پرش به محتوا

پیش‌نویس:انار: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
<big>'''انار'''</big>؛ میوه‌ای با خواص درمانی و پر کاربرد در سبک زندگی ایرانی-اسلامی. <br>انار، میوه‌ای بومی و نمادین در فرهنگ ایرانی، جایگاهی ویژه در باورها، آداب و رسوم و طب سنتی داشته است. این میوه در متون کهن فارسی و اسلامی به‌عنوان نماد برکت، باروری و زیبایی شناخته می‌شود. از دیدگاه گیاه‌شناسی، گونه‌های مرغوبی انار از قدیم در مناطق مختلف ایران کشت می‌شده است. در باورهای دینی زرتشتی و اسلامی، انار میوه‌ای مقدس و بهشتی محسوب می‌شود. دانشمندان طب سنتی مانند ابن‌سینا به تفصیل به خواص درمانی انار پرداخته‌اند. در نظام غذایی ایرانی، فرآورده‌های انار به‌عنوان چاشنی و نوشیدنی کاربرد داشته است. همچنین این میوه در آیین‌های سنتی مانند ازدواج و شب یلدا نقشی نمادین ایفا می‌کند.
<big>'''انار'''</big>؛ ''میوه‌ای پُردانه'' و با خواص درمانی و پرکاربرد در سبک زندگی ایرانی-اسلامی. <br>اَنار، میوه‌ای بومی و نمادین در فرهنگ ایرانی، جایگاهی ویژه در باورها، آداب و رسوم و طب سنتی داشته است. این میوه در متون کهن فارسی و اسلامی به‌عنوان نماد برکت، باروری و زیبایی شناخته می‌شود. از دیدگاه گیاه‌شناسی، گونه‌های مرغوبی انار از قدیم در مناطق مختلف ایران کشت می‌شده است. در باورهای دینی زرتشتی و اسلامی، انار میوه‌ای مقدس و بهشتی محسوب می‌شود. دانشمندان طب سنتی مانند ابن‌سینا به تفصیل به خواص درمانی انار پرداخته‌اند. در نظام غذایی ایرانی، فرآورده‌های انار به‌عنوان چاشنی و نوشیدنی کاربرد داشته است. همچنین این میوه در آیین‌های سنتی مانند ازدواج و شب یلدا نقشی نمادین ایفا می‌کند.


==واژه انار==
==واژه انار==
خط ۶: خط ۶:
مشكور، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120.</ref>  همچنین، واژه‌های «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانه‌های انار<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛ <br>
مشكور، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120.</ref>  همچنین، واژه‌های «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانه‌های انار<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛ <br>
ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸.</ref>  و واژه‌های «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار به‌کار می‌روند.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref> در قرآن نیز 3 بار به این میوه (رُمّان) اشاره شده است.<ref>سوره انعام، آیه ۶ و ۹۹ و ۱۴۱؛ <br>
ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸.</ref>  و واژه‌های «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار به‌کار می‌روند.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref> در قرآن نیز 3 بار به این میوه (رُمّان) اشاره شده است.<ref>سوره انعام، آیه ۶ و ۹۹ و ۱۴۱؛ <br>
سوره الرحمن، آیه ۵5 و ۶۸. </ref>  محبوبیت این میوه، موجب نام‌گذاری برخی از مناطق به‌نام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادی‌های دارای انار در ایران است.<ref>پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.</ref>
سوره الرحمن، آیه ۵5 و ۶۸. </ref>  محبوبیت این میوه، موجب نام‌گذاری برخی از مناطق به‌نام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادی‌های دارای انار در ایران است.<ref>پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.</ref>
 
==مفهوم نمادین انار==
در طول دوره‌های تاریخی، درخت و میوۀ انار در باورهای اقوام ایرانی از جایگاهی رازآمیز و نمادین برخوردار بوده است. برای مثال این میوه به‌عنوان عنصری نمادین در آیین‌ها و مراسم دینی-مذهبی کاربرد داشته و یک عامل رمزآلود طبیعی برای دفع ارواح خبیث، حشرات موذی، بیماری‌ها و آلام جسمانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بر اساس مستندات تاریخی، ایرانیان دوران باستان با استعمال دود حاصل از سوختن شاخه‌های هذانئپاتا (درخت انار) به تصفیه و تطهیر محیط زندگی می‌پرداختند و بدین شیوه موجودات پلید و نیروهای اهریمنی را از حریم خانوده و محل سکونت خویش طرد می‌کردند.<ref>پورداوود، تفسیر بر خرده اویستا، 1931م، ص146-147.</ref> در متون اسلامی نیز به خواص محافظتی این درخت اشاره شده است، چنانکه دود شاخه‌های سوخته آن را عامل دفع حشرات و گزندگان دانسته‌اند.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص355.</ref> همچنین در این منابع، نگهداری شاخه انار را موجب ایمنی از گزند مار و عقرب برشمرده‌اند<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص248.</ref> و مصرف میوه آن را موجب طرد وساوس شیطانی و تزکیه باطن مؤمنان ذکر کرده‌اند. این باورهای عمیق و ریشه‌دار، گویای اهمیت نمادین و کاربردی انار در فرهنگ دیرپای ایران زمین می‌باشد.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353-354.</ref>
 
در متون کهن خواب‌گزاری ایرانی نیز انار و درخت انار در عالم رؤیا نمادی چندبعدی و پراهمیت تلقی می‌شود. مفسران سنتی، این درخت را نشانه‌ای از زنی نیک‌سیما، پاکدامن و پرآرزو و همچنین مردی خوش‌خلق و نیک‌سرشت دانسته‌اند. همچنین دیدن انار نیکو در دست، نشانه‌ای از تولد فرزند پسر تفسیر شده است. انار شیرین در تعابیر خواب‌گزاری، حاکی از زمین‌های حاصلخیز، باغستان‌های سرسبز و مملو از برکت تفسیر شده است، حال آنکه انار ترش نماد غم و اندوه و ناخوشی به شمار می‌رود. از دست دادن انار در خواب، به مفهوم فقدان همسر تعبیر شده<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص210-211.</ref> و هدیه‌گرفتن انار از جانب درگذشتگان به زندگان، نشانه‌ای از تولد فرزند دختر محسوب می‌شود.<ref>اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص184.</ref>
==گونه‌شناسی انار ایرانی==
==گونه‌شناسی انار ایرانی==
گونه‌ای انار، به‌نام انار وحشی، در جنگل‌های شمالی ایران، مناطق فارس، کردستان، بلوچستان و سرزمین‌های داخلی ایران<ref>ثابتی، درختان جنگلی ایران، ۱۳۲۶ش، ص۵۰؛ <br>
گونه‌ای انار، به‌نام انار وحشی، در جنگل‌های شمالی ایران، مناطق فارس، کردستان، بلوچستان و سرزمین‌های داخلی ایران<ref>ثابتی، درختان جنگلی ایران، ۱۳۲۶ش، ص۵۰؛ <br>
خط ۱۹: خط ۲۴:
   Drower, Water into Wine, 1956, P7.</ref> برخی از پژوهشگران، سرسبزی و جاودانگی درخت انار را خاستگاه این باور دانسته‌اند که انار، مادر زمین و مظهر برکت و فراوانی است.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref>
   Drower, Water into Wine, 1956, P7.</ref> برخی از پژوهشگران، سرسبزی و جاودانگی درخت انار را خاستگاه این باور دانسته‌اند که انار، مادر زمین و مظهر برکت و فراوانی است.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref>
    
    
در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه بیستون را به‌نام «انار فرهاد» نامیده‌اند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت نامه» آمده است که زردشت، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویین‌تن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد.<ref>زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.</ref>  
در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه بیستون را به‌نام «انار فرهاد» نامیده‌اند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت نامه» آمده است که زردشت، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویین‌تن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد.<ref>زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.</ref>
==انار در آموزه‌های دینی==  
 
== بخش‌ها و ترکیبات انار ==
انار بر اساس مطالعات علمی به‌عنوان منبع غنی از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قوی شناخته می‌شود که تمام بخش‌های آن شامل گل، برگ، پوست ساقه‌های جوان، پوست ریشه، پوست میوه، دانه‌ها و آب انار حاوی این مواد ارزشمند می‌شود که در درمان انواع بیماری‌ها مؤثر است: گل انار سرشار از تانن‌ها، فلاونوئیدها، اسید گالیک، اسید اورسولیک و تری‌ترپنوئیدها از جمله اسید ماسلینیک و آسیاتیک است. برگ‌های این گیاه ترکیباتی نظیر تانن، فلاونوئیدها، لوتئین، گلوتاتیون و عناصر معدنی همچون پتاسیم، کلسیم و آهن دارد. آب انار منبع غنی پلی‌فنول‌ها شامل آنتوسیانین‌ها، اسید الاژیک، اسید گالیک، کاتچین و کرستین بوده و دانه‌های آن حاوی ۱۲-۲۰ درصد روغن با ترکیبات اصلی اسید پانیسیک (۶۴-۸۳ درصد)، اسیدهای چرب امگا-۵ و فیتوسترول‌هایی نظیر کمپسترول و استیگماسترول است. پوست انار نیز بالاترین میزان پلی‌فنول و تانن در مقایسه با سایر بخش‌هاست و حاوی ترکیباتی مانند اسید گالیک، کاتچین و آنتوسیائیدین دارد.<ref>''' '''امجدی ام‌ البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376-379.</ref>
 
==انار در آموزه‌های ادیان مختلف==  
انار در آئین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس به‌شمار می‌رود. زرتشتیان، از شاخه و میوه‌ی این گیاه، در آیین‌های دینی و رسمی خود استفاده می‌کنند.<ref>معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.</ref>  در این دین، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانه‌های جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref>  زردشتیان، همچنین، در مراسم ازدواج دختران و پسران، به آن‌ها انار می‌دادند تا بارور باشند.<ref>اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref>
انار در آئین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس به‌شمار می‌رود. زرتشتیان، از شاخه و میوه‌ی این گیاه، در آیین‌های دینی و رسمی خود استفاده می‌کنند.<ref>معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.</ref>  در این دین، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانه‌های جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref>  زردشتیان، همچنین، در مراسم ازدواج دختران و پسران، به آن‌ها انار می‌دادند تا بارور باشند.<ref>اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref>
   
   
ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را می‌سوزاندند.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.</ref>  همچنین، چوب و میوه انار، در سفره‌های نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.<ref>المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.</ref>  امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانه انار در سفره نوروزی استفاده می‌کنند.<ref>فره‌وشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.</ref>
 
نشانه‌هایی از تقدس این میوه، در نقش و نگارهای دو ستون معبد اورشلیم نیز برجای مانده است.<ref>Smith, The Religion of the Semites, 1972, P488.</ref>  جامه‌ی پیشوایان مذهبی یهود، دارای طرح‌هایی از درخت یا میوه انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز بود.


ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را می‌سوزاندند.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.</ref> همچنین، چوب و میوه انار، در سفره‌های نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.<ref>المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.</ref> امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانه انار در سفره نوروزی استفاده می‌کنند.<ref>فره‌وشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.</ref><br>
== انار در آموزه‌های اسلامی ==
 
انار در آموزه‌های اسلامی، میوه‌ای بهشتی معرفی شده<ref>مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص۴۹.</ref> و در سه آیه قرآن کریم به‌صراحت آمده است.<ref>سورۀ الرحمن، آیۀ ۵۵ و ۶۸؛ سورۀ انعام، آیۀ 99 و 141.</ref> برخی مفسران، مقصود از «شجره طیبه» در آیه ۲۴ سورۀ ابراهیم را نیز شامل درختان ثمرداری مانند انار دانسته‌اند.<ref>ابن‌قتیبه، غریب القرآن، 1991م، ص ۲۵۱. </ref> در برخی آیات قرآن کریم، خداوند با اشاره به باغ‌های انار، زیتون و دیگر میوه‌ها، انسان‌ها را به تأمل در این نعمت‌ها برای خودشناسی و خداشناسی و استفاده از آنها دعوت کرده است.<ref>سورۀ انعام، آیۀ 99 و 141.</ref>
نشانه‌هایی از تقدس این میوه، در نقش و نگارهای دو ستون معبد اورشلیم نیز برجای مانده است.<ref>Smith, The Religion of the Semites, 1972, P488.</ref>  جامه‌ی پیشوایان مذهبی یهود، دارای طرح‌هایی از درخت یا میوه انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز بود.<br>
 
در آیه ۶۸ سوره الرحمن، انار به همراه خرما به‌عنوان میوه‌های بهشتی معرفی شده‌ که نشان‌دهندۀ جایگاه ویژه این میوه در نعمت‌های اخروی است.<ref>سورۀ الرحمن، آیۀ ۶۸</ref> تفاسیر مختلفی دربارۀ رابطۀ مفهومی «فاکهه» با خرما و انار ارائه شده است.<ref>طوسی، التبيان في تفسير القرآن، 1413ق، ج۹، ص۴۸۴.   
 
</ref>


انار در اسلام، میوه‌ای بهشتی معرفی شده<ref>مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص۴۹.</ref>  و در قرآن نیز به این میوه اشاره شده است.<ref>الرحمن، آیه ۵۵ و ۶۸.</ref>  در برخی از روایات آمده که در هر میوه انار، دانه‌ای بهشتی است که تنها نصیب مؤمنان می‌شود و فرشتگان، آن را از دسترس کافران، دور می‌کنند.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353؛ <br>
علاوه‌بر آیات قرآن کریم، در احادیث متعددی از ائمه به انار اشاره و از خواص درمانی آن به نیکی یاد شده است. در این روایات، علاوه‌بر معرفی فواید انار، به شیوه‌های مصرف این میوه برای درمان بیماری‌های مختلف نیز پرداخته شده است. برای مثال در حدیثی از امام رضا خواص گوناگون انار آمده و روش‌های بهره‌گیری از آن برای حفظ سلامتی و درمان امراض بیان شده است.<ref>''' '''امجدی ام‌ البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376.</ref>  در برخی از روایات آمده که در هر میوه انار، دانه‌ای بهشتی است که تنها نصیب مؤمنان می‌شود و فرشتگان، آن را از دسترس کافران، دور می‌کنند.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353؛ <br>
مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص50.</ref> عامه مسلمانان، بر این باورند که با خوردن این دانه، به بهشت خواهند رفت.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۰۹؛ <br>
مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص50.</ref> عامه مسلمانان، بر این باورند که با خوردن این دانه، به بهشت خواهند رفت.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۰۹؛ <br>
اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۵؛ <br>
اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۵؛ <br>
صفی‌نژاد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۹۳.</ref>   
صفی‌نژاد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۹۳.</ref>   
==خواص طبی انار==
==خواص طبی انار==
در طب سنتی، انار شیرین را برای درمان تهوع در زنان باردار<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485-486.</ref>  و انار تلخ را برای درمان عفونت‌های دهان، بینی، گوش، تاری دید، زخم چشم و سایر انواع زخم مفید می‌دانند.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.487.</ref>  برخی از طبیبان نیز به خواص مفید انار در راستای درمان یرقان، خفقان، درد سینه، سرفه سوزنده ،خارش و سرفه کهنه‌ی خشک اشاره کرده‌اند.<ref>عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص453-455.</ref>  همچنین در طب سنتی، به مضر بودن انار برای معده، نفخ‌آور بودن آن و آسیب‌رسانی به دندان و لثه‌ها اشاره گردیده و بیمارانی که تب دارند از خوردن انار منع شده‌اند.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485.</ref>
در طب سنتی ایرانی کلیه اجزای درخت انار شامل گل، برگ، پوست ساقه، پوست ریشه و دانه‌های میوه، به‌دلیل خواص درمانی متنوع مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر یک از این بخش‌ها با دارا بودن ترکیبات فعال خاص، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات جسمانی کاربرد دارد:<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص363.</ref>  


'''1.'''  پلینی، دانشمند رومی (۲۳-۷۹م)، انار شیرین را برای کاهش تهوع زنان باردار مفید دانسته<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485-486.</ref> و دهان‌شویه ساخته‌شده از انار تلخ را برای درمان عفونت‌های دهان، بینی، گوش، مشکلات بینایی، زخم‌های پلک و ناحیه تناسلی، و همچنین خنثی‌کننده سموم معرفی کرده است.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.487.</ref>
'''1.'''  پلینی، دانشمند رومی (۲۳-۷۹م)، انار شیرین را برای کاهش تهوع زنان باردار مفید دانسته<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485-486.</ref> و دهان‌شویه ساخته‌شده از انار تلخ را برای درمان عفونت‌های دهان، بینی، گوش، مشکلات بینایی، زخم‌های پلک و ناحیه تناسلی، و همچنین خنثی‌کننده سموم معرفی کرده است.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.487.</ref>
خط ۵۹: خط ۷۵:


==انار در ادبیات ایران==  
==انار در ادبیات ایران==  
زیبایی درخت، میوه، شکوفه و گل سرخ انار، همواره در نظم و نثر ایرانیان، جایگاهی ویژه داشته است. در بسیاری از متون ادبی فارسی، معشوق به «نهال» و بناگوش میان طره‌های معشوق به «پاره انار» تشبیه شده است. در اشعار سروده شده، اغلب، منظور از عبارت «انار رخسار»، گونه‌های یار است. همچنین، لب زیبارویان به «ناردان»<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۵۹۸؛ <br>
زیبایی درخت، میوه، شکوفه و گل سرخ انار، همواره در نظم و نثر ایرانیان، جایگاهی ویژه داشته است:
 
'''تشبیهات شاعرانه'''
 
در بسیاری از متون ادبی فارسی، معشوق به «نهال» و بناگوش میان طره‌های معشوق به «پاره انار» تشبیه شده است. در اشعار سروده شده، اغلب، منظور از عبارت «انار رخسار»، گونه‌های یار است. همچنین، لب زیبارویان به «ناردان»<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۵۹۸؛ <br>
خواجوی كرمانی، دیوان، ۱۳۳۶ش، ص۱۰۳.</ref>  و «نار کفیده»،<ref>لغت فرس، اسدی طوسی، ۱۳۵۶ش، ذیل واژه لال.  </ref>  دو گونه به «نار شکفته»، دل آکنده از درد و اندوه به «انار پاره»<ref>انوری، دیوان، ج1، ۱۳۶۴ش، ص192.</ref>  تشبیه شده است. ادیبان بزرگی مانند سعدی، از واژه انار و خواص آن در اشعار خود، بهره گرفته‌اند:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/mavaez/ghasides/sh18 سعدی مواعظ، قصاید، قصیده شماره 18، بیت 7، سایت گنجور.]</ref><br>
خواجوی كرمانی، دیوان، ۱۳۳۶ش، ص۱۰۳.</ref>  و «نار کفیده»،<ref>لغت فرس، اسدی طوسی، ۱۳۵۶ش، ذیل واژه لال.  </ref>  دو گونه به «نار شکفته»، دل آکنده از درد و اندوه به «انار پاره»<ref>انوری، دیوان، ج1، ۱۳۶۴ش، ص192.</ref>  تشبیه شده است. ادیبان بزرگی مانند سعدی، از واژه انار و خواص آن در اشعار خود، بهره گرفته‌اند:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/mavaez/ghasides/sh18 سعدی مواعظ، قصاید، قصیده شماره 18، بیت 7، سایت گنجور.]</ref><br>
{{آغاز نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
خط ۶۸: خط ۸۸:
   
   
در ادبیات شفاهی نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه می‌کنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه می‌افتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده می‌کنند.  
در ادبیات شفاهی نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه می‌کنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه می‌افتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده می‌کنند.  
'''ادبیات شفاهی و ضرب‌المثل‌ها'''
در ادبیات شفاهی ایران، انار جایگاه ویژه‌ای دارد. ضرب‌المثل هایی مانند «صورتش مثل انار سرخ شد» که در آثار دهخدا آمده، نشان دهندۀ نفوذ این میوه در فرهنگ عامه است.<ref>دهخدا،  ''امثال و حكم''، ۱۳۵۲ش، ج3، ص1405، 1479، 1494.</ref> چیستان های محلی خراسان (شکورزاده، 533، 539) دانه های انار را به «40 مرغ در یک خانه» یا «مرواریدهای پیچیده در لایه های طلا» تشبیه کرده اند. شاملو (3/901-904) نیز به چیستان هایی درباره انار اشاره دارد که نشان دهنده نگاه هنرمندانه مردم به این میوه است.
==انار در آیین‌های سنتی ایرانیان==  
==انار در آیین‌های سنتی ایرانیان==  
در بستر آداب و رسوم سنتی ایران، انار از دیرباز نقشی نمادین و آیینی در مراسم ازدواج ایفا کرده است. بر اساس مستندات فرهنگی، در بسیاری از جوامع سنتی ایرانی، رسمی دیرپا وجود دارد که داماد به هنگام انتقال عروس به منزل جدید، میوۀ انار و گاه همراه با سیب را زیر پای وی می‌افکند. نویسندگان این رفتار را حامل بار معنایی عمیقی می‌دانند که در باورهای عامه ریشه دارد.  
در بستر آداب و رسوم سنتی ایران، انار از دیرباز نقشی نمادین و آیینی در مراسم ازدواج ایفا کرده است. بر اساس مستندات فرهنگی، در بسیاری از جوامع سنتی ایرانی، رسمی دیرپا وجود دارد که داماد به هنگام انتقال عروس به منزل جدید، میوۀ انار و گاه همراه با سیب را زیر پای وی می‌افکند. نویسندگان این رفتار را حامل بار معنایی عمیقی می‌دانند که در باورهای عامه ریشه دارد.  
خط ۷۵: خط ۱۰۰:
این مجموعه باورها و رفتارهای آیینی، همگی گویای جایگاه ویژه انار در نظام نمادین فرهنگ ایرانی است که آن را به عنصری مقدس و خوش‌یمن در مراسم مهم زندگی مانند ازدواج تبدیل کرده است. انار در این بستر فرهنگی نه تنها یک میوه، بلکه حامل آرزوها و امیدهای جمعی برای زندگی پربرکت و مملو از نعمت است.انار نزد ایرانیان، از مهم‌ترین خوارکی‌های شب‌ چله است. در باور ایرانیان، خوردن انار در شب یلدا، فرد را از تب و آزار گرمای تابستان<ref>انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص18 و 26.</ref>  و نیز از گزند جانوران و حشرات تابستانی دور می‌کند.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص227.</ref>  تعبیر خواب دیدن انار را نیز پسرآوری زنان می‌دانند.<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.</ref>
این مجموعه باورها و رفتارهای آیینی، همگی گویای جایگاه ویژه انار در نظام نمادین فرهنگ ایرانی است که آن را به عنصری مقدس و خوش‌یمن در مراسم مهم زندگی مانند ازدواج تبدیل کرده است. انار در این بستر فرهنگی نه تنها یک میوه، بلکه حامل آرزوها و امیدهای جمعی برای زندگی پربرکت و مملو از نعمت است.انار نزد ایرانیان، از مهم‌ترین خوارکی‌های شب‌ چله است. در باور ایرانیان، خوردن انار در شب یلدا، فرد را از تب و آزار گرمای تابستان<ref>انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص18 و 26.</ref>  و نیز از گزند جانوران و حشرات تابستانی دور می‌کند.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص227.</ref>  تعبیر خواب دیدن انار را نیز پسرآوری زنان می‌دانند.<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.</ref>


==معانی نمادین انار==
== جایگاه انار در هنر ایرانیان ==
در طول دوره‌های تاریخی، درخت و میوۀ انار در باورهای اقوام ایرانی از جایگاهی رازآمیز و نمادین برخوردار بوده است. برای مثال این میوه به‌عنوان عنصری نمادین در آیین‌ها و مراسم دینی-مذهبی کاربرد داشته و یک عامل رمزآلود طبیعی برای دفع ارواح خبیث، حشرات موذی، بیماری‌ها و آلام جسمانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بر اساس مستندات تاریخی، ایرانیان دوران باستان با استعمال دود حاصل از سوختن شاخه‌های هذانئپاتا (درخت انار) به تصفیه و تطهیر محیط زندگی می‌پرداختند و بدین شیوه موجودات پلید و نیروهای اهریمنی را از حریم خانوده و محل سکونت خویش طرد می‌کردند.<ref>پورداوود، تفسیر بر خرده اویستا، 1931م، ص146-147.</ref> در متون اسلامی نیز به خواص محافظتی این درخت اشاره شده است، چنانکه دود شاخه‌های سوخته آن را عامل دفع حشرات و گزندگان دانسته‌اند.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص355.</ref> همچنین در این منابع، نگهداری شاخه انار را موجب ایمنی از گزند مار و عقرب برشمرده‌اند<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص248.</ref> و مصرف میوه آن را موجب طرد وساوس شیطانی و تزکیه باطن مؤمنان ذکر کرده‌اند. این باورهای عمیق و ریشه‌دار، گویای اهمیت نمادین و کاربردی انار در فرهنگ دیرپای ایران زمین می‌باشد.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353-354.</ref>
در آثار هنری کهن ایران، انار به‌عنوان نمادی مقدس و ارزشمند جایگاه ویژه‌ای داشته است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، اقوام لر ساکن در غرب ایران، در صنایع دستی مفرغی خود، الهۀ مادری را با درخت انار در دست به تصویر کشیده‌اند. این آثار که امروزه به مفرغ‌های لرستان شهرت دارند، گواهی بر اهمیت نمادین انار در باورهای کهن ایرانی است.  
 
در تخت جمشید، پایتخت تشریفاتی هخامنشیان، نقش‌برجسته‌هایی از انار بر روی چتر بالای سر خشایارشاه دیده می‌شود که نشان‌دهندۀ جایگاه والای این میوه در هنر و فرهنگ آن دوران است. همچنین در دورۀ ساسانی، انار در نقش‌برجسته‌های باس به‌عنوان نماد باروری میان دو برگ خرما که همچون دو بال به تصویر کشیده شده‌اند، دیده می‌شود. 
 
در هنرهای دستی ایران، به‌ویژه فرش‌بافی، انار به‌مثابۀ عنصری تزئینی و نمادین حضور پررنگی دارد. نقوش درخت انار و میوۀ  آن بر روی فرش‌های مناطق مختلف ایران، بیانگر پیوند عمیق این میوه با فرهنگ و هنر ایرانی است.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1008838/%D8%B7%D8%B9%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%86%DA%AF-%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%85%DB%8C%D9%88%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%B7%D8%B1%D9%81%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>
 
== شهرهای انارخیز ایران ==
در حال‌حاضر انار یکی از محصولات ارزشمند کشاورزی ایران بوده و در سطح گسترده‌ای در سراسر کشور کشت می‌شود. از مناطق شمالی تا جنوبی ایران، باغات انار به وفور یافت می‌شوند و این گستردگی کشت، ایران را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید انار در سطح جهانی تبدیل کرده است. کیفیت ممتاز و کمیت قابل توجه تولید این محصول، جایگاه ویژه‌ای برای ایران در بازارهای بین‌المللی ایجاد کرده است. شهرهای زیر از مناطق مهم انارخیز ایران محسوب می‌شود:
 
'''1. ساوه، پایتخت انار ایران:''' شهر ساوه در استان مرکزی به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکنندۀ انار کشور شناخته می‌شود. انار ساوه با کیفیت استثنایی و غلظت بالای آب (بریکس) به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص منطقه، شهرت جهانی دارد. ارقام معروف این منطقه شامل ملس، تبریزی، یوسف‌خانی، محمدعلی‌خانی، سیاه و آلک است که رقم ملس آن در سایر نقاط کشور نیز کشت می‌شود.
 
'''2. انارک، مرکز انار اصفهان:''' این شهر کوچک در شهرستان نائین استان اصفهان، با بافت تاریخی و کاروانسراهای قدیمی، به‌دلیل باغات گسترده انار به این نام خوانده می‌شود. انارک با آب و هوای خشک و بیابانی، کوچک‌ترین شهر استان اصفهان محسوب می‌شود.
 
'''3. نی‌ریز، قطب انار فارس:''' شهرستان نی‌ریز در استان فارس با ۶۵۰۰ هکتار باغ انار، رتبۀ نخست تولید این محصول را در استان دارا است. بخش قطرویه با تولید سالانه ۶۰ هزار تن انار، به دلیل کیفیت ممتاز محصول از نظر رنگ پوست، طعم و ضخامت، بازارپسندی بالایی دارد.
 
'''4. محمودآباد فیروزکوه:''' روستای محمودآباد در فیروزکوه با تولید انارهای دانه‌درشت، آبدار و با پوست مقاوم، شهرت جهانی دارد. انار ملس این منطقه با قابلیت ماندگاری بالا، برای مبتلایان به فشار خون و غلظت خون بسیار مناسب است.
 
'''5. جلفا، مرکز انار آذربایجان شرقی:''' منطقۀ ارسباران در آذربایجان شرقی و شهرستان جلفا با آب و هوای نیمه گرمسیری، محل مناسبی برای کشت انار است. وجود درختان انار وحشی در حاشیه رود ارس از ویژگی‌های منحصر به فرد این منطقه می‌باشد.
 
'''6. ماسال، محل تولید انارهای ترش گیلان:''' در استان گیلان به‌ویژه مناطق جنگلی و کوهستانی مانند ماسال، ۷۶۰ نوع انار کشت می‌شود که ترش‌ترین و بومی‌ترین انواع آن در این منطقه یافت می‌شود. رب و آب انار در ۹۰درصد از غذاهای محلی گیلان مانند انارآویج، زیتون پرورده و فسنجان کاربرد دارد.
 
'''7. شهرستان انار کرمان:''' این شهرستان در استان کرمان که روزگاری مملو از باغات انار بود، امروزه به قطب تولید پسته تبدیل شده است. نام این منطقه یادآور گذشته‌ای است که انارکاری در آن رونق فراوان داشت.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/894776/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%85%D8%B2%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.]</ref>
 
'''8. استان‌های مهم:''' از نظر فراوانی تولید استانی، استان فارس با سهم ۳۱درصدی از تولید ملی، استان مرکزی با ۱۲ درصد، استان یزد با ۹درصد، سمنان با ۸درصد، خراسان رضوی با ۷درصد، اصفهان و لرستان هر کدام با ۵درصد، خراسان جنوبی با ۴درصد، قم با ۳درصد و مازندران با ۲درصد از استان‌های مهم تولیدکنندۀ انار در کشور است.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1009332/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>
 
== نقش انار در اقتصاد ایران ==
انار به‌عنوان یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران، نقش محوری در ایجاد اشتغال، توسعۀ صادرات غیرنفتی و ارزآوری برای کشور ایفا می‌کند. کیفیت ممتاز و تنوع ژنتیکی این محصول، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی برای ایران ایجاد کرده و سهم قابل توجهی در اقتصاد کشاورزی مناطق مختلف کشور دارد.
 
ایران با تولید سالانه بیش از ۱.۳ میلیون تن انار، پس از هند و چین رتبه سوم جهانی را دارا است، اما از نظر سرانۀ تولید در جایگاه نخست جهان قرار دارد. این محصول با بیش از ۷۶۰ ژنوتیپ ثبت‌شده، از غنای ژنتیکی منحصر به فردی برخوردار است که مزیت رقابتی قابل توجهی در بازارهای جهانی ایجاد کرده است. استان‌های فارس، مرکزی و یزد به ترتیب با سهم ۳۱، ۱۲ و ۹ درصدی، پیشروترین مناطق تولید انار در کشور محسوب می‌شود.
 
صادرات انار ایران روندی صعودی داشته و از ۱۱,۹۱۷ تن در ۱۳۹۹ش به ۳۶,۹۴۹ تن در 1403ش افزایش یافته است. ارقامی مانند ملس ساوه، شیشه کپ فردوس، رباب فارس، نادری بادرود، خزر بردسکن، اردستانی مه ولات، بجستانی و قجاق قم و ملس یزدی به‌دلیل کیفیت ممتاز و بازارپسندی بالا، سهم عمده‌ای در این صادرات دارند.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1009332/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>  
 
== روز ملی انار ==
در تقویم رسمی کشور ۷ آبان به‌عنوان «روز ملی انار» با هدف پاسداشت جایگاه اقتصادی، فرهنگی و تاریخی این محصول استراتژیک نام‌گذاری شده است. این مناسبت بر اهمیت انار به عنوان یکی از نمادهای کشاورزی ایران که هم در حوزه‌ی صادرات و ارزآوری و هم در فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان نقش محوری دارد، تأکید می‌کند. انتخاب این تاریخ همچنین فرصتی برای ترویج مصرف محصولات سالم، معرفی ظرفیت‌های باغبانی کشور و توسعه‌ی صنایع تبدیلی مرتبط با انار محسوب می‌شود.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/894776/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%85%D8%B2%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.]</ref>
 
== نمادگرایی انار در فرهنگ اقوام و ملل جهان ==
انار به‌عنوان میوه‌ای مقدس و نمادین، جایگاه ویژه‌ای در باورها و آیین‌های تمدن‌های مختلف جهان داشته است. در مصر باستان، دفن فراعنه با انار نشان‌دهندۀ اعتقاد به مفاهیم باروری، زایش مجدد و جاودانگی بود. یونانیان باستان نیز انار را غذای خدایان می‌دانستند و این میوه از نمادهای هرا و آفرودیت محسوب می‌شد. در روم باستان، از شاخه‌های درخت انار برای تاج‌های عروس استفاده می‌شد که نشان‌دهندۀ اهمیت این میوه در مراسم آیینی بود.  
 
شکل ظاهری انار که به سینۀ زنان شبیه است و کثرت دانه‌های آن، موجب شده تا در بسیاری از فرهنگ‌ها نماد باروری و زایندگی محسوب شود. در فرهنگ اساطیری، انار را درختی مؤنث و نشان‌دهندۀ غریزۀ جنسی و آبستنی دانسته‌اند. این ویژگی‌ها باعث شده انار با الهه‌های باروری در تمدن‌های مختلف مرتبط شود.  


در متون کهن خواب‌گزاری ایرانی نیز انار و درخت انار در عالم رؤیا نمادی چندبعدی و پراهمیت تلقی می‌شود. مفسران سنتی، این درخت را نشانه‌ای از زنی نیک‌سیما، پاکدامن و پرآرزو و همچنین مردی خوش‌خلق و نیک‌سرشت دانسته‌اند. همچنین دیدن انار نیکو در دست، نشانه‌ای از تولد فرزند پسر تفسیر شده است. انار شیرین در تعابیر خواب‌گزاری، حاکی از زمین‌های حاصلخیز، باغستان‌های سرسبز و مملو از برکت تفسیر شده است، حال آنکه انار ترش نماد غم و اندوه و ناخوشی به شمار می‌رود. از دست دادن انار در خواب، به مفهوم فقدان همسر تعبیر شده<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص210-211.</ref> و هدیه‌گرفتن انار از جانب درگذشتگان به زندگان، نشانه‌ای از تولد فرزند دختر محسوب می‌شود.<ref>اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص184.</ref>  
در افسانه‌های یونانی، این میوه نماد ازدواج پایدار است و در نقاشی‌های اروپایی دوره‌های مختلف به چشم می‌خورد. در هنر سرامیک چینی، انار نشان‌دهندۀ برکت، فراوانی و فرزندان نیکو محسوب می‌شود. در هند، زنان برای درمان نازایی از آب انار استفاده می‌کنند و در گابون، این میوه نماد باروری مادرانه است. <ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص365.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۸۴: خط ۱۴۷:
==منابع==  
==منابع==  
*قرآن کریم
*قرآن کریم
*بن‌بیطار، عبدالله، ''الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة''، بولاق، ۱۲۹۱ق.
*ابن‌بیطار، عبدالله، ''الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة''، بولاق، ۱۲۹۱ق.
*ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1991م.
*ادیب صابر ترمذی، دیوان، به‌تحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش.
*ادیب صابر ترمذی، دیوان، به‌تحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش.
*اسدیان خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
*اسدیان خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
*''' '''امجدی ام‌ البنین و دیگرا'''ن،''' «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندان، شمارۀ 134، 1394ش، ص376.
*المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، به‌تحقیق فوزی عطوی، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۹۶۹م.
*المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، به‌تحقیق فوزی عطوی، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۹۶۹م.
*اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش.
*اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش.
خط ۹۲: خط ۱۵۷:
*انوری، محمد، دیوان، به‌تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش.
*انوری، محمد، دیوان، به‌تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش.
*اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمۀ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش.
*اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمۀ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش.
*«ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1403ش.
*«این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ آبان ۱۴۰۳ش.
*بلوک‌باشی، علی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، وب‌سایت کتابخانه مدرسۀ فقاهت، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1404ش.
*بلوک‌باشی، علی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، وب‌سایت کتابخانه مدرسۀ فقاهت، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1404ش.
*پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
*پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
خط ۱۰۱: خط ۱۶۸:
*خوابگزاری، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
*خوابگزاری، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
*خواجوی كرمانی، محمود، دیوان، به‌تحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۳۶ش.
*خواجوی كرمانی، محمود، دیوان، به‌تحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۳۶ش.
*دهخدا، علی‌اكبر، ''امثال و حكم''، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۲ش.
*زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۳۵ش.
*زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۳۵ش.
*زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
*زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
خط ۱۰۹: خط ۱۷۷:
*شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش.
*شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش.
*صفی‌نژاد، جواد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
*صفی‌نژاد، جواد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
*«طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1403ش
*ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش.
*ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش.
*طوسی، محمد، التبیان، به‌تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق.
*طوسی، محمد، التبیان، به‌تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق.
*عادل‌زاده، پروانه و پاشایی فخری، کامران، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، شمارۀ 1، بهار 1394ش، ص365.
*عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
*عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
*كلینی، محمد، الفروع من الكافی، به‌تحقیق علی‌اكبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
*گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۲۶ش.
*فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
*فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
*فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش.
*فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش.
*فره‌وشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش.
*فره‌وشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش.
*كلینی، محمد، الفروع من الكافی، به‌تحقیق علی‌اكبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
*گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۲۶ش.
*لغت فرس، اسدی طوسی، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۶ش.
*لغت فرس، اسدی طوسی، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۶ش.
*مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۷۱ق.
*مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۷۱ق.

نسخهٔ ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴، ساعت ۰۱:۱۰

انار؛ میوه‌ای پُردانه و با خواص درمانی و پرکاربرد در سبک زندگی ایرانی-اسلامی.
اَنار، میوه‌ای بومی و نمادین در فرهنگ ایرانی، جایگاهی ویژه در باورها، آداب و رسوم و طب سنتی داشته است. این میوه در متون کهن فارسی و اسلامی به‌عنوان نماد برکت، باروری و زیبایی شناخته می‌شود. از دیدگاه گیاه‌شناسی، گونه‌های مرغوبی انار از قدیم در مناطق مختلف ایران کشت می‌شده است. در باورهای دینی زرتشتی و اسلامی، انار میوه‌ای مقدس و بهشتی محسوب می‌شود. دانشمندان طب سنتی مانند ابن‌سینا به تفصیل به خواص درمانی انار پرداخته‌اند. در نظام غذایی ایرانی، فرآورده‌های انار به‌عنوان چاشنی و نوشیدنی کاربرد داشته است. همچنین این میوه در آیین‌های سنتی مانند ازدواج و شب یلدا نقشی نمادین ایفا می‌کند.

واژه انار

انار، واژه‌ای فارسی است و بارها در زبان پهلوی به‌کار رفته است.[۱] همچنین، واژه‌های «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانه‌های انار[۲] و واژه‌های «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار به‌کار می‌روند.[۳] در قرآن نیز 3 بار به این میوه (رُمّان) اشاره شده است.[۴] محبوبیت این میوه، موجب نام‌گذاری برخی از مناطق به‌نام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادی‌های دارای انار در ایران است.[۵]

مفهوم نمادین انار

در طول دوره‌های تاریخی، درخت و میوۀ انار در باورهای اقوام ایرانی از جایگاهی رازآمیز و نمادین برخوردار بوده است. برای مثال این میوه به‌عنوان عنصری نمادین در آیین‌ها و مراسم دینی-مذهبی کاربرد داشته و یک عامل رمزآلود طبیعی برای دفع ارواح خبیث، حشرات موذی، بیماری‌ها و آلام جسمانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بر اساس مستندات تاریخی، ایرانیان دوران باستان با استعمال دود حاصل از سوختن شاخه‌های هذانئپاتا (درخت انار) به تصفیه و تطهیر محیط زندگی می‌پرداختند و بدین شیوه موجودات پلید و نیروهای اهریمنی را از حریم خانوده و محل سکونت خویش طرد می‌کردند.[۶] در متون اسلامی نیز به خواص محافظتی این درخت اشاره شده است، چنانکه دود شاخه‌های سوخته آن را عامل دفع حشرات و گزندگان دانسته‌اند.[۷] همچنین در این منابع، نگهداری شاخه انار را موجب ایمنی از گزند مار و عقرب برشمرده‌اند[۸] و مصرف میوه آن را موجب طرد وساوس شیطانی و تزکیه باطن مؤمنان ذکر کرده‌اند. این باورهای عمیق و ریشه‌دار، گویای اهمیت نمادین و کاربردی انار در فرهنگ دیرپای ایران زمین می‌باشد.[۹]

در متون کهن خواب‌گزاری ایرانی نیز انار و درخت انار در عالم رؤیا نمادی چندبعدی و پراهمیت تلقی می‌شود. مفسران سنتی، این درخت را نشانه‌ای از زنی نیک‌سیما، پاکدامن و پرآرزو و همچنین مردی خوش‌خلق و نیک‌سرشت دانسته‌اند. همچنین دیدن انار نیکو در دست، نشانه‌ای از تولد فرزند پسر تفسیر شده است. انار شیرین در تعابیر خواب‌گزاری، حاکی از زمین‌های حاصلخیز، باغستان‌های سرسبز و مملو از برکت تفسیر شده است، حال آنکه انار ترش نماد غم و اندوه و ناخوشی به شمار می‌رود. از دست دادن انار در خواب، به مفهوم فقدان همسر تعبیر شده[۱۰] و هدیه‌گرفتن انار از جانب درگذشتگان به زندگان، نشانه‌ای از تولد فرزند دختر محسوب می‌شود.[۱۱]

گونه‌شناسی انار ایرانی

گونه‌ای انار، به‌نام انار وحشی، در جنگل‌های شمالی ایران، مناطق فارس، کردستان، بلوچستان و سرزمین‌های داخلی ایران[۱۲] وجود دارد. همچنین پرورش گونه‌های دیگر انار، در نقاط مختلف ایران، رایج بوده است. در منابع کهن به مهارت ایرانیان در پرورش انارهای بُستانی، در دوره هخامنشیان، اشاره شده است.[۱۳]

انارهای نقاطی از ایران، در بین خلفای عباسی بسیار طرفدار داشت و مردم در شهرهایی همچون ری[۱۴] و ساوه، هر ساله، همراه با مالیات (خراج) خود، مقداری انار نیز به دربار خلفا می‌فرستادند. همچنین، بسیاری از طبیبان، انار ساوه را یکی از بهترین انارهای جهان دانسته و آن را دارای خواصی درمانی معرفی می‌کردند.[۱۵] انارهایی با انواع مختلف ترش، شیرین، ملس، می‌خوش، سیاه‌پوست، بی‌دانه، اردستانی و ازغند در باغ‌های انار ایرانیان، پرورش می‌یابد.[۱۶] هرکدام از این انارها نیز در نواحی خاصی کشت می‌شود. برای مثال، در کاشان، انارهای سفیددانه، شیرین شهوار و شیرین سرخ‌پوست معروف بود.[۱۷] امروزه، انارهای ساوه، قم، تفت، یزد، خراسان و کاشان در ایران مرغوب بوده و شهرت دارند.[۱۸]

قداست انار

انار از میوه‌های پُردانه است و به‌همین دلیل، نماد برکت و باروری شناخته می‌شود.[۱۹] برخی از پژوهشگران، سرسبزی و جاودانگی درخت انار را خاستگاه این باور دانسته‌اند که انار، مادر زمین و مظهر برکت و فراوانی است.[۲۰]

در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه بیستون را به‌نام «انار فرهاد» نامیده‌اند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت نامه» آمده است که زردشت، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویین‌تن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد.[۲۱]

بخش‌ها و ترکیبات انار

انار بر اساس مطالعات علمی به‌عنوان منبع غنی از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قوی شناخته می‌شود که تمام بخش‌های آن شامل گل، برگ، پوست ساقه‌های جوان، پوست ریشه، پوست میوه، دانه‌ها و آب انار حاوی این مواد ارزشمند می‌شود که در درمان انواع بیماری‌ها مؤثر است: گل انار سرشار از تانن‌ها، فلاونوئیدها، اسید گالیک، اسید اورسولیک و تری‌ترپنوئیدها از جمله اسید ماسلینیک و آسیاتیک است. برگ‌های این گیاه ترکیباتی نظیر تانن، فلاونوئیدها، لوتئین، گلوتاتیون و عناصر معدنی همچون پتاسیم، کلسیم و آهن دارد. آب انار منبع غنی پلی‌فنول‌ها شامل آنتوسیانین‌ها، اسید الاژیک، اسید گالیک، کاتچین و کرستین بوده و دانه‌های آن حاوی ۱۲-۲۰ درصد روغن با ترکیبات اصلی اسید پانیسیک (۶۴-۸۳ درصد)، اسیدهای چرب امگا-۵ و فیتوسترول‌هایی نظیر کمپسترول و استیگماسترول است. پوست انار نیز بالاترین میزان پلی‌فنول و تانن در مقایسه با سایر بخش‌هاست و حاوی ترکیباتی مانند اسید گالیک، کاتچین و آنتوسیائیدین دارد.[۲۲]

انار در آموزه‌های ادیان مختلف

انار در آئین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس به‌شمار می‌رود. زرتشتیان، از شاخه و میوه‌ی این گیاه، در آیین‌های دینی و رسمی خود استفاده می‌کنند.[۲۳] در این دین، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانه‌های جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.[۲۴] زردشتیان، همچنین، در مراسم ازدواج دختران و پسران، به آن‌ها انار می‌دادند تا بارور باشند.[۲۵]

ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را می‌سوزاندند.[۲۶] همچنین، چوب و میوه انار، در سفره‌های نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.[۲۷] امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانه انار در سفره نوروزی استفاده می‌کنند.[۲۸]

نشانه‌هایی از تقدس این میوه، در نقش و نگارهای دو ستون معبد اورشلیم نیز برجای مانده است.[۲۹] جامه‌ی پیشوایان مذهبی یهود، دارای طرح‌هایی از درخت یا میوه انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز بود.

انار در آموزه‌های اسلامی

انار در آموزه‌های اسلامی، میوه‌ای بهشتی معرفی شده[۳۰] و در سه آیه قرآن کریم به‌صراحت آمده است.[۳۱] برخی مفسران، مقصود از «شجره طیبه» در آیه ۲۴ سورۀ ابراهیم را نیز شامل درختان ثمرداری مانند انار دانسته‌اند.[۳۲] در برخی آیات قرآن کریم، خداوند با اشاره به باغ‌های انار، زیتون و دیگر میوه‌ها، انسان‌ها را به تأمل در این نعمت‌ها برای خودشناسی و خداشناسی و استفاده از آنها دعوت کرده است.[۳۳]

در آیه ۶۸ سوره الرحمن، انار به همراه خرما به‌عنوان میوه‌های بهشتی معرفی شده‌ که نشان‌دهندۀ جایگاه ویژه این میوه در نعمت‌های اخروی است.[۳۴] تفاسیر مختلفی دربارۀ رابطۀ مفهومی «فاکهه» با خرما و انار ارائه شده است.[۳۵]

علاوه‌بر آیات قرآن کریم، در احادیث متعددی از ائمه به انار اشاره و از خواص درمانی آن به نیکی یاد شده است. در این روایات، علاوه‌بر معرفی فواید انار، به شیوه‌های مصرف این میوه برای درمان بیماری‌های مختلف نیز پرداخته شده است. برای مثال در حدیثی از امام رضا خواص گوناگون انار آمده و روش‌های بهره‌گیری از آن برای حفظ سلامتی و درمان امراض بیان شده است.[۳۶] در برخی از روایات آمده که در هر میوه انار، دانه‌ای بهشتی است که تنها نصیب مؤمنان می‌شود و فرشتگان، آن را از دسترس کافران، دور می‌کنند.[۳۷] عامه مسلمانان، بر این باورند که با خوردن این دانه، به بهشت خواهند رفت.[۳۸]

خواص طبی انار

در طب سنتی ایرانی کلیه اجزای درخت انار شامل گل، برگ، پوست ساقه، پوست ریشه و دانه‌های میوه، به‌دلیل خواص درمانی متنوع مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر یک از این بخش‌ها با دارا بودن ترکیبات فعال خاص، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات جسمانی کاربرد دارد:[۳۹]

1. پلینی، دانشمند رومی (۲۳-۷۹م)، انار شیرین را برای کاهش تهوع زنان باردار مفید دانسته[۴۰] و دهان‌شویه ساخته‌شده از انار تلخ را برای درمان عفونت‌های دهان، بینی، گوش، مشکلات بینایی، زخم‌های پلک و ناحیه تناسلی، و همچنین خنثی‌کننده سموم معرفی کرده است.[۴۱]

2. شیره انار هسته‌کوچک را تب‌بر، مخلوط انار شیرین و ترش را آرام‌بخش تپش قلب، و آب انار شیرین مخلوط با سکنجبین و تمرهندی را درمان تب تیفوئید معرفی کرده‌اند.[۴۲]

3. دانشمندان بزرگ اسلامی مانند ابن‌سینا در قانون، علی‌بن عباس اهوازی در کامل الصناعة الطبیة، ابوریحان بیرونی در صیدنه، ابومنصور هروی در الابنیة عن الحقایق الادویة، و اسماعیل جرجانی در ذخیره خوارزمشاهی به تفصیل به خواص دارویی انار و روش‌های استفاده از آن پرداخته‌اند.[۴۳]

4. ابن‌بیطار، گیاه‌شناس اندلسی (قرن ۷ق/۱۳م)، در الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة با استناد به آثار دیسقوریدس، جالینوس، ابن‌سینا و رازی، چندین صفحه را به بررسی خواص درمانی انار اختصاص داده است.[۴۴]

5. عقیلی علوی شیرازی (قرن ۱۲ق/۱۸م) در مخزن الادویة (۱۱۸۳ق/۱۷۶۹م) به تفصیل به خواص انواع انار (ترش، شیرین و میخوش) پرداخته و کاربردهای درمانی آن را در بیماری‌هایی مانند استسقا، یرقان، خفقان، درد سینه، سرفه، جرب، خارش و سرفه مزمن خشک شرح داده است. عقیلی انار ترش را سرد و مضر برای روده، انار شیرین را معتدل، قابض، ادرارآور و مفید برای گرم‌مزاجان دانسته است. همچنین انار میخوش را برای تسکین صفرا و انار ترش را برای کاهش حرارت معده و کبد توصیه کرده است.[۴۵]

6. پلینی در هشدارهای پژشکی از مضرات برخی انارهای شیرین بی‌هسته برای معده، دندان و لثه سخن گفته و مصرف آن را برای بیماران تب‌دار و افراد دچار تهوع ممنوع دانسته است.[۴۶] همچنین انار شیرین را کاهش‌دهندۀ میل جنسی و انار ترش را موجب قولنج و مضر برای ریه معرفی کرده‌اند.[۴۷]

7. امروزه به‌دلیل وجود تانن و آلکالوئیدها، جوشاندۀ گل انار برای قطع اسهال و خونریزی، پوست ریشه برای دفع کرم کدو و برگ آن برای درمان مشکلات معده، کم‌خونی و میگرن استفاده می‌شود.[۴۸]

کاربرد انار در صنعت

پوست، شاخه، ریشه، گل و برگ درخت انار در صنایع دباغی و چرم‌سازی استفاده می‌شود. در صنعت چرم‌سازی و رنگرزی، رنگ قهوه‌ای سوخته را از پوست انار به‌دست می‌آورند.[۴۹]

انار در نظام غذایی

انار به عنوان یکی از اجزای مهم در تغذیه سنتی ایرانیان، هم به صورت مستقیم و هم به شکل فرآورده‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. آب انار به عنوان نوشیدنی رایج، و ناردانه، افشره و رب انار به عنوان چاشنی در بسیاری از غذاهای ایرانی به کار می‌رفته است. این کاربردها علاوه بر جنبه طعم‌دهی، به دلیل خواص طبی و تعادل‌بخشی آن در طبایع مختلف نیز مورد توجه بوده‌اند. برای مثال، در خورش فسنجان که به دلیل وجود گردو دارای طبع گرم است، افزودن رب انار یا آب انار به متعادل‌سازی طبع آن کمک می‌کرد و آن را برای افراد با مزاج‌های گرم و سرد مناسب می‌ساخت. همچنین در برخی جوامع اسلامی، انار قرن‌ها پیش از رواج گوجه‌فرنگی، نقش مشابهی در آشپزی ایفا می‌کرد.[۵۰]  

در دوره ساسانی، یکی از غذاهای رایج دهقانی، گوشت گوسفند نمک‌زده بود که در رب انار خوابانده می‌شد و همراه با تخم مرغ پخته سرو می‌شد.[۵۱] در عصر صفوی نیز پلو رب انار از غذاهای لذیذی بود که برای پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شد.[۵۲] 

انار در ادبیات ایران

زیبایی درخت، میوه، شکوفه و گل سرخ انار، همواره در نظم و نثر ایرانیان، جایگاهی ویژه داشته است:

تشبیهات شاعرانه

در بسیاری از متون ادبی فارسی، معشوق به «نهال» و بناگوش میان طره‌های معشوق به «پاره انار» تشبیه شده است. در اشعار سروده شده، اغلب، منظور از عبارت «انار رخسار»، گونه‌های یار است. همچنین، لب زیبارویان به «ناردان»[۵۳] و «نار کفیده»،[۵۴] دو گونه به «نار شکفته»، دل آکنده از درد و اندوه به «انار پاره»[۵۵] تشبیه شده است. ادیبان بزرگی مانند سعدی، از واژه انار و خواص آن در اشعار خود، بهره گرفته‌اند:[۵۶]
الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

در ادبیات شفاهی نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه می‌کنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه می‌افتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده می‌کنند.

ادبیات شفاهی و ضرب‌المثل‌ها

در ادبیات شفاهی ایران، انار جایگاه ویژه‌ای دارد. ضرب‌المثل هایی مانند «صورتش مثل انار سرخ شد» که در آثار دهخدا آمده، نشان دهندۀ نفوذ این میوه در فرهنگ عامه است.[۵۷] چیستان های محلی خراسان (شکورزاده، 533، 539) دانه های انار را به «40 مرغ در یک خانه» یا «مرواریدهای پیچیده در لایه های طلا» تشبیه کرده اند. شاملو (3/901-904) نیز به چیستان هایی درباره انار اشاره دارد که نشان دهنده نگاه هنرمندانه مردم به این میوه است.

انار در آیین‌های سنتی ایرانیان

در بستر آداب و رسوم سنتی ایران، انار از دیرباز نقشی نمادین و آیینی در مراسم ازدواج ایفا کرده است. بر اساس مستندات فرهنگی، در بسیاری از جوامع سنتی ایرانی، رسمی دیرپا وجود دارد که داماد به هنگام انتقال عروس به منزل جدید، میوۀ انار و گاه همراه با سیب را زیر پای وی می‌افکند. نویسندگان این رفتار را حامل بار معنایی عمیقی می‌دانند که در باورهای عامه ریشه دارد.

برخی از پژوهشگران فرهنگ عامه، پرتاب انار سرخ را نمادی از آرزوی تندرستی، شادابی و سرخ‌رویی برای عروس دانسته‌اند.[۵۸] این عمل در عین حال بیانگر آرزو و امیدواری به برکت، نعمت و باروری در زندگی زناشویی است، به‌ویژه که در بسیاری از مناطق، این رسم به قصد طلب فرزندان پرشمار، به‌ویژه فرزند پسر انجام می‌شود.[۵۹] این باور را می‌توان در سنت زرتشتیان ایران نیز مشاهده کرد که در مراسم پیوند زناشویی، انار را به عنوان هدیه‌ای نمادین به زوج جوان تقدیم می‌کنند.[۶۰]

این مجموعه باورها و رفتارهای آیینی، همگی گویای جایگاه ویژه انار در نظام نمادین فرهنگ ایرانی است که آن را به عنصری مقدس و خوش‌یمن در مراسم مهم زندگی مانند ازدواج تبدیل کرده است. انار در این بستر فرهنگی نه تنها یک میوه، بلکه حامل آرزوها و امیدهای جمعی برای زندگی پربرکت و مملو از نعمت است.انار نزد ایرانیان، از مهم‌ترین خوارکی‌های شب‌ چله است. در باور ایرانیان، خوردن انار در شب یلدا، فرد را از تب و آزار گرمای تابستان[۶۱] و نیز از گزند جانوران و حشرات تابستانی دور می‌کند.[۶۲] تعبیر خواب دیدن انار را نیز پسرآوری زنان می‌دانند.[۶۳]

جایگاه انار در هنر ایرانیان

در آثار هنری کهن ایران، انار به‌عنوان نمادی مقدس و ارزشمند جایگاه ویژه‌ای داشته است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، اقوام لر ساکن در غرب ایران، در صنایع دستی مفرغی خود، الهۀ مادری را با درخت انار در دست به تصویر کشیده‌اند. این آثار که امروزه به مفرغ‌های لرستان شهرت دارند، گواهی بر اهمیت نمادین انار در باورهای کهن ایرانی است.  

در تخت جمشید، پایتخت تشریفاتی هخامنشیان، نقش‌برجسته‌هایی از انار بر روی چتر بالای سر خشایارشاه دیده می‌شود که نشان‌دهندۀ جایگاه والای این میوه در هنر و فرهنگ آن دوران است. همچنین در دورۀ ساسانی، انار در نقش‌برجسته‌های باس به‌عنوان نماد باروری میان دو برگ خرما که همچون دو بال به تصویر کشیده شده‌اند، دیده می‌شود. 

در هنرهای دستی ایران، به‌ویژه فرش‌بافی، انار به‌مثابۀ عنصری تزئینی و نمادین حضور پررنگی دارد. نقوش درخت انار و میوۀ آن بر روی فرش‌های مناطق مختلف ایران، بیانگر پیوند عمیق این میوه با فرهنگ و هنر ایرانی است.[۶۴]

شهرهای انارخیز ایران

در حال‌حاضر انار یکی از محصولات ارزشمند کشاورزی ایران بوده و در سطح گسترده‌ای در سراسر کشور کشت می‌شود. از مناطق شمالی تا جنوبی ایران، باغات انار به وفور یافت می‌شوند و این گستردگی کشت، ایران را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید انار در سطح جهانی تبدیل کرده است. کیفیت ممتاز و کمیت قابل توجه تولید این محصول، جایگاه ویژه‌ای برای ایران در بازارهای بین‌المللی ایجاد کرده است. شهرهای زیر از مناطق مهم انارخیز ایران محسوب می‌شود:

1. ساوه، پایتخت انار ایران: شهر ساوه در استان مرکزی به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکنندۀ انار کشور شناخته می‌شود. انار ساوه با کیفیت استثنایی و غلظت بالای آب (بریکس) به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص منطقه، شهرت جهانی دارد. ارقام معروف این منطقه شامل ملس، تبریزی، یوسف‌خانی، محمدعلی‌خانی، سیاه و آلک است که رقم ملس آن در سایر نقاط کشور نیز کشت می‌شود.

2. انارک، مرکز انار اصفهان: این شهر کوچک در شهرستان نائین استان اصفهان، با بافت تاریخی و کاروانسراهای قدیمی، به‌دلیل باغات گسترده انار به این نام خوانده می‌شود. انارک با آب و هوای خشک و بیابانی، کوچک‌ترین شهر استان اصفهان محسوب می‌شود.

3. نی‌ریز، قطب انار فارس: شهرستان نی‌ریز در استان فارس با ۶۵۰۰ هکتار باغ انار، رتبۀ نخست تولید این محصول را در استان دارا است. بخش قطرویه با تولید سالانه ۶۰ هزار تن انار، به دلیل کیفیت ممتاز محصول از نظر رنگ پوست، طعم و ضخامت، بازارپسندی بالایی دارد.

4. محمودآباد فیروزکوه: روستای محمودآباد در فیروزکوه با تولید انارهای دانه‌درشت، آبدار و با پوست مقاوم، شهرت جهانی دارد. انار ملس این منطقه با قابلیت ماندگاری بالا، برای مبتلایان به فشار خون و غلظت خون بسیار مناسب است.

5. جلفا، مرکز انار آذربایجان شرقی: منطقۀ ارسباران در آذربایجان شرقی و شهرستان جلفا با آب و هوای نیمه گرمسیری، محل مناسبی برای کشت انار است. وجود درختان انار وحشی در حاشیه رود ارس از ویژگی‌های منحصر به فرد این منطقه می‌باشد.

6. ماسال، محل تولید انارهای ترش گیلان: در استان گیلان به‌ویژه مناطق جنگلی و کوهستانی مانند ماسال، ۷۶۰ نوع انار کشت می‌شود که ترش‌ترین و بومی‌ترین انواع آن در این منطقه یافت می‌شود. رب و آب انار در ۹۰درصد از غذاهای محلی گیلان مانند انارآویج، زیتون پرورده و فسنجان کاربرد دارد.

7. شهرستان انار کرمان: این شهرستان در استان کرمان که روزگاری مملو از باغات انار بود، امروزه به قطب تولید پسته تبدیل شده است. نام این منطقه یادآور گذشته‌ای است که انارکاری در آن رونق فراوان داشت.[۶۵]

8. استان‌های مهم: از نظر فراوانی تولید استانی، استان فارس با سهم ۳۱درصدی از تولید ملی، استان مرکزی با ۱۲ درصد، استان یزد با ۹درصد، سمنان با ۸درصد، خراسان رضوی با ۷درصد، اصفهان و لرستان هر کدام با ۵درصد، خراسان جنوبی با ۴درصد، قم با ۳درصد و مازندران با ۲درصد از استان‌های مهم تولیدکنندۀ انار در کشور است.[۶۶]

نقش انار در اقتصاد ایران

انار به‌عنوان یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران، نقش محوری در ایجاد اشتغال، توسعۀ صادرات غیرنفتی و ارزآوری برای کشور ایفا می‌کند. کیفیت ممتاز و تنوع ژنتیکی این محصول، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی برای ایران ایجاد کرده و سهم قابل توجهی در اقتصاد کشاورزی مناطق مختلف کشور دارد.

ایران با تولید سالانه بیش از ۱.۳ میلیون تن انار، پس از هند و چین رتبه سوم جهانی را دارا است، اما از نظر سرانۀ تولید در جایگاه نخست جهان قرار دارد. این محصول با بیش از ۷۶۰ ژنوتیپ ثبت‌شده، از غنای ژنتیکی منحصر به فردی برخوردار است که مزیت رقابتی قابل توجهی در بازارهای جهانی ایجاد کرده است. استان‌های فارس، مرکزی و یزد به ترتیب با سهم ۳۱، ۱۲ و ۹ درصدی، پیشروترین مناطق تولید انار در کشور محسوب می‌شود.

صادرات انار ایران روندی صعودی داشته و از ۱۱,۹۱۷ تن در ۱۳۹۹ش به ۳۶,۹۴۹ تن در 1403ش افزایش یافته است. ارقامی مانند ملس ساوه، شیشه کپ فردوس، رباب فارس، نادری بادرود، خزر بردسکن، اردستانی مه ولات، بجستانی و قجاق قم و ملس یزدی به‌دلیل کیفیت ممتاز و بازارپسندی بالا، سهم عمده‌ای در این صادرات دارند.[۶۷]

روز ملی انار

در تقویم رسمی کشور ۷ آبان به‌عنوان «روز ملی انار» با هدف پاسداشت جایگاه اقتصادی، فرهنگی و تاریخی این محصول استراتژیک نام‌گذاری شده است. این مناسبت بر اهمیت انار به عنوان یکی از نمادهای کشاورزی ایران که هم در حوزه‌ی صادرات و ارزآوری و هم در فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان نقش محوری دارد، تأکید می‌کند. انتخاب این تاریخ همچنین فرصتی برای ترویج مصرف محصولات سالم، معرفی ظرفیت‌های باغبانی کشور و توسعه‌ی صنایع تبدیلی مرتبط با انار محسوب می‌شود.[۶۸]

نمادگرایی انار در فرهنگ اقوام و ملل جهان

انار به‌عنوان میوه‌ای مقدس و نمادین، جایگاه ویژه‌ای در باورها و آیین‌های تمدن‌های مختلف جهان داشته است. در مصر باستان، دفن فراعنه با انار نشان‌دهندۀ اعتقاد به مفاهیم باروری، زایش مجدد و جاودانگی بود. یونانیان باستان نیز انار را غذای خدایان می‌دانستند و این میوه از نمادهای هرا و آفرودیت محسوب می‌شد. در روم باستان، از شاخه‌های درخت انار برای تاج‌های عروس استفاده می‌شد که نشان‌دهندۀ اهمیت این میوه در مراسم آیینی بود.  

شکل ظاهری انار که به سینۀ زنان شبیه است و کثرت دانه‌های آن، موجب شده تا در بسیاری از فرهنگ‌ها نماد باروری و زایندگی محسوب شود. در فرهنگ اساطیری، انار را درختی مؤنث و نشان‌دهندۀ غریزۀ جنسی و آبستنی دانسته‌اند. این ویژگی‌ها باعث شده انار با الهه‌های باروری در تمدن‌های مختلف مرتبط شود.  

در افسانه‌های یونانی، این میوه نماد ازدواج پایدار است و در نقاشی‌های اروپایی دوره‌های مختلف به چشم می‌خورد. در هنر سرامیک چینی، انار نشان‌دهندۀ برکت، فراوانی و فرزندان نیکو محسوب می‌شود. در هند، زنان برای درمان نازایی از آب انار استفاده می‌کنند و در گابون، این میوه نماد باروری مادرانه است. [۶۹]

پانویس

  1. ↑ Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, 1930, P71-72;
    MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P9 & 230;
    مشكور، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120.
  2. ↑ معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛
    ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸.
  3. ↑ پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵-۲۶۶.
  4. ↑ سوره انعام، آیه ۶ و ۹۹ و ۱۴۱؛
    سوره الرحمن، آیه ۵5 و ۶۸.
  5. ↑ پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.
  6. ↑ پورداوود، تفسیر بر خرده اویستا، 1931م، ص146-147.
  7. ↑ كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص355.
  8. ↑ كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص248.
  9. ↑ كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353-354.
  10. ↑ خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص210-211.
  11. ↑ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص184.
  12. ↑ ثابتی، درختان جنگلی ایران، ۱۳۲۶ش، ص۵۰؛
    نیلوفری، «تاریخچۀ انـار»، ص۳۸؛
    زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص۳۴۴؛
    ساعی، جنگل‌شناسی، ج1، ۱۳۲۷ش، ص۲۴۴.
  13. ↑ پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷۲.
  14. ↑ ثعالبی، لطائف المعارف، ۱۳۶۸ش، ص234-235.
  15. ↑ پولاك، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص366.
  16. ↑ فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص۱۷۷.
  17. ↑ ضرابی، ، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۴.
  18. ↑ فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، ج4، ۱۳۷۷ش، ص2؛
    سیفی فمی تفرشی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، ۱۳۷۰ش، ص۵۹.
  19. ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۳۹؛
    Drower, Water into Wine, 1956, P7.
  20. ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.
  21. ↑ زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.
  22. ↑  امجدی ام‌ البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376-379.
  23. ↑ معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.
  24. ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.
  25. ↑ اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.
  26. ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.
  27. ↑ المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.
  28. ↑ فره‌وشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.
  29. ↑ Smith, The Religion of the Semites, 1972, P488.
  30. ↑ مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص۴۹.
  31. ↑ سورۀ الرحمن، آیۀ ۵۵ و ۶۸؛ سورۀ انعام، آیۀ 99 و 141.
  32. ↑ ابن‌قتیبه، غریب القرآن، 1991م، ص ۲۵۱.
  33. ↑ سورۀ انعام، آیۀ 99 و 141.
  34. ↑ سورۀ الرحمن، آیۀ ۶۸
  35. ↑ طوسی، التبيان في تفسير القرآن، 1413ق، ج۹، ص۴۸۴.   
  36. ↑  امجدی ام‌ البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376.
  37. ↑ كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353؛
    مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص50.
  38. ↑ شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۰۹؛
    اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۵؛
    صفی‌نژاد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۹۳.
  39. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص363.
  40. ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485-486.
  41. ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.487.
  42. ↑ بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.
  43. ↑ بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.
  44. ↑ ابن‌بیطار، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، بولاق، ۱۲۹۱ق، ص142-144.
  45. ↑ عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ ش، ص۴۵۳-۴۵۵.
  46. ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485.
  47. ↑ جمالی یزدی، مطهر، فرخ‌نامه، به كوشش ایرج افشار، تهران، افشار، ۱۳۴۶ش، ص125.
  48. ↑ زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص346-350.
  49. ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.IV, P.165.
  50. ↑ شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۷۱ش، ص24.
  51. ↑ نجم‌آبادی، تاریخ طب در ایران پس از اسلام، ۱۳۵۳ش، ص87.
  52. ↑ نورالله، «مادةالحیوة»، ۱۳۶۰ش، ص۲۲۵؛
    اُلئاریوس، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۵.
  53. ↑ معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۵۹۸؛
    خواجوی كرمانی، دیوان، ۱۳۳۶ش، ص۱۰۳.
  54. ↑ لغت فرس، اسدی طوسی، ۱۳۵۶ش، ذیل واژه لال.
  55. ↑ انوری، دیوان، ج1، ۱۳۶۴ش، ص192.
  56. ↑ سعدی مواعظ، قصاید، قصیده شماره 18، بیت 7، سایت گنجور.
  57. ↑ دهخدا، امثال و حكم، ۱۳۵۲ش، ج3، ص1405، 1479، 1494.
  58. ↑ شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص619.
  59. ↑ اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.
  60. ↑ خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.
  61. ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص18 و 26.
  62. ↑ شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص227.
  63. ↑ خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.
  64. ↑ «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
  65. ↑ «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.
  66. ↑ «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
  67. ↑ «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
  68. ↑ «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.
  69. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص365.

منابع

  • قرآن کریم
  • ابن‌بیطار، عبدالله، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، بولاق، ۱۲۹۱ق.
  • ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1991م.
  • ادیب صابر ترمذی، دیوان، به‌تحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش.
  • اسدیان خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
  •  امجدی ام‌ البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندان، شمارۀ 134، 1394ش، ص376.
  • المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، به‌تحقیق فوزی عطوی، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۹۶۹م.
  • اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش.
  • انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
  • انوری، محمد، دیوان، به‌تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش.
  • اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمۀ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش.
  • «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1403ش.
  • «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ آبان ۱۴۰۳ش.
  • بلوک‌باشی، علی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، وب‌سایت کتابخانه مدرسۀ فقاهت، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1404ش.
  • پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
  • پورداود، ابراهیم، اناهیتا، به‌تحقیق مرتضى گرجی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۳ش.
  • پورداوود، ابراهیم، تفسیر بر خرده اویستا، برلین، 1931م، ص146-147.
  • پولاك، یاكوب ادوارد، سفرنامه، ترجمۀ كیكاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش.
  • ثابتی، حبیب‌الله، درختان جنگلی ایران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶ش.
  • ثعالبی، عبدالملك، لطائف المعارف، ترجمۀ علی‌اكبر شهابی خراسانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش.
  • خوابگزاری، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
  • خواجوی كرمانی، محمود، دیوان، به‌تحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۳۶ش.
  • دهخدا، علی‌اكبر، امثال و حكم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۲ش.
  • زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۳۵ش.
  • زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
  • ساعی، كریم، جنگل‌شناسی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۲۷ش.
  • سعدی مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1400ش.
  • سیفی فمی تفرشی، مرتضى، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، تهران، مجید، ۱۳۷۰ش.
  • شكورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
  • شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش.
  • صفی‌نژاد، جواد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
  • «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1403ش
  • ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش.
  • طوسی، محمد، التبیان، به‌تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق.
  • عادل‌زاده، پروانه و پاشایی فخری، کامران، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، شمارۀ 1، بهار 1394ش، ص365.
  • عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
  • فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
  • فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش.
  • فره‌وشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش.
  • كلینی، محمد، الفروع من الكافی، به‌تحقیق علی‌اكبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
  • گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۲۶ش.
  • لغت فرس، اسدی طوسی، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۶ش.
  • مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۷۱ق.
  • مشكور، محمدجواد، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
  • معزی، محمد، دیوان، به‌تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، زوار، ۱۳۱۸ش.
  • معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
  • مهدی حسن، س.، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، تـرجمۀ نـوذر جلیلی، چیستا، تهران، س 8، شماره 9، ۱۳۷۰ش.
  • نجم‌آبادی، محمود، تاریخ طب در ایران پس از اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۳ش، ص87.
  • نورالله، «مادةالحیوة»، رساله در علم طباخی، آشپزی دورۀ صفوی، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش.
  • نیلوفری، پرویز، «تاریخچۀ انـار»، فروهر، تهـران، س 24، شماره 7 و 8، ۱۳۶۸ ش.
  • Drower, E. S., Water into Wine, London, 1956.
  • MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971.
  • Pliny, the Elder, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1966.
  • Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, Hamburg, 1930.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:انار&oldid=24104»