو) در کابل بنیانگذاری شد.[۲] این مرکز پس از ۷ سال فعالیت، تعطیل شد. اما تلاشها برای احیای آن در دوران پادشاهی محمد نادرخان به ثمر نشست و فرمان تأسیس «انجمن ادبی کابل» در ۱۳۰۹ش صادر شد. فعالیت رسمی این انجمن با نشر مجلۀ «کابل» در ۱۳۱۰ش و سپس «سالنامۀ مجلۀ کابل» در سال ۱۳۱۱ش آغاز شد.[۳]
گسترش تشکیلات و ادغام مراکز (۱۳۱۱ش تا ۱۳۵۴ش)
در سال ۱۳۱۱ش، «انجمن ادبی کندهار» نیز به وجود آمد که نقطه عطفی در توسعه مراکز علمی بود. با ادغام این دو انجمن در سال ۱۳۱۶ش، مرکز بزرگتر «پَشتُو تُولنَه» (فرهنگستان پشتو) شکل گرفت.[۴] در دهههای بعدی، مراکز علمی تخصصی دیگری نیز بنیان نهاده شدند که عبارتند از:
- دايرةالمعارف آریانا (۱۳۲۰ش)؛
- انجمن تاریخ (۱۳۲۱ش)؛
- مرکز باستانشناسی (۱۳۴۵ش)؛[۵]
- مرکز بینالمللی تحقیقات کوشانی (۱۳۵۴ش)؛
- مرکز بینالمللی تحقیقات پشتو (۱۳۵۴ش)؛
- در ۱۳۴۹ش آکادمی افغانستان تأسیس شد. این روند تکاملی با صدور فرمان نهایی در ۱۳۵۷ش به پایان رسید که بر اساس آن، تمامی مراکز نامبرده در یکدیگر ادغام شدند تا نهاد واحدی به نام آکادمی علوم افغانستان را تشکیل دهند.[۶]
جواز فعالیت
در حالحاضر، آکادمی علوم افغانستان، مطابق با مادۀ ۴۷ قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی و با رعایت قانون آکادمی علوم و دیگر قوانین افغانستان، فعالیت میکند.[۷]
اهداف آکادمی علوم افغانستان
- زمینهسازی برای انجام تحقیقات علمی هدفمند و پیشرفته در عرصههای مختلف علوم در افغانستان؛
- آمادهسازی شرایط پیشرفت کمی و کیفی علم و دانش و بالابردن درجۀ علمی در عرصههای مختلف علوم در کشور؛
- هماهنگی تحقیقات علمی و ارزیابی منابع طبیعی.[۸]
تشکیلات
بالاترین مقام اداری آکادمی علوم، رییس آن است و در رأس هر بخش، یکی از معاونین آکادمی علوم قرار دارد. همچنین، 3 بخش بزرگ علمی، 15 مرکز علمی، 48 مؤسسه و 66 گروه علمی، کلینیک تشخصیه و تحقیقاتی، مرکز پزشکی، موزۀ تحقیقاتی اتنوگرافی (مردمشناسی)، کمیسیون ملی ساینس (علوم تجربی) و تکنولوژی (فناوری)، کتابخانه و روابط عمومی، بهعنوان زیرمجموعههای آکادمی علوم افغانستان فعالیت میکنند.[۹]
ساختار سازمانی آکادمی علوم افغانستان[۱۰]
| سطح | واحد سازمانی | رتبه (بست) |
| رهبری | ریاست عمومی آکادمی علوم | خارج رتبه |
| بخشهای معاونتی و کمکی | منشی علمی | فوق |
| ریاست دفتر | ۲ | |
| ریاست مرکز دایرة المعارف | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقاتی ریاضی فلسفی جهان | اول | |
| ریاست دعوت و ارشاد | ۲ | |
| ریاست مرکز تدقیق و ترجمه | اول | |
| ریاست روابط فرهنگی و ارتباط خارجه | ۲ | |
| مشاوریت حقوقی | ۲ | |
| آمریت تفتیش داخلی | ۳ | |
| معاونتهای تخصصی | معاونت عمومی مالی و اداری | فوق |
| معاونت بخش علوم طبیعی تخنیکی | معاوق | |
| معاونت بخش علوم اسلامی | معاوق | |
| معاونت بخش علوم بشری | معاوق | |
| زیرمجموعههای اداری و مالی | ریاست اطلاعات و ارتباط عامه | ۲ |
| ریاست اداری | ۲ | |
| ریاست مالی و حسابی | ۲ | |
| ریاست پالیسی و انکشافی | ۲ | |
| آمریت منابع بشری | ۲ | |
| آمریت تدارکات | ۳ | |
| زیرمجموعههای علوم طبیعی و تخنیکی | ریاست مرکز کیمیا، بیولوژی و زراعت | اول |
| ریاست مرکز علوم زمین | اول | |
| ریاست مرکز ریاضی، فزیک و تخنیک | اول | |
| ریاست مرکز علوم طب | اول | |
| زیرمجموعههای علوم اسلامی | ریاست مرکز تفسیر و حدیث | اول |
| ریاست مرکز فقه و قانون | اول | |
| ریاست مرکز عقیده و ثقافت | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی و مسایل معاصر | فوق | |
| زیرمجموعههای علوم بشری | ریاست مرکز علوم اجتماعی | اول |
| ریاست مرکز زبانها و ادبیات | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقات بینالمللی پښتو | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقات بینالمللی کوشانی | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقات باستانشناسی | اول | |
| ریاست مرکز مطالعات منطقهیی | اول |
ارکان آکادمی علوم افغانستان
جمع عمومی
مجمع عمومی، مرکب از اکادمیسینها (اعضای فرهنگستان) و اعضای شورای علمی آکادمی علوم است که بهعنوان رکن اصلی و عالیترین مرجع تصمیمگیری، شناخته شده است که وظایف زیر را به عهده دارد:[۱۱]
- بررسی مسائل مربوط به رشد و انکشاف علوم در کشور و تعیین جهات اساسی تحقیقات علمی در بخشهای مختلف علوم در سطح کشور؛
- شنیدن گزارش کاری و بررسی گزارش شورای علمی آکادمی علوم و اکادمیسینها؛
- ارزیابی گزارش اسناد علمی مربوط به نامزدانی که بهعنوان اکادمیسین درخواست خود را به آکادمی علوم ارائه میکنند.[۱۲]
شورای علمی
این شورا، مرکب از رئیس آکادمی علوم، منشی علمی، معاونان و رئیس مراکز علمی آکادمی علوم است. برخی از وظایف شورای علمی عبارت است از:
- تصویب برنامۀ کارهای علمی و نظارت بر اجرای آنها؛
- راهنمایی علمی مراکز علمی در عرصههای مختلف علوم مورد نیاز کشور؛
- ارائۀ گزارش سالانه دربارۀ فعالیتهای آکادمی علوم به مجمع عمومی.[۱۳]
اعضای هیئت علمی
تا زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان، آکادمی علوم افغانستان، دارای 212 (167 مرد و 45 زن) عضو هیئت علمی بود.[۱۴]
بخشهای علمی اکادمی علوم افغانستان
به نظر محققان بخشهای مختلف آکادمی علوم افغانستان از نظر هدفگذاری و اهمیت، بهصورت کامل ضروری بوده و هر یک از این بخشها با درونمایهای حیاتی، از تثبیت هویت فرهنگی و زبانی گرفته تا نظمبخشی حقوقی-معنوی و توسعۀ کاربردی معیشت، وظیفۀ خدمترسانی به سبک زندگی جامعه افغانستان را بر عهده دارند. با این حال، بنابر تحلیلها و دیدگاههای محققان، این ساختار ایدهآل در عمل هرگز به اهداف خود دست نیافته و بیشتر در حد طرحهای روی کاغذ باقی مانده است. این مرکز طی سالها با چالشهای ساختاری و سیاسی مواجه بوده و نتوانسته است تأثیر لازم را در میدان عمل اجتماعی و توسعۀ پایدار این کشور ایفا کند.[۱۵]
بخشهای مختلف آکادمی علوم عبارتند از:
علوم بشری: تثبیت هویت، زبان و مدیریت تنوع فرهنگی
بخش علوم بشری (انسانی)، شامل مراکز زبان و ادبیات، باستانشناسی، تحقیقات کوشانی، و مطالعات منطقوی، به مثابه حافظه فعال فرهنگی جامعه عمل میکند. درونمایۀ اصلی این بخش، تثبیت هویت و کمک به جامعه برای درک ریشههای تاریخی و زبانی خود است. از منظر سبک زندگی، این فعالیتها نقشی حیاتی در حفظ میراث ناملموس ایفا میکنند و به جامعه این امکان را میدهند که در مقابل جهانیشدن، هویت فرهنگی خود را حفظ کند.
فعالیتهایی مانند واژهسازی برای زبانهای محلی از جمله زبان پشتو، به این زبانها قدرت میدهند تا نیازهای علمی و اداری دنیای مدرن را برآورده سازند و ارتباطات را در یک جامعۀ چندزبانه تسهیل کنند. همچنین، تحلیلهای علوم اجتماعی و مطالعات منطقوی، به مدیریت تنوع قومی و منطقهای و ایجاد یک سبک زندگی جمعی متوازن کمک شایانی میکند.[۱۶]
علوم اسلامی: نظمبخشی اخلاقی، حقوقی و معنوی به سبک زندگی
بخش علوم اسلامی که با مراکز فقه و قانون، حدیث و تفسیر و عقیده و ثقافت شکل گرفته، منعکسکنندۀ سیطرۀ فرهنگ دینی در سبک زندگی مردم افغانستان است. درونمایۀ اصلی این بخش، نظمبخشی معنوی، اخلاقی و حقوقی به حیات فردی و اجتماعی است. کاربرد عینی این تحقیقات در تطبیق احکام شریعت با مسائل و نیازهای حقوقی دنیای مدرن و ایجاد یک چارچوب فکری برای زندگی روزمره است.[۱۷]
علوم طبیعی: توسعه کاربردی و ارتقاء کیفیت معیشت
بخش علوم طبیعی، شامل مراکز علوم کیمیا، ریاضی، زمین و طب، بهطور مستقیم بر بهبود کیفیت معیشت و توسعۀ زیرساختی تمرکز دارد. درونمایۀ اصلی این بخش، استفاده از علم کاربردی برای حل مسائل ملموس جامعه و توسعه پایدار است. کاربردهای عینی این تحقیقات بهطور مستقیم به سبک زندگی مردم گره خورده است: تحقیقات زراعی (کشاورزی) مستقیماً به امنیت غذایی، افزایش تولید محصولات داخلی و بهبود معیشت خانوادههای کشاورز منجر میشود.
تحقیقات مرکز علوم طب (پزشکی) به ارتقاء سطح سلامت و بهداشت عمومی میانجامد و در نهایت، مراکز ریاضی، فیزیک و تکنیک، زیرساختهای فناوری لازم برای پیشرفت اقتصادی و ورود موفق جامعه به عرصههای نوین را فراهم میکنند. این بخش در عمل، پلی است میان سنتهای زندگی و ضرورتهای مادی و تکنولوژیک دنیای مدرن.[۱۸]
نشریات آکادمی علوم (با در نظرداشت وقفهها و مراحل نشراتی)[۱۹]
| شماره | نام نشریه | ناشر | زبان نشراتی | موعد نشر | سال تأسیس به هجری شمسی با ذکر وقفهها و آغاز مجدد |
| ۱ | مجله کابل | مرکز زبانها و ادبیات انستیتوت زبان پشتو | پشتو | - ماهانه | ۱۳۱۰ - ۱۳۷۱ش. |
| - ۱۵ روزه | - ۱۳۷۶ش (۳ شماره در یک جلد - ۱) | ||||
| - دو ماهه | - اخیر سال ۱۳۸۰ش. | ||||
| - سه ماهه | - از آغاز سال ۱۳۹۷ش سه ماهه | ||||
| ۲ | مجله آریانا | مرکز علوم اجتماعی | پشتو و دری | - ماهانه | ۱۳۲۱ - ۱۳۷۱ش. |
| - یک شماره | ۱۳۷۵ش. | ||||
| - یک شماره | ۱۳۷۸ش. | ||||
| - یک شماره | ۱۳۸۰ش. | ||||
| ۱۳۸۱ش. | |||||
| ۳ | مجله افغانستان | مرکز علوم اجتماعی | انگلیسی | - سه ماهه | ۱۳۲۵ش - ۱۳۷۱ش. |
| ۱۳۷۵ش. | |||||
| ۱۳۸۲ش. | |||||
| ۱۳۸۷ش. | |||||
| ۱۳۹۴ش. | |||||
| ۴ | مجله تحقیقات کوشانی | مرکز بین المللی تحقیقات کوشانی | دری، پشتو و انگلیسی | سه ماهه | ۱۳۵۷ش. |
| ۱۳۶۰ - ۱۳۷۰ش. | |||||
| ۱۳۸۱ش. | |||||
| ۵ | مجله باستانشناسی افغانستان | مرکز باستانشناسی | دری و پشتو و انگلیسی | سه ماهه | ۱۳۵۸ش - زمستان ۱۳۶۶ش. |
| ۱۳۶۸ش - صرف شمارههای ۱۵ و ۱۶ | |||||
| ۱۳۸۴ش. | |||||
| ۶ | مجله پشتو | مرکز بین المللی تحقیقات پشتو | زبانهای یونسکو | سه ماهه | ۱۳۵۴ - ۱۳۷۰ش. |
| ۱۳۸۱ش. | |||||
| ۷ | مجله خراسان | مرکز زبانها و ادبیات انستیتوت زبان دری | دری | - سه ماهه | ۱۳۵۹ش تا شماره ۴۲. |
| - دو ماهه | ۱۳۷۰ش تا شمارههای ۴۳ و ۴۵. | ||||
| ۱۳۸۱ش. | |||||
| - سه ماهه | بعد از سال ۱۳۹۵ش سه ماهه | ||||
| ۸ | مجله طبیعت | معاونیت بخش علوم طبیعی-تخنیکی | دری و پشتو | - شش ماهه | ۱۳۶۸ش - تنها یک شماره. |
| - سه ماهه | ۱۳۷۴ش - تنها یک شماره. | ||||
| ۱۳۸۱ش. | |||||
| ۹ | مجله تبیان | معاونیت بخش علوم اسلامی | دری و پشتو | سه ماهه | ۱۳۷۹ش. |
| ۱۳۸۱ش - تنها ۲ شماره. | |||||
| ۱۳۸۳ش. | |||||
| ۱۰ | مجله صفحه پیشرو مطالعات | مرکز مطالعات منطقوی | دری و پشتو و انگلیسی | سه ماهه | ۱۳۸۵ش. |
| ۱۱ | جریده ژیری | مرکز زبانها و ادبیات انستیتوت زبان و ادبیات پشتو | پشتو | - هفته نامه | ۱۳۱۶ - ۱۳۲۰ش. |
| - فصلاً ۱۵ روزه | ۱۳۳۱ - ۱۳۶۵ش. | ||||
| ۱۳۸۱ش. | |||||
| ۱۲ | جریده تفکر | مرکز زبانها و ادبیات انستیتوت زبانها و ادبیات اقوام برادر | دری، پشتو، زبانهای اوزبکی، ترکمنی، نورستانی و پشهای | ماهانه | ۱۳۸۶ش. |
| ۱۳ | اخبار ساینس و تکنالوژی | معاونیت بخش علوم طبیعی-تخنیکی | پشتو، دری و زبانهای یونسکو | شش ماهه | ۱۳۸۶ش. |
کتابخانههای آکادمی علوم
ساختار کتابخانههای اکادمی علوم افغانستان از ادغام کتابخانههای انجمنها و مؤسساتی که به آکادمی علوم تعلق داشته، ایجاد شده است و چهار بخش اصلی را شامل میشود:[۲۰]
کتابخانۀ مرکزی آکادمی علوم
کتابخانۀ مرکزی آکادمی علوم افغانستان امروزه بهعنوان یکی از بزرگترین مراکز علمی–پژوهشی در سطح کشور شناخته میشود. این مرکز روزانه میزبان دهها استاد، عالم، محقق و محصل است که برای تحقیق و مطالعه به آن مراجعه میکنند. این کتابخانه با قراردادن منابع مهم خود در دسترس عموم، نقش محوری در نهادینهساختن علم، فرهنگ و ترویج دانش در جامعه افغانستان ایفا میکند.[۲۱]
این کتابخانه دارای بخشهای زیر است:
| بخش | محتوا و تعداد |
| بخش توزیع | حاوی ۱۳۳۴۵ جلد کتاب در ۱۹۲۲۵ جلد به زبانهای ملی و یونسکو. |
| بخش ریفرنس | حاوی ۸۸۵۶ عنوان کتاب در ۱۰۴۱۹ جلد. |
| بخش مجلات و جراید | شامل: ۵۰ عنوان مجله (۱۰۴۲ کلکسیون) و ۵۸ عنوان جریده (۴۲۹ کلکسیون). |
| بخش نسخ خطی | شامل ۳۸۰ نسخه. |
کتابخانۀ مرکز دایرة المعارف
- حاوی ۲۴۷۹ جلد کتاب از رشتههای مختلف علوم بشری و طبیعی و دایرة المعارفها.
کتابخانۀ مرکز مطالعات منطقهای
- حاوی ۲۸۳۷ جلد کتاب از رشتههای مختلف علوم بشری و ادبیات.[۲۲]
آرشیف ادبیات فولکلور
- حاوی ۲۵۱ جلد کتاب که در سال ۱۳۹۵ هـ.ش گشایش یافته است.[۲۳]
کتابها و کتابخانههای اهدایی به کتابخانۀ مرکزی (۱۳۹۲-۱۳۹۶ش)
اهدای کتابها و کتابخانههای شخصی به غنای این مرکز کمک شایانی کرده است:
| اهدا کننده | محتوای اهدا شده |
| وزارت امور خارجه افغانستان | ۵۷۴۰ جلد کتاب. |
| وزارت امور زنان | ۱۴۲ عنوان کتاب. |
| محمد اکبر پوپل | ۶۸۴ جلد کتاب به زبانهای ملی و انگلیسی که بیشتر مربوط به بخش زراعت است. |
| کتابخانه شخصی دولت محمد لودین | شامل ۳۲۲ عنوان. |
| کتابخانه شخصی سمیع الله تازه | شامل ۲۱۲۰ عنوان و ۲۶۷ جلد کتاب. |
| حبیب الله رفیع | صدها جلد کتاب و کلکسیونهای جراید و مجلات در دو بخش: ۱. رفیع کتابتون ۲. د افغانی رسیو نندارتون. |
موزه تحقیقاتی اتنوگرافی آکادمی علوم افغانستان
موزه تحقیقاتی اتنوگرافی آکادمی علوم افغانستان، که در قصر تاریخی شاه بوبوجان در کابل موقعیت دارد، نه تنها یک مرکز نمایش آثار، بلکه یک نهاد بنیادین در حوزه جامعهشناسی فرهنگ و مطالعات سبک زندگی در افغانستان محسوب میشود.[۲۴]
این موزه با تمرکز بر حفظ و نمایش میراثهای اتنیکی (قومی)، نقشی محوری در بازنمایی هویت ملی و تسهیل پژوهشهای علمی ایفا میکند. قصر شاه بوبوجان، با معماری الهامگرفته از سبکهای اروپایی دوران رنسانس (مانند سبک بروک) در عصر امیر عبدالرحمن خان، خود نمادی از تلاقی فرهنگها و تاریخ معاصر سیاست و معماری افغانستان است. تبدیل این قصر به موزه اتنوگرافی، اقدامی حیاتی در نهادینه کردن حافظه تاریخی و حفظ یک متن معماری در برابر فراموشی تلقی میشود.[۲۵]
محتوای اتنوگرافیک و سبک زندگی
موزه با در بر داشتن حدود ۲۰۰۰ پارچه اثر اتنیکی از زوایای مختلف افغانستان، منبعی غنی برای درک تنوع فرهنگی و مطالعۀ توزیع فضایی سبکهای زندگی در کشور است:
- کالاهای فرهنگی و هویت قومی: نمایش اشیایی نظیر پوشاک، زیورآلات، لوازم خانگی و صنایع دستی (از جمله دستدوزیهای مرغوب و آثار مربوط به ملیتهای مختلف: پشتون، تاجیک، هزاره، اوزبک و ترکمن )، به محققان امکان میدهد تا سبک زندگی مادی و نمادین اقوام را در بستر جغرافیایی و تاریخی خود تحلیل کنند. این آثار، نشانگرهای هویتی هستند که تفاوتهای فرهنگی را در عین وحدت ملی به نمایش میگذارند.
- هنر مدرن و تحول فرهنگی: اهدای آثار هنر مدرن (بهویژه در قالب خوشنویسی و کالیگرافی اسلامی) از سوی امان الله حیدرزاد، بر رویکرد موزه به تحولات فرهنگی معاصر تأکید دارد. این بخش، زمینهای برای پژوهش در مورد چگونگی مدرنیزاسیون و جهانیشدن بر الگوهای هنر و سلیقۀ عمومی در افغانستان فراهم میسازد.[۲۶]
نقش بر آگاهی و توسعه تحقیقات علمی
- تولید آگاهی جامعهشناختی: با فراهمآوردن بستری برای مشاهده عینی، موزه به محصلان و بازدیدکنندگان کمک میکند تا از طریق تجربۀ زیسته با تنوع قومی آشنا شوند و درک خود را از ساختارهای اجتماعی، تقسیم کار و تعاملات فرهنگی افزایش دهند. این امر به کاهش کلیشههای فرهنگی و تقویت انسجام اجتماعی کمک شایانی میکند.
- توسعۀ تحقیقات اتنوگرافیک: مجموعۀ آثار موزه، یک آرشیو مادی برای پژوهشهای دانشگاهی است. محققان قادرند با دسترسی به این دادههای دستهبندیشده و ثبتشده در دیتابیس، به تحلیل تطبیقی سبک زندگی اقوام، ریشهیابی فنون ساخت و کارکرد اشیاء در نظامهای اجتماعی بپردازند و به تئوریهای بومی در حوزۀ فرهنگ دست یابند.
- حفظ میراث ناملموس: تمرکز موزیم بر ثبت و نمایش آثار، ابزاری برای حفظ میراث ناملموس (دانش ساخت و فنون بافندگی ) است که از طریق اشیاء مادی، قابل بازیابی و مستندسازی علمی میشود.[۲۷]
چالشهای اکادمی علوم افغانستان
میراث تاریخی و مسئله فراگیری فرهنگی
آکادمی علوم افغانستان، که هستۀ اولیه آن با عنوان «پَشتُو مَرَکَه» (انجمن پشتو) بنیانگذاری شد، همواره با این چالش حیاتی مواجه بوده که گرایش قومی و زبانی بر رسالت علمی و وحدت ملی آن سایه افکنده است. این تمرکز، در عمل به این برداشت دامن زده که نهادهای علمی عالی کشور به جای تنوع فرهنگی، بر تکصدایی تأکید دارند. نتیجه این رویکرد، کاهش نقش آکادمی در تسهیل سبک زندگی مبتنی بر احترام متقابل و هویتهای چندگانه در جامعۀ افغانستان بوده است.[۲۸]
نقد کیفیت آکادمیک و کارکرد پژوهشی
بخش قابل توجهی از انتقادات مطرحشده، به کیفیت آکادمیک و پرسنلی آکادمی باز میگردد. در گذشته، ادغام نهادهایی با سطوح تحصیلی متفاوت (مانند معلمین کورسهای آموزش زبان اجباری) به بدنۀ آکادمی، این نهاد را در عمل با فقدان کادرهای تخصصی فراگیر مواجه ساخت. این ضعف در ساختار علمی، باعث شده که خروجیهای پژوهشی و انتشارات آکادمی، به جای ارائه پژوهشهای بیطرفانه و استاندارد، گاهی دچار خطاهای تحلیلی یا انعکاس تعصبات هویتی و سیاسی شوند. این مسئله، از دیدگاه جامعهشناسی فرهنگی، اعتماد عمومی به دانش رسمی تولیدشده در کشور را تضعیف کرده و بر استانداردهای آموزشی و پژوهشی جامعه تأثیر منفی گذاشته است.[۲۹]
تأثیر بر وحدت ملی و همبستگی اجتماعی
برخی از اقدامات و انتشارات این آکادمی، نظیر انتشار عناوینی که حاوی محتوای توهینآمیز به اقوام خاص بود، بهطور مستقیم وحدت ملی و سرمایۀ اجتماعی کشور را مورد تهدید قرار داد. یکی از نمونههای بارز این آسیب، چاپ کتاب «اطلس اقوام غیر پشتون» بود که محتوای آن به قوم هزاره توهین کرده بود و در پی این رخداد، حامد کرزی، رئیسجمهور وقت، چهار تن از مسئولان آکادمی را برکنار کرد.[۳۰]
طرح اصلاح آکادمی علوم افغانستان
در پاسخ به چالشهای ساختاری و بروز نبودن آکادمی علوم افغانستان، در ۱۳۹۹ش کمیتهای به ریاست سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری، طرح نهایی اصلاحات این مرکز را تدوین کرد.[۳۱]
این طرح قرار بود که با هدف ارتقای کار علمی به کیفیت و مطابق با معیارهای جهانی، به چالشهای اساسی مانند کیفیت استخدام و ترفیعات علمی، روشهای تحقیق منسوخ، ضعف ارتباطات بینالمللی و عدم دسترسی محققان به نتایج پژوهشها رسیدگی کند.[۳۲]
هدف اصلی طرح اصلاح، تبدیل آکادمی به نهادی مؤثر و کاربردی بود تا بتواند در زمینههای مطالعاتی و پژوهشی، خدمات علمی باکیفیتی را برای کشور فراهم آورد و شفافیت و پاسخگویی را در ساختار خود تأمین کند.[۳۳]
پانویس
- ↑ تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ اردو دائرة معارف اسلامیه، ۱۹۶۳-۱۹۶۸م، ج۵، ص۶۳۶.
- ↑ تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص548.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص549.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «تشکیل اکادمی علوم» وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص551-553.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص554.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص25-26.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «خاطراتی از اکادمی علوم افغانستان»، وبسایت مشعل.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ اکادمی علوم افغانستان»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «معرفی موزیم تحقیقاتی اتنوگرافی»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «معرفی موزیم تحقیقاتی اتنوگرافی»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «معرفی موزیم تحقیقاتی اتنوگرافی»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «معرفی موزیم تحقیقاتی اتنوگرافی»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ نبیزاده، محمدعوض، «اکادمی علوم افغانستان میراث دارسنتی پشتو تولنه»، وبسایت آریا.
- ↑ نبیزاده، محمدعوض، «اکادمی علوم افغانستان میراث دارسنتی پشتو تولنه»، وبسایت آریا.
- ↑ نبیزاده، محمدعوض، «اکادمی علوم افغانستان میراث دارسنتی پشتو تولنه»، وبسایت آریا.
- ↑ «طرح اصلاحات آکادمی علوم نهایی گردید»، وبسایت آزانس خبری افغان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ تیر ۱۳۹۹ش.
- ↑ «طرح اصلاحات آکادمی علوم نهایی گردید»، وبسایت آزانس خبری افغان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ تیر ۱۳۹۹ش.
- ↑ «طرح اصلاحات آکادمی علوم نهایی گردید»، وبسایت آزانس خبری افغان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ تیر ۱۳۹۹ش.
منابع
- اردو دائرة معارف اسلامیه، لاهور، ۱۹۶۳-۱۹۶۸م.
- «تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- «تشکیل اکادمی علوم» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۴ش.
- «خاطراتی از اکادمی علوم افغانستان»، وبسایت مشعل، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۴ش.
- «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر ۱۴۰۱ش.
- مجموعه قوانین افغانستان، کابل، وزارت عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان، 1388ش.
- «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر ۱۴۰۱ش.
- «معرفی موزیم تحقیقاتی اتنوگرافی»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۴ش.
- نبیزاده، محمدعوض، «اکادمی علوم افغانستان میراث دارسنتی پشتو تولنه»، وبسایت آریا، تاریخ درج مطلب: ژئیۀ ۲۰۱۲.