پرش به محتوا

پیش‌نویس:ابریشم: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
<big>'''ابریشم'''</big>؛ تار حاصل از پیله کرم ابریشم.
<big>'''ابریشم'''</big>؛ تار حاصل از پیله کرم ابریشم.


ابریشم که خاستگاه آن چین است و جاده‌ای تاریخی برای تجارت آن ساخته شده، در ایران باستان به چنان کیفیتی دست یافت که حتی از نمونه‌های چینی نیز برتر شد. این الیاف لطیف و بادوام،  برای پوست و مو مفید است و گرد و غبار را جذب نمی‌کند و خواص خنک‌کنندگی دارند که آن را به گوهری بی‌بدیل در دنیای نساجی تبدیل کرده است.
ابریشم که خاستگاه آن چین است و جاده‌ای تاریخی برای تجارت آن ساخته شده، در ایران باستان به چنان کیفیتی دست یافت که حتی از نمونه‌های چینی نیز برتر شد. این الیاف لطیف و بادوام،  برای پوست و مو مفید است و گرد و غبار را جذب نمی‌کند. روسری‌های ابریشمی خواص خنک‌کنندگی برای مو و سر دارد و در سالم نگه داشتن موها موثر است.


== '''واژه‌شناسی ابریشم''' ==
=='''واژه‌شناسی ابریشم'''==
ابریشم، رشته‌های بسیار نازکی است که از پیلۀ کرم ابریشم به دست می‌آید.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/ابریشم معین، فرهنگ ‌معین، ذیل واژه ابریشم.] </ref>  با جمع‌آوری تارهای طبیعی پیله می‌توان به الیاف نرم، لطیف، محکم و بادوام رسید.<ref>[https://manomode.com/5151/everything-about-silk-fabric/ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.]</ref>  این تارها ساختمان پروتئینی دارند.<ref>[https://www.zingapp.ir/content/?id=8771 «پارچه ابریشم چیست؟»، سایت زینگ.]</ref>   
ابریشم، رشته‌های بسیار نازکی است که از پیلۀ کرم ابریشم به دست می‌آید.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/ابریشم معین، فرهنگ ‌معین، ذیل واژه ابریشم.] </ref>  با جمع‌آوری تارهای طبیعی پیله می‌توان به الیاف نرم، لطیف، محکم و بادوام رسید.<ref>[https://manomode.com/5151/everything-about-silk-fabric/ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.]</ref>  این تارها ساختمان پروتئینی دارند.<ref>[https://www.zingapp.ir/content/?id=8771 «پارچه ابریشم چیست؟»، سایت زینگ.]</ref>   
==تاریخچه ابریشم==
==تاریخچه ابریشم==
سرزمین چین، خاستگاه ابریشم است و چینی‌ها کشف ابریشم را به بانوی ابریشم نسبت می‌دهند.<ref>Scott, The Book of Silk, 1993, p22.</ref>  به‌ منظور آسانی صادرات ابریشم از چین، راه درازی تا انطاکیه، پدید آمد که به جاده ابریشم، شناخته شد.<ref>لانگ، «ایران و چین»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶، ج۳، ص۶۵۹-۶۶۰؛ مشکور، تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، ۱۳۴۲ش، ص۴۳۵-۴۳۶.</ref>  در سده‌ی چهارم قبل از میلاد، ابریشم در یونان شناخته شده بود.<ref>لانگ، «ایران و چین»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶، ج۳، ص۶۶۰. </ref>
سرزمین چین، خاستگاه ابریشم است و چینی‌ها کشف ابریشم را به بانوی ابریشم نسبت می‌دهند.<ref>Scott, The Book of Silk, 1993, p22.</ref>  به‌‌منظور آسانی صادرات ابریشم از چین، راه درازی تا انطاکیه، پدید آمد که به جاده ابریشم، شناخته شد.<ref>لانگ، «ایران و چین»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶، ج۳، ص۶۵۹-۶۶۰؛ مشکور، تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، ۱۳۴۲ش، ص۴۳۵-۴۳۶.</ref>  در سدۀ چهارم قبل از میلاد، ابریشم در یونان شناخته شده بود.<ref>لانگ، «ایران و چین»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶، ج۳، ص۶۶۰. </ref>
    
    
قدیمی‌ترین پارچه‌ی ابریشمی یافت شده در ایران مربوط به حفاری‌های شهر قومس است که از ابریشم برای دور یقه‌ی لباس استفاده شده است.<ref>Scott, The Book of Silk, 1993, p51. </ref>  در شاهنامه فردوسی نیز به آموزش بافتن ابریشم و تهیه لباس از آن، اشاره شده است.<ref>فردوسی، شاهنامه، ۱۳۷۴ش، ص۸-۹.</ref>  کارگاه‌های ایرانی تولید پارچه‌ی ابریشم در دوره‌ی ساسانیان،<ref>پیگولوسکایا، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ۱۳۶۷ش، ص۳۳۷-۳۴۰.</ref>  چنان پیشرفته بوده که محصولات آن‌ها از پارچه‌های ابریشم چینی، با کیفیت‌تر و زیباتر دانسته شده است.<ref>Drege, The Silk Road Saga, 1989, P27.</ref>  تولید ابریشم در ایران پس از اسلام نیز مورد توجه بوده است. لباس‌های ابریشمی زنان در اشعار،<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۵۴۷.</ref>  پرداخت ابریشم به عنوان خراج<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۴۱۴.</ref>  و کارگاه‌های ابریشم‌بافی شوشتر، یزد، طبرستان، گیلان و تبریز<ref>پتروشفسکی، «اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ایلخانان»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶ش، ج۵، ص۴۷۷.</ref>  در گزارش‌های تاریخی آمده است. پس از حمله‌ی مغول، پرورش کرم ابریشم در ایران رونق یافت و در دوره‌ی صفویه، ایران یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان ابریشم بود.<ref>Herzig, “The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, 1992, XXV, P75and61.</ref>  گیلان بیش‌ترین ابریشم و خراسان باکیفیت‌ترین ابریشم را تولید می‌کرد.<ref>Herzig, “The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, 1992, XXV, P76.</ref>   
قدیمی‌ترین پارچۀ ابریشمی یافت شده در ایران مربوط به حفاری‌های شهر قومس است که از ابریشم برای دور یقۀ لباس استفاده شده است.<ref>Scott, The Book of Silk, 1993, p51. </ref>  در شاهنامه فردوسی نیز به آموزش بافتن ابریشم و تهیه لباس از آن، اشاره شده است.<ref>فردوسی، شاهنامه، ۱۳۷۴ش، ص۸-۹.</ref>  کارگاه‌های ایرانی تولید پارچۀ ابریشم در دورۀ ساسانیان،<ref>پیگولوسکایا، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ۱۳۶۷ش، ص۳۳۷-۳۴۰.</ref>  چنان پیشرفته بوده که محصولات آن‌ها از پارچه‌های ابریشم چینی، با کیفیت‌تر و زیباتر دانسته شده است.<ref>Drege, The Silk Road Saga, 1989, P27.</ref>  تولید ابریشم در ایران پس از اسلام نیز مورد توجه بوده است. لباس‌های ابریشمی زنان در اشعار،<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۵۴۷.</ref>  پرداخت ابریشم به‌عنوان خراج<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۴۱۴.</ref>  و کارگاه‌های ابریشم‌بافی شوشتر، یزد، طبرستان، گیلان و تبریز<ref>پتروشفسکی، «اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ایلخانان»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶ش، ج۵، ص۴۷۷.</ref>  در گزارش‌های تاریخی آمده است. پس از حملۀ مغول، پرورش کرم ابریشم در ایران رونق یافت و در دورۀ صفویه، ایران یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان ابریشم بود.<ref>Herzig, “The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, 1992, XXV, P75and61.</ref>  گیلان بیش‌ترین ابریشم و خراسان باکیفیت‌ترین ابریشم را تولید می‌کرد.<ref>Herzig, “The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, 1992, XXV, P76.</ref>   
==رو‌ش‌های تهیه ابریشم==
==رو‌ش‌های تهیه ابریشم==
۱- کرم ابریشم توت: آسان‌ترین روش تولید ابریشم بوده و ابریشم تولید شده به این روش، لطیف و بادوام است. مرغوب‌ترین پارچه‌های ابریشم از این روش به‌دست می‌آیند.
'''کرم ابریشم توت'''؛ آسان‌ترین روش تولید ابریشم استفاده از کرم ابریشم توت بوده و ابریشم تولید شده به این روش، لطیف و بادوام است. مرغوب‌ترین پارچه‌های ابریشم از این روش به‌دست می‌آیند.
۲- ابریشم صلح، آهیسما و اری: در تولید ابریشم از این نوع،‌ کرم ابریشم کشته نمی‌شود و به کرم اجازه داده می‌شود تا پیله را ترک کند. ترک پیله موجب پاره شدن آن می‌شود و نخ‌های تولید شده، صافی کم‌تری دارند؛ اما استحکام آن‌ها بیش‌تر است.
 
۳- ابریشم وحشی (توساریاتوساه): این ابریشم از پیله کرم ابریشم وحشی تهیه می‌شود. الیاف این نوع ابریشم،‌ طلایی‌تر و کوتاه‌تر است.
'''ابریشم صلح، آهیسما و اری'''؛ در تولید ابریشم از این نوع،‌ کرم ابریشم کشته نمی‌شود و به کرم اجازه داده می‌شود تا پیله را ترک کند. ترک پیله موجب پاره شدن آن می‌شود و نخ‌های تولید شده، صافی کم‌تری دارند؛ اما استحکام آن‌ها بیشتر است.
۷- ابریشم coan: نوعی کرم ابریشم وجود دارد که تارهای ابریشم coan تولید می‌کند. این کرم‌ها از برگ درخت‌های کاج، ارس و بلوط تغذیه می‌کنند.<ref>[https://manomode.com/5151/everything-about-silk-fabric/ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.]</ref>   
 
'''ابریشم وحشی (توساریاتوساه)'''؛ این ابریشم از پیله کرم ابریشم وحشی تهیه می‌شود. الیاف این نوع ابریشم،‌ طلایی‌تر و کوتاه‌تر است.
 
'''ابریشم coan'''؛ نوعی کرم ابریشم وجود دارد که تارهای ابریشم coan تولید می‌کند. این کرم‌ها از برگ درخت‌های کاج، ارس و بلوط تغذیه می‌کنند.<ref>[https://manomode.com/5151/everything-about-silk-fabric/ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.]</ref>   
==مراحل تولید ابریشم از کرم ابریشم توت==
==مراحل تولید ابریشم از کرم ابریشم توت==
کرم ابریشم از درخت توت تغذیه کرده و دور خود پیله‌ای از تارهای پروتئینی به‌نام فیبروئین می‌تند. تارهای پیله با صمغی به‌نام سریسین به یکدیگر می‌چسبند. پیله را در معرض هوای گرم قرار می‌دهند تا کرم ابریشم، کشته شود و تار ابریشم با طول ۶۰۰ تا ۹۰۰ متر به‌دست آید. سپس تارها را به هم می‌تابند تا نخ ابریشم حاصل شود. نخ‌ها را ابتدا سفید و سپس رنگ می‌کنند تا از آن‌ها پارچه‌ی لطیف و رنگارنگی به‌دست آید.<ref>[https://manomode.com/5151/everything-about-silk-fabric/ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.]</ref>   
کرم ابریشم از درخت توت تغذیه کرده و دور خود پیله‌ای از تارهای پروتئینی به‌نام فیبروئین می‌تند. تارهای پیله با صمغی به‌نام سریسین به یکدیگر می‌چسبند. پیله را در معرض هوای گرم قرار می‌دهند تا کرم ابریشم، کشته شود و تار ابریشم با طول ۶۰۰ تا ۹۰۰ متر به‌دست آید. سپس تارها را به هم می‌تابند تا نخ ابریشم حاصل شود. نخ‌ها را ابتدا سفید و سپس رنگ می‌کنند تا از آن‌ها پارچۀ لطیف و رنگارنگی به‌دست آید.<ref>[https://manomode.com/5151/everything-about-silk-fabric/ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.]</ref>   
==خواص ابریشم==
==خواص ابریشم==
الیاف نرم و براق ابریشم، بادوام و قابل انعطاف است.<ref>[https://bardiyastudio.com/کمی-درباره-ی-ابریشم-و-مزایای-آن-در-صنعت/ «کمی درباره ابریشم و مزایای آن در صنعت مد»، سایت بردیا استودیو.]</ref>  ابریشم، خنک‌کننده بدن، جوان‌کننده و درخشان کننده پوست است؛ و به همین دلیل، استفاده از روسری‌های ابریشمی در سالم نگه داشتن موها موثر است. استفاده از بالش و ملحفه‌ی ابریشمی تاثیر مناسبی در خواب دارد. ابریشم با خلوص بالا، گرد و خاک را به خود جذب نمی‌کند و ابتلا به آلرژی و حساسیت را کم می‌کند. استفاده از پارچه‌های ابریشمی در کم کردن اگزما و تورم و قرمزی پوست نیز موثر است.<ref>[https://virgool.io/@acemarcket/پارچه-ابریشم-و-انواع-آن-dqnfrx6covbo «پارچه ابریشم و انواع آن»، سایت ویرگول.]</ref>
الیاف نرم و براق ابریشم، بادوام و قابل انعطاف است.<ref>[https://bardiyastudio.com/کمی-درباره-ی-ابریشم-و-مزایای-آن-در-صنعت/ «کمی درباره ابریشم و مزایای آن در صنعت مد»، سایت بردیا استودیو.]</ref>  ابریشم، خنک‌کننده بدن، جوان‌کننده و درخشان‌کننده پوست است و به همین دلیل، استفاده از روسری‌های ابریشمی در سالم نگه داشتن موها موثر است. استفاده از بالش و ملحفۀ ابریشمی تاثیر مناسبی در خواب دارد. ابریشم با خلوص بالا، گرد و خاک را به خود جذب نمی‌کند و ابتلا به آلرژی و حساسیت را کم می‌کند. استفاده از پارچه‌های ابریشمی در کم کردن اگزما و تورم و قرمزی پوست نیز موثر است.<ref>[https://virgool.io/@acemarcket/پارچه-ابریشم-و-انواع-آن-dqnfrx6covbo «پارچه ابریشم و انواع آن»، سایت ویرگول.]</ref>
   
   
البته پارچه‌ی ابریشمی به دلیل آن‌که جریان برق را عبور نمی‌دهد، سرشار از الکتریسیته ساکن است. همچنین پارچه‌ی ابریشم با شسته شدن، آب می‌رود و کوچک می‌شود.  
البته پارچۀ ابریشمی به‌دلیل آن‌که جریان برق را عبور نمی‌دهد، سرشار از الکتریسیته ساکن است. همچنین پارچۀ ابریشم با شسته شدن، آب می‌رود و کوچک می‌شود. ابریشم در زمستان گرم و در تابستان خنک است، که آن را تبدیل به پوشاکی چهارفصل می‌کند.<ref>[https://nakhshop.com/2024/10/05/%D9%86%D8%AE%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%B4-%D8%A2%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1/ «نخ‌های ابریشمی و ارزش آن‌ها در بازار»، وب‌سایت نخ‌شاپ.] </ref>
 
==موارد استفاده از ابریشم==
==موارد استفاده از ابریشم==
از ابریشم در صنایع مختلفی استفاده می‌شود. اولین صنعت پارچه‌بافی است. پارچۀ به‌دست آمده از ابریشم نرم و خنک است. از ابریشم در صنعت شَعربافی نیز استفاده می‌شود. شَعر به‌معنی مو بوده و چون تارهای ابریشم شبیه به مو هستند این اسم روی آن نهاده شده است. شعربافی بعد از قالی‌بافی از رایج‌ترین صنایع در کاشان است. در مخمل‌بافی نیز از ابریشم استفاده می‌شود. مخمل نوعی پارچۀ ابریشمی پرزدار است. ابریشم در صنعت قالی‌بافی نیز کاربرد دارد.<ref>[https://virgool.io/@acemarcket/پارچه-ابریشم-و-انواع-آن-dqnfrx6covbo «پارچه ابریشم و انواع آن»، سایت ویرگول.]</ref>  
از ابریشم در صنایع مختلفی استفاده می‌شود. اولین صنعت پارچه‌بافی است. پارچۀ به‌دست آمده از ابریشم نرم و خنک است. از ابریشم در صنعت شَعربافی نیز استفاده می‌شود. شَعر به‌معنی مو بوده و چون تارهای ابریشم شبیه به مو هستند این اسم روی آن نهاده شده است. شعربافی بعد از قالی‌بافی از رایج‌ترین صنایع در کاشان است. در مخمل‌بافی نیز از ابریشم استفاده می‌شود. مخمل نوعی پارچۀ ابریشمی پرزدار است. ابریشم در صنعت قالی‌بافی نیز کاربرد دارد.<ref>[https://virgool.io/@acemarcket/پارچه-ابریشم-و-انواع-آن-dqnfrx6covbo «پارچه ابریشم و انواع آن»، سایت ویرگول.]</ref>  


== راه‌های تشخیص ابریشم اصل از ابریشم مصنوعی ==
==راه‌های تشخیص ابریشم اصل از ابریشم مصنوعی==
'''لمس پارچه'''؛ یکی از راه‌های تشخیص ابریشم اصل، کشیدن چندباره دست روی پارچه است. گرم شدن دست، نشانه‌ی آن است که جنس پارچه از ابریشم طبیعی است.
'''لمس پارچه'''؛ یکی از راه‌های تشخیص ابریشم اصل، کشیدن چندباره دست روی پارچه است. گرم شدن دست، نشانۀ آن است که جنس پارچه از ابریشم طبیعی است.


'''سوزاندن پارچه'''؛ پس از سوزاندن قسمتی از پارچه، اگر پارچه به‌آهستگی بسوزد و به حالت پودر درآید، ابریشم طبیعی است و اگر نخ جمع شده و به حالت گلوله درآمد، ابریشم مصنوعی است.
'''سوزاندن پارچه'''؛ پس از سوزاندن قسمتی از پارچه، اگر پارچه به‌آهستگی بسوزد و به حالت پودر درآید، ابریشم طبیعی است و اگر نخ جمع شده و به حالت گلوله درآمد، ابریشم مصنوعی است.


'''استفاده از انگشتر'''؛ اگر پارچه از داخل انگشتر به راحتی عبور داده شود، ابریشم طبیعی است و اگر با فشردگی و کمی سختی عبور کند، ابریشم مصنوعی است.<ref>[https://manomode.com/5151/everything-about-silk-fabric/ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.]</ref>
'''استفاده از انگشتر'''؛ اگر پارچه از داخل انگشتر به راحتی عبور داده شود، ابریشم طبیعی است و اگر با فشردگی و کمی سختی عبور کند، ابریشم مصنوعی است.<ref>[https://manomode.com/5151/everything-about-silk-fabric/ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.]</ref>
== صنعت نوغان‌داری یا پرورش کرم ابریشم در ایران ==
صنعت نوغانداری در ۳۱ استان کشور فعال است. استان گیلان به‌عنوان قطب تولید پیله‌تر ابریشم شناخته می‌شود. این در حالی است که خراسان رضوی، علاوه بر رتبه دوم در تولید پیله‌تر، با تولید ۸۵درصد نخ ابریشم کشور، پایتخت ابریشم‌کشی ایران به شمار می‌رود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85134350/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D9%88%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86 «ابریشم جهانی؛ رنگی در تار و پود گردشگری گیلان»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
== ثبت جهانی در یونسکو ==
پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی، در سال 1401ش، در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث ‌فرهنگی ناملموس یونسکو در رباط مراکش، به عنوان بیست و یکمین عنصر میراث ‌فرهنگی ناملموس کشور ایران ثبت جهانی شد. این دستاورد با مشارکت کشورهای افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به ثبت رسید.<ref>[https://www.irna.ir/news/85134350/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D9%88%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86 «ابریشم جهانی؛ رنگی در تار و پود گردشگری گیلان»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
*«ابریشم جهانی؛ رنگی در تار و پود گردشگری گیلان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1402ش.
*بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به‌تحقیق صلاح‌الدین منجد، قاهره، [بی‌نا]، ۱۹۵۶م.
*بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به‌تحقیق صلاح‌الدین منجد، قاهره، [بی‌نا]، ۱۹۵۶م.
*«پارچه ابریشم چیست؟»، سایت زینگ، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
*«پارچه ابریشم چیست؟»، سایت زینگ، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
خط ۴۵: خط ۵۶:
*مشکور، محمدجواد، تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، تهران، اشرفی، ۱۳۴۲ش.
*مشکور، محمدجواد، تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، تهران، اشرفی، ۱۳۴۲ش.
*معین، محمد، فرهنگ معین، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
*معین، محمد، فرهنگ معین، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
*«نخ‌های ابریشمی و ارزش آن‌ها در بازار»، وب‌سایت نخ‌شاپ، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1403ش.
*Drege, J.P. and E.M. Buhrer, The Silk Road Saga, New York, 1989.
*Drege, J.P. and E.M. Buhrer, The Silk Road Saga, New York, 1989.
*Herzig, E.M., ‘’The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, the Journal of The Society of Iranian Studies, 1992.
*Herzig, E.M., ‘’The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, the Journal of The Society of Iranian Studies, 1992.
*Scott, Ph., The Book of Silk, London, 1993.
*Scott, Ph., The Book of Silk, London, 1993.

نسخهٔ ۴ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۱۹

ابریشم؛ تار حاصل از پیله کرم ابریشم.

ابریشم که خاستگاه آن چین است و جاده‌ای تاریخی برای تجارت آن ساخته شده، در ایران باستان به چنان کیفیتی دست یافت که حتی از نمونه‌های چینی نیز برتر شد. این الیاف لطیف و بادوام، برای پوست و مو مفید است و گرد و غبار را جذب نمی‌کند. روسری‌های ابریشمی خواص خنک‌کنندگی برای مو و سر دارد و در سالم نگه داشتن موها موثر است.

واژه‌شناسی ابریشم

ابریشم، رشته‌های بسیار نازکی است که از پیلۀ کرم ابریشم به دست می‌آید.[۱] با جمع‌آوری تارهای طبیعی پیله می‌توان به الیاف نرم، لطیف، محکم و بادوام رسید.[۲] این تارها ساختمان پروتئینی دارند.[۳]

تاریخچه ابریشم

سرزمین چین، خاستگاه ابریشم است و چینی‌ها کشف ابریشم را به بانوی ابریشم نسبت می‌دهند.[۴] به‌‌منظور آسانی صادرات ابریشم از چین، راه درازی تا انطاکیه، پدید آمد که به جاده ابریشم، شناخته شد.[۵] در سدۀ چهارم قبل از میلاد، ابریشم در یونان شناخته شده بود.[۶]

قدیمی‌ترین پارچۀ ابریشمی یافت شده در ایران مربوط به حفاری‌های شهر قومس است که از ابریشم برای دور یقۀ لباس استفاده شده است.[۷] در شاهنامه فردوسی نیز به آموزش بافتن ابریشم و تهیه لباس از آن، اشاره شده است.[۸] کارگاه‌های ایرانی تولید پارچۀ ابریشم در دورۀ ساسانیان،[۹] چنان پیشرفته بوده که محصولات آن‌ها از پارچه‌های ابریشم چینی، با کیفیت‌تر و زیباتر دانسته شده است.[۱۰] تولید ابریشم در ایران پس از اسلام نیز مورد توجه بوده است. لباس‌های ابریشمی زنان در اشعار،[۱۱] پرداخت ابریشم به‌عنوان خراج[۱۲] و کارگاه‌های ابریشم‌بافی شوشتر، یزد، طبرستان، گیلان و تبریز[۱۳] در گزارش‌های تاریخی آمده است. پس از حملۀ مغول، پرورش کرم ابریشم در ایران رونق یافت و در دورۀ صفویه، ایران یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان ابریشم بود.[۱۴] گیلان بیش‌ترین ابریشم و خراسان باکیفیت‌ترین ابریشم را تولید می‌کرد.[۱۵]

رو‌ش‌های تهیه ابریشم

کرم ابریشم توت؛ آسان‌ترین روش تولید ابریشم استفاده از کرم ابریشم توت بوده و ابریشم تولید شده به این روش، لطیف و بادوام است. مرغوب‌ترین پارچه‌های ابریشم از این روش به‌دست می‌آیند.

ابریشم صلح، آهیسما و اری؛ در تولید ابریشم از این نوع،‌ کرم ابریشم کشته نمی‌شود و به کرم اجازه داده می‌شود تا پیله را ترک کند. ترک پیله موجب پاره شدن آن می‌شود و نخ‌های تولید شده، صافی کم‌تری دارند؛ اما استحکام آن‌ها بیشتر است.

ابریشم وحشی (توساریاتوساه)؛ این ابریشم از پیله کرم ابریشم وحشی تهیه می‌شود. الیاف این نوع ابریشم،‌ طلایی‌تر و کوتاه‌تر است.

ابریشم coan؛ نوعی کرم ابریشم وجود دارد که تارهای ابریشم coan تولید می‌کند. این کرم‌ها از برگ درخت‌های کاج، ارس و بلوط تغذیه می‌کنند.[۱۶]

مراحل تولید ابریشم از کرم ابریشم توت

کرم ابریشم از درخت توت تغذیه کرده و دور خود پیله‌ای از تارهای پروتئینی به‌نام فیبروئین می‌تند. تارهای پیله با صمغی به‌نام سریسین به یکدیگر می‌چسبند. پیله را در معرض هوای گرم قرار می‌دهند تا کرم ابریشم، کشته شود و تار ابریشم با طول ۶۰۰ تا ۹۰۰ متر به‌دست آید. سپس تارها را به هم می‌تابند تا نخ ابریشم حاصل شود. نخ‌ها را ابتدا سفید و سپس رنگ می‌کنند تا از آن‌ها پارچۀ لطیف و رنگارنگی به‌دست آید.[۱۷]

خواص ابریشم

الیاف نرم و براق ابریشم، بادوام و قابل انعطاف است.[۱۸] ابریشم، خنک‌کننده بدن، جوان‌کننده و درخشان‌کننده پوست است و به همین دلیل، استفاده از روسری‌های ابریشمی در سالم نگه داشتن موها موثر است. استفاده از بالش و ملحفۀ ابریشمی تاثیر مناسبی در خواب دارد. ابریشم با خلوص بالا، گرد و خاک را به خود جذب نمی‌کند و ابتلا به آلرژی و حساسیت را کم می‌کند. استفاده از پارچه‌های ابریشمی در کم کردن اگزما و تورم و قرمزی پوست نیز موثر است.[۱۹]

البته پارچۀ ابریشمی به‌دلیل آن‌که جریان برق را عبور نمی‌دهد، سرشار از الکتریسیته ساکن است. همچنین پارچۀ ابریشم با شسته شدن، آب می‌رود و کوچک می‌شود. ابریشم در زمستان گرم و در تابستان خنک است، که آن را تبدیل به پوشاکی چهارفصل می‌کند.[۲۰]

موارد استفاده از ابریشم

از ابریشم در صنایع مختلفی استفاده می‌شود. اولین صنعت پارچه‌بافی است. پارچۀ به‌دست آمده از ابریشم نرم و خنک است. از ابریشم در صنعت شَعربافی نیز استفاده می‌شود. شَعر به‌معنی مو بوده و چون تارهای ابریشم شبیه به مو هستند این اسم روی آن نهاده شده است. شعربافی بعد از قالی‌بافی از رایج‌ترین صنایع در کاشان است. در مخمل‌بافی نیز از ابریشم استفاده می‌شود. مخمل نوعی پارچۀ ابریشمی پرزدار است. ابریشم در صنعت قالی‌بافی نیز کاربرد دارد.[۲۱]

راه‌های تشخیص ابریشم اصل از ابریشم مصنوعی

لمس پارچه؛ یکی از راه‌های تشخیص ابریشم اصل، کشیدن چندباره دست روی پارچه است. گرم شدن دست، نشانۀ آن است که جنس پارچه از ابریشم طبیعی است.

سوزاندن پارچه؛ پس از سوزاندن قسمتی از پارچه، اگر پارچه به‌آهستگی بسوزد و به حالت پودر درآید، ابریشم طبیعی است و اگر نخ جمع شده و به حالت گلوله درآمد، ابریشم مصنوعی است.

استفاده از انگشتر؛ اگر پارچه از داخل انگشتر به راحتی عبور داده شود، ابریشم طبیعی است و اگر با فشردگی و کمی سختی عبور کند، ابریشم مصنوعی است.[۲۲]

صنعت نوغان‌داری یا پرورش کرم ابریشم در ایران

صنعت نوغانداری در ۳۱ استان کشور فعال است. استان گیلان به‌عنوان قطب تولید پیله‌تر ابریشم شناخته می‌شود. این در حالی است که خراسان رضوی، علاوه بر رتبه دوم در تولید پیله‌تر، با تولید ۸۵درصد نخ ابریشم کشور، پایتخت ابریشم‌کشی ایران به شمار می‌رود.[۲۳]

ثبت جهانی در یونسکو

پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی، در سال 1401ش، در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث ‌فرهنگی ناملموس یونسکو در رباط مراکش، به عنوان بیست و یکمین عنصر میراث ‌فرهنگی ناملموس کشور ایران ثبت جهانی شد. این دستاورد با مشارکت کشورهای افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به ثبت رسید.[۲۴]

پانویس

  1. ↑ معین، فرهنگ ‌معین، ذیل واژه ابریشم.
  2. ↑ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.
  3. ↑ «پارچه ابریشم چیست؟»، سایت زینگ.
  4. ↑ Scott, The Book of Silk, 1993, p22.
  5. ↑ لانگ، «ایران و چین»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶، ج۳، ص۶۵۹-۶۶۰؛ مشکور، تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، ۱۳۴۲ش، ص۴۳۵-۴۳۶.
  6. ↑ لانگ، «ایران و چین»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶، ج۳، ص۶۶۰.
  7. ↑ Scott, The Book of Silk, 1993, p51.
  8. ↑ فردوسی، شاهنامه، ۱۳۷۴ش، ص۸-۹.
  9. ↑ پیگولوسکایا، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ۱۳۶۷ش، ص۳۳۷-۳۴۰.
  10. ↑ Drege, The Silk Road Saga, 1989, P27.
  11. ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۵۴۷.
  12. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۴۱۴.
  13. ↑ پتروشفسکی، «اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ایلخانان»، تاریخ ایران کمبریج، ۱۳۶۶ش، ج۵، ص۴۷۷.
  14. ↑ Herzig, “The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, 1992, XXV, P75and61.
  15. ↑ Herzig, “The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, 1992, XXV, P76.
  16. ↑ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.
  17. ↑ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.
  18. ↑ «کمی درباره ابریشم و مزایای آن در صنعت مد»، سایت بردیا استودیو.
  19. ↑ «پارچه ابریشم و انواع آن»، سایت ویرگول.
  20. ↑ «نخ‌های ابریشمی و ارزش آن‌ها در بازار»، وب‌سایت نخ‌شاپ.
  21. ↑ «پارچه ابریشم و انواع آن»، سایت ویرگول.
  22. ↑ زکالوند، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انواع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد.
  23. ↑ «ابریشم جهانی؛ رنگی در تار و پود گردشگری گیلان»، خبرگزاری ایرنا.
  24. ↑ «ابریشم جهانی؛ رنگی در تار و پود گردشگری گیلان»، خبرگزاری ایرنا.

منابع

  • «ابریشم جهانی؛ رنگی در تار و پود گردشگری گیلان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1402ش.
  • بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به‌تحقیق صلاح‌الدین منجد، قاهره، [بی‌نا]، ۱۹۵۶م.
  • «پارچه ابریشم چیست؟»، سایت زینگ، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • «پارچه ابریشم و انواع آن»، سایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • پتروشفسکی، ا.پ.، «اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ایلخانان»، تاریخ ایران کمبریج، به‌ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ش.
  • پیگولوسکایا، ن.، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، به‌ترجمه عنایت‌الله رضا، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۷ش.
  • زکالوند، نادیا، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انوع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد، تاریخ درج مطلب: ۱۶ تیر ۱۴۰۰ش.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، به‌ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۶۲ش.
  • فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به‌تحقیق محمد روشن و مهدی قریب، تهران، فاخته، ۱۳۷۴ش.
  • «کمی درباره ابریشم و مزایای آن در صنعت مد»، سایت بردیا استودیو، تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردین ۱۴۰۰ش.
  • لانگ، د.م.، «ایران و چین»، تاریخ ایران کمبریج، به‌ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ش.
  • مشکور، محمدجواد، تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، تهران، اشرفی، ۱۳۴۲ش.
  • معین، محمد، فرهنگ معین، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • «نخ‌های ابریشمی و ارزش آن‌ها در بازار»، وب‌سایت نخ‌شاپ، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1403ش.
  • Drege, J.P. and E.M. Buhrer, The Silk Road Saga, New York, 1989.
  • Herzig, E.M., ‘’The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, the Journal of The Society of Iranian Studies, 1992.
  • Scott, Ph., The Book of Silk, London, 1993.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:ابریشم&oldid=25924»