پیشنویس:انار: تفاوت میان نسخهها
صفحهای تازه حاوی «<big>'''انار'''</big>؛ میوهای پُردانه، سرخرنگ و خوشطعم <br> انار، میوهای از تی...» ایجاد کرد |
|||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P9 & 230; <br> | MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P9 & 230; <br> | ||
مشكور، فرهنگ هزوارشهای پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120.</ref> همچنین، واژههای «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانههای انار<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛ <br> | مشكور، فرهنگ هزوارشهای پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120.</ref> همچنین، واژههای «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانههای انار<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛ <br> | ||
ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸.</ref> و واژههای «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار بهکار میروند.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref> | ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸.</ref> و واژههای «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار بهکار میروند.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref> در قرآن نیز 3 بار به این میوه (رُمّان) اشاره شده است.<ref>سوره انعام، آیه ۶ و ۹۹ و ۱۴۱؛ <br> | ||
سوره الرحمن، آیه ۵5 و ۶۸. </ref> محبوبیت این میوه، موجب نامگذاری برخی از مناطق بهنام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادیهای دارای انار در ایران است.<ref>پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.</ref> | سوره الرحمن، آیه ۵5 و ۶۸. </ref> محبوبیت این میوه، موجب نامگذاری برخی از مناطق بهنام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادیهای دارای انار در ایران است.<ref>پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.</ref> | ||
==گونهشناسی انار ایرانی== | ==گونهشناسی انار ایرانی== | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
نیلوفری، «تاریخچۀ انـار»، ص۳۸؛ <br> | نیلوفری، «تاریخچۀ انـار»، ص۳۸؛ <br> | ||
زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص۳۴۴؛ <br> | زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص۳۴۴؛ <br> | ||
ساعی، جنگلشناسی، ج1، ۱۳۲۷ش، ص۲۴۴.</ref> وجود دارد. همچنین پرورش گونههای دیگر انار، در نقاط مختلف ایران، رایج بوده است. در منابع کهن به مهارت ایرانیان در پرورش انارهای بُستانی، در دوره هخامنشیان، اشاره شده است.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷۲.</ref | ساعی، جنگلشناسی، ج1، ۱۳۲۷ش، ص۲۴۴.</ref> وجود دارد. همچنین پرورش گونههای دیگر انار، در نقاط مختلف ایران، رایج بوده است. در منابع کهن به مهارت ایرانیان در پرورش انارهای بُستانی، در دوره هخامنشیان، اشاره شده است.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷۲.</ref> | ||
انارهای نقاطی از ایران، در بین خلفای عباسی بسیار طرفدار داشت و مردم در شهرهایی همچون ری<ref>ثعالبی، لطائف المعارف، ۱۳۶۸ش، ص234-235.</ref> و ساوه، هر ساله، همراه با مالیات (خراج) خود، مقداری انار نیز به دربار خلفا میفرستادند. همچنین، بسیاری از طبیبان، انار ساوه را یکی از بهترین انارهای جهان دانسته و آن را دارای خواصی درمانی معرفی میکردند.<ref>پولاك، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص366.</ref> | انارهای نقاطی از ایران، در بین خلفای عباسی بسیار طرفدار داشت و مردم در شهرهایی همچون ری<ref>ثعالبی، لطائف المعارف، ۱۳۶۸ش، ص234-235.</ref> و ساوه، هر ساله، همراه با مالیات (خراج) خود، مقداری انار نیز به دربار خلفا میفرستادند. همچنین، بسیاری از طبیبان، انار ساوه را یکی از بهترین انارهای جهان دانسته و آن را دارای خواصی درمانی معرفی میکردند.<ref>پولاك، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص366.</ref> انارهایی با انواع مختلف ترش، شیرین، ملس، میخوش، سیاهپوست، بیدانه، اردستانی و ازغند در باغهای انار ایرانیان، پرورش مییابد.<ref>فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص۱۷۷.</ref> هرکدام از این انارها نیز در نواحی خاصی کشت میشود. برای مثال، در کاشان، انارهای سفیددانه، شیرین شهوار و شیرین سرخپوست معروف بود.<ref>ضرابی، ، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۴.</ref> امروزه، انارهای ساوه، قم، تفت، یزد، خراسان و کاشان در ایران مرغوب بوده و شهرت دارند.<ref>فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، ج4، ۱۳۷۷ش، ص2؛ <br> | ||
انارهایی با انواع مختلف ترش، شیرین، ملس، میخوش، سیاهپوست، بیدانه، اردستانی و ازغند در باغهای انار ایرانیان، پرورش مییابد.<ref>فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص۱۷۷.</ref> هرکدام از این انارها نیز در نواحی خاصی کشت میشود. برای مثال، در کاشان، انارهای سفیددانه، شیرین شهوار و شیرین سرخپوست معروف بود.<ref>ضرابی، ، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۴.</ref> امروزه، انارهای ساوه، قم، تفت، یزد، خراسان و کاشان در ایران مرغوب بوده و شهرت دارند.<ref>فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، ج4، ۱۳۷۷ش، ص2؛ <br> | |||
سیفی فمی تفرشی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، ۱۳۷۰ش، ص۵۹.</ref> | سیفی فمی تفرشی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، ۱۳۷۰ش، ص۵۹.</ref> | ||
==قداست انار== | ==قداست انار== | ||
انار از میوههای پُردانه است و بههمین دلیل، نماد برکت و باروری شناخته میشود.<ref> مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۳۹؛<br> | انار از میوههای پُردانه است و بههمین دلیل، نماد برکت و باروری شناخته میشود.<ref> مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۳۹؛<br> | ||
Drower, Water into Wine, 1956, P7.</ref> برخی از پژوهشگران، سرسبزی و جاودانگی درخت انار را خاستگاه این باور دانستهاند که انار، مادر زمین و مظهر برکت و فراوانی است.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref | Drower, Water into Wine, 1956, P7.</ref> برخی از پژوهشگران، سرسبزی و جاودانگی درخت انار را خاستگاه این باور دانستهاند که انار، مادر زمین و مظهر برکت و فراوانی است.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref> | ||
در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه بیستون را بهنام «انار فرهاد» نامیدهاند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت نامه» آمده است که زردشت، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویینتن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد.<ref>زرتشت بهرام پژدو، زراتشتنامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.</ref> | در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه بیستون را بهنام «انار فرهاد» نامیدهاند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت نامه» آمده است که زردشت، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویینتن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد.<ref>زرتشت بهرام پژدو، زراتشتنامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.</ref> | ||
==انار در آموزههای دینی== | ==انار در آموزههای دینی== | ||
انار در آئین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس بهشمار میرود. زرتشتیان، از شاخه و میوهی این گیاه، در آیینهای دینی و رسمی خود استفاده میکنند.<ref>معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.</ref> در این دین، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانههای جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref> زردشتیان، همچنین، در مراسم ازدواج دختران و پسران، به آنها انار میدادند تا بارور باشند.<ref>اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref | انار در آئین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس بهشمار میرود. زرتشتیان، از شاخه و میوهی این گیاه، در آیینهای دینی و رسمی خود استفاده میکنند.<ref>معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.</ref> در این دین، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانههای جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref> زردشتیان، همچنین، در مراسم ازدواج دختران و پسران، به آنها انار میدادند تا بارور باشند.<ref>اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref> | ||
ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را میسوزاندند.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.</ref> همچنین، چوب و میوه انار، در سفرههای نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.<ref>المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.</ref> امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانه انار در سفره نوروزی استفاده میکنند.<ref>فرهوشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.</ref><br> | ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را میسوزاندند.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.</ref> همچنین، چوب و میوه انار، در سفرههای نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.<ref>المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.</ref> امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانه انار در سفره نوروزی استفاده میکنند.<ref>فرهوشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.</ref><br> | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
پوست، شاخه، ریشه، گل و برگ درخت انار در صنایع دباغی و چرمسازی استفاده میشود. در صنعت رنگرزی، رنگ قهوهای سوخته را از پوست انار بهدست میآورند.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.IV, P.165.</ref> | پوست، شاخه، ریشه، گل و برگ درخت انار در صنایع دباغی و چرمسازی استفاده میشود. در صنعت رنگرزی، رنگ قهوهای سوخته را از پوست انار بهدست میآورند.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.IV, P.165.</ref> | ||
==انار در نظام غذایی== | ==انار در نظام غذایی== | ||
آب انار، ناردانه، افشره و رب انار، از چاشنیهای پرطرفدار در خوراک ایرانی است. این چاشنیها، | آب انار، ناردانه، افشره و رب انار، از چاشنیهای پرطرفدار در خوراک ایرانی است. این چاشنیها، علاوهبر طعم و مزه، خواص طبی بسیاری دارند. در خورش اسفناج، بهدلیل حضور گردو (که طبعی بسیار گرم دارد)، از چاشنیهایی همچون رب انار یا آب انار (که طبعی سرد دارند) استفاده میشود تا این خوراک، برای همه افراد با مزاج گرم و سرد مناسب باشد.<ref>شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۷۱ش، ص24.</ref> پلو رب انار نیز از غذاهای مطبوع، در دوره صفویان بود.<ref>نورالله، «مادةالحیوة»، ۱۳۶۰ش، ص۲۲۵؛ <br> | ||
اُلئاریوس، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۵.</ref> | اُلئاریوس، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۵.</ref> | ||
==انار در ادبیات ایران== | ==انار در ادبیات ایران== | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
در ادبیات شفاهی نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه میکنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه میافتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده میکنند. | در ادبیات شفاهی نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه میکنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه میافتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده میکنند. | ||
==انار در آیینهای سنتی ایرانیان== | ==انار در آیینهای سنتی ایرانیان== | ||
انار نزد ایرانیان، از مهمترین خوارکیهای | در بستر آداب و رسوم سنتی ایران، انار از دیرباز نقشی نمادین و آیینی در مراسم ازدواج ایفا کرده است. بر اساس مستندات فرهنگی، در بسیاری از جوامع سنتی ایرانی، رسمی دیرپا وجود دارد که داماد به هنگام انتقال عروس به منزل جدید، میوۀ انار و گاه همراه با سیب را زیر پای وی میافکند. نویسندگان این رفتار را حامل بار معنایی عمیقی میدانند که در باورهای عامه ریشه دارد. | ||
برخی از پژوهشگران فرهنگ عامه، پرتاب انار سرخ را نمادی از آرزوی تندرستی، شادابی و سرخرویی برای عروس دانستهاند.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص619.</ref> این عمل در عین حال بیانگر آرزو و امیدواری به برکت، نعمت و باروری در زندگی زناشویی است، بهویژه که در بسیاری از مناطق، این رسم به قصد طلب فرزندان پرشمار، بهویژه فرزند پسر انجام میشود.<ref>اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref> این باور را میتوان در سنت زرتشتیان ایران نیز مشاهده کرد که در مراسم پیوند زناشویی، انار را به عنوان هدیهای نمادین به زوج جوان تقدیم میکنند.<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.</ref> | |||
این مجموعه باورها و رفتارهای آیینی، همگی گویای جایگاه ویژه انار در نظام نمادین فرهنگ ایرانی است که آن را به عنصری مقدس و خوشیمن در مراسم مهم زندگی مانند ازدواج تبدیل کرده است. انار در این بستر فرهنگی نه تنها یک میوه، بلکه حامل آرزوها و امیدهای جمعی برای زندگی پربرکت و مملو از نعمت است.انار نزد ایرانیان، از مهمترین خوارکیهای شب چله است. در باور ایرانیان، خوردن انار در شب یلدا، فرد را از تب و آزار گرمای تابستان<ref>انجوی شیرازی، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص18 و 26.</ref> و نیز از گزند جانوران و حشرات تابستانی دور میکند.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص227.</ref> تعبیر خواب دیدن انار را نیز پسرآوری زنان میدانند.<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.</ref> | |||
== معانی نمادین انار == | |||
در طول دورههای تاریخی، درخت و میوۀ انار در باورهای اقوام ایرانی از جایگاهی رازآمیز و نمادین برخوردار بوده است. برای مثال این میوه بهعنوان عنصری نمادین در آیینها و مراسم دینی-مذهبی کاربرد داشته و یک عامل رمزآلود طبیعی برای دفع ارواح خبیث، حشرات موذی، بیماریها و آلام جسمانی مورد استفاده قرار میگرفته است. بر اساس مستندات تاریخی، ایرانیان دوران باستان با استعمال دود حاصل از سوختن شاخههای هذانئپاتا (درخت انار) به تصفیه و تطهیر محیط زندگی میپرداختند و بدین شیوه موجودات پلید و نیروهای اهریمنی را از حریم خانوده و محل سکونت خویش طرد میکردند.<ref>پورداوود، تفسیر بر خرده اویستا، 1931م، ص146-147.</ref> در متون اسلامی نیز به خواص محافظتی این درخت اشاره شده است، چنانکه دود شاخههای سوخته آن را عامل دفع حشرات و گزندگان دانستهاند.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص355.</ref>همچنین در این منابع، نگهداری شاخه انار را موجب ایمنی از گزند مار و عقرب برشمردهاند<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص248.</ref> و مصرف میوه آن را موجب طرد وساوس شیطانی و تزکیه باطن مؤمنان ذکر کردهاند. این باورهای عمیق و ریشهدار، گویای اهمیت نمادین و کاربردی انار در فرهنگ دیرپای ایران زمین میباشد.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353-354.</ref> | |||
در متون کهن خوابگزاری ایرانی نیز انار و درخت انار در عالم رؤیا نمادی چندبعدی و پراهمیت تلقی میشود. مفسران سنتی، این درخت را نشانهای از زنی نیکسیما، پاکدامن و پرآرزو و همچنین مردی خوشخلق و نیکسرشت دانستهاند. همچنین دیدن انار نیکو در دست، نشانهای از تولد فرزند پسر تفسیر شده است. انار شیرین در تعابیر خوابگزاری، حاکی از زمینهای حاصلخیز، باغستانهای سرسبز و مملو از برکت تفسیر شده است، حال آنکه انار ترش نماد غم و اندوه و ناخوشی به شمار میرود. از دست دادن انار در خواب، به مفهوم فقدان همسر تعبیر شده<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص210-211.</ref> و هدیهگرفتن انار از جانب درگذشتگان به زندگان، نشانهای از تولد فرزند دختر محسوب میشود.<ref>اسدیان خرمآبادی، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص184.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* قرآن کریم | *قرآن کریم | ||
* ادیب صابر ترمذی، دیوان، بهتحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش. | *ادیب صابر ترمذی، دیوان، بهتحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش. | ||
* اسدیان خرمآبادی، محمد و دیگران، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردمشناسی ایران، ۱۳۵۸ش. | *اسدیان خرمآبادی، محمد و دیگران، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردمشناسی ایران، ۱۳۵۸ش. | ||
* المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، بهتحقیق فوزی عطوی، بیروت، ]بینا[، ۱۹۶۹م. | *المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، بهتحقیق فوزی عطوی، بیروت، ]بینا[، ۱۹۶۹م. | ||
* اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش. | *اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش. | ||
* انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش. | *انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش. | ||
* انوری، محمد، دیوان، بهتحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش. | *انوری، محمد، دیوان، بهتحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش. | ||
* اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمۀ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش. | *اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمۀ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش. | ||
* پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش. | *پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش. | ||
* پورداود، ابراهیم، اناهیتا، بهتحقیق مرتضى گرجی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۳ش. | *پورداود، ابراهیم، اناهیتا، بهتحقیق مرتضى گرجی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۳ش. | ||
* پولاك، یاكوب ادوارد، سفرنامه، ترجمۀ كیكاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش. | *پورداوود، ابراهیم، تفسیر بر خرده اویستا، برلین، 1931م، ص146-147. | ||
* ثابتی، حبیبالله، درختان جنگلی ایران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶ش. | *پولاك، یاكوب ادوارد، سفرنامه، ترجمۀ كیكاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش. | ||
* ثعالبی، عبدالملك، لطائف المعارف، ترجمۀ علیاكبر شهابی خراسانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش. | *ثابتی، حبیبالله، درختان جنگلی ایران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶ش. | ||
* خوابگزاری، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش. | *ثعالبی، عبدالملك، لطائف المعارف، ترجمۀ علیاكبر شهابی خراسانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش. | ||
* خواجوی كرمانی، محمود، دیوان، بهتحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، ]بینا[، ۱۳۳۶ش. | *خوابگزاری، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش. | ||
* زرتشت بهرام پژدو، زراتشتنامه، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، ]بینا[، ۱۳۳۵ش. | *خواجوی كرمانی، محمود، دیوان، بهتحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، ]بینا[، ۱۳۳۶ش. | ||
* زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش. | *زرتشت بهرام پژدو، زراتشتنامه، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، ]بینا[، ۱۳۳۵ش. | ||
* ساعی، كریم، جنگلشناسی، تهران، ]بینا[، ۱۳۲۷ش. | *زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش. | ||
* سعدی مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1400ش. | *ساعی، كریم، جنگلشناسی، تهران، ]بینا[، ۱۳۲۷ش. | ||
* سیفی فمی تفرشی، مرتضى، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، تهران، مجید، ۱۳۷۰ش. | *سعدی مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1400ش. | ||
* شكورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش. | *سیفی فمی تفرشی، مرتضى، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، تهران، مجید، ۱۳۷۰ش. | ||
* شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش. | *شكورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش. | ||
* صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش. | *شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش. | ||
* ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش. | *صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش. | ||
* طوسی، محمد، التبیان، بهتحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق. | *ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش. | ||
* عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش. | *طوسی، محمد، التبیان، بهتحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق. | ||
* كلینی، محمد، الفروع من الكافی، بهتحقیق علیاكبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق. | *عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش. | ||
* گلگلاب، حسین، گیاهشناسی، تهران، ]بینا[، ۱۳۲۶ش. | *كلینی، محمد، الفروع من الكافی، بهتحقیق علیاكبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق. | ||
* فاضل هروی، ارشاد الزراعه، بهتحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش. | *گلگلاب، حسین، گیاهشناسی، تهران، ]بینا[، ۱۳۲۶ش. | ||
* فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش. | *فاضل هروی، ارشاد الزراعه، بهتحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش. | ||
* فرهوشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش. | *فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش. | ||
* لغت فرس، اسدی طوسی، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۶ش. | *فرهوشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش. | ||
* مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، ]بینا[، ۱۳۷۱ق. | *لغت فرس، اسدی طوسی، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۶ش. | ||
* مشكور، محمدجواد، فرهنگ هزوارشهای پهلوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش. | *مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، ]بینا[، ۱۳۷۱ق. | ||
* معزی، محمد، دیوان، بهتحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، زوار، ۱۳۱۸ش. | *مشكور، محمدجواد، فرهنگ هزوارشهای پهلوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش. | ||
* معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش. | *معزی، محمد، دیوان، بهتحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، زوار، ۱۳۱۸ش. | ||
* مهدی حسن، س.، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، تـرجمۀ نـوذر جلیلی، چیستا، تهران، س 8، شماره 9، ۱۳۷۰ش. | *معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش. | ||
* نورالله، «مادةالحیوة»، رساله در علم طباخی، آشپزی دورۀ صفوی، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش. | *مهدی حسن، س.، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، تـرجمۀ نـوذر جلیلی، چیستا، تهران، س 8، شماره 9، ۱۳۷۰ش. | ||
* نیلوفری، پرویز، «تاریخچۀ انـار»، فروهر، تهـران، س 24، شماره 7 و 8، ۱۳۶۸ ش. | *نورالله، «مادةالحیوة»، رساله در علم طباخی، آشپزی دورۀ صفوی، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش. | ||
* Drower, E. S., Water into Wine, London, 1956. | *نیلوفری، پرویز، «تاریخچۀ انـار»، فروهر، تهـران، س 24، شماره 7 و 8، ۱۳۶۸ ش. | ||
* MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971. | *Drower, E. S., Water into Wine, London, 1956. | ||
* Pliny, the Elder, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1966. | *MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971. | ||
* Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, Hamburg, 1930. | *Pliny, the Elder, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1966. | ||
*Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, Hamburg, 1930. | |||
[[رده: ویکیزندگی]] | [[رده: ویکیزندگی]] | ||
نسخهٔ ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۵۰
انار؛ میوهای پُردانه، سرخرنگ و خوشطعم
انار، میوهای از تیره موردیان، جنس پونیکا و گونه گراناتوم است.[۱] برخی از گیاهشناسان، انار را میوهی بومی ایران و مناطق همجوار آن دانستهاند. گروهی دیگر نیز، خاستگاه انار را سرزمینهای عربی سوریه و مصر اعلام کردهاند.[۲]
واژه انار
انار، واژهای فارسی است و بارها در زبان پهلوی بهکار رفته است.[۳] همچنین، واژههای «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانههای انار[۴] و واژههای «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار بهکار میروند.[۵] در قرآن نیز 3 بار به این میوه (رُمّان) اشاره شده است.[۶] محبوبیت این میوه، موجب نامگذاری برخی از مناطق بهنام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادیهای دارای انار در ایران است.[۷]
گونهشناسی انار ایرانی
گونهای انار، بهنام انار وحشی، در جنگلهای شمالی ایران، مناطق فارس، کردستان، بلوچستان و سرزمینهای داخلی ایران[۸] وجود دارد. همچنین پرورش گونههای دیگر انار، در نقاط مختلف ایران، رایج بوده است. در منابع کهن به مهارت ایرانیان در پرورش انارهای بُستانی، در دوره هخامنشیان، اشاره شده است.[۹]
انارهای نقاطی از ایران، در بین خلفای عباسی بسیار طرفدار داشت و مردم در شهرهایی همچون ری[۱۰] و ساوه، هر ساله، همراه با مالیات (خراج) خود، مقداری انار نیز به دربار خلفا میفرستادند. همچنین، بسیاری از طبیبان، انار ساوه را یکی از بهترین انارهای جهان دانسته و آن را دارای خواصی درمانی معرفی میکردند.[۱۱] انارهایی با انواع مختلف ترش، شیرین، ملس، میخوش، سیاهپوست، بیدانه، اردستانی و ازغند در باغهای انار ایرانیان، پرورش مییابد.[۱۲] هرکدام از این انارها نیز در نواحی خاصی کشت میشود. برای مثال، در کاشان، انارهای سفیددانه، شیرین شهوار و شیرین سرخپوست معروف بود.[۱۳] امروزه، انارهای ساوه، قم، تفت، یزد، خراسان و کاشان در ایران مرغوب بوده و شهرت دارند.[۱۴]
قداست انار
انار از میوههای پُردانه است و بههمین دلیل، نماد برکت و باروری شناخته میشود.[۱۵] برخی از پژوهشگران، سرسبزی و جاودانگی درخت انار را خاستگاه این باور دانستهاند که انار، مادر زمین و مظهر برکت و فراوانی است.[۱۶]
در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه بیستون را بهنام «انار فرهاد» نامیدهاند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت نامه» آمده است که زردشت، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویینتن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد.[۱۷]
انار در آموزههای دینی
انار در آئین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس بهشمار میرود. زرتشتیان، از شاخه و میوهی این گیاه، در آیینهای دینی و رسمی خود استفاده میکنند.[۱۸] در این دین، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانههای جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.[۱۹] زردشتیان، همچنین، در مراسم ازدواج دختران و پسران، به آنها انار میدادند تا بارور باشند.[۲۰]
ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را میسوزاندند.[۲۱] همچنین، چوب و میوه انار، در سفرههای نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.[۲۲] امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانه انار در سفره نوروزی استفاده میکنند.[۲۳]
نشانههایی از تقدس این میوه، در نقش و نگارهای دو ستون معبد اورشلیم نیز برجای مانده است.[۲۴] جامهی پیشوایان مذهبی یهود، دارای طرحهایی از درخت یا میوه انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز بود.
انار در اسلام، میوهای بهشتی معرفی شده[۲۵] و در قرآن نیز به این میوه اشاره شده است.[۲۶] در برخی از روایات آمده که در هر میوه انار، دانهای بهشتی است که تنها نصیب مؤمنان میشود و فرشتگان، آن را از دسترس کافران، دور میکنند.[۲۷] عامه مسلمانان، بر این باورند که با خوردن این دانه، به بهشت خواهند رفت.[۲۸]
خواص طبی انار
در طب سنتی، انار شیرین را برای درمان تهوع در زنان باردار[۲۹] و انار تلخ را برای درمان عفونتهای دهان، بینی، گوش، تاری دید، زخم چشم و سایر انواع زخم مفید میدانند.[۳۰] برخی از طبیبان نیز به خواص مفید انار در راستای درمان یرقان، خفقان، درد سینه، سرفه سوزنده ،خارش و سرفه کهنهی خشک اشاره کردهاند.[۳۱] همچنین در طب سنتی، به مضر بودن انار برای معده، نفخآور بودن آن و آسیبرسانی به دندان و لثهها اشاره گردیده و بیمارانی که تب دارند از خوردن انار منع شدهاند.[۳۲]
کاربرد انار در صنعت
پوست، شاخه، ریشه، گل و برگ درخت انار در صنایع دباغی و چرمسازی استفاده میشود. در صنعت رنگرزی، رنگ قهوهای سوخته را از پوست انار بهدست میآورند.[۳۳]
انار در نظام غذایی
آب انار، ناردانه، افشره و رب انار، از چاشنیهای پرطرفدار در خوراک ایرانی است. این چاشنیها، علاوهبر طعم و مزه، خواص طبی بسیاری دارند. در خورش اسفناج، بهدلیل حضور گردو (که طبعی بسیار گرم دارد)، از چاشنیهایی همچون رب انار یا آب انار (که طبعی سرد دارند) استفاده میشود تا این خوراک، برای همه افراد با مزاج گرم و سرد مناسب باشد.[۳۴] پلو رب انار نیز از غذاهای مطبوع، در دوره صفویان بود.[۳۵]
انار در ادبیات ایران
زیبایی درخت، میوه، شکوفه و گل سرخ انار، همواره در نظم و نثر ایرانیان، جایگاهی ویژه داشته است. در بسیاری از متون ادبی فارسی، معشوق به «نهال» و بناگوش میان طرههای معشوق به «پاره انار» تشبیه شده است. در اشعار سروده شده، اغلب، منظور از عبارت «انار رخسار»، گونههای یار است. همچنین، لب زیبارویان به «ناردان»[۳۶] و «نار کفیده»،[۳۷] دو گونه به «نار شکفته»، دل آکنده از درد و اندوه به «انار پاره»[۳۸] تشبیه شده است. ادیبان بزرگی مانند سعدی، از واژه انار و خواص آن در اشعار خود، بهره گرفتهاند:[۳۹]
الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
در ادبیات شفاهی نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه میکنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه میافتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده میکنند.
انار در آیینهای سنتی ایرانیان
در بستر آداب و رسوم سنتی ایران، انار از دیرباز نقشی نمادین و آیینی در مراسم ازدواج ایفا کرده است. بر اساس مستندات فرهنگی، در بسیاری از جوامع سنتی ایرانی، رسمی دیرپا وجود دارد که داماد به هنگام انتقال عروس به منزل جدید، میوۀ انار و گاه همراه با سیب را زیر پای وی میافکند. نویسندگان این رفتار را حامل بار معنایی عمیقی میدانند که در باورهای عامه ریشه دارد.
برخی از پژوهشگران فرهنگ عامه، پرتاب انار سرخ را نمادی از آرزوی تندرستی، شادابی و سرخرویی برای عروس دانستهاند.[۴۰] این عمل در عین حال بیانگر آرزو و امیدواری به برکت، نعمت و باروری در زندگی زناشویی است، بهویژه که در بسیاری از مناطق، این رسم به قصد طلب فرزندان پرشمار، بهویژه فرزند پسر انجام میشود.[۴۱] این باور را میتوان در سنت زرتشتیان ایران نیز مشاهده کرد که در مراسم پیوند زناشویی، انار را به عنوان هدیهای نمادین به زوج جوان تقدیم میکنند.[۴۲]
این مجموعه باورها و رفتارهای آیینی، همگی گویای جایگاه ویژه انار در نظام نمادین فرهنگ ایرانی است که آن را به عنصری مقدس و خوشیمن در مراسم مهم زندگی مانند ازدواج تبدیل کرده است. انار در این بستر فرهنگی نه تنها یک میوه، بلکه حامل آرزوها و امیدهای جمعی برای زندگی پربرکت و مملو از نعمت است.انار نزد ایرانیان، از مهمترین خوارکیهای شب چله است. در باور ایرانیان، خوردن انار در شب یلدا، فرد را از تب و آزار گرمای تابستان[۴۳] و نیز از گزند جانوران و حشرات تابستانی دور میکند.[۴۴] تعبیر خواب دیدن انار را نیز پسرآوری زنان میدانند.[۴۵]
معانی نمادین انار
در طول دورههای تاریخی، درخت و میوۀ انار در باورهای اقوام ایرانی از جایگاهی رازآمیز و نمادین برخوردار بوده است. برای مثال این میوه بهعنوان عنصری نمادین در آیینها و مراسم دینی-مذهبی کاربرد داشته و یک عامل رمزآلود طبیعی برای دفع ارواح خبیث، حشرات موذی، بیماریها و آلام جسمانی مورد استفاده قرار میگرفته است. بر اساس مستندات تاریخی، ایرانیان دوران باستان با استعمال دود حاصل از سوختن شاخههای هذانئپاتا (درخت انار) به تصفیه و تطهیر محیط زندگی میپرداختند و بدین شیوه موجودات پلید و نیروهای اهریمنی را از حریم خانوده و محل سکونت خویش طرد میکردند.[۴۶] در متون اسلامی نیز به خواص محافظتی این درخت اشاره شده است، چنانکه دود شاخههای سوخته آن را عامل دفع حشرات و گزندگان دانستهاند.[۴۷]همچنین در این منابع، نگهداری شاخه انار را موجب ایمنی از گزند مار و عقرب برشمردهاند[۴۸] و مصرف میوه آن را موجب طرد وساوس شیطانی و تزکیه باطن مؤمنان ذکر کردهاند. این باورهای عمیق و ریشهدار، گویای اهمیت نمادین و کاربردی انار در فرهنگ دیرپای ایران زمین میباشد.[۴۹]
در متون کهن خوابگزاری ایرانی نیز انار و درخت انار در عالم رؤیا نمادی چندبعدی و پراهمیت تلقی میشود. مفسران سنتی، این درخت را نشانهای از زنی نیکسیما، پاکدامن و پرآرزو و همچنین مردی خوشخلق و نیکسرشت دانستهاند. همچنین دیدن انار نیکو در دست، نشانهای از تولد فرزند پسر تفسیر شده است. انار شیرین در تعابیر خوابگزاری، حاکی از زمینهای حاصلخیز، باغستانهای سرسبز و مملو از برکت تفسیر شده است، حال آنکه انار ترش نماد غم و اندوه و ناخوشی به شمار میرود. از دست دادن انار در خواب، به مفهوم فقدان همسر تعبیر شده[۵۰] و هدیهگرفتن انار از جانب درگذشتگان به زندگان، نشانهای از تولد فرزند دختر محسوب میشود.[۵۱]
پانویس
- ↑ گلگلاب، گیاهشناسی، ۱۳۲۶ش، ص۲۳۲؛
ثابتی، درختان جنگلی ایران، ۱۳۲۶ش، ص۵۰. - ↑ پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۸.
- ↑ Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, 1930, P71-72;
MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P9 & 230;
مشكور، فرهنگ هزوارشهای پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120. - ↑ معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛
ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸. - ↑ پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵-۲۶۶.
- ↑ سوره انعام، آیه ۶ و ۹۹ و ۱۴۱؛
سوره الرحمن، آیه ۵5 و ۶۸. - ↑ پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.
- ↑ ثابتی، درختان جنگلی ایران، ۱۳۲۶ش، ص۵۰؛
نیلوفری، «تاریخچۀ انـار»، ص۳۸؛
زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص۳۴۴؛
ساعی، جنگلشناسی، ج1، ۱۳۲۷ش، ص۲۴۴. - ↑ پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷۲.
- ↑ ثعالبی، لطائف المعارف، ۱۳۶۸ش، ص234-235.
- ↑ پولاك، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص366.
- ↑ فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص۱۷۷.
- ↑ ضرابی، ، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۴.
- ↑ فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، ج4، ۱۳۷۷ش، ص2؛
سیفی فمی تفرشی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، ۱۳۷۰ش، ص۵۹. - ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۳۹؛
Drower, Water into Wine, 1956, P7. - ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.
- ↑ زرتشت بهرام پژدو، زراتشتنامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.
- ↑ معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.
- ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.
- ↑ اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.
- ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.
- ↑ المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.
- ↑ فرهوشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.
- ↑ Smith, The Religion of the Semites, 1972, P488.
- ↑ مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص۴۹.
- ↑ الرحمن، آیه ۵۵ و ۶۸.
- ↑ كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353؛
مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص50. - ↑ شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۰۹؛
اسدیان خرمآبادی، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۵؛
صفینژاد، مونوگرافی ده طالبآباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۹۳. - ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485-486.
- ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.487.
- ↑ عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص453-455.
- ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485.
- ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.IV, P.165.
- ↑ شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۷۱ش، ص24.
- ↑ نورالله، «مادةالحیوة»، ۱۳۶۰ش، ص۲۲۵؛
اُلئاریوس، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۵. - ↑ معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۵۹۸؛
خواجوی كرمانی، دیوان، ۱۳۳۶ش، ص۱۰۳. - ↑ لغت فرس، اسدی طوسی، ۱۳۵۶ش، ذیل واژه لال.
- ↑ انوری، دیوان، ج1، ۱۳۶۴ش، ص192.
- ↑ سعدی مواعظ، قصاید، قصیده شماره 18، بیت 7، سایت گنجور.
- ↑ شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص619.
- ↑ اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.
- ↑ خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.
- ↑ انجوی شیرازی، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص18 و 26.
- ↑ شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص227.
- ↑ خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.
- ↑ پورداوود، تفسیر بر خرده اویستا، 1931م، ص146-147.
- ↑ كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص355.
- ↑ كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص248.
- ↑ كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353-354.
- ↑ خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص210-211.
- ↑ اسدیان خرمآبادی، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص184.
منابع
- قرآن کریم
- ادیب صابر ترمذی، دیوان، بهتحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش.
- اسدیان خرمآبادی، محمد و دیگران، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردمشناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
- المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، بهتحقیق فوزی عطوی، بیروت، ]بینا[، ۱۹۶۹م.
- اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشنها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
- انوری، محمد، دیوان، بهتحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش.
- اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمۀ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش.
- پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
- پورداود، ابراهیم، اناهیتا، بهتحقیق مرتضى گرجی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۳ش.
- پورداوود، ابراهیم، تفسیر بر خرده اویستا، برلین، 1931م، ص146-147.
- پولاك، یاكوب ادوارد، سفرنامه، ترجمۀ كیكاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش.
- ثابتی، حبیبالله، درختان جنگلی ایران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶ش.
- ثعالبی، عبدالملك، لطائف المعارف، ترجمۀ علیاكبر شهابی خراسانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش.
- خوابگزاری، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
- خواجوی كرمانی، محمود، دیوان، بهتحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، ]بینا[، ۱۳۳۶ش.
- زرتشت بهرام پژدو، زراتشتنامه، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، ]بینا[، ۱۳۳۵ش.
- زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
- ساعی، كریم، جنگلشناسی، تهران، ]بینا[، ۱۳۲۷ش.
- سعدی مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1400ش.
- سیفی فمی تفرشی، مرتضى، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، تهران، مجید، ۱۳۷۰ش.
- شكورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
- شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش.
- صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
- ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش.
- طوسی، محمد، التبیان، بهتحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق.
- عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- كلینی، محمد، الفروع من الكافی، بهتحقیق علیاكبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
- گلگلاب، حسین، گیاهشناسی، تهران، ]بینا[، ۱۳۲۶ش.
- فاضل هروی، ارشاد الزراعه، بهتحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
- فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش.
- فرهوشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش.
- لغت فرس، اسدی طوسی، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، ]بینا[، ۱۳۷۱ق.
- مشكور، محمدجواد، فرهنگ هزوارشهای پهلوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
- معزی، محمد، دیوان، بهتحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، زوار، ۱۳۱۸ش.
- معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
- مهدی حسن، س.، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، تـرجمۀ نـوذر جلیلی، چیستا، تهران، س 8، شماره 9، ۱۳۷۰ش.
- نورالله، «مادةالحیوة»، رساله در علم طباخی، آشپزی دورۀ صفوی، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش.
- نیلوفری، پرویز، «تاریخچۀ انـار»، فروهر، تهـران، س 24، شماره 7 و 8، ۱۳۶۸ ش.
- Drower, E. S., Water into Wine, London, 1956.
- MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971.
- Pliny, the Elder, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1966.
- Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, Hamburg, 1930.