پیشنویس:ازدواج در افغانستان: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''ازدواج در افغانستان؛'''</big> آداب و رسوم و انواع ازدواج در جامعۀ افغانستان. | <big>'''ازدواج در افغانستان؛'''</big> آداب و رسوم و انواع ازدواج در جامعۀ افغانستان. | ||
ازدواج، در | ازدواج، در جامعۀ افغانستان بهعنوان یک نهاد اجتماعی مهم، کارکردهای چندلایهای شامل مشروعیتبخشی به روابط جنسی، تولیدمثل و انتقال ارزشهای فرهنگی را ایفا میکند. این پیمان، بر اساس چارچوب حقوقیِ اسلامی و هنجارهای سنتی، ساختار خانواده را سامان میدهد و بهعنوان ابزاری برای حفظ نظم اجتماعی و انسجام گروهی عمل میکند. نهاد ازدواج در افغانستان بازتابدهندۀ ساختارهای قدرت (جنسیتی، خانوادگی) و سازوکاری برای بازتولید سرمایههای نمادینِ دینی و قومی است. | ||
== | ==تعریف ازدواج در افغانستان== | ||
[[ازدواج]] در | [[ازدواج]] در بافت اجتماعی افغانستان بهعنوان یک نهاد اجتماعی-دینی چندبعدی تعریف میشود که در ساختار جامعه نقش محوری ایفا مینماید. این پدیده در چارچوب نظام ارزشی اسلامی و الگوهای فرهنگی بومی، بهصورت یک قرارداد حقوقی مشروع بین دو جنس سازماندهی میشود.<ref>عبدالله، شرح قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، 1391ش، ص12.</ref> بر اساس این تعریف، کارکردهای اصلی این نهاد شامل مشروعیتبخشی به روابط جنسی در چهارچوب شرعی، تضمین تولیدمثل و تداوم ساختار خانواده است.<ref>قانون مدنی افغانستان، ماده 60، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش. </ref> این نهاد واحد بنیادین سازمان اجتماعی بوده که پیوندی ناگسستنی بین نظام دینی، هنجارهای فرهنگی و ساختارهای خویشاوندی در سبک زندگی مردم افغانستان ایجاد میکند. همچنین این نهاد همزمان به حفظ نظم اجتماعی، انتقال ارزشهای فرهنگی و کنترل رفتارهای جمعی یاری میرساند و ماهیت این پدیده در جامعۀ افغانستان تلفیقی از عناصر فقه اسلامی، سنتهای محلی و ضرورتهای اجتماعی است که در قالب یک سازوکار نهادیشده تجلی یافته است.<ref>سرخسی، المبسوط، ج4، بیتا، ص214. </ref> | ||
==اهداف== | ==اهداف ازدواج در افغانستان== | ||
هدف ازدواج در | پژوهشگران هدف ازدواج در جامعه افغانستان به مثابه یک نهاد اجتماعی را در چند سطح کلان تحلیل کردهاند: از جمله، این نهاد به بقای زیستی جامعه از طریق تولیدمثل مشروع و جامعهپذیری نسل آینده کمک میکند. هدر بُعد کنترل اجتماعی، ازدواج با مشروعیتبخشی به روابط جنسی، سازوکاری برای حفظ ارزشهای نمادین چون عزت، عفت و کرامت انسانی فراهم میآورد. این نهاد با تشکیل کانون خانواده، بستری برای همکاری اقتصادی و تقسیم کار جنسیتی ایجاد میکند. از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، ازدواج نیازهای عاطفی و آرامش روانی اعضا را در چارچوبی نهادیشده تأمین میکند. در سطح کلان، این نهاد بهعنوان ضامن پایداری ساختارهای اجتماعی عمل کرده و از طریق مکانیسمهای نظارتی، ناهنجاریهای رفتاری را مهار میکند. هدف تربیتی آن نیز در انتقال سرمایههای فرهنگی و هنجاری به نسل بعد تجلی مییابد.<ref>عدالتخواه، حقوق فامیل، 1387ش، ص56.</ref> | ||
== | ==قواعد از دواج در افغانستان== | ||
ازدواج در افغانستان بهعنوان یک نهاد اجتماعی متأثر از هنجارهای دینی و فرهنگی، الگوهای خاصی از پیوندهای خانوادگی را شکل میدهد. ساختارهای خویشاوندی در این جامعه تحت تأثیر تفسیرهای شریعت اسلامی، مرزهای روشنی بین روابط مجاز و غیرمجاز ازدواج ترسیم میکند. برای مثال ممنوعیتهای ازدواج در چارچوب مفهوم «[[محارم]]» تعریف میشود. این محدودیتها شامل پیوند با اعضای نزدیک خانواده مانند والدین، فرزندان، خواهران و برادران، همچنین برخی از بستگان سببی مانند مادرزن یا خواهرزن میشود. این ممنوعیتها نهتنها کارکردی دینی، بلکه نقش اجتماعی در جلوگیری از اختلال در نقشهای خانوادگی و حفظ سلسله مراتب قدرت درونخانوادگی دارد. | |||
در مقابل، ازدواج درونگروهی و پیوند با خویشاوندان دورتر (خارج از دایره محارم) بهعنوان یک الگوی ترجیحی تلقی میشود. این نوع ازدواجها اغلب کارکردهای اجتماعی مهمی مانند تحکیم پیوندهای قومی، حفظ داراییهای خانوادگی و تقویت اتحاد بین خویشاوندان را ایفا میکند. چنین الگوهایی بازتابی از ساختارهای جامعه افغانستان است که در آن خانواده و شبکههای خویشاوندی نقش محوری در سازماندهی روابط اجتماعی دارند.<ref>عبدالله، شرح قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، 1391ش، ص52.</ref> | |||
==انواع از دواج در افغانستان== | |||
رسمکلی در افغانستان همسرگزینی بهصورت دایمی است. نکاح موقت در میان اهل تشیع و یا نکاح مسیار درمیان اهل سنت، اگرچه از مقبولیت همگانی برخوردار نیست، اما بعد از وقوع نابسامانیهای سیاسی درافغانستان و مهاجرتهایگسترده، حداقل درمیان اهل تشیع افغانستان رو به فزونیگذاشته است.<ref>[https://subhekabul.com/%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9%d9%87/temporary-marriage-is-a-challenge-facing-the-family/ اکبری، «ازدواج موقت چالشی فراروی خانواده»، وبسایت روزنامه صبح کابل، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.]</ref> در میان اهل سنت افغانستان که چنین عقدی را جایز نمیدانند، نکاح موقت، حتی بهعنوان یک راه حل اجتماعی برای بخشی از جامعۀ افغانستان که توانایی و یا مقبولیت لازم برای ازدواج دایمی را ندارند، نیز پذیرفته نشده است.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/6853/%DA%AF%D9%81%D8%AA-%DA%AF%D9%88-%D8%AD%D8%AC%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D8%AE%DB%8C-%D8%B9%D8%B6%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%A7%D8%AD%D9%88%D8%A7%D9%84-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9 «گفتوگو با عالمی بلخی عضو پارلمان افغانستان درمورد تصویب قانون احوال شخصیه اهل تشیع»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.]</ref> هرچند «خانه دامادی» را که داماد در خانه پدر عروس ساکن میشود، نزدیک به نکاح مسیار دانستهاند. نکاح مسیار نکاح دایمی استکه زن از برخی حقوق خویش مانند؛ حق همخوابگی، ارث، نفقه و مانند آن صرف نظر میکند.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/id22239|«حکم نکاح به نیت طلاق و نکاح مسیارچیست؟»، سایت اسلام کوئست نت، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.]</ref> | |||
در | == چند همسری در افغانستان == | ||
==سن ازدواج== | [[چندهمسری]] درافغانستان ازگذشته تاکنون مرسوم بوده است. این رسم درمیان قبایل جنوب کشور و در میان اقوام [[قوم پشتون|پشتون،]] بیشتر از سایر اقوام افغانستان رواج داشته و زنان بهطور سنتی در مورد اینکه با چه کسی یا چه زمانی ازدواج میکنند، اجازۀ اظهار نظر نداشتهاند، بههمین دلیل ازدواج مجدد میان سران و فرماندهان [[طالبان]] شیوع بیشتری داشته است. | ||
درافغانستان بهصورت تقریبی، سنین بین 15 تا 20 سال برای دختران و سنین 18 تا 25 سال برای پسران، بیشترین دوره سنی ازدواج است. بهصورت بسیار محدود، در برخی قبایل و روستاهای دوردست، افراد زیادی به تجرد قطعی سوق داده شدهاند که البته تجرد قطعی دختران بیشتر از پسران است.<ref>[https://subhekabul.com/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87/afghanistan-younggenration-singles/ محبوبی، «چرایی افزایش رقم مجردان در کشور»، روزنامه صبح کابل، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.]</ref> بر اساس یک تحقیق، 42 درصد خانوادههای افغانستانی اظهارکردهاندکه حداقل یکی از اعضای | |||
چندهمسری در افغانستان بهویژه در جوامع پشتونِ جنوبی، بهعنوان الگویی تاریخی-فرهنگی با کارکردهای اجتماعی-اقتصادی تداوم یافته است.<ref>رحمانی، راهنمای حقوق خانواده درافغانستان ازدیدگاه قانون مدنی وعرف افغانستان، 1383ش، ص91. </ref> این پدیده در ساختارهای قبیلهای مردسالار، ابزاری برای تحکیم اتحادهای خویشاوندی، افزایش سرمایهی اجتماعی و نمایش پایگاه مردانِ صاحب نفوذ محسوب میشود. زنان در این نظام بهطور عموم در انتخاب همسر اختیار ندارند و این امر در گروههای سنتیگرا مانند طالبان بهشکل بارزتری مشاهده میشود. تداوم این الگو در دوران معاصر، بازتابی از تلفیق هنجارهای شرعی با ساختارهای قومی-سیاسی افغانستان است.<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=171222 منجمزاده، «شیوع پدیده چند همسری درمیان طالبان »، شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.]</ref> | |||
چندهمسری در افغانستان نه بر اساس تمایل فردی، بلکه تحت فشار هنجارهای اجتماعی و الزامات ساختارهای قبیلهای شکل میگیرد، جایی که مردان و زنان هردو ناگزیر از تبعیت از انتظارات جمعی و حفظ چارچوبهای عرفی هستند. این پدیده بیش از آنکه بازتابی از خواست شخصی باشد، محصول اجبارهای نهادینهشدهای است که تخطی از آنها هزینههای اجتماعی سنگینی در پی دارد.<ref>اسمیت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج درافغانستان، 1387ش، ص50.</ref> | |||
بر اساس قانون، ازدواج مجدد مرد مشروط به احراز توانایی مالی برای تأمین [[نفقه]] همسران و رعایت عدالت بین آنهاست، همچنین باید مصلحت شرعی مانند عقیم بودن یا بیماری صعبالعلاج زوجه اول وجود داشته باشد. عدم تحقق این شرایط شرعی و قانونی، ازدواج مجدد را فاقد وجاهت حقوقی میسازد.<ref>قانون مدنی افغانستان، ماده 96 و 99، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش. </ref> | |||
==سن ازدواج در افغانستان== | |||
درافغانستان بهصورت تقریبی، سنین بین 15 تا 20 سال برای دختران و سنین 18 تا 25 سال برای پسران، بیشترین دوره سنی ازدواج است. بهصورت بسیار محدود، در برخی قبایل و روستاهای دوردست، افراد زیادی به تجرد قطعی سوق داده شدهاند که البته تجرد قطعی دختران بیشتر از پسران است.<ref>[https://subhekabul.com/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87/afghanistan-younggenration-singles/ محبوبی، «چرایی افزایش رقم مجردان در کشور»، روزنامه صبح کابل، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.]</ref> بر اساس یک تحقیق، 42 درصد خانوادههای افغانستانی اظهارکردهاندکه حداقل یکی از اعضای خانوادۀشان قبل از رسیدن به سن 18 سالگی ازدواجکرده است. این آمار در مناطق محروم مانند اردوگاههای آوارگان داخلی حتی به 62 درصد میرسد. این تحقیق، کاهش امنیت اجتماعی و افزایش فقر و خشونت را باعث افزایش این روند دانسته است.<ref>[https://www.khaama.com/persian/archives/94191 صادقی، «ازدواج زیر سن هنوز در افغانستان قربانی میگیرد»، خبرگزاری خامهپرس، تاریخ بازدید: 21 آبان 1401ش.]</ref> | |||
بر اساس قانون مدنی افغانستان، اهلیت ازدواج وقتیکامل میشود که پسران سن 18 سالگی و دختران سن 16 سالگی را تکمیلکرده باشند. ازدواج دختران زیر 16 سال فقط با اجازۀ پدر و رأی محکمه (دادگاه) با صلاحیت، تجویز میشود. ازدواج با دختر زیر 15 سال نیز ممنوع است. از سوی دیگر، قانون منع خشونت علیه زن، سن ازدواج برای زن و مرد را 18 سال تمام دانسته و ازدواج در سن پایینتر را جرم شمرده است. | |||
مطابق مادۀ ۷۰ قانون مدنی افغانستان، اهلیت نکاح برای ذکور با تکمیل ۱۸سال و برای اناث با اتمام ۱۶سال عمر تحقق مییابد. نکاح اناث زیر ۱۶ سال صرفاً با اذن ولی قهری و حکم محکمه ذیصلاح جایز بوده و ازدواج با افراد زیر ۱۵ سال مطلقاً ممنوع میباشد.<ref>قانون مدنی افغانستان، مادههای 96 و99، شماره مسلسل 353، مصوب 1355.</ref> در مقابل، ماده ۳ قانون منع خشونت علیه زن، سن قانونی نکاح را برای طرفین ۱۸ سال شمسی تعیین کرده و هرگونه ازدواج زیر این سن را مشمول مجازات دانسته است.<ref>قانون منع خشونت علیه زن، شماره مسلسل 989، مصوب 1388ش.</ref> | |||
==همترازی زوجین در افغانستان== | |||
مفهوم کفویت در نظام حقوقی افغانستان بر مبنای فقه حنفی و عرف اجتماعی، بر ضرورت همطرازی زوجین در ابعاد مختلف تأکید دارد. این اصل عمدتاً شامل تشابه در دین، اصالت نسبی، پایگاه اجتماعی-اقتصادی و حرفه میشود<ref>[https://www.independentpersian.com/tags/%D8%B1%D8%AC%D8%A8-%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%88-%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%85 «رجب و گلاندام، زوجی از قوم هزاره و پشتون، در زندان طالبان»، اندیپیندینت فارسی، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.]</ref> حال آنکه در عمل، معیارهای عرفی چون همقبیلهبودن و همکیشی بهصورت غالب تعیینکنندهتر از سایر عوامل میباشد. با این وجود، رویههای قبیلهای نظیر ازدواج مردان مسن با دختران جوان، بهرغم مغایرت با معیارهای سنتی کفویت، کماکان در ساختارهای اجتماعی افغانستان نهادینه شده است.<ref> [https://www.khaama.com/persian/archives/94191 صادقی، «ازدواج زیر سن هنوز در افغانستان قربانی میگیرد»، خبرگزاری خامهپرس، تاریخ بازدید: 21 آبان 1401ش.]</ref> | |||
==ازدواج اجباری در افغانستان== | ==ازدواج اجباری در افغانستان== | ||
ازدواج اجباری در افغانستان ریشهٔ ساختاری دارد و در قالبهای متعدد، بهصورت مداوم بازتولید میشود. ازدواج اجباری، ازدواجی است که بدون رضایت واقعی یک و یا دو طرف واقع شده است. این نوع [[ازدواج]] حق انتخاب همسر را سلب کرده و یکی از مصادیق خشونت خانگی محسوب میشود.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20180107075922-9835-87.pdf مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص۱۶۹.] </ref> مادهٔ ۵۰۵ قانون مدنی [[افغانستان]] نیز شرط صحت عقد را در رضایت هر دو طرف دانسته است.<ref> [https://www.payam-aftab.com/fa/news/249/___-____-_____-____-_________ «قانون مدنی افغانستان»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref> همچنین قطعنامهٔ ۱۴۶۸ شورای اروپا (۲۰۰۵م)، ازدواج اجباری را شامل تمام ازدواجهایی دانسته که حداقل یکی از طرفین، فاقد رضایت کامل و آزادانه باشد.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20180107075922-9835-87.pdf مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص۱۶۹.]</ref> | |||
ازدواج اجباری، ازدواجی است که بدون رضایت واقعی یک و یا دو طرف واقع شده است. این نوع [[ازدواج]] حق انتخاب همسر را سلب | |||
==موارد ازدواج اجباری در افغانستان== | ==موارد ازدواج اجباری در افغانستان== | ||
# '''ازدواج زیر سن قانونی (ازدواج در سن کودکی)؛''' مادهٔ ۷۱ قانون مدنی افغانستان، حداقل سن [[ازدواج]] برای دختران را شانزده سال دانسته است. بر اساس آمار استراتژی توسعهٔ ملی افغانستان، شصت درصد از دختران این کشور زیر سن ۱۶ سالگی ازدواج کردهاند.<ref> [https://nimrokhmedia.com/2021/07/18/types-of-forced-marriages-in-afghanistan/ رضایی، «چالشهای ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.]</ref> | |||
مادهٔ ۷۱ قانون مدنی | # '''ازدواج معاوضهای؛''' در این رسم کهن، دختری از یک خانواده را با دختری از خانوادهٔ دیگر، با هدف کاهش مصارف ازدواج، مبادله میکنند.<ref>اشنایدر، پیشرفتهای اخیر در قانون خانوادة افغانستان، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۳.</ref> | ||
# '''بَددادن دختران بهعنوان حل منازعه؛''' یکی دیگر از الگوهای رایج ازدواج در افغانستان، دادن دختر بهعنوان حلکنندهٔ مشکلات و منازعات اجتماعی است.<ref>[https://tolonews.com/index.php/fa/mehwar/____-_____-_____-__-____-______-__-_________ «برنامه محور: بررسی فرهنگ بد دادن دختران در افغانستان»، طلوع نیوز.]</ref> بددادن رسمی است که طی آن، منازعات با ازدواج دختر خانوادهٔ مرتکب جرم، با پسری از خانوادهٔ قربانی برطرف میشود. اگر مردی از یک قبیله یا خانواده، شخصی از قبیله یا خانوادهٔ دیگر را به قتل برساند، خواهر یا دختر خانوادهٔ او برای حلوفصل این مسئله به خانواده دیگر به ازدواج داده میشود. با زنی که بدداده میشود، در خانوادۀ شوهر، بهعنوان یک خدمتکار برخورد و بدرفتاری میشود.<ref>[https://8am.media/_____-___-____-_______-_-_______-__-__-16/ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح].</ref> | |||
در این رسم کهن، دختری از یک | # '''ازدواج ارثی با زن بیوه؛''' در افغانستان زنان بیوه بهعنوان ارث خانوادهٔ شوهر پنداشته شده و برادر شوهر با زن بیوهٔ برادر فوت شده [[ازدواج]] کرده و ازدواج زن بیوه با دیگران را ننگ اجتماعی میپندارند.<ref>[https://subhekabul.com/____/heritage-women-in-afghanistan/ هدایتی،«زنان بیوه ارثی برای خانواده شوهر»، روزنامۀ صبح کابل.]</ref> این نوع ازدواج در بیشتر موارد بدون رضایت یک و یا هر دو طرف انجام میشود.<ref>[https://8am.media/_____-___-____-_______-_-_______-__-__-16/ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح].</ref> | ||
# '''چندهمسری؛''' در بین گروههای قومی افغانستان چند همسری مرسوم است و بهعنوان منزلت اجتماعی پنداشته میشود.<ref>اشنایدر، پیشرفتهای اخیر در قانون خانوادهٔ افغانستان، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۳.</ref> قانون مدنی افغانستان برای چند زنی، شرایطی وضع کرده است؛ یکی از این شرایط، وجود رضایت کامل طرفین است.<ref>[https://hrevo.org/wp-content/uploads/2020/12/___-_____-______-______.pdf عظیمی، چند همسری در نظام حقوقی افغانستان.]</ref> | |||
یکی دیگر از الگوهای رایج | # '''ازدواج غیابی؛''' از ازدواجهای رایج در افغانستان ازدواج غیابی است که در مواردی، بدون رضایت طرفین انجام میشود.<ref> [https://nimrokhmedia.com/2021/07/18/types-of-forced-marriages-in-afghanistan/ رضایی، «چالشهای ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.]</ref> | ||
# '''فروش دختران؛''' فروش دختران در بخشهایی از افغانستان تبدیل به فرهنگی شده و یکی از راههای ازدواج بهشمار میرود.<ref>«[https://tolonews.com/fa/afghanistan/____-____-____-_____-___-____-____ فروش علنی زنان در بخشهای شرقی کشور»، طلوع نیوز.]</ref> این ازدواجها زمانی رخ میدهد که یک زن در عوض میزان مشخصی از اجناس، پول و یا برای بازپرداخت قرض، فروخته میشود و به نکاح در میآید.<ref>[https://8am.media/_____-___-____-_______-_-_______-__-__-16/ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامه ۸ صبح].</ref> | |||
در | # '''نداشتن حق انتخاب؛''' در افغانستان یکی از دغدغههای پسران و دختران جوان در آستانهٔ ازدواج، نداشتن حق انتخاب همسر مورد علاقهٔ آنها است. اکثر والدین این حق را به خود میدهند تا شریک زندگی پسر یا دختر را خود برگزینند.<ref>[https://subhekabul.com/_____-___/women-narratives-part-17/ یاس، «ازدواج بدل و آرزوهای برباد رفتة دو زوج»، روزنامه صبح کابل.]</ref> در باورهای عامیانۀ بخشی از مردم افغانستان، عقد پسر عمو و دختر عمو را در آسمانها بسته شده و در این مورد هیچ حقی برای فرزندان قائل نیستند. همچنین این باور فرهنگی که بزرگان [[خانواده]] قدرت تصمیمگیری دربارۀ ازدواج فرزندان را دارند نیز در امر ازدواج اثرگذار است.<ref> [https://nimrokhmedia.com/2021/07/18/types-of-forced-marriages-in-afghanistan/ رضایی، «چالشهای ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.]</ref> | ||
در بین گروههای قومی | |||
از ازدواجهای رایج در | |||
فروش دختران در بخشهایی از | |||
در | |||
==عوامل ازدواج اجباری در افغانستان== | ==عوامل ازدواج اجباری در افغانستان== | ||
'''1. عوامل اجتماعی- فرهنگی:''' نابرابری جنسیتی، حاکمیت فرهنگ مردسالاری، فرهنگ خشونت، اعتقادات و باورهای اجتماعی و آدابورسوم، از جمله عوامل اجتماعی- فرهنگی [[ازدواج]] اجباری در [[افغانستان]] است. فعالان حقوق بشری گزارش دادهاند که بعد از بسته شدن مدارس دخترانه، خانوادههای سنتی از ترس آسیب دختران، آنها را مجبور به ازدواج کرده و دانشآموزان مکاتب در روستاهای دوردست مجبور میشوند که زیر سن قانونی ازدواج کنند.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-178845 «افزایش ازدواج اجباری به علت بسته شدن مکاتب دخترانه»، طلوع نیوز.]</ref> | |||
نابرابری جنسیتی، حاکمیت فرهنگ مردسالاری، فرهنگ خشونت، اعتقادات و باورهای اجتماعی و آدابورسوم، از جمله عوامل اجتماعی- فرهنگی [[ازدواج]] اجباری در [[افغانستان]] است. فعالان حقوق بشری گزارش دادهاند که بعد از بسته شدن مدارس دخترانه، خانوادههای سنتی از ترس آسیب دختران، آنها را مجبور به ازدواج کرده و دانشآموزان مکاتب در روستاهای دوردست مجبور میشوند که زیر سن قانونی ازدواج کنند.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-178845 «افزایش ازدواج اجباری به علت بسته شدن مکاتب دخترانه»، طلوع نیوز.]</ref> | |||
'''2. عوامل اقتصادی:''' فقر و تنگدستی افغانستانیها یکی از عوامل اصلی فروش دختران بهشمار میآید. [[ازدواج]] با دختران زیر سن قانونی در مناطق مختلف [[افغانستان]] یک امر رایج است. خانوادهٔ داماد پولی را برای بستن قرارداد میپردازند و دختر کوچک تا پانزده سالگی نزد [[پدر]] و [[مادر]] خود میماند و بعد از آن مجبور به ازدواج میشود.<ref> [https://www.kebnanews.ir/report/450012/____-____-___-___-________-_____-___-____-________-______-___ «فروش کودکان برای غذا»، خبرگزاری کبنا.]</ref> مهاجرت و پناهندگی نیز در بروز ازدواج اجباری در افغانستان تأثیرگذار است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20180107075922-9835-87.pdf مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.] </ref> | |||
فقر و تنگدستی افغانستانیها یکی از عوامل اصلی فروش دختران بهشمار میآید. [[ازدواج]] با دختران زیر سن قانونی در مناطق مختلف [[افغانستان]] یک امر رایج است. خانوادهٔ داماد پولی را برای بستن قرارداد میپردازند و دختر کوچک تا پانزده سالگی نزد [[پدر]] و [[مادر]] خود میماند و بعد از آن مجبور به ازدواج میشود.<ref> [https://www.kebnanews.ir/report/450012/____-____-___-___-________-_____-___-____-________-______-___ «فروش کودکان برای غذا»، خبرگزاری کبنا.]</ref> مهاجرت و پناهندگی نیز در بروز ازدواج اجباری در افغانستان تأثیرگذار است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20180107075922-9835-87.pdf مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.] </ref> | |||
==پیامدهای ازدواج اجباری در افغانستان== | ==پیامدهای ازدواج اجباری در افغانستان== | ||
===پیامدهای اجتماعی=== | ===پیامدهای اجتماعی=== | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۹: | ||
حاملگی اجباری، نداشتن اختیار در تعیین تعداد فرزندان و دفعات حاملگی، خودسوزی، از دست دادن حق آموزش، [[تجاوز]]، خشونت جسمی، فشارهای روانی، تلاش برای فرار از منزل و طرد اجتماعی و پناه بردن به خانههای امن از جمله پیامدهای فردی [[ازدواج]] اجباری در [[افغانستان]] است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20180107075922-9835-87.pdf مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.]</ref> در سالهای اخیر گزارشهای زیادی مبنی بر فرار زنان از منزل، خودسوزی آنها و افسردگیهای شدید بهعنوان پیامدهای ازدواج اجباری اعلام شده است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/336850 «ازدواجهای اجباری و زیر سن همچنان عامل افزایش خشونت در جامعه افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | حاملگی اجباری، نداشتن اختیار در تعیین تعداد فرزندان و دفعات حاملگی، خودسوزی، از دست دادن حق آموزش، [[تجاوز]]، خشونت جسمی، فشارهای روانی، تلاش برای فرار از منزل و طرد اجتماعی و پناه بردن به خانههای امن از جمله پیامدهای فردی [[ازدواج]] اجباری در [[افغانستان]] است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20180107075922-9835-87.pdf مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.]</ref> در سالهای اخیر گزارشهای زیادی مبنی بر فرار زنان از منزل، خودسوزی آنها و افسردگیهای شدید بهعنوان پیامدهای ازدواج اجباری اعلام شده است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/336850 «ازدواجهای اجباری و زیر سن همچنان عامل افزایش خشونت در جامعه افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | ||
==راهکارهای برونرفت از معضل ازدواج اجباری== | ==راهکارهای برونرفت از معضل ازدواج اجباری== | ||
در دوران حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، وجود نهادهای مدرنِ حقوقی-قضایی، شبکههای حمایتی مدنی و دسترسی زنان به منابع اقتصادی، سازوکارهای مقاومتی در برابر ازدواج اجباری را فراهم میساخت. اما در شرایط کنونی، فروپاشی نهادهای حامی حقوق زنان، تعلیق سیستم آموزشی بهعنوان ابزار توانمندسازی، و جایگزینی قوانین سختگیرانۀ شرعی با قرائت طالبانی، میدان کنش زنان را بهشدت محدود ساخته است. طالبان با قرائت سختگیرانۀ خود از شریعیت ساختارهای حقوقی پیشین را تضعیف کردهاند و مشروعیت هرگونه مقاومت سازمانیافته را نیز از بین بردهاند. در چنین شرایطی، زنان بهعنوان کنشگران منفرد، ناگزیر به اتخاذ راهبردهای مقاومت روزمره و غیررسمی شدهاند.<ref>[https://8am.media/forced-marriage-and-its-rise-after-the-taliban-came-to-power-in-afghanistan/ «ازدواج اجباری و سیر صعودی آن پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان»، روزنامه 8 صبح]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۵: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*قرآن کریم | *قرآن کریم | ||
*«ازدواج اجباری یا تحمیلی و انواع آن»، وبسایت بنیاد وکلا، تاریخ | *«ازدواج اجباری یا تحمیلی و انواع آن»، وبسایت بنیاد وکلا، تاریخ درج مطلب: ۱۵تیر ۱۴۰۱ش. | ||
*«ازدواج های اجباری و زیر سن همچنان عامل افزایش خشونت در جامعه افغانستان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ جولای ۲۰۱۹م. | |||
*اشنایدر، ایرنه، پیشرفتهای اخیر در قانون خانوادة افغانستان، ترجمه کوهیفر و کاظمی، مجله حقوقی دادگستری، سال ۷۴، شمارۀ ۱۷، زمستان ۱۳۸۹ش. | |||
*«افزایش ازدواج اجباری بهعلت بسته شدن مکاتب دخترانه»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ سرطان ۱۴۰۱ش. | |||
*اکبری، زهرا، «ازدواج موقت چالشی فراروی خانواده»، وب سایت روزنامه صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 3 جولای 2020م. | |||
*«برنامه محور: بررسی فرهنگ بد دادن دختران در افغانستان»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲ آبان ۱۳۹۵ش. | |||
*«حکم نکاح به نیت طلاق و نکاح مسیار چیست»، اسلام کوئست نت، تاریخ درج مطلب: 22 اردیبهشت 1392ش. | |||
*دیبرا ج اسمیت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج درافغانستان، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، کابل، 1387ش. | |||
*«رجب وگلاندام، زوجی از قوم هزاره و پشتون، در زندان طالبان»، اندیپیندینت فارسی، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1401ش. | |||
*دیبرا ج اسمیت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج درافغانستان، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، کابل، 1387ش. | |||
*رحمانی، سید عبدالوهاب، «راهنمای حقوق خانواده در افغانستان ازدیدگاه قانون مدنی و عرف افغانستان»، کمیته دفاع از حقوق زنان افغانستان (روزنه)، 1383ش. | |||
*رضایی، مهری، «چالشهای ازدواج در افغانستان»، هفتهنامه نیمرخ، تاریخ بارگذاری: ۲۷ سرطان ۱۴۰۰ش. | |||
*سرخسی، شمسالدین محمد بن سهل، المبسوط، مصر، مطبعه السعاده، بیتا. | |||
*سیدی، ویستا «ازدواج اجباری و سیر صعودی آن پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان»، روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۱ سنبله ۱۴۰۱ش. | |||
*«شکایت یک مادر از بیتوجهی به اختطاف و ازدواج اجباری نواسه خردسالش»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ حوت ۱۳۹۶ش. | |||
*شهرستانی، علیاکبر، قاموس لهجه هزارگی، کابل، پوهنتون کابل، 1361ش. | |||
*صادقی، فیروز، «ازدواج زیر سن هنوز در افغانستان قربانی میگیرد»، خبرگزاری خامهپرس، تاریخ درج مطلب: 13 نوامبر 2021م. | |||
*عبدالله، نظامالدین، شرح قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، کابل، مطبعه میوند، چاپ سوم، 1391ش. | |||
*عدالتخواه، عبدالقادر، حقوق فامیل، کابل، مطبعه میوند، چاپ اول، 1387ش. | |||
*عظیمی، زرمینه، «چند همسری در نظام حقوقی افغانستان»، مؤسسه حقوق بشر و محو خشونت، تاریخ بازدید: ۱۴ آبان ۱۴۰۱ش. | |||
*«فروش علنی زنان در بخشهای شرقی کشور»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۰ حمل ۱۳۹۲ش. | |||
*«فروش کودکان برای غذا»، خبرگزاری کبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ تیر ۱۴۰۱ش. | |||
*قانون مدنی افغانستان، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش. | |||
*«قانون مدنی افغانستان»، وبسایت خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۸۶ش. | |||
*قانون منع خشونت علیه زن، شماره مسلسل 989، مصوب 1388ش. | |||
*«گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۵ جوزا ۱۳۸۸ش. | |||
*«گفتوگو با عالمی بلخی عضو پارلمان افغانستان در مورد تصویب قانون احوال شخصیه اهل تشیع»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: 7 اسفند 1387ش. | |||
*محبوبی، فرشته، «چرایی افزایش رقم مجردان در کشور»، روزنامه صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 3 جولای 2020م. | |||
*مقدسی، محمدباقر و عامری، زهرا، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، آموزههای حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۱۲پاییز- زمستان ۱۳۹۵ش. | |||
*منجمزاده، محمود، «شیوع پدیده چندهمسری در میان سران طالبان»، شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 14 شهریور 1401ش. | |||
*«نگرانی کمیسیون حقوق بشر افغانستان از افزایش آمار ازدواج دختران خردسال»، روزنامۀ ماندگار، تاریخ درج مطلب: ۱۹ میزان ۱۳۹۲ش. | |||
*هدایتی، طاهره، «زنان بیوه ارثی برای خانوادة شوهر»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: ۱۰ جولای ۲۰۱۹م. | |||
*یاس، افسانه، «ازدواج بدل و آرزوهای برباد رفتة دو زوج»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اکتوبر ۲۰۱۹م. | |||
[[رده: ویکیزندگی]] | [[رده: ویکیزندگی]] | ||
[[رده: افغانستان]] | [[رده: افغانستان]] | ||
نسخهٔ ۱ اردیبهشت ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۲۸
ازدواج در افغانستان؛ آداب و رسوم و انواع ازدواج در جامعۀ افغانستان.
ازدواج، در جامعۀ افغانستان بهعنوان یک نهاد اجتماعی مهم، کارکردهای چندلایهای شامل مشروعیتبخشی به روابط جنسی، تولیدمثل و انتقال ارزشهای فرهنگی را ایفا میکند. این پیمان، بر اساس چارچوب حقوقیِ اسلامی و هنجارهای سنتی، ساختار خانواده را سامان میدهد و بهعنوان ابزاری برای حفظ نظم اجتماعی و انسجام گروهی عمل میکند. نهاد ازدواج در افغانستان بازتابدهندۀ ساختارهای قدرت (جنسیتی، خانوادگی) و سازوکاری برای بازتولید سرمایههای نمادینِ دینی و قومی است.
تعریف ازدواج در افغانستان
ازدواج در بافت اجتماعی افغانستان بهعنوان یک نهاد اجتماعی-دینی چندبعدی تعریف میشود که در ساختار جامعه نقش محوری ایفا مینماید. این پدیده در چارچوب نظام ارزشی اسلامی و الگوهای فرهنگی بومی، بهصورت یک قرارداد حقوقی مشروع بین دو جنس سازماندهی میشود.[۱] بر اساس این تعریف، کارکردهای اصلی این نهاد شامل مشروعیتبخشی به روابط جنسی در چهارچوب شرعی، تضمین تولیدمثل و تداوم ساختار خانواده است.[۲] این نهاد واحد بنیادین سازمان اجتماعی بوده که پیوندی ناگسستنی بین نظام دینی، هنجارهای فرهنگی و ساختارهای خویشاوندی در سبک زندگی مردم افغانستان ایجاد میکند. همچنین این نهاد همزمان به حفظ نظم اجتماعی، انتقال ارزشهای فرهنگی و کنترل رفتارهای جمعی یاری میرساند و ماهیت این پدیده در جامعۀ افغانستان تلفیقی از عناصر فقه اسلامی، سنتهای محلی و ضرورتهای اجتماعی است که در قالب یک سازوکار نهادیشده تجلی یافته است.[۳]
اهداف ازدواج در افغانستان
پژوهشگران هدف ازدواج در جامعه افغانستان به مثابه یک نهاد اجتماعی را در چند سطح کلان تحلیل کردهاند: از جمله، این نهاد به بقای زیستی جامعه از طریق تولیدمثل مشروع و جامعهپذیری نسل آینده کمک میکند. هدر بُعد کنترل اجتماعی، ازدواج با مشروعیتبخشی به روابط جنسی، سازوکاری برای حفظ ارزشهای نمادین چون عزت، عفت و کرامت انسانی فراهم میآورد. این نهاد با تشکیل کانون خانواده، بستری برای همکاری اقتصادی و تقسیم کار جنسیتی ایجاد میکند. از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، ازدواج نیازهای عاطفی و آرامش روانی اعضا را در چارچوبی نهادیشده تأمین میکند. در سطح کلان، این نهاد بهعنوان ضامن پایداری ساختارهای اجتماعی عمل کرده و از طریق مکانیسمهای نظارتی، ناهنجاریهای رفتاری را مهار میکند. هدف تربیتی آن نیز در انتقال سرمایههای فرهنگی و هنجاری به نسل بعد تجلی مییابد.[۴]
قواعد از دواج در افغانستان
ازدواج در افغانستان بهعنوان یک نهاد اجتماعی متأثر از هنجارهای دینی و فرهنگی، الگوهای خاصی از پیوندهای خانوادگی را شکل میدهد. ساختارهای خویشاوندی در این جامعه تحت تأثیر تفسیرهای شریعت اسلامی، مرزهای روشنی بین روابط مجاز و غیرمجاز ازدواج ترسیم میکند. برای مثال ممنوعیتهای ازدواج در چارچوب مفهوم «محارم» تعریف میشود. این محدودیتها شامل پیوند با اعضای نزدیک خانواده مانند والدین، فرزندان، خواهران و برادران، همچنین برخی از بستگان سببی مانند مادرزن یا خواهرزن میشود. این ممنوعیتها نهتنها کارکردی دینی، بلکه نقش اجتماعی در جلوگیری از اختلال در نقشهای خانوادگی و حفظ سلسله مراتب قدرت درونخانوادگی دارد.
در مقابل، ازدواج درونگروهی و پیوند با خویشاوندان دورتر (خارج از دایره محارم) بهعنوان یک الگوی ترجیحی تلقی میشود. این نوع ازدواجها اغلب کارکردهای اجتماعی مهمی مانند تحکیم پیوندهای قومی، حفظ داراییهای خانوادگی و تقویت اتحاد بین خویشاوندان را ایفا میکند. چنین الگوهایی بازتابی از ساختارهای جامعه افغانستان است که در آن خانواده و شبکههای خویشاوندی نقش محوری در سازماندهی روابط اجتماعی دارند.[۵]
انواع از دواج در افغانستان
رسمکلی در افغانستان همسرگزینی بهصورت دایمی است. نکاح موقت در میان اهل تشیع و یا نکاح مسیار درمیان اهل سنت، اگرچه از مقبولیت همگانی برخوردار نیست، اما بعد از وقوع نابسامانیهای سیاسی درافغانستان و مهاجرتهایگسترده، حداقل درمیان اهل تشیع افغانستان رو به فزونیگذاشته است.[۶] در میان اهل سنت افغانستان که چنین عقدی را جایز نمیدانند، نکاح موقت، حتی بهعنوان یک راه حل اجتماعی برای بخشی از جامعۀ افغانستان که توانایی و یا مقبولیت لازم برای ازدواج دایمی را ندارند، نیز پذیرفته نشده است.[۷] هرچند «خانه دامادی» را که داماد در خانه پدر عروس ساکن میشود، نزدیک به نکاح مسیار دانستهاند. نکاح مسیار نکاح دایمی استکه زن از برخی حقوق خویش مانند؛ حق همخوابگی، ارث، نفقه و مانند آن صرف نظر میکند.[۸]
چند همسری در افغانستان
چندهمسری درافغانستان ازگذشته تاکنون مرسوم بوده است. این رسم درمیان قبایل جنوب کشور و در میان اقوام پشتون، بیشتر از سایر اقوام افغانستان رواج داشته و زنان بهطور سنتی در مورد اینکه با چه کسی یا چه زمانی ازدواج میکنند، اجازۀ اظهار نظر نداشتهاند، بههمین دلیل ازدواج مجدد میان سران و فرماندهان طالبان شیوع بیشتری داشته است.
چندهمسری در افغانستان بهویژه در جوامع پشتونِ جنوبی، بهعنوان الگویی تاریخی-فرهنگی با کارکردهای اجتماعی-اقتصادی تداوم یافته است.[۹] این پدیده در ساختارهای قبیلهای مردسالار، ابزاری برای تحکیم اتحادهای خویشاوندی، افزایش سرمایهی اجتماعی و نمایش پایگاه مردانِ صاحب نفوذ محسوب میشود. زنان در این نظام بهطور عموم در انتخاب همسر اختیار ندارند و این امر در گروههای سنتیگرا مانند طالبان بهشکل بارزتری مشاهده میشود. تداوم این الگو در دوران معاصر، بازتابی از تلفیق هنجارهای شرعی با ساختارهای قومی-سیاسی افغانستان است.[۱۰]
چندهمسری در افغانستان نه بر اساس تمایل فردی، بلکه تحت فشار هنجارهای اجتماعی و الزامات ساختارهای قبیلهای شکل میگیرد، جایی که مردان و زنان هردو ناگزیر از تبعیت از انتظارات جمعی و حفظ چارچوبهای عرفی هستند. این پدیده بیش از آنکه بازتابی از خواست شخصی باشد، محصول اجبارهای نهادینهشدهای است که تخطی از آنها هزینههای اجتماعی سنگینی در پی دارد.[۱۱]
بر اساس قانون، ازدواج مجدد مرد مشروط به احراز توانایی مالی برای تأمین نفقه همسران و رعایت عدالت بین آنهاست، همچنین باید مصلحت شرعی مانند عقیم بودن یا بیماری صعبالعلاج زوجه اول وجود داشته باشد. عدم تحقق این شرایط شرعی و قانونی، ازدواج مجدد را فاقد وجاهت حقوقی میسازد.[۱۲]
سن ازدواج در افغانستان
درافغانستان بهصورت تقریبی، سنین بین 15 تا 20 سال برای دختران و سنین 18 تا 25 سال برای پسران، بیشترین دوره سنی ازدواج است. بهصورت بسیار محدود، در برخی قبایل و روستاهای دوردست، افراد زیادی به تجرد قطعی سوق داده شدهاند که البته تجرد قطعی دختران بیشتر از پسران است.[۱۳] بر اساس یک تحقیق، 42 درصد خانوادههای افغانستانی اظهارکردهاندکه حداقل یکی از اعضای خانوادۀشان قبل از رسیدن به سن 18 سالگی ازدواجکرده است. این آمار در مناطق محروم مانند اردوگاههای آوارگان داخلی حتی به 62 درصد میرسد. این تحقیق، کاهش امنیت اجتماعی و افزایش فقر و خشونت را باعث افزایش این روند دانسته است.[۱۴]
بر اساس قانون مدنی افغانستان، اهلیت ازدواج وقتیکامل میشود که پسران سن 18 سالگی و دختران سن 16 سالگی را تکمیلکرده باشند. ازدواج دختران زیر 16 سال فقط با اجازۀ پدر و رأی محکمه (دادگاه) با صلاحیت، تجویز میشود. ازدواج با دختر زیر 15 سال نیز ممنوع است. از سوی دیگر، قانون منع خشونت علیه زن، سن ازدواج برای زن و مرد را 18 سال تمام دانسته و ازدواج در سن پایینتر را جرم شمرده است.
مطابق مادۀ ۷۰ قانون مدنی افغانستان، اهلیت نکاح برای ذکور با تکمیل ۱۸سال و برای اناث با اتمام ۱۶سال عمر تحقق مییابد. نکاح اناث زیر ۱۶ سال صرفاً با اذن ولی قهری و حکم محکمه ذیصلاح جایز بوده و ازدواج با افراد زیر ۱۵ سال مطلقاً ممنوع میباشد.[۱۵] در مقابل، ماده ۳ قانون منع خشونت علیه زن، سن قانونی نکاح را برای طرفین ۱۸ سال شمسی تعیین کرده و هرگونه ازدواج زیر این سن را مشمول مجازات دانسته است.[۱۶]
همترازی زوجین در افغانستان
مفهوم کفویت در نظام حقوقی افغانستان بر مبنای فقه حنفی و عرف اجتماعی، بر ضرورت همطرازی زوجین در ابعاد مختلف تأکید دارد. این اصل عمدتاً شامل تشابه در دین، اصالت نسبی، پایگاه اجتماعی-اقتصادی و حرفه میشود[۱۷] حال آنکه در عمل، معیارهای عرفی چون همقبیلهبودن و همکیشی بهصورت غالب تعیینکنندهتر از سایر عوامل میباشد. با این وجود، رویههای قبیلهای نظیر ازدواج مردان مسن با دختران جوان، بهرغم مغایرت با معیارهای سنتی کفویت، کماکان در ساختارهای اجتماعی افغانستان نهادینه شده است.[۱۸]
ازدواج اجباری در افغانستان
ازدواج اجباری در افغانستان ریشهٔ ساختاری دارد و در قالبهای متعدد، بهصورت مداوم بازتولید میشود. ازدواج اجباری، ازدواجی است که بدون رضایت واقعی یک و یا دو طرف واقع شده است. این نوع ازدواج حق انتخاب همسر را سلب کرده و یکی از مصادیق خشونت خانگی محسوب میشود.[۱۹] مادهٔ ۵۰۵ قانون مدنی افغانستان نیز شرط صحت عقد را در رضایت هر دو طرف دانسته است.[۲۰] همچنین قطعنامهٔ ۱۴۶۸ شورای اروپا (۲۰۰۵م)، ازدواج اجباری را شامل تمام ازدواجهایی دانسته که حداقل یکی از طرفین، فاقد رضایت کامل و آزادانه باشد.[۲۱]
موارد ازدواج اجباری در افغانستان
- ازدواج زیر سن قانونی (ازدواج در سن کودکی)؛ مادهٔ ۷۱ قانون مدنی افغانستان، حداقل سن ازدواج برای دختران را شانزده سال دانسته است. بر اساس آمار استراتژی توسعهٔ ملی افغانستان، شصت درصد از دختران این کشور زیر سن ۱۶ سالگی ازدواج کردهاند.[۲۲]
- ازدواج معاوضهای؛ در این رسم کهن، دختری از یک خانواده را با دختری از خانوادهٔ دیگر، با هدف کاهش مصارف ازدواج، مبادله میکنند.[۲۳]
- بَددادن دختران بهعنوان حل منازعه؛ یکی دیگر از الگوهای رایج ازدواج در افغانستان، دادن دختر بهعنوان حلکنندهٔ مشکلات و منازعات اجتماعی است.[۲۴] بددادن رسمی است که طی آن، منازعات با ازدواج دختر خانوادهٔ مرتکب جرم، با پسری از خانوادهٔ قربانی برطرف میشود. اگر مردی از یک قبیله یا خانواده، شخصی از قبیله یا خانوادهٔ دیگر را به قتل برساند، خواهر یا دختر خانوادهٔ او برای حلوفصل این مسئله به خانواده دیگر به ازدواج داده میشود. با زنی که بدداده میشود، در خانوادۀ شوهر، بهعنوان یک خدمتکار برخورد و بدرفتاری میشود.[۲۵]
- ازدواج ارثی با زن بیوه؛ در افغانستان زنان بیوه بهعنوان ارث خانوادهٔ شوهر پنداشته شده و برادر شوهر با زن بیوهٔ برادر فوت شده ازدواج کرده و ازدواج زن بیوه با دیگران را ننگ اجتماعی میپندارند.[۲۶] این نوع ازدواج در بیشتر موارد بدون رضایت یک و یا هر دو طرف انجام میشود.[۲۷]
- چندهمسری؛ در بین گروههای قومی افغانستان چند همسری مرسوم است و بهعنوان منزلت اجتماعی پنداشته میشود.[۲۸] قانون مدنی افغانستان برای چند زنی، شرایطی وضع کرده است؛ یکی از این شرایط، وجود رضایت کامل طرفین است.[۲۹]
- ازدواج غیابی؛ از ازدواجهای رایج در افغانستان ازدواج غیابی است که در مواردی، بدون رضایت طرفین انجام میشود.[۳۰]
- فروش دختران؛ فروش دختران در بخشهایی از افغانستان تبدیل به فرهنگی شده و یکی از راههای ازدواج بهشمار میرود.[۳۱] این ازدواجها زمانی رخ میدهد که یک زن در عوض میزان مشخصی از اجناس، پول و یا برای بازپرداخت قرض، فروخته میشود و به نکاح در میآید.[۳۲]
- نداشتن حق انتخاب؛ در افغانستان یکی از دغدغههای پسران و دختران جوان در آستانهٔ ازدواج، نداشتن حق انتخاب همسر مورد علاقهٔ آنها است. اکثر والدین این حق را به خود میدهند تا شریک زندگی پسر یا دختر را خود برگزینند.[۳۳] در باورهای عامیانۀ بخشی از مردم افغانستان، عقد پسر عمو و دختر عمو را در آسمانها بسته شده و در این مورد هیچ حقی برای فرزندان قائل نیستند. همچنین این باور فرهنگی که بزرگان خانواده قدرت تصمیمگیری دربارۀ ازدواج فرزندان را دارند نیز در امر ازدواج اثرگذار است.[۳۴]
عوامل ازدواج اجباری در افغانستان
1. عوامل اجتماعی- فرهنگی: نابرابری جنسیتی، حاکمیت فرهنگ مردسالاری، فرهنگ خشونت، اعتقادات و باورهای اجتماعی و آدابورسوم، از جمله عوامل اجتماعی- فرهنگی ازدواج اجباری در افغانستان است. فعالان حقوق بشری گزارش دادهاند که بعد از بسته شدن مدارس دخترانه، خانوادههای سنتی از ترس آسیب دختران، آنها را مجبور به ازدواج کرده و دانشآموزان مکاتب در روستاهای دوردست مجبور میشوند که زیر سن قانونی ازدواج کنند.[۳۵]
2. عوامل اقتصادی: فقر و تنگدستی افغانستانیها یکی از عوامل اصلی فروش دختران بهشمار میآید. ازدواج با دختران زیر سن قانونی در مناطق مختلف افغانستان یک امر رایج است. خانوادهٔ داماد پولی را برای بستن قرارداد میپردازند و دختر کوچک تا پانزده سالگی نزد پدر و مادر خود میماند و بعد از آن مجبور به ازدواج میشود.[۳۶] مهاجرت و پناهندگی نیز در بروز ازدواج اجباری در افغانستان تأثیرگذار است.[۳۷]
پیامدهای ازدواج اجباری در افغانستان
پیامدهای اجتماعی
ازدواج اجباری موجب آسیبهای جسمی و روانی خانوادهها شده و جامعه را در سطح بزرگتر دچار مسئله میسازد.[۳۸] طلاق عاطفی، فروپاشی خانوادهها، خشونتهای خانوادگی، خودکشی و خودسوزی از جمله مصداقهای پیامد ازدواج اجباری در افغانستان گزارش شده است.[۳۹]
پیامدهای فردی
حاملگی اجباری، نداشتن اختیار در تعیین تعداد فرزندان و دفعات حاملگی، خودسوزی، از دست دادن حق آموزش، تجاوز، خشونت جسمی، فشارهای روانی، تلاش برای فرار از منزل و طرد اجتماعی و پناه بردن به خانههای امن از جمله پیامدهای فردی ازدواج اجباری در افغانستان است.[۴۰] در سالهای اخیر گزارشهای زیادی مبنی بر فرار زنان از منزل، خودسوزی آنها و افسردگیهای شدید بهعنوان پیامدهای ازدواج اجباری اعلام شده است.[۴۱]
راهکارهای برونرفت از معضل ازدواج اجباری
در دوران حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، وجود نهادهای مدرنِ حقوقی-قضایی، شبکههای حمایتی مدنی و دسترسی زنان به منابع اقتصادی، سازوکارهای مقاومتی در برابر ازدواج اجباری را فراهم میساخت. اما در شرایط کنونی، فروپاشی نهادهای حامی حقوق زنان، تعلیق سیستم آموزشی بهعنوان ابزار توانمندسازی، و جایگزینی قوانین سختگیرانۀ شرعی با قرائت طالبانی، میدان کنش زنان را بهشدت محدود ساخته است. طالبان با قرائت سختگیرانۀ خود از شریعیت ساختارهای حقوقی پیشین را تضعیف کردهاند و مشروعیت هرگونه مقاومت سازمانیافته را نیز از بین بردهاند. در چنین شرایطی، زنان بهعنوان کنشگران منفرد، ناگزیر به اتخاذ راهبردهای مقاومت روزمره و غیررسمی شدهاند.[۴۲]
پانویس
- ↑ عبدالله، شرح قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، 1391ش، ص12.
- ↑ قانون مدنی افغانستان، ماده 60، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش.
- ↑ سرخسی، المبسوط، ج4، بیتا، ص214.
- ↑ عدالتخواه، حقوق فامیل، 1387ش، ص56.
- ↑ عبدالله، شرح قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، 1391ش، ص52.
- ↑ اکبری، «ازدواج موقت چالشی فراروی خانواده»، وبسایت روزنامه صبح کابل، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- ↑ «گفتوگو با عالمی بلخی عضو پارلمان افغانستان درمورد تصویب قانون احوال شخصیه اهل تشیع»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- ↑ نکاح به نیت طلاق و نکاح مسیارچیست؟»، سایت اسلام کوئست نت، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- ↑ رحمانی، راهنمای حقوق خانواده درافغانستان ازدیدگاه قانون مدنی وعرف افغانستان، 1383ش، ص91.
- ↑ منجمزاده، «شیوع پدیده چند همسری درمیان طالبان »، شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- ↑ اسمیت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج درافغانستان، 1387ش، ص50.
- ↑ قانون مدنی افغانستان، ماده 96 و 99، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش.
- ↑ محبوبی، «چرایی افزایش رقم مجردان در کشور»، روزنامه صبح کابل، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- ↑ صادقی، «ازدواج زیر سن هنوز در افغانستان قربانی میگیرد»، خبرگزاری خامهپرس، تاریخ بازدید: 21 آبان 1401ش.
- ↑ قانون مدنی افغانستان، مادههای 96 و99، شماره مسلسل 353، مصوب 1355.
- ↑ قانون منع خشونت علیه زن، شماره مسلسل 989، مصوب 1388ش.
- ↑ «رجب و گلاندام، زوجی از قوم هزاره و پشتون، در زندان طالبان»، اندیپیندینت فارسی، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ صادقی، «ازدواج زیر سن هنوز در افغانستان قربانی میگیرد»، خبرگزاری خامهپرس، تاریخ بازدید: 21 آبان 1401ش.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص۱۶۹.
- ↑ «قانون مدنی افغانستان»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص۱۶۹.
- ↑ رضایی، «چالشهای ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.
- ↑ اشنایدر، پیشرفتهای اخیر در قانون خانوادة افغانستان، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۳.
- ↑ «برنامه محور: بررسی فرهنگ بد دادن دختران در افغانستان»، طلوع نیوز.
- ↑ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ هدایتی،«زنان بیوه ارثی برای خانواده شوهر»، روزنامۀ صبح کابل.
- ↑ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ اشنایدر، پیشرفتهای اخیر در قانون خانوادهٔ افغانستان، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۳.
- ↑ عظیمی، چند همسری در نظام حقوقی افغانستان.
- ↑ رضایی، «چالشهای ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.
- ↑ «فروش علنی زنان در بخشهای شرقی کشور»، طلوع نیوز.
- ↑ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامه ۸ صبح.
- ↑ یاس، «ازدواج بدل و آرزوهای برباد رفتة دو زوج»، روزنامه صبح کابل.
- ↑ رضایی، «چالشهای ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.
- ↑ «افزایش ازدواج اجباری به علت بسته شدن مکاتب دخترانه»، طلوع نیوز.
- ↑ «فروش کودکان برای غذا»، خبرگزاری کبنا.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.
- ↑ «شکایت یک مادر از بی توجهی به اختطاف و ازدواج اجباری نواسه خردسالش»، طلوع نیوز.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.
- ↑ «ازدواجهای اجباری و زیر سن همچنان عامل افزایش خشونت در جامعه افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «ازدواج اجباری و سیر صعودی آن پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان»، روزنامه 8 صبح
منابع
- قرآن کریم
- «ازدواج اجباری یا تحمیلی و انواع آن»، وبسایت بنیاد وکلا، تاریخ درج مطلب: ۱۵تیر ۱۴۰۱ش.
- «ازدواج های اجباری و زیر سن همچنان عامل افزایش خشونت در جامعه افغانستان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ جولای ۲۰۱۹م.
- اشنایدر، ایرنه، پیشرفتهای اخیر در قانون خانوادة افغانستان، ترجمه کوهیفر و کاظمی، مجله حقوقی دادگستری، سال ۷۴، شمارۀ ۱۷، زمستان ۱۳۸۹ش.
- «افزایش ازدواج اجباری بهعلت بسته شدن مکاتب دخترانه»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ سرطان ۱۴۰۱ش.
- اکبری، زهرا، «ازدواج موقت چالشی فراروی خانواده»، وب سایت روزنامه صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 3 جولای 2020م.
- «برنامه محور: بررسی فرهنگ بد دادن دختران در افغانستان»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲ آبان ۱۳۹۵ش.
- «حکم نکاح به نیت طلاق و نکاح مسیار چیست»، اسلام کوئست نت، تاریخ درج مطلب: 22 اردیبهشت 1392ش.
- دیبرا ج اسمیت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج درافغانستان، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، کابل، 1387ش.
- «رجب وگلاندام، زوجی از قوم هزاره و پشتون، در زندان طالبان»، اندیپیندینت فارسی، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1401ش.
- دیبرا ج اسمیت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج درافغانستان، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، کابل، 1387ش.
- رحمانی، سید عبدالوهاب، «راهنمای حقوق خانواده در افغانستان ازدیدگاه قانون مدنی و عرف افغانستان»، کمیته دفاع از حقوق زنان افغانستان (روزنه)، 1383ش.
- رضایی، مهری، «چالشهای ازدواج در افغانستان»، هفتهنامه نیمرخ، تاریخ بارگذاری: ۲۷ سرطان ۱۴۰۰ش.
- سرخسی، شمسالدین محمد بن سهل، المبسوط، مصر، مطبعه السعاده، بیتا.
- سیدی، ویستا «ازدواج اجباری و سیر صعودی آن پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان»، روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۱ سنبله ۱۴۰۱ش.
- «شکایت یک مادر از بیتوجهی به اختطاف و ازدواج اجباری نواسه خردسالش»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ حوت ۱۳۹۶ش.
- شهرستانی، علیاکبر، قاموس لهجه هزارگی، کابل، پوهنتون کابل، 1361ش.
- صادقی، فیروز، «ازدواج زیر سن هنوز در افغانستان قربانی میگیرد»، خبرگزاری خامهپرس، تاریخ درج مطلب: 13 نوامبر 2021م.
- عبدالله، نظامالدین، شرح قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، کابل، مطبعه میوند، چاپ سوم، 1391ش.
- عدالتخواه، عبدالقادر، حقوق فامیل، کابل، مطبعه میوند، چاپ اول، 1387ش.
- عظیمی، زرمینه، «چند همسری در نظام حقوقی افغانستان»، مؤسسه حقوق بشر و محو خشونت، تاریخ بازدید: ۱۴ آبان ۱۴۰۱ش.
- «فروش علنی زنان در بخشهای شرقی کشور»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۰ حمل ۱۳۹۲ش.
- «فروش کودکان برای غذا»، خبرگزاری کبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ تیر ۱۴۰۱ش.
- قانون مدنی افغانستان، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش.
- «قانون مدنی افغانستان»، وبسایت خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۸۶ش.
- قانون منع خشونت علیه زن، شماره مسلسل 989، مصوب 1388ش.
- «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۵ جوزا ۱۳۸۸ش.
- «گفتوگو با عالمی بلخی عضو پارلمان افغانستان در مورد تصویب قانون احوال شخصیه اهل تشیع»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: 7 اسفند 1387ش.
- محبوبی، فرشته، «چرایی افزایش رقم مجردان در کشور»، روزنامه صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 3 جولای 2020م.
- مقدسی، محمدباقر و عامری، زهرا، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیتانگاری تا جرمانگاری»، آموزههای حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۱۲پاییز- زمستان ۱۳۹۵ش.
- منجمزاده، محمود، «شیوع پدیده چندهمسری در میان سران طالبان»، شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 14 شهریور 1401ش.
- «نگرانی کمیسیون حقوق بشر افغانستان از افزایش آمار ازدواج دختران خردسال»، روزنامۀ ماندگار، تاریخ درج مطلب: ۱۹ میزان ۱۳۹۲ش.
- هدایتی، طاهره، «زنان بیوه ارثی برای خانوادة شوهر»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: ۱۰ جولای ۲۰۱۹م.
- یاس، افسانه، «ازدواج بدل و آرزوهای برباد رفتة دو زوج»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اکتوبر ۲۰۱۹م.