پیشنویس:فال حافظ: تفاوت میان نسخهها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) |
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
<big>'''فال حافظ'''</big>؛ فالگیری با استفاده از دیوان حافظ شیرازی. | <big>'''فال حافظ'''</big>؛ فالگیری با استفاده از دیوان حافظ شیرازی. | ||
فال بهمعنای شگون و پیشبینی آینده است و در ایران، اغلب با قرآن یا [[دیوان حافظ]] انجام میشود. فال [[حافظ]]، که ریشههای آن در فرهنگ اسلامی و تفأل با قرآن دارد، با هدف روشن شدن نیت و تصمیمگیری گرفته میشود و شامل «غزل فال» و «غزل شاهد» است. این سنت در [[شب یلدا|شب چله]] و جشنهای سنتی مانند [[تیرگان]] و [[چهارشنبه سوری|چهارشنبهسوری]] رایج است و مردم با اعتقاد، پاسخ نیت خود را از دیوان | فال بهمعنای شگون و پیشبینی آینده است و در ایران، اغلب با قرآن یا [[دیوان حافظ]] انجام میشود. فال [[حافظ]]، که ریشههای آن در فرهنگ اسلامی و تفأل با قرآن دارد، با هدف روشن شدن نیت و تصمیمگیری گرفته میشود و شامل «غزل فال» و «غزل شاهد» است. این سنت در [[شب یلدا|شب چله]] و جشنهای سنتی مانند [[تیرگان]] و [[چهارشنبه سوری|چهارشنبهسوری]] رایج است و مردم با اعتقاد، پاسخ نیت خود را از دیوان حافظ میگیرند. حافظ به «لسانالغیب» معروف است، زیرا باور عمومی بر این است که او از نیت و نیاز همگان باخبر بوده است. | ||
== مفهومشناسی == | ==مفهومشناسی== | ||
فال، در لغت بهمعنای شگون، طالع و [[بخت]] و در اصطلاح، بهمعنای پیشبینی، عاقبتگویی و غیبگویی است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/فال-5 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه فال حافظ، سایت واژهیاب.]</ref> این کار در فرهنگ ایرانیان، بهوسیلهٔ گشودن قرآن یا دیوان | فال، در لغت بهمعنای شگون، طالع و [[بخت]] و در اصطلاح، بهمعنای پیشبینی، عاقبتگویی و غیبگویی است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/فال-5 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه فال حافظ، سایت واژهیاب.]</ref> این کار در فرهنگ ایرانیان، بهوسیلهٔ گشودن [[قرآن]] یا دیوان حافظ و فهم و برداشت از متن آن، صورت میگیرد.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/فال-5 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه فال حافظ، سایت واژهیاب.]</ref> این عمل، زمانی که با قرآن انجام میشود با اثرپذیری از فرهنگ اسلامی، [[استخاره]] نامیده میشود. استخاره، تنها بهمنظور پیشبینی خیر یا شر بودن نتیجهٔ یک عمل، صورت میگیرد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240608/حافظ،-فال یاحقی، محمدجعفر، «حافظ، فال»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
== پیشینه == | ==پیشینه== | ||
[[فال]] زدن، از دیرباز در میان ایرانیان مرسوم بوده است. ایرانیان با مراجعه به کتابهایی مانند [[مثنوی معنوی]] [[مولانا]]،<ref>لسان، «تفأل و تطیر»، ۱۳۵۶ش، ص۵۰.</ref> [[شاهنامه]] [[فردوسی]]،<ref>زرینکوب، یادداشتها و اندیشهها، ۱۳۵۱ش، ص۲۷۰.</ref> دیوان کبیر، دیوان سیدحسن غزنوی، دیوان قاسم انوار و دیوان جامی<ref>وفایی، «فال حافظ»، 1397ش، ج3، ص1839.</ref> فال میگرفتند. از میان کتب مختلف فارسی، فال گرفتن با [[دیوان حافظ]] نزد ایرانیان از جایگاه و شهرت بیشتری برخوردار است. حافظ نیز در دیوان اشعار خود، بارها به واژه فال و فال گرفتن اشاره کرده است؛ مانند:<ref>حافظ، دیوان، ۱۳۷۰ش، ص ۱۱۶؛{{سخ}} | [[فال]] زدن، از دیرباز در میان ایرانیان مرسوم بوده است. ایرانیان با مراجعه به کتابهایی مانند [[مثنوی معنوی]] [[مولانا]]،<ref>لسان، «تفأل و تطیر»، ۱۳۵۶ش، ص۵۰.</ref> [[شاهنامه]] [[فردوسی]]،<ref>زرینکوب، یادداشتها و اندیشهها، ۱۳۵۱ش، ص۲۷۰.</ref> دیوان کبیر، دیوان سیدحسن غزنوی، دیوان قاسم انوار و دیوان جامی<ref>وفایی، «فال حافظ»، 1397ش، ج3، ص1839.</ref> فال میگرفتند. از میان کتب مختلف فارسی، فال گرفتن با [[دیوان حافظ]] نزد ایرانیان از جایگاه و شهرت بیشتری برخوردار است. حافظ نیز در دیوان اشعار خود، بارها به واژه فال و فال گرفتن اشاره کرده است؛ مانند:<ref>حافظ، دیوان، ۱۳۷۰ش، ص ۱۱۶؛{{سخ}} | ||
خرمشاهی، حافظ حافظهٔ ماست، ۱۳۸۲ش، ص۳۶۲.</ref> | خرمشاهی، حافظ حافظهٔ ماست، ۱۳۸۲ش، ص۳۶۲.</ref> | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
در کتب مختلف از قول افراد سرشناس، به فالهای روشنی از دیوان حافظ اشاره شده که گاه بسیار شگفتانگیز بهنظر میرسد.<ref>خرمشاهی، حافظ حافظهٔ ماست، ۱۳۸۲ش، ص۳78.</ref> | در کتب مختلف از قول افراد سرشناس، به فالهای روشنی از دیوان حافظ اشاره شده که گاه بسیار شگفتانگیز بهنظر میرسد.<ref>خرمشاهی، حافظ حافظهٔ ماست، ۱۳۸۲ش، ص۳78.</ref> | ||
== آداب == | ==آداب== | ||
[[پرونده:فال حافظ۱.jpg|جایگزین=فال فروش|بندانگشتی|تصویری از فالهای یک فال فروش]] | [[پرونده:فال حافظ۱.jpg|جایگزین=فال فروش|بندانگشتی|تصویری از فالهای یک فال فروش]] | ||
امروزه، فال گرفتن از طریق دیوان حافظ، [[آداب]] و رسوم خاصی دارد که بخشی از آنها، ریشه در آداب گذشتگان دارد. این شیوهها، همچون سایر سنتهای رایج میان مردم، بهمرور زمان، تکامل یافتهاند. تفأل به دیوان حافظ، زمانی صورت میگیرد که فرد نسبت به کاری، دچار تردید شده یا از خوبی و بدی آن مطلع نباشد. برخی از مردم، در مواردی دیگر از جمله آگاه نبودن از حال مسافر، شفای بیمار، موقعیت یک مجلس و برنامهای که در ذهن دارند، فال میگیرند. پس از تعیین موضوع مشخص، فرد، دیوان حافظ را به دست چپ گرفته و با دست راست، در حالیکه چشمان خود را میبندد، بهصورت تصادفی، دیوان را باز کرده و غزلی که در سمت راست صفحه قرار دارد، بهعنوان جواب نیت در نظر میگیرد. اگر آغاز غزل، در صفحهٔ پیشین باشد، صفحه را برگردانده و غزل را از آغاز میخواند. این خوانش شعر، ادامه پیدا میکند تا فرد در یک بیت از این غزل، به پاسخ نیت خود برسد. این غزل، بهنام «غزل فال» معروف بوده و غزل بعدی را بهعنوان «غزل شاهد» میشناسند. برخی دیگر نیز بیتهای اول تا سوم غزل بعدی را بهعنوان شاهد فال در نظر میگیرند. شاهد فال، بهمعنای مکمل [[فال]] و نیت فرد است.<ref>وجدانی، الهاماتی از خواجه حافظ، ۱۳۵۱ش، ص۱۷۴–۱۷۵.</ref> | امروزه، فال گرفتن از طریق دیوان حافظ، [[آداب]] و رسوم خاصی دارد که بخشی از آنها، ریشه در آداب گذشتگان دارد. این شیوهها، همچون سایر سنتهای رایج میان مردم، بهمرور زمان، تکامل یافتهاند. تفأل به دیوان حافظ، زمانی صورت میگیرد که فرد نسبت به کاری، دچار تردید شده یا از خوبی و بدی آن مطلع نباشد. برخی از مردم، در مواردی دیگر از جمله آگاه نبودن از حال مسافر، شفای بیمار، موقعیت یک مجلس و برنامهای که در ذهن دارند، فال میگیرند. پس از تعیین موضوع مشخص، فرد، دیوان حافظ را به دست چپ گرفته و با دست راست، در حالیکه چشمان خود را میبندد، بهصورت تصادفی، دیوان را باز کرده و غزلی که در سمت راست صفحه قرار دارد، بهعنوان جواب نیت در نظر میگیرد. اگر آغاز غزل، در صفحهٔ پیشین باشد، صفحه را برگردانده و غزل را از آغاز میخواند. این خوانش شعر، ادامه پیدا میکند تا فرد در یک بیت از این غزل، به پاسخ نیت خود برسد. این غزل، بهنام «غزل فال» معروف بوده و غزل بعدی را بهعنوان «غزل شاهد» میشناسند. برخی دیگر نیز بیتهای اول تا سوم غزل بعدی را بهعنوان شاهد فال در نظر میگیرند. شاهد فال، بهمعنای مکمل [[فال]] و نیت فرد است.<ref>وجدانی، الهاماتی از خواجه حافظ، ۱۳۵۱ش، ص۱۷۴–۱۷۵.</ref> | ||
== فال [[حافظ]] در نقاط مختلف ایران == | ==فال [[حافظ]] در نقاط مختلف ایران== | ||
[[پرونده:فال حافظ۲.jpg|جایگزین=گرفتن فال حافظ در [[حافظیه]] شیراز|بندانگشتی|گرفتن فال حافظ در حافظیه شیراز]] | [[پرونده:فال حافظ۲.jpg|جایگزین=گرفتن فال حافظ در [[حافظیه]] شیراز|بندانگشتی|گرفتن فال حافظ در حافظیه شیراز]] | ||
مردم شیراز، پیش از گرفتن فال، متنی را زیر لب زمزمه میکنند، که متن آن به شرح زیر است: | مردم شیراز، پیش از گرفتن فال، متنی را زیر لب زمزمه میکنند، که متن آن به شرح زیر است: | ||
«ای خواجهٔ شیرازی، تو کاشف هر رازی، تو را به حق خرقهای که پوشیدی، به شراب انتهوری (اشاره به «شرابا طهورا» در قرآن)<ref>سوره انسان، آیه 21.</ref> که نوشیدی، تو را به شاخ نباتت قسم، به یکتایی خدا قسم، به رسالت رسول خدا قسم، پیشآمد حال مرا بنما.»<ref>همایونی، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۷۷–۱۷۸.</ref> | |||
در بسیاری از نقاط ایران، فال گرفتن در [[شب یلدا|شب چله]] بسیار مرسوم است. برای مثال، در [[گیلان]]، در شب چله، چند خانوار دور هم جمع شده و با شور و شوق بسیاری، دیوان حافظ را بهدست گرفته و تفأل میزنند. در این مناطق، فرد، پیش از گرفتن فال، فاتحهای خوانده و نثار روح حافظ میکند، سپس زیر لب زمزمه میکند: «ای حافظ شیرازی، تو محرم هر رازی، ما طالب یک فالیم، تو را به شاخ نباتت قسم میدهیم نیت ما را روشن پاسخ بده و بگو که حال چیست».<ref>انجوی شیرازی، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۵۲ش، ج1، ص109-110.</ref> | |||
== پانویس == | علاوهبر شب چله، گرفتن فال در جشنهایی دیگر همچون [[تیرگان|جشن تیرگان]]، چهارشنبهٔ آخر ماه صفر، [[چهارشنبه سوری|چهارشنبهسوری]] و [[سیزدهبهدر]] رایج است. در برخی [[شبنشینی|شبنشینیهای]] متداول دیگر در میان [[خانواده|خانوادهها]] نیز فال گرفتن، مرسوم است.<ref>روحالامینی، به شاخ نباتت قسم، باورهای عامیانه دربارهٔ فال حافظ، ۱۳۶۹ش، ص۳۷–۳۹.</ref> | ||
==فال حافظ در باور مردم== | |||
مردم [[ایران]] و سایر نقاط جهان، بر این باورند که حافظ از نیت و نیاز همگان باخبر بوده و بههمین دلیل، او را «لسانالغیب» میخوانند.<ref>حاجی خلیفه، سلم الوصول الی طبقات الفحول، 2010م، ج1، ستون 783.</ref> | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* قرآن. | * قرآن. | ||
نسخهٔ ۳ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۳۴
فال حافظ؛ فالگیری با استفاده از دیوان حافظ شیرازی.
فال بهمعنای شگون و پیشبینی آینده است و در ایران، اغلب با قرآن یا دیوان حافظ انجام میشود. فال حافظ، که ریشههای آن در فرهنگ اسلامی و تفأل با قرآن دارد، با هدف روشن شدن نیت و تصمیمگیری گرفته میشود و شامل «غزل فال» و «غزل شاهد» است. این سنت در شب چله و جشنهای سنتی مانند تیرگان و چهارشنبهسوری رایج است و مردم با اعتقاد، پاسخ نیت خود را از دیوان حافظ میگیرند. حافظ به «لسانالغیب» معروف است، زیرا باور عمومی بر این است که او از نیت و نیاز همگان باخبر بوده است.
مفهومشناسی
فال، در لغت بهمعنای شگون، طالع و بخت و در اصطلاح، بهمعنای پیشبینی، عاقبتگویی و غیبگویی است.[۱] این کار در فرهنگ ایرانیان، بهوسیلهٔ گشودن قرآن یا دیوان حافظ و فهم و برداشت از متن آن، صورت میگیرد.[۲] این عمل، زمانی که با قرآن انجام میشود با اثرپذیری از فرهنگ اسلامی، استخاره نامیده میشود. استخاره، تنها بهمنظور پیشبینی خیر یا شر بودن نتیجهٔ یک عمل، صورت میگیرد.[۳]
پیشینه
فال زدن، از دیرباز در میان ایرانیان مرسوم بوده است. ایرانیان با مراجعه به کتابهایی مانند مثنوی معنوی مولانا،[۴] شاهنامه فردوسی،[۵] دیوان کبیر، دیوان سیدحسن غزنوی، دیوان قاسم انوار و دیوان جامی[۶] فال میگرفتند. از میان کتب مختلف فارسی، فال گرفتن با دیوان حافظ نزد ایرانیان از جایگاه و شهرت بیشتری برخوردار است. حافظ نیز در دیوان اشعار خود، بارها به واژه فال و فال گرفتن اشاره کرده است؛ مانند:[۷]
الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
برخی، وجود ابیاتی با این مضامین را از دلایل استقبال مردم برای فال گرفتن با دیوان حافظ دانستهاند. کهنترین منبع شناختهشده دربارهٔ فال حافظ، ۷۵ سال پس از مرگ او نوشته شده است. در این منبع به فال گرفتن جهانشاه میرزا، اشاره شده که بهمنظور تأدیب پسر خود، تصمیم به فتح شیراز گرفته بود.[۸] از دیگر تفألهای معروف به دیوان حافظ، فالی است که نادرشاه، پیش از ادامهٔ جنگ خود گرفته است. نتیجهٔ این فال در منابع معروف چنین آمده است:[۹]
الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
در کتب مختلف از قول افراد سرشناس، به فالهای روشنی از دیوان حافظ اشاره شده که گاه بسیار شگفتانگیز بهنظر میرسد.[۱۰]
آداب
امروزه، فال گرفتن از طریق دیوان حافظ، آداب و رسوم خاصی دارد که بخشی از آنها، ریشه در آداب گذشتگان دارد. این شیوهها، همچون سایر سنتهای رایج میان مردم، بهمرور زمان، تکامل یافتهاند. تفأل به دیوان حافظ، زمانی صورت میگیرد که فرد نسبت به کاری، دچار تردید شده یا از خوبی و بدی آن مطلع نباشد. برخی از مردم، در مواردی دیگر از جمله آگاه نبودن از حال مسافر، شفای بیمار، موقعیت یک مجلس و برنامهای که در ذهن دارند، فال میگیرند. پس از تعیین موضوع مشخص، فرد، دیوان حافظ را به دست چپ گرفته و با دست راست، در حالیکه چشمان خود را میبندد، بهصورت تصادفی، دیوان را باز کرده و غزلی که در سمت راست صفحه قرار دارد، بهعنوان جواب نیت در نظر میگیرد. اگر آغاز غزل، در صفحهٔ پیشین باشد، صفحه را برگردانده و غزل را از آغاز میخواند. این خوانش شعر، ادامه پیدا میکند تا فرد در یک بیت از این غزل، به پاسخ نیت خود برسد. این غزل، بهنام «غزل فال» معروف بوده و غزل بعدی را بهعنوان «غزل شاهد» میشناسند. برخی دیگر نیز بیتهای اول تا سوم غزل بعدی را بهعنوان شاهد فال در نظر میگیرند. شاهد فال، بهمعنای مکمل فال و نیت فرد است.[۱۱]
فال حافظ در نقاط مختلف ایران
مردم شیراز، پیش از گرفتن فال، متنی را زیر لب زمزمه میکنند، که متن آن به شرح زیر است:
«ای خواجهٔ شیرازی، تو کاشف هر رازی، تو را به حق خرقهای که پوشیدی، به شراب انتهوری (اشاره به «شرابا طهورا» در قرآن)[۱۲] که نوشیدی، تو را به شاخ نباتت قسم، به یکتایی خدا قسم، به رسالت رسول خدا قسم، پیشآمد حال مرا بنما.»[۱۳]
در بسیاری از نقاط ایران، فال گرفتن در شب چله بسیار مرسوم است. برای مثال، در گیلان، در شب چله، چند خانوار دور هم جمع شده و با شور و شوق بسیاری، دیوان حافظ را بهدست گرفته و تفأل میزنند. در این مناطق، فرد، پیش از گرفتن فال، فاتحهای خوانده و نثار روح حافظ میکند، سپس زیر لب زمزمه میکند: «ای حافظ شیرازی، تو محرم هر رازی، ما طالب یک فالیم، تو را به شاخ نباتت قسم میدهیم نیت ما را روشن پاسخ بده و بگو که حال چیست».[۱۴]
علاوهبر شب چله، گرفتن فال در جشنهایی دیگر همچون جشن تیرگان، چهارشنبهٔ آخر ماه صفر، چهارشنبهسوری و سیزدهبهدر رایج است. در برخی شبنشینیهای متداول دیگر در میان خانوادهها نیز فال گرفتن، مرسوم است.[۱۵]
فال حافظ در باور مردم
مردم ایران و سایر نقاط جهان، بر این باورند که حافظ از نیت و نیاز همگان باخبر بوده و بههمین دلیل، او را «لسانالغیب» میخوانند.[۱۶]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه فال حافظ، سایت واژهیاب.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه فال حافظ، سایت واژهیاب.
- ↑ یاحقی، محمدجعفر، «حافظ، فال»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ لسان، «تفأل و تطیر»، ۱۳۵۶ش، ص۵۰.
- ↑ زرینکوب، یادداشتها و اندیشهها، ۱۳۵۱ش، ص۲۷۰.
- ↑ وفایی، «فال حافظ»، 1397ش، ج3، ص1839.
- ↑ حافظ، دیوان، ۱۳۷۰ش، ص ۱۱۶؛
خرمشاهی، حافظ حافظهٔ ماست، ۱۳۸۲ش، ص۳۶۲. - ↑ ابوبکر طهرانی، دیار بکریه، ۱۹۶۴م، ج2، ص362-364.
- ↑ خلخالی، حافظنامه، ۱۳۶۶ش، ص62.
- ↑ خرمشاهی، حافظ حافظهٔ ماست، ۱۳۸۲ش، ص۳78.
- ↑ وجدانی، الهاماتی از خواجه حافظ، ۱۳۵۱ش، ص۱۷۴–۱۷۵.
- ↑ سوره انسان، آیه 21.
- ↑ همایونی، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۷۷–۱۷۸.
- ↑ انجوی شیرازی، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۵۲ش، ج1، ص109-110.
- ↑ روحالامینی، به شاخ نباتت قسم، باورهای عامیانه دربارهٔ فال حافظ، ۱۳۶۹ش، ص۳۷–۳۹.
- ↑ حاجی خلیفه، سلم الوصول الی طبقات الفحول، 2010م، ج1، ستون 783.
منابع
- قرآن.
- ابوبکر طهرانی، دیار بکریه، بهتحقیق نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا، ۱۹۶۴م.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
- حافظ، دیوان، بهتحقیق منصور موحدزاده، تهران، پیام محراب، ۱۳۷۰ش.
- حاجی خلیفه، سلم الوصول الی طبقات الفحول، استانبول، مکتبه ارسیکا، ۲۰۱۰م.
- حافظ، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، حافظ حافظهٔ ماست، تهران، قطره، ۱۳۸۲ش.
- خلخالی، عبدالرحیم، حافظنامه، تهران، هیرمند، ۱۳۶۶ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.
- روحالامینی، محمود، به شاخ نباتت قسم، باورهای عامیانه دربارهٔ فال حافظ، تهران، پاژنگ، ۱۳۶۹ش.
- زرینکوب، عبدالحسین، یادداشتها و اندیشهها، تهران، سخن، ۱۳۵۱ش.
- لسان، حسین، «تفأل و تطیر»، هنر و مردم، تهران، س ۱۶، شماره ۱۸۳، ۱۳۵۶ش.
- وجدانی، محمد، الهاماتی از خواجه حافظ، تهران، چاپخانه حیدری، ۱۳۵۱ش.
- وفایی، محمدافشین، «فال حافظ»، دانشنامه حافظ و حافظپژوهی، تهران، ۱۳۹۷ش.
- همایونی، صادق، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، اداره کل فرهنگ و هنر فارس، ۱۳۵۳ش.
- یاحقی، محمدجعفر، «حافظ، فال»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.