پیش‌نویس:آموزش کودک به کودک

ارائه درس توسط دانش آموز دختر در کلاس درس؛ مجموعه مدارس بهار

آموزش کودک به کودک؛ از روش‌های مؤثر و موفق در آموزش کودکان.

آموزش کودک به کودک، از جمله الگوهای موفق در زمینهٔ آموزش به کودکان است که علاوه بر یادگیری کودکان، به تحقق اهداف آموزشی مطرح در تعلیم و تربیت کودکان نیز کمک می‌کند. این شیوهٔ آموزشی، امروزه، در بسیاری از کشورهای دنیا رایج شده و افراد بیشتر در آموزش بهداشت و پیشگیری از این رویکرد استفاده می‌کنند.

تاریخچه آموزش کودک به کودک

آموزش کودک به کودک که یکی از انواع رویکرد کلی «آموزش همسالان» است، از دههٔ ۱۹۷۰م فراگیر شد. در سال ۱۹۷۸م، اولین گردهمایی در راستای معرفی و برنامه‌ریزی آموزش کودک به کودک، در آموزش بهداشت توسط انستیتوی آموزش و بهداشت کودکان در لندن برگزار شد. نتیجهٔ این گردهمایی، راه‌اندازی رویکرد کودک به کودک در ۱۹۷۹م در لندن بود که تا ۱۹۹۶م، در ۶۸ کشور دنیا از جمله ایران، این برنامه‌ها اجرایی شدند.

امروزه، از این شیوهٔ آموزشی، در یادگیری دروس از جمله ریاضی، انگلیسی، جغرافیا، علوم اجتماعی و سلامت و بهداشت استفاده می‌شود. کارشناسان، بهترین مکان استفاده از این روش را در مدرسه می‌دانند.

در کشورهای در حال توسعه، هنوز هم کودکان بزرگ‌تر همواره بخشی از مسئولیت‌های مربوط به مراقبت و آموزشِ کودکان کوچک‌تر در خانواده را بر عهده دارند که این نیز همان آموزش کودک به کودک محسوب می‌شود.

اصول آموزش کودک به کودک

رویکرد آموزشی کودک به کودک بر سه فرض استوار است:

1. آموزش در سنین ابتدایی زندگی، اثربخش‌تر است؛
2. آموزش، در هر محیطی مانند مدرسه، خانه یا اجتماع، باید در حد امکان فراگیر بوده و به‌عنوان بخشی حیاتی از زندگی کودک محسوب شود؛
3. کودکان، همیشه، اراده، توانایی و انگیزهٔ لازم برای آموزش به یکدیگر را دارند.

ویژگی‌های آموزش کودک به کودک

دیدگاه

در آموزش کودک به کودک، هدف یادگیری است و به این رویکرد نباید به‌صورت «کمک تواناتر به ناتوان‌تر» نگریست؛ بلکه در این روش، کودکان به‌ویژه در محیط مدرسه، در نقش معلم و دانش‌آموز کار کرده و اصل «آن‌که یاد می‌دهد یاد هم می‌گیرد» را به کار می‌گیرند.

سن و سال

اهوراحسین پور دانش‌آموز کلاس چهارم ابتدایی در حال ارائه کنفرانس در کلاس درس

بر اساس آنچه که در تحقیقات به اثبات رسیده، کودکان، زمانی‌که به‌صورت فعال، در جریان یادگیری قرار می‌گیرند، بهتر و مؤثرتر مطالب را آموخته و این جریان اطلاعات و آموزش، در بین افراد همسن به‌صورت راحت‌تری انتقال می‌یابد.

این نوع از آموزش، دارای اثراتی مثبت بر دانش، مهارت و نگرش دانش‌آموزان داشته و آنها را مسئولیت‌پذیر می‌کند تا در راستای همکاری و حل مشکلات در زندگی نیز آمادگی لازم را کسب کنند. کارشناسان، همچنین، بر این باورند که اطلاعات حساس، بین افراد هم سن و سال به‌صورت راحت‌تری مطرح می‌شود.

مشارکت

آموزش کودک به کودک (آموزش همسالان)، نمونه‌ای از مشارکت گروه همسال و غیرهمسال است.

1. مشارکت افقی: مشارکتی است که در میان کودکان و گروه‌های همسال ایجاد شده و نقشی مؤثر در پیشبرد اهداف مورد نظر آموزشی دارد.
2. مشارکت عمودی: مشارکتی که بین کودکان و بزرگسالان یا معلمان ایجاد می‌شود. در این نوع از مشارکت، بزرگسالان، بر جهت‌گیری صحیح روند کار گروهی و دست‌یابی به هدف مورد نظر، نظارت دارند.

فواید آموزش کودک به کودک

دومین کنفرانس ویدیویی احیای تالاب انزلی توسط دانش آموزان ایران و ژاپن

رویکرد آموزش کودک به کودک، دارای مزایایی به شرح زیر است:

1. شناخت خوب همسالان از محیط اجتماعی- فرهنگی
2. بهبود هنجارهای اجتماعی
3. درگیر شدن کودکان در طراحی طرح‌های مرتبط با خود آنها
4. افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس
5. پرورش قدرت تصمیم‌گیری
6. حس مسئولیت‌پذیری
7. عدم تحمیل هزینه‌های اضافی
8. یادگرفتن همکاری در گروه‌ها
9. افزایش مهارت در ارائهٔ مطالب
10. ارتقای سطح و طرز فکر
11. بهبود سطح نمرات درسی کودکان در مدرسه

خطرات آموزش کودک به کودک

از منظر کارشناسان، آموزش کودک به کودک، به‌ویژه در سنین نوجوانی می‌تواند خطراتی را نیز به دنبال داشته باشد. فشار همسالان، یک عامل پیش‌بینی‌کنندهٔ قوی در رفتارهای فردی و اجتماعی نوجوانان است.

به‌همین دلیل، گاهی ممکن است رویکرد آموزش کودک به کودک، به فشار از سمت همسالان تبدیل شده و کودک به انجام رفتار پرخطر متمایل شود. باید در نظر داشت که در گروه افراد هم سن و سال، گاهی ممکن است کودک به‌منظور نزدیک شدن به رفتار گروه، دست به اقدامات خاصی بزند؛ مانند اولین تجربهٔ مصرف الکل، داروهای اعتیادآور یا مواد مخدر، رفتارهای پرخطر جنسی یا رفتارهای خشونت‌آمیز.

منابع

• حیدرنیا، علیرضا، «یاری کودک به کودک»، ارمغان دانش، دوره ۵، شماره ۱۷–۱۸، ۱۳۷۹ش، ۲۸–۳۵.
• خضری، آناهیتا، «تدریس همسال: راهبرد آموزش به دانش آموزان دارای نیازهای ویژه در نظام آموزش فراگیر»، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی درسی، شماره ۱۱۲، ۱۳۹۱ش.
• رضاپور لاکانی، سپیده، «از آموزش همسالان تا ارتقای سلامت دانش آموزان»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.
• موسوی، سیدعباس، «تأثیر آموزش از طریق همسالان بر آگاهی و عملکرد دختران پیرامون سلامت بلوغ»، مجلهٔ دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره ۲۹، شماره ۱۷۷، ۱۳۹۸ش، ص۱۲۴–۱۳۸.
• نجار لشگری، سحر، «بررسی تأثیر آموزش کودک به کودک بر آگاهی‌های بهداشتی دختران پایهٔ سوم ابتدایی»، فصلنامهٔ علمی پژوهشی دانشکدهٔ پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، شماره ۱۰، ۱۳۹۲ش.
• Child to child trust, review of activities. London institute of education, United Kingdom, 1996.
• Fryer Ml, health education through interactive radio: a child-to-child project in Bolivia, health education quarterly, 1991.
• Karimzadeheshirazi K, Heydarnia A. Child to Child’s help: A New approach to health education. Armaghanedanesh, Journal of Yasuj University of Medical Sciences. 2000.
• Kohynejad M. A study of the relationship of social skills and mental health with educational improvement of second grade high school girl students in Tehran, Imam Hossein University, 2008.
• Murray J, the prevention of dental disease, second edition, odford: oxford university press, 1989.
• Noori Sistani M, Merghati Khoi E, Taghdisi MH. Promoting Knowledge, Attitude and Practices (KAP) of the mothers in their Girls Pubertal Health Based on Peer Education Approach, Journal of Babol University of Medical Sciences, 2010.
• Rieser R. Implementing Inclusive Education. London: Charles worth Group, 2008.
• Rieser R. Implementing Inclusive Education. London: Charles worth Group, 2008.
• Rotheram-Borus MJ, Miller S, Koopman C, Haignere C, Selfromge C. Adolescents living safely: AIDS awareness, attitudes and actions. New York: HIV Center for Clinical and Behavioral studies, 2002.
• Trunet G, Shepherd J, A method in search of a theory: peer education and health promotion. Health Educ Res 1999.
• WHO UNICEF. Programming for adolescent health and development, 2005, http://www.unicef.org.