پرش به محتوا

پیش‌نویس:گنبد سلطانیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
project>زینب آزادبختی
جز ۳۷ نسخه واردشده
 
(۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''گنبد سلطانیه؛'''</big> بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان در شهرستان سلطانیه.
{{درشت|'''گنبد سلطانیه؛'''}} بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان در شهرستان سلطانیه در زنجان.<ref name=":0" group="دیدگاه">اگر مطلب زیر را بتوانید در مقاله بگنجانید مطلب شما فوق العاده ارتقا پی دامی کند. منابع آن هم از طریق ایتا برای شما ارسال می‌شود.
گنبد سلطانیه یکی از باشکوه‌ترین بنا‌های تاریخی جهان که بر آرامگاه سلطان محمد خدابنده برپا شده است. این بنا یک مسجد بسیار دیدنی است که در جهان از دیدگاه معماری، طراحی داخلی و فضا شناخته شده است.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/1438124/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86 . «همه چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref> گنبد سلطانیه یکی از شاهکارهای معماری دوره ایلخانی<ref> [https://www.isna.ir/news/1401010702828/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4-%D8%B4%D8%AF . «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران«ایسنا»، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>  و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به ‌شمار می‌رود.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/7173-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87/#%D8%A8%D8%AE%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81%20%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF%20%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>  این بنای ارزشمند در سال 1384ش، به‌عنوان ششمین اثر جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.<ref> . سالنامه آماری استان زنجان، استانداری استان زنجان، فصل هفده، 1391ش، ص 692-701.</ref>
==نام‌گذاری==
اولجایتو (۶۸۰-۷۱۶ق) از فرمانروایان سلسله ایلخانان که پس از مسلمان شدن، سلطان محمد خدابنده نامیده شد دستور احداث این بنا را صادر کرد. به‌همین دلیل این بنا، گنبد سلطانیه نام گرفته است.<ref> [https://www.otaghak.com/blog/gonbad-soltanieh-in-iran/ . «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش. تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1400ش.] </ref>


==تاریخچه==
۱. گنبد سلطانیه؛ تجلی حکمت و عرفان در کالبد معماری
گنبد سلطانیه در سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ق و در دوره حکومت سلطان محمد خدابنده، هشتمین پادشاه سلسله ایلخانان، ساخته شد.<ref> . ملکی، محمد، سلطانيه در گذر تاریخ. زنجان، انتشارات دانش زنجان، 1390ش، ص42.</ref>  خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر ایلخانان، وظیفه نظارت بر ساخت این گنبد را بر عهده داشت. معمار این بنای تاریخی سید علیشاه بوده و در مدت ۱۰ سال به همراه ۳۰۰۰ نفر کارگر ساخته شده است.<ref> [https://www.isna.ir/photo/1400011506202/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref>


==جغرافیا==
مقاله به درستی به نمادگرایی عدد هشت (هشت در بهشت) و نام علی (۱۱۰ پله) اشاره کرده است. برای تعمیق این نگاه، می‌توان گنبد را نه فقط یک سازه، بلکه تجلی‌گاه جهان‌بینی اسلامی-ایرانی دانست. در این دیدگاه، معماری صرفاً دانش فنی نیست، بلکه '''حکمت''' است. گنبد فیروزه‌ای، نمادی از آسمان و ملکوت است و فضای داخلی وسیع و مرتفع آن، بیننده را به '''تفکر''' در عظمت خالق و حقارت دنیای مادی فرامی‌خواند. نورگیرها و نحوه تابش نور به داخل، می‌تواند نمادی از نزول نور الهی (<code>نور</code>) و هدایت باشد. این بنا تنها یک آرامگاه برای یک پادشاه نیست، بلکه فضایی است که در آن، هنر و مهندسی در خدمت ایجاد یک تجربه معنوی و عروج روحانی برای انسان قرار گرفته‌اند. این همان جوهره سبک زندگی اسلامی است که در آن، هر پدیده مادی، بازتابی از یک حقیقت معنوی است.
گنبد سلطانیه، امروزه در مرکز شهرستان سلطانیه و در ۳۷ کیلومتری زنجان قرار گرفته است.<ref> [https://www.isna.ir/photo/1400011506202/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87 . «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.]</ref> شهرستان سلطانیه بين مدارهاي جغرافيایي با مختصات 36 درجه و 15 دقيقه تا 36 درجه و 43 عرض شمالی از خط استوا، و 48 درجه و 33 دقيقه تا 49 درجه و 3 دقیقه طول شرقي از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است. فاصله شهر سلطانيه تا جاده ترانزیت تهران- زنجان 5 کیلومتر است.<ref> [[C:\Users\Archicom\Downloads\10006013970507 (1).pdf|. بیگدلی و همکاران، «بررسي تاريخ شفاهي شهر سلطانيه بررسي آثار معماري شهر تاريخي سلطانيه براساس متون تاريخي و تاريخ شفاهي»، معماری‌شناسی، شماره 5، بهمن 1397ش، ص439.]]</ref>
 
۲. پیوند علم، ایمان و هنر؛ شاهکار مهندسی به‌عنوان عبادت
 
مقاله به استحکام حیرت‌انگیز بنا و وزن ۱۶۰۰ تنی آن اشاره کرده است. از منظر سبک زندگی ایرانی-اسلامی، این دقت و استحکام فنی، صرفاً یک دستاورد مهندسی نیست، بلکه نوعی '''عبادت''' تلقی می‌شود. در این فرهنگ، «اَتقان صُنع» یا انجام کار به بهترین و محکم‌ترین شکل ممکن، یک فضیلت دینی و اخلاقی است. معماران و هنرمندانی چون سید علیشاه، دانش ریاضی و مهندسی خود را با ایمان و اخلاص درآمیخته و اثری خلق کرده‌اند که نه تنها زیبا و باشکوه است، بلکه در برابر قرن‌ها زلزله و فرسایش ایستادگی کرده است. این بنا به ما می‌آموزد که در سبک زندگی اسلامی، میان علم و ایمان تضادی وجود ندارد و تخصص و تعهد می‌توانند در کنار هم، به خلق شاهکارهایی ماندگار برای خدمت به فرهنگ و هویت جامعه منجر شوند.
 
۳. گنبد سلطانیه به‌عنوان محور حیات اجتماعی و هویت جمعی
 
در مقاله به کاربری‌های مختلف بنا اشاره شده است. می‌توان این بخش را با تأکید بر نقش گنبد به عنوان '''قلب تپنده شهر سلطانیه''' در دوران خود گسترش داد. این بنا صرفاً یک مقبره سلطنتی منزوی نبوده، بلکه مرکزی برای اجتماعات دینی، مناسک عبادی و گردهمایی‌های اجتماعی بوده و زندگی مردم پیرامون آن جریان داشته است. ساخت چنین اثر عظیمی با همت ۳۰۰۰ کارگر، خود یک پروژه عظیم اجتماعی بوده که حس '''همبستگی و هویت مشترک''' را در میان مردم آن دوره تقویت کرده است. امروزه نیز گنبد سلطانیه فراتر از یک جاذبه توریستی، یک '''میراث هویتی''' است. بازدید از آن برای یک ایرانی، سفری به عمق تاریخ و فرهنگ خویش است و این حس تعلق و افتخار، بخشی جدایی‌ناپذیر از سبک زندگی ایرانی به شمار می‌رود.
 
۴. آموزش فروتنی و احترام در معماری سردابه
 
نکته ظریف و مهمی که در مقاله به آن اشاره شده، طراحی ورودی سردابه به گونه‌ای است که افراد برای ورود باید سر خم کنند. این عنصر معماری، یک درس عملی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی است. این طراحی، بازدیدکننده را فارغ از مقام و جایگاه اجتماعی‌اش، به '''فروتنی''' در برابر مرگ و احترام به گذشتگان وامی‌دارد. این یک یادآوری هوشمندانه است که در اوج شکوه و قدرت (مانند سلطنت ایلخانان)، نهایت کار انسان، بازگشت به خاک و نیاز به تواضع است. این جزئیات نشان می‌دهد که معماری در این فرهنگ، تنها به ابعاد و اندازه‌ها محدود نمی‌شده، بلکه یک رسانه قدرتمند برای انتقال مفاهیم عمیق اخلاقی و تربیتی بوده است.</ref><ref name=":0" group="دیدگاه" />
 
'''گنبد سلطانیه''' از شاهکارهای [[معماری ایرانی|معماری ایران]] و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است که بین سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری در زمان [[ایلخانان|ایلخانیان]] به دستور [[سلطان محمد خدابنده]] (الجایتو) در شهر سلطانیه در نزدیکی زنجان ساخته شد. این بنای هشت‌ضلعی سومین گنبد مرتفع جهان به‌شمار می‌رود و در سال ۱۳۸۴ش، به‌عنوان هفتمین اثر جهانی ایران در [[یونسکو]] به ثبت رسیده است. این بنای تاریخی و ارزشمند از آثار مهم معماری ایرانی و [[هنر اسلامی]] به‌شمار می‌رود.
 
==معرفی گنبد سلطانیه==
===نام‌گذاری===
اولجایتو (۶۸۰–۷۱۶ق) از فرمانروایان سلسلهٔ [[ایلخانان]] که پس از [[مسلمان]] شدن، [[سلطان محمد خدابنده]] نامیده شد، دستور احداث این [[گنبد]] را صادر کرد و به‌همین دلیل این بنا، گنبد سلطانیه نامیده شد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/387316/بررسی-تاریخ-شفاهی-شهر-سلطانیه-بررسی-آثار-معماری-شهر-تاریخی-سلطانیه-بر-اساس-متون-تاریخی-و-تاریخ-شفاهی- بیگدلی و همکاران، «بررسی تاریخ شفاهی شهر سلطانیه بررسی آثار معماری شهر تاریخی سلطانیه براساس متون تاریخی و تاریخ شفاهی»، 1397ش، ص3.]</ref>
 
===موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی گنبد سلطانیه===
گنبد سلطانیه از باشکوه‌ترین بناهای تاریخی جهان است که بر آرامگاه سلطان محمد خدابنده در دورهٔ ایلخانی<ref>[https://www.isna.ir/news/1401010702828/گنبد-جهانی-سلطانیه-به-احترام-زمین-خاموش-شد «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> برپا شده است. این گنبد در مرکز شهرستان سلطانیه و در ۳۷ کیلومتری زنجان قرار دارد.<ref>[https://www.isna.ir/photo/1400011506202/گنبد-سلطانیه «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> گنبد سلطانیه سومین گنبد مرتفع جهان پس از کلیسای سانتاماریا دل فیوره در ایتالیا و [[مسجد]] ایاصوفیه در ترکیه است و ارتفاع آن حدود ۴۸ تا ۵۲ متر با قطر دهانهٔ حدود ۲۵ متر است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1438124/همه-چیز-درباره-گنبد-سلطانیه-زنجان «همه چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
 
گنبد سلطانیه در سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ق و در دورهٔ حکومت سلطان محمد خدابنده، هشتمین پادشاه سلسله ایلخانان، ساخته شد.<ref>ملکی، سلطانیه در گذر تاریخ. زنجان، 1390ش، ص42.</ref> خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر ایلخانان، وظیفهٔ نظارت بر ساخت این گنبد را بر عهده داشت. معمار این بنای تاریخی سید علیشاه بوده و در مدت ۱۰ سال به همراه ۳۰۰۰ نفر کارگر ساخته شده است.<ref>[https://www.isna.ir/photo/1400011506202/گنبد-سلطانیه «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
 
===هدف ساخت گنبد سلطانیه===
سلطان محمد خدابنده دستور ساخت گنبد سلطانیه را داد تا پیکرهای [[امام علی]] و [[امام حسین]] را از نجف و کربلا به سلطانیه منتقل کند و این مکان را به یک قطب مذهبی و تجاری تبدیل کند. ولی این انتقال به‌دلیل مخالفت علما، به‌ویژه علامه حلی، انجام نشد.<ref>بلیلان اصل و دیگران، «تاویل مفاهیم عددی و رموز هندسی نهفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه»، 1404ش، ص61.</ref>
 
پس از این مخالفت‌ها، اولجایتو تصمیم گرفت خاک تربت امام علی و [[تربت امام حسین]] را به سلطانیه بیاورد و بخشی از بنا را به تربتخانه اختصاص دهد که با کاشی‌کاری‌های نفیس و آیات [[قرآن]] مزین شده است. سردابهٔ گنبد سلطانیه نیز محل دفن سلطان محمد خدابنده است که دو سال پس از تکمیل بنا در آنجا دفن شد. ورودی سردابه به گونه‌ای طراحی شده که برای عبور باید سر خم کرد که خود نوعی احترام به مردگان است.<ref>[https://archilearn.net/blog/گنبد-سلطانیه/ کریمی‌پناه، «گنبد سلطانیه زنجان، تاریخچه، تصویر»، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref>
 
==معماری گنبد سلطانیه==
گنبد سلطانیه به‌صورت یک بنای هشت‌ضلعی با ارتفاع حدود ۴۸٫۵ تا ۵۲ متر و قطر دهانه ۲۵٫۵ تا ۲۶ متر است. پلان بنا در طبقات پایین مستطیل‌شکل بوده و در طبقات بالاتر به شکل هشت‌ضلعی درآمده که موجب مقاومت بالا و زیبایی فرمی شده است. این ساختار هشت‌ضلعی و وجود هشت ایوان و هشت [[مناره]]، با الهام از «هشت در [[بهشت]]» (ابواب البر) است و حدود پنجاه اتاق دارد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/گنبد-سلطانیه-شاهکار-معماری-اسلامی-و-بزرگ-ترین-گنبد-آجری-جهان-تصاویر «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> مناره‌ها نقش مهندسی در خنثی کردن نیروی رانش گنبد و زلزله دارند.<ref>[https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/گنبد-سلطانیه-در-زنجان/ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت.]</ref>
 
مصالح اصلی ساختمان آجر بوده و در پوشش بیرونی گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی به شیوهٔ [[معرق کاری|معرق‌کاری]] استفاده شده است. ملات به‌کار رفته ترکیبی از گچ و مقدار کمی آهک است. گنبد دارای دو پوشش است که بین آنها فاصله‌ای حدود ۶۰ سانتی‌متر قرار دارد و این امر موجب استحکام بنا در برابر زلزله شده و گنبد را سبک‌تر می‌کند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/گنبد-سلطانیه-شاهکار-معماری-اسلامی-و-بزرگ-ترین-گنبد-آجری-جهان-تصاویر «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
بنای گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی است:
#'''گنبدخانه''': بخش اصلی و مرکزی با گنبد است.
#'''تربت‌خانه''': محلی که خاک کربلا به کار رفته و با کتیبه‌های قرآنی تزیین شده و [[محراب|محرابی]] [[مقرنس‌کاری]] دارد.
#'''سردابه''': محل دفن پادشاهان ایلخانی علی‌الخصوص سلطان محمد خدابنده است.<ref>[https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/گنبد-سلطانیه-در-زنجان/ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت.]</ref>
 
در طراحی معماری رعایت جهت [[قبله]] از اصول مهم بوده و بنای گنبد سلطانیه دارای ۱۱۰ پله است که در حروف ابجد مترادف با نام علی است.<ref>[https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/گنبد-سلطانیه-در-زنجان/ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت.]</ref> برخی معماران طرح گنبد را الهام گرفته از معماری آرامگاه غازان‌خان می‌دانند که خود متأثر از آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/03/688740/گنبد-سلطانیه-شاهکار-معماری-اسلامی-و-بزرگ-ترین-گنبد-آجری-جهان-تصاویر «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
این گنبد دو پوسته، به لحاظ نوآوری‌های مهندسی و هنری، به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری دورهٔ ایلخانی شناخته می‌شود و گفته شده معماری آن الهام‌بخش معماری سبک گوتیک و ساخت گنبد کلیسای سانتاماریا در ایتالیا بوده است.<ref>[https://ajianehgroup.com/گنبدآجری/ «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه.]</ref>
 
همچنین این گنبد از عظیم‌ترین بناهای تاریخی به شیوهٔ آذری در ایران است. سبک آذری در آرایه‌ها و تزئینات بناها، دورهٔ شکوفایی معماری ایرانی محسوب می‌شود. استفاده از سفالینه‌های زرین‌فام و استفاده از حجم زیاد [[سفال]] با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی از ویژگی‌های سبک آذری است.<ref>[https://www.mehrnews.com/photo/4960714/کتیبه-ها-و-کاشی-کاری-های-گنبد-سلطانیه «کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر.]</ref>
 
از برجسته‌ترین ویژگی‌های گنبد سلطانیه، ساخت اصولی و  استحکام این بنای تاریخی است که با تحمل وزنی در حدود ۱۶۰۰ تن پس از گذشت ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی‌متر نشست داشته است.<ref>[https://pinorest.com/mag/zanjan-soltanieh-dome/ «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست.]</ref> این بنای تاریخی در اثر مرمت‌های غیراصولی روند فرسایشی را در پیش گرفته<ref>[http://farhangemrooz.com/news/3783/گنبد-سلطانیه-آئینه-تمام-نمای-معماری-ایرانی-اسلامی-عظمتی-رنگ «گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز.]</ref> و نیازمند [[برنامه‌ریزی]] منظم و دقیقی برای نگهداری و حفاظت است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1587968/ایجاد-شکاف-در-نمای-داخلی-گنبدسلطانیه-کابوسی-که-رنگ-واقعیت-گرفت «ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر.]</ref> در سال ۱۳۴۸ش، مرمت و بازسازی گنبد سلطانیه توسط یک گروه ایتالیایی آغاز شد و تا سال ۱۳۵۷ش، ادامه پیدا کرد.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/7173-گنبد-سلطانیه/#بخش‌های%20مختلف%20گنبد%20سلطانیه «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
 
===تزئینات و کتیبه‌ها گنبد سلطانیه===
کتیبه‌های به‌کار رفته در گنبد سلطانیه شامل آیات مختلف قرآن کریم و عبارات مذهبی با خطوط بنایی و ثلث و کوفی است. در سراسر دیوارهای بنا سوره‌هایی از جمله سورهٔ فتح، سورهٔ ملک، آیت الکرسی، سورهٔ حمد و همچنین سوره‌های انبیا، مؤمنون و ملک به‌صورت کاشی‌کاری و کتیبه حک شده‌اند.
 
کتیبه‌هایی با جملاتی مانند «سبحان الله»، «لا اله الا الله»، نام‌های «محمد»، «علی»، «[[حضرت محمد|محمد رسول‌الله]]» و «سلطان ظل الله» نیز در بخش‌های مختلف ساختمان دیده می‌شود. در طبقات اول و دوم دیوارها، کتیبه‌هایی با نام‌های محمد و علی و یک لوگوی به‌نام اتحاد به چشم می‌خورد که ترکیب آن‌ها با هنر کاشی‌کاری و ترکیب رنگ‌های آبی و آجر انجام شده است.<ref>[https://ajianehgroup.com/گنبدآجری/ «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه.]</ref>
 
تزئینات اولیه بنا با آجر و کاشی انجام شده بود اما پس از مدتی به دستور سلطان محمد خدابنده این تزئینات با گچ پوشانده و مجدداً بر روی گچ‌ها کتیبه‌ها حک شد، به‌همین خاطر گنبد دارای دو دوره تزئین است. کتیبه‌های تربت‌خانه به‌ویژه شامل آیات قرآن به خط ثلث و کوفی است که مخصوصاً آیات سورهٔ ملک با کاشی‌کاری‌های طلایی و هشت‌گوش تزئین شده است که از شاهکارهای هنر کاشی‌کاری محسوب می‌شود.<ref>[https://www.otaghak.com/blog/gonbad-soltanieh-in-iran/ شریفی، «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک.]</ref>
 
==کاربرد گنبد سلطانیه==
بنای گنبد سلطانیه در گذر زمان، کاربردهای گوناگون داشته است؛ این بنا تا مدت‌ها برای برپایی مناسک آیینی مانند [[ختم قرآن|ختم قرآن]]، [[نماز]] و [[دعا]] استفاده می‌شد. همچنین در زمان‌های مختلف این ساختمان به جای بیمارستان هم استفاده می‌شده است. در حال حاضر این سازهٔ تاریخی به میراث فرهنگی ملموس و جهانی تبدیل شده و گردشگران از آن دیدن می‌کنند.<ref>[https://pinorest.com/mag/zanjan-soltanieh-dome/ «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست.]</ref>
 
==گنبد سلطانیه؛ تجلی حکمت، ایمان و هویت در معماری ایرانی-اسلامی==
 
===۱. گنبد به‌عنوان نماد جهان‌بینی اسلامی-ایرانی===
گنبد سلطانیه فراتر از یک سازهٔ معماری بوده و تجلی عمیق جهان‌بینی اسلامی-ایرانی به شمار می‌رود. نمادگرایی عدد هشت (هشت در بهشت) در شکل گنبد و تعداد ۱۱۰ پله منتهی به آن که یادآور نام علی است، بیانگر معانی عمیق عرفانی است. رنگ فیروزه‌ای گنبد یادآور آسمان و ملکوت بوده و فضای داخلی وسیع و بلند آن مخاطب را به تفکر در عظمت خالق و فروتنی در برابر مادیات دعوت می‌کند. نورگیرها و تابش نور داخل بنا نمادی از نزول نور الهی و هدایت معنوی است. این گنبد تنها آرامگاه یک پادشاه نیست، بلکه فضایی است که هنر و مهندسی در خدمت خلق تجربه‌ای معنوی و عروج روحانی قرار گرفته‌اند. همچنین بازتابی از سبک زندگی اسلامی است که هر پدیدهٔ مادی در آن نمایانگر حقیقتی معنوی است.<ref>[https://brickala.com/%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86-%D9%81%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7/ خراسانی، «گنبد سلطانیه: نگین فیروزه‌ای معماری ایرانی یا الهام‌بخش جهانی؟»، وب‌سایت بریک‌کالا.]</ref>
 
===۲. پیوند علم، ایمان و هنر؛ شاهکار مهندسی به‌مثابه عبادت===
استحکام شگفت‌انگیز بنا و وزن ۱۶۰۰ تنی آن تنها یک دستاورد فنی نیست، بلکه نوعی [[عبادت]] در فرهنگ ایرانی-اسلامی محسوب می‌شود. «اَتقان صُنع» یا انجام کاری با نهایت دقت و استحکام، فضیلتی دینی و اخلاقی است. معمارانی مانند سید علیشاه علم ریاضی و مهندسی را با [[ایمان]] و [[اخلاص]] ترکیب کرده‌اند تا اثری خلق کنند که هم زیباست و هم در برابر زمان و بلایا پایدار مانده است. این بنا گویا به ما می‌آموزد که در سبک زندگی اسلامی، علم و [[ایمان]] نه تضاد بلکه مکمل یکدیگرند و تعهد و تخصص می‌توانند شاهکارهای ماندگاری بیافرینند.<ref>رهروی پوده، «بررسی تجلی امر قدسی در معماری آرامگاهی ایران، نمونه مطالعاتی: بارگاه ملکوتی امام رضا»، 1401ش، ص8.</ref>
 
===۳. گنبد سلطانیه؛ محور حیات اجتماعی و هویت جمعی===
گنبد سلطانیه نه صرفاً آرامگاه، بلکه قلب تپندهٔ شهر سلطانیه در دوران خود بوده است. این بنا مرکز گردهمایی‌های دینی، مناسک عبادی و اجتماعات اجتماعی بوده و زندگی مردم پیرامون آن جریان داشته است. اجرای پروژه‌ای عظیم با همکاری ۳۰۰۰ کارگر، نمادی از همبستگی و هویت مشترک مردم آن دوره بود. امروزه نیز گنبد سلطانیه فراتر از یک جاذبهٔ [[گردشگری]]، میراثی هویتی برای ایرانیان است که بازدید از آن سفری به عمق تاریخ و فرهنگ خویش و گواهی بر تعلق و افتخار ملی محسوب می‌شود.<ref>رهروی پوده، «بررسی تجلی امر قدسی در معماری آرامگاهی ایران، نمونه مطالعاتی: بارگاه ملکوتی امام رضا»، 1401ش، ص15.</ref>
 
===۴. آموزش فروتنی و احترام در معماری سردابه===
طراحی ورودی سردابه به‌گونه‌ای است که بازدیدکنندگان باید برای ورود سر خم کنند، درس عمیقی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی. این طراحی هوشمندانه، یادآور فروتنی همگان در برابر مرگ و احترامی است که حتی در اوج شکوه قدرت، مانند دورهٔ ایلخانان، باید حفظ شود. این نکته نشان می‌دهد معماری در این فرهنگ فقط به ظواهر محدود نبوده، بلکه رسانه‌ای برای انتقال مفاهیم اخلاقی و تربیتی عمیق بوده است.<ref>رهروی پوده، «بررسی تجلی امر قدسی در معماری آرامگاهی ایران، نمونه مطالعاتی: بارگاه ملکوتی امام رضا»، 1401ش، ص15.</ref>
 
==جاذبه گردشگری گنبد سلطانیه==
گنبد سلطانیه نقش برجسته‌ای در صنعت [[گردشگری]] و پیشرفت فرهنگی استان زنجان داشته است. این گنبد به‌عنوان بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان و یکی از آثار مهم معماری دورهٔ ایلخانی، نماد گردشگری استان زنجان و جاذبه‌ای تاریخی-فرهنگی بی‌نظیر شناخته می‌شود که سالانه گردشگران زیادی را جذب می‌کند.
 
از نظر گردشگری، وجود بازارچهٔ [[صنایع دستی]] در مجاورت گنبد سلطانیه سبب شده تا علاوه بر بازدید تاریخی، بازدیدکنندگان با هنرهای سنتی ایران نیز آشنا شوند و صنعت صنایع دستی تقویت شود. این بازارچه به حفظ و ترویج هنرهای سنتی کمک کرده و مکان مناسبی برای آشنایی با فرهنگ بومی است. همچنین برگزاری کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های هنری در این منطقه از دیگر رویکردهای فرهنگی توسعه است.
 
از منظر زیرساختی و توسعه گردشگری، شهرستان سلطانیه به‌دلیل وجود گنبد سلطانیه به عنوان قطب [[گردشگری]] در استان شناخته می‌شود و برنامه‌هایی برای ساخت [[هتل]] و بهبود خدمات رفاهی به گردشگران در حال انجام است تا میزان حضور توریست‌ها بیشتر شود.
 
گنبد سلطانیه همچنین به‌عنوان نماد فرهنگی-هنری، سرمایه‌ای مهم برای حفظ اصالت هنر و فرهنگ اسلامی-ایرانی و تقویت هویت تاریخی مردم منطقه است. این اثر موجب افزایش آگاهی مردم محلی و بازدیدکنندگان دربارهٔ تاریخ و هنر ایران شده و توسعهٔ فرهنگی منطقه را تقویت کرده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5451179/گنبد-سلطانیه-سرآمد-گردشگری-زنجان «گنبد سلطانیه؛ سرآمد گردشگری زنجان»، خبرگزاری مهر.]</ref>
 
==امکانات رفاهی گنبد سلطانیه==
در محوطهٔ این بنای تاریخی سرویس‌بهداشتی و نمازخانه وجود دارد. برای پارک وسایل نقلیه نیز می‌توان از خیابان‌های اطراف، استفاده کرد.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/7173-گنبد-سلطانیه/#امکانات%20گنبد%20سلطانیه «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
 
==مسیر دسترسی به گنبد سلطانیه==
برای دسترسی به گنبد سلطانیه، از شهر زنجان در مسیر جادهٔ زنجان–سلطانیه، ۳۳ کیلومتر راه پیموده می‌شود و سپس از سه‌راهی سلطانیه، پایان راه به گنبد سلطانیه می‌رسد.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/7173-گنبد-سلطانیه/#بخش‌های%20مختلف%20گنبد%20سلطانیه «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.]</ref>


==معماری==
گنبد سلطانیه یکی از عظیم‌ترین بناهای تاریخی به شیوه آذری در ایران است. سبک آذری در آرایه‌ها و تزئینات بناها، دوره شکوفایی معماری ایرانی محسوب می‌شود. استفاده از سفالینه‌های زرین‌فام و استفاده از حجم زیاد سفال با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی از ویژگی‌های سبک آذری است.  گنبد سلطانیه سه طبقه دارد و سبک نمای آن از معماری دوران سلجوقی پیروی کرده است.  این‌ سازة تاریخی در طبقه اول و فضاهای اطراف گنبد، مستطیل شکل بوده و در طبقه دوم و سوم به‌ شکل هشت ضلعی است. طول هر یک از اضلاع این هشت ضلعی ۱۷ متر است  و روی هر ضلع آن یک مناره قرار دارد.  همچنین گنبد سلطانیه دارای هشت ایوان و نزدیک به 50 اتاق است.  مصالح مورد استفاده در ساخت بدنه اصلی گنبد، آجر است و در قسمت گنبد، روکشی از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی مشاهده می‌شود که به شیوه معرق‌کاری به‌کار رفته‌اند. ملاط مورد استفاده در بنا نیز مخلوطی از گچ و اندکی آهک است.  بنا در قسمت درونی خود از بخش‌های مختلفی مانند تربت‌خانه، سردابه و گنبدخانه تشکیل شده که هرکدام با استفاده از کتیبه‌های نقش‌بسته به طرح‌های جذاب و آیات قرآن طراحی شده است.  این بنای تاریخی، کهن‌ترین گنبد آبی‌‌رنگ دوپوسته در ایران است. سقف داخلی اتاق‌ها با آجر‌های رنگی و گچ‌بری، مقرنس‌كاری و كاشی‌كاری آراسته شده است. در تمام این بنا، آیات قرآن و نام‌های خداوند به خط کوفی و ثلث بر دیوارها و کتیبه‌ها دیده می‌شود. 
==خطرات==
این بنای تاریخی در اثر مرمت‌های غیر اصولی روند فرسایشی را در پیش گرفته  و نیازمند برنامه‌ریزی منظم و دقیقی برای نگهداری و حفاظت است.
==مرمت==
در سال ۱۳۴8ش، مرمت و بازسازی گنبد سلطانیه توسط یک گروه ایتالیایی آغاز شد و تا سال 1357ش، ادامه پیدا کرد.
==ویژگی‌‌ها==
گنبد سلطانیه، سومین گنبد بزرگ در جهان است. این سازه، دارای ورودی اصلی، مقبره و سردابه است. تزئین و ساختار این مقبره از منظر کارشناسان، نقطه عطفی در معماری آن دوران دانسته شده که سبکی جدید را در معماری دوران سلجوقی پدید آورده است. 
گنبد سلطانیه یک ساختمان هشت ضلعی است که هر ضلع آن ۸۰ متر است و در اطراف آن هشت مناره وجود دارد.  برخی از کارشناسان هدف از به‌کارگیری عدد هشت را ساعت خورشیدی دانسته و برخی دیگر آن را به هشت درب بهشت توصیف کرده‌اند. گنبد سلطانیه ۱۱۰ پله دارد که با عدد ابجدی نام علی همسان است.
گنبد سلطانیه دارای ارتفاع 52 متری و قطر دهانة 25.60 متری است. از برجسته‌ترین ویژگی‌های گنبد سلطانیه، ساخت اصولی و مستحکم این بنای تاریخی است که با تحمل وزنی در حدود ۱۶۰۰ تن پس از گذشت  ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی‌متر نشست داشته است.
==کارکرد==
بنای گنبد سلطانیه در گذر زمان، کاربردهای گوناگون داشته است؛ این بنا تا مدت‌ها برای برپایی مناسک آیینی مانند قرآن‌خوانی، نماز و دعا استفاده می‌شد. همچنین در زمان‌های مختلف این ساختمان به جای بیمارستان هم استفاده می‌شده است. در حال حاضر این سازة تاریخی به میراث فرهنگی و جهانی تبدیل شده و گردشگران از آن دیدن می‌کنند. 
==جاذبه گردشگری==
باستان‌شناسان معتقدند گنبد سلطانیه بنایی مستحکم است که تمام اجزای آن در جایگاه مناسب خود قرار دارد. همچنین از منظر زیبایی‌شناسی، الگوی منحصر‌به‌فرد تزیئینات در گنبد سلطانیه، یک شاهکار هنری در معماری اسلامی است. 
در سرتاسر این بنای منحصر‌به‌فرد کتیبه‌هایی نفیس و بسیار قدیمی از آیات قرآن وجود دارد. در دیواره گنبد و دورتادور طبقة همکف، سوره فتح نگاشته است. سردر ورودی اصلی آرامگاه در قسمت شرقی بنا، با آیه‌الکرسی مزین شده و داخل ایوان طبقۀ اول نیز سوره توحید، نقش بسته است. تمام دیوارهای طبقه اول و دوم با کتیبه‌هایی برجسته با نام علی و محمد، تزئین شده است.
==امکانات رفاهی==
در محوطة این بنای تاریخی سرویس‌‌بهداشتی و نمازخانه وجود دارد. برای پارک وسایل نقلیه نیز می‌توان از خیابان‌های اطراف، استفاده کرد. 
==مسیر دسترسی==
برای دسترسی به گنبد سلطانیه، از شهر زنجان در مسیر جادة زنجان – سلطانیه، 33 کیلومتر راه پیموده می‌شود و سپس از سه‌راهی سلطانیه، پایان راه به گنبد سلطانیه می‌رسد.
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}  
{{پانویس}}
{{پانویس پیش‌نویس}}
 
==منابع==
==منابع==
* «ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1391ش.  
{{آغاز منابع}}
* بیگدلی، حامد و همکاران، «بررسي تاريخ شفاهي شهر سلطانيه بررسي آثار معماري شهر تاريخي سلطانيه بر اساس متون تاريخي و تاريخ شفاهي»، معماری‌شناسی، شماره 5، بهمن 1397ش.
*«ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
* سالنامه آماری استان زنجان، استانداری استان زنجان، فصل هفده، 1391ش.
*«بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «سفر به شاهکار معماری دوره ایلخانان/ گنبد سلطانیه روایتگر اقتدار و عظمت معماری ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1401ش.
*بلیلان اصل، لیدا و دیگران، «تاویل مفاهیم عددی و رموز هندسی نهفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه»، فصلنامه علمی نگره، شماره ۶۲، ۱۴۰۱ش.
* «کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 10 تیر 1399ش.
*بیگدلی، حامد و همکاران، «بررسی تاریخ شفاهی شهر سلطانیه بررسی آثار معماری شهر تاریخی سلطانیه بر اساس متون تاریخی و تاریخ شفاهی»، معماری‌شناسی، شماره ۵، بهمن ۱۳۹۷ش.
* «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1401ش.
*خراسانی، محمد، «گنبد سلطانیه: نگین فیروزه‌ای معماری ایرانی یا الهام‌بخش جهانی؟»، وب‌سایت بریک‌کالا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
* «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش.
*رهروی پوده، ساناز، «بررسی تجلی امر قدسی در معماری آرامگاهی ایران، نمونه مطالعاتی: بارگاه ملکوتی امام رضا»، بنیان‌های حکمی  فلسفی هنر ایرانی، سال اول، شماره اول، ۱۴۰۱ش.
* «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
*«سفر به شاهکار معماری دوره ایلخانان، گنبد سلطانیه روایتگر اقتدار و عظمت معماری ایرانی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
* «گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1391ش.
*شریفی، فاطمه، «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «گنبد سلطانیه، بزرگ‌ترین گنبد آجری در جهان»، وب‌سایت گردشبان، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1400ش.
*«کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۰ تیر ۱۳۹۹ش.
* «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1398ش.
*کریمی‌پناه، «گنبد سلطانیه زنجان، تاریخچه، تصویر»، وب‌سایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
*«گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
* «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 6 مرداد 1401ش.
*«گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
* «گنبد سلطانیه؛ نماد هنر و معماری اسلامی در تاریخ ایران»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1400ش.
*«گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
* ملکی، محمد، سلطانيه در گذر تاریخ. زنجان، دانش زنجان، 1390ش، ص42.
*«گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۱ش.
* «همه‌ چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1398ش.
*«گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
*«گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۳۹۸ش.
*«گنبد سلطانیه؛ سرآمد گردشگری زنجان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۴۰۱ش.
*«گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
*ملکی، محمد، سلطانیه در گذر تاریخ. زنجان، دانش زنجان، ۱۳۹۰ش.
*«همه چیز دربارهٔ گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ش.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ کنونی تا ۱۳ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۴۳

گنبد سلطانیه؛ بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان در شهرستان سلطانیه در زنجان.[دیدگاه ۱][دیدگاه ۱]

گنبد سلطانیه از شاهکارهای معماری ایران و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است که بین سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری در زمان ایلخانیان به دستور سلطان محمد خدابنده (الجایتو) در شهر سلطانیه در نزدیکی زنجان ساخته شد. این بنای هشت‌ضلعی سومین گنبد مرتفع جهان به‌شمار می‌رود و در سال ۱۳۸۴ش، به‌عنوان هفتمین اثر جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. این بنای تاریخی و ارزشمند از آثار مهم معماری ایرانی و هنر اسلامی به‌شمار می‌رود.

معرفی گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نام‌گذاری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اولجایتو (۶۸۰–۷۱۶ق) از فرمانروایان سلسلهٔ ایلخانان که پس از مسلمان شدن، سلطان محمد خدابنده نامیده شد، دستور احداث این گنبد را صادر کرد و به‌همین دلیل این بنا، گنبد سلطانیه نامیده شد.[۱]

موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گنبد سلطانیه از باشکوه‌ترین بناهای تاریخی جهان است که بر آرامگاه سلطان محمد خدابنده در دورهٔ ایلخانی[۲] برپا شده است. این گنبد در مرکز شهرستان سلطانیه و در ۳۷ کیلومتری زنجان قرار دارد.[۳] گنبد سلطانیه سومین گنبد مرتفع جهان پس از کلیسای سانتاماریا دل فیوره در ایتالیا و مسجد ایاصوفیه در ترکیه است و ارتفاع آن حدود ۴۸ تا ۵۲ متر با قطر دهانهٔ حدود ۲۵ متر است.[۴]

گنبد سلطانیه در سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ق و در دورهٔ حکومت سلطان محمد خدابنده، هشتمین پادشاه سلسله ایلخانان، ساخته شد.[۵] خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر ایلخانان، وظیفهٔ نظارت بر ساخت این گنبد را بر عهده داشت. معمار این بنای تاریخی سید علیشاه بوده و در مدت ۱۰ سال به همراه ۳۰۰۰ نفر کارگر ساخته شده است.[۶]

هدف ساخت گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سلطان محمد خدابنده دستور ساخت گنبد سلطانیه را داد تا پیکرهای امام علی و امام حسین را از نجف و کربلا به سلطانیه منتقل کند و این مکان را به یک قطب مذهبی و تجاری تبدیل کند. ولی این انتقال به‌دلیل مخالفت علما، به‌ویژه علامه حلی، انجام نشد.[۷]

پس از این مخالفت‌ها، اولجایتو تصمیم گرفت خاک تربت امام علی و تربت امام حسین را به سلطانیه بیاورد و بخشی از بنا را به تربتخانه اختصاص دهد که با کاشی‌کاری‌های نفیس و آیات قرآن مزین شده است. سردابهٔ گنبد سلطانیه نیز محل دفن سلطان محمد خدابنده است که دو سال پس از تکمیل بنا در آنجا دفن شد. ورودی سردابه به گونه‌ای طراحی شده که برای عبور باید سر خم کرد که خود نوعی احترام به مردگان است.[۸]

معماری گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گنبد سلطانیه به‌صورت یک بنای هشت‌ضلعی با ارتفاع حدود ۴۸٫۵ تا ۵۲ متر و قطر دهانه ۲۵٫۵ تا ۲۶ متر است. پلان بنا در طبقات پایین مستطیل‌شکل بوده و در طبقات بالاتر به شکل هشت‌ضلعی درآمده که موجب مقاومت بالا و زیبایی فرمی شده است. این ساختار هشت‌ضلعی و وجود هشت ایوان و هشت مناره، با الهام از «هشت در بهشت» (ابواب البر) است و حدود پنجاه اتاق دارد.[۹] مناره‌ها نقش مهندسی در خنثی کردن نیروی رانش گنبد و زلزله دارند.[۱۰]

مصالح اصلی ساختمان آجر بوده و در پوشش بیرونی گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی به شیوهٔ معرق‌کاری استفاده شده است. ملات به‌کار رفته ترکیبی از گچ و مقدار کمی آهک است. گنبد دارای دو پوشش است که بین آنها فاصله‌ای حدود ۶۰ سانتی‌متر قرار دارد و این امر موجب استحکام بنا در برابر زلزله شده و گنبد را سبک‌تر می‌کند.[۱۱]

بنای گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی است:

  1. گنبدخانه: بخش اصلی و مرکزی با گنبد است.
  2. تربت‌خانه: محلی که خاک کربلا به کار رفته و با کتیبه‌های قرآنی تزیین شده و محرابی مقرنس‌کاری دارد.
  3. سردابه: محل دفن پادشاهان ایلخانی علی‌الخصوص سلطان محمد خدابنده است.[۱۲]

در طراحی معماری رعایت جهت قبله از اصول مهم بوده و بنای گنبد سلطانیه دارای ۱۱۰ پله است که در حروف ابجد مترادف با نام علی است.[۱۳] برخی معماران طرح گنبد را الهام گرفته از معماری آرامگاه غازان‌خان می‌دانند که خود متأثر از آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی است.[۱۴]

این گنبد دو پوسته، به لحاظ نوآوری‌های مهندسی و هنری، به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری دورهٔ ایلخانی شناخته می‌شود و گفته شده معماری آن الهام‌بخش معماری سبک گوتیک و ساخت گنبد کلیسای سانتاماریا در ایتالیا بوده است.[۱۵]

همچنین این گنبد از عظیم‌ترین بناهای تاریخی به شیوهٔ آذری در ایران است. سبک آذری در آرایه‌ها و تزئینات بناها، دورهٔ شکوفایی معماری ایرانی محسوب می‌شود. استفاده از سفالینه‌های زرین‌فام و استفاده از حجم زیاد سفال با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی از ویژگی‌های سبک آذری است.[۱۶]

از برجسته‌ترین ویژگی‌های گنبد سلطانیه، ساخت اصولی و استحکام این بنای تاریخی است که با تحمل وزنی در حدود ۱۶۰۰ تن پس از گذشت ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی‌متر نشست داشته است.[۱۷] این بنای تاریخی در اثر مرمت‌های غیراصولی روند فرسایشی را در پیش گرفته[۱۸] و نیازمند برنامه‌ریزی منظم و دقیقی برای نگهداری و حفاظت است.[۱۹] در سال ۱۳۴۸ش، مرمت و بازسازی گنبد سلطانیه توسط یک گروه ایتالیایی آغاز شد و تا سال ۱۳۵۷ش، ادامه پیدا کرد.[۲۰]

تزئینات و کتیبه‌ها گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتیبه‌های به‌کار رفته در گنبد سلطانیه شامل آیات مختلف قرآن کریم و عبارات مذهبی با خطوط بنایی و ثلث و کوفی است. در سراسر دیوارهای بنا سوره‌هایی از جمله سورهٔ فتح، سورهٔ ملک، آیت الکرسی، سورهٔ حمد و همچنین سوره‌های انبیا، مؤمنون و ملک به‌صورت کاشی‌کاری و کتیبه حک شده‌اند.

کتیبه‌هایی با جملاتی مانند «سبحان الله»، «لا اله الا الله»، نام‌های «محمد»، «علی»، «محمد رسول‌الله» و «سلطان ظل الله» نیز در بخش‌های مختلف ساختمان دیده می‌شود. در طبقات اول و دوم دیوارها، کتیبه‌هایی با نام‌های محمد و علی و یک لوگوی به‌نام اتحاد به چشم می‌خورد که ترکیب آن‌ها با هنر کاشی‌کاری و ترکیب رنگ‌های آبی و آجر انجام شده است.[۲۱]

تزئینات اولیه بنا با آجر و کاشی انجام شده بود اما پس از مدتی به دستور سلطان محمد خدابنده این تزئینات با گچ پوشانده و مجدداً بر روی گچ‌ها کتیبه‌ها حک شد، به‌همین خاطر گنبد دارای دو دوره تزئین است. کتیبه‌های تربت‌خانه به‌ویژه شامل آیات قرآن به خط ثلث و کوفی است که مخصوصاً آیات سورهٔ ملک با کاشی‌کاری‌های طلایی و هشت‌گوش تزئین شده است که از شاهکارهای هنر کاشی‌کاری محسوب می‌شود.[۲۲]

کاربرد گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنای گنبد سلطانیه در گذر زمان، کاربردهای گوناگون داشته است؛ این بنا تا مدت‌ها برای برپایی مناسک آیینی مانند ختم قرآن، نماز و دعا استفاده می‌شد. همچنین در زمان‌های مختلف این ساختمان به جای بیمارستان هم استفاده می‌شده است. در حال حاضر این سازهٔ تاریخی به میراث فرهنگی ملموس و جهانی تبدیل شده و گردشگران از آن دیدن می‌کنند.[۲۳]

گنبد سلطانیه؛ تجلی حکمت، ایمان و هویت در معماری ایرانی-اسلامی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

۱. گنبد به‌عنوان نماد جهان‌بینی اسلامی-ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گنبد سلطانیه فراتر از یک سازهٔ معماری بوده و تجلی عمیق جهان‌بینی اسلامی-ایرانی به شمار می‌رود. نمادگرایی عدد هشت (هشت در بهشت) در شکل گنبد و تعداد ۱۱۰ پله منتهی به آن که یادآور نام علی است، بیانگر معانی عمیق عرفانی است. رنگ فیروزه‌ای گنبد یادآور آسمان و ملکوت بوده و فضای داخلی وسیع و بلند آن مخاطب را به تفکر در عظمت خالق و فروتنی در برابر مادیات دعوت می‌کند. نورگیرها و تابش نور داخل بنا نمادی از نزول نور الهی و هدایت معنوی است. این گنبد تنها آرامگاه یک پادشاه نیست، بلکه فضایی است که هنر و مهندسی در خدمت خلق تجربه‌ای معنوی و عروج روحانی قرار گرفته‌اند. همچنین بازتابی از سبک زندگی اسلامی است که هر پدیدهٔ مادی در آن نمایانگر حقیقتی معنوی است.[۲۴]

۲. پیوند علم، ایمان و هنر؛ شاهکار مهندسی به‌مثابه عبادت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استحکام شگفت‌انگیز بنا و وزن ۱۶۰۰ تنی آن تنها یک دستاورد فنی نیست، بلکه نوعی عبادت در فرهنگ ایرانی-اسلامی محسوب می‌شود. «اَتقان صُنع» یا انجام کاری با نهایت دقت و استحکام، فضیلتی دینی و اخلاقی است. معمارانی مانند سید علیشاه علم ریاضی و مهندسی را با ایمان و اخلاص ترکیب کرده‌اند تا اثری خلق کنند که هم زیباست و هم در برابر زمان و بلایا پایدار مانده است. این بنا گویا به ما می‌آموزد که در سبک زندگی اسلامی، علم و ایمان نه تضاد بلکه مکمل یکدیگرند و تعهد و تخصص می‌توانند شاهکارهای ماندگاری بیافرینند.[۲۵]

۳. گنبد سلطانیه؛ محور حیات اجتماعی و هویت جمعی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گنبد سلطانیه نه صرفاً آرامگاه، بلکه قلب تپندهٔ شهر سلطانیه در دوران خود بوده است. این بنا مرکز گردهمایی‌های دینی، مناسک عبادی و اجتماعات اجتماعی بوده و زندگی مردم پیرامون آن جریان داشته است. اجرای پروژه‌ای عظیم با همکاری ۳۰۰۰ کارگر، نمادی از همبستگی و هویت مشترک مردم آن دوره بود. امروزه نیز گنبد سلطانیه فراتر از یک جاذبهٔ گردشگری، میراثی هویتی برای ایرانیان است که بازدید از آن سفری به عمق تاریخ و فرهنگ خویش و گواهی بر تعلق و افتخار ملی محسوب می‌شود.[۲۶]

۴. آموزش فروتنی و احترام در معماری سردابه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طراحی ورودی سردابه به‌گونه‌ای است که بازدیدکنندگان باید برای ورود سر خم کنند، درس عمیقی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی. این طراحی هوشمندانه، یادآور فروتنی همگان در برابر مرگ و احترامی است که حتی در اوج شکوه قدرت، مانند دورهٔ ایلخانان، باید حفظ شود. این نکته نشان می‌دهد معماری در این فرهنگ فقط به ظواهر محدود نبوده، بلکه رسانه‌ای برای انتقال مفاهیم اخلاقی و تربیتی عمیق بوده است.[۲۷]

جاذبه گردشگری گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گنبد سلطانیه نقش برجسته‌ای در صنعت گردشگری و پیشرفت فرهنگی استان زنجان داشته است. این گنبد به‌عنوان بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان و یکی از آثار مهم معماری دورهٔ ایلخانی، نماد گردشگری استان زنجان و جاذبه‌ای تاریخی-فرهنگی بی‌نظیر شناخته می‌شود که سالانه گردشگران زیادی را جذب می‌کند.

از نظر گردشگری، وجود بازارچهٔ صنایع دستی در مجاورت گنبد سلطانیه سبب شده تا علاوه بر بازدید تاریخی، بازدیدکنندگان با هنرهای سنتی ایران نیز آشنا شوند و صنعت صنایع دستی تقویت شود. این بازارچه به حفظ و ترویج هنرهای سنتی کمک کرده و مکان مناسبی برای آشنایی با فرهنگ بومی است. همچنین برگزاری کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های هنری در این منطقه از دیگر رویکردهای فرهنگی توسعه است.

از منظر زیرساختی و توسعه گردشگری، شهرستان سلطانیه به‌دلیل وجود گنبد سلطانیه به عنوان قطب گردشگری در استان شناخته می‌شود و برنامه‌هایی برای ساخت هتل و بهبود خدمات رفاهی به گردشگران در حال انجام است تا میزان حضور توریست‌ها بیشتر شود.

گنبد سلطانیه همچنین به‌عنوان نماد فرهنگی-هنری، سرمایه‌ای مهم برای حفظ اصالت هنر و فرهنگ اسلامی-ایرانی و تقویت هویت تاریخی مردم منطقه است. این اثر موجب افزایش آگاهی مردم محلی و بازدیدکنندگان دربارهٔ تاریخ و هنر ایران شده و توسعهٔ فرهنگی منطقه را تقویت کرده است.[۲۸]

امکانات رفاهی گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در محوطهٔ این بنای تاریخی سرویس‌بهداشتی و نمازخانه وجود دارد. برای پارک وسایل نقلیه نیز می‌توان از خیابان‌های اطراف، استفاده کرد.[۲۹]

مسیر دسترسی به گنبد سلطانیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برای دسترسی به گنبد سلطانیه، از شهر زنجان در مسیر جادهٔ زنجان–سلطانیه، ۳۳ کیلومتر راه پیموده می‌شود و سپس از سه‌راهی سلطانیه، پایان راه به گنبد سلطانیه می‌رسد.[۳۰]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ بیگدلی و همکاران، «بررسی تاریخ شفاهی شهر سلطانیه بررسی آثار معماری شهر تاریخی سلطانیه براساس متون تاریخی و تاریخ شفاهی»، 1397ش، ص3.
  2. ↑ «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، خبرگزاری ایسنا.
  3. ↑ «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  4. ↑ «همه چیز درباره گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون.
  5. ↑ ملکی، سلطانیه در گذر تاریخ. زنجان، 1390ش، ص42.
  6. ↑ «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  7. ↑ بلیلان اصل و دیگران، «تاویل مفاهیم عددی و رموز هندسی نهفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه»، 1404ش، ص61.
  8. ↑ کریمی‌پناه، «گنبد سلطانیه زنجان، تاریخچه، تصویر»، وب‌سایت آرچی لرن.
  9. ↑ «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.
  10. ↑ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت.
  11. ↑ «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.
  12. ↑ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت.
  13. ↑ «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت.
  14. ↑ «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم.
  15. ↑ «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه.
  16. ↑ «کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر.
  17. ↑ «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست.
  18. ↑ «گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز.
  19. ↑ «ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر.
  20. ↑ «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.
  21. ↑ «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه.
  22. ↑ شریفی، «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک.
  23. ↑ «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست.
  24. ↑ خراسانی، «گنبد سلطانیه: نگین فیروزه‌ای معماری ایرانی یا الهام‌بخش جهانی؟»، وب‌سایت بریک‌کالا.
  25. ↑ رهروی پوده، «بررسی تجلی امر قدسی در معماری آرامگاهی ایران، نمونه مطالعاتی: بارگاه ملکوتی امام رضا»، 1401ش، ص8.
  26. ↑ رهروی پوده، «بررسی تجلی امر قدسی در معماری آرامگاهی ایران، نمونه مطالعاتی: بارگاه ملکوتی امام رضا»، 1401ش، ص15.
  27. ↑ رهروی پوده، «بررسی تجلی امر قدسی در معماری آرامگاهی ایران، نمونه مطالعاتی: بارگاه ملکوتی امام رضا»، 1401ش، ص15.
  28. ↑ «گنبد سلطانیه؛ سرآمد گردشگری زنجان»، خبرگزاری مهر.
  29. ↑ «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.
  30. ↑ «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو.
دیدگاه‌های ارزیابان
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ اگر مطلب زیر را بتوانید در مقاله بگنجانید مطلب شما فوق العاده ارتقا پی دامی کند. منابع آن هم از طریق ایتا برای شما ارسال می‌شود. ۱. گنبد سلطانیه؛ تجلی حکمت و عرفان در کالبد معماری مقاله به درستی به نمادگرایی عدد هشت (هشت در بهشت) و نام علی (۱۱۰ پله) اشاره کرده است. برای تعمیق این نگاه، می‌توان گنبد را نه فقط یک سازه، بلکه تجلی‌گاه جهان‌بینی اسلامی-ایرانی دانست. در این دیدگاه، معماری صرفاً دانش فنی نیست، بلکه حکمت است. گنبد فیروزه‌ای، نمادی از آسمان و ملکوت است و فضای داخلی وسیع و مرتفع آن، بیننده را به تفکر در عظمت خالق و حقارت دنیای مادی فرامی‌خواند. نورگیرها و نحوه تابش نور به داخل، می‌تواند نمادی از نزول نور الهی (نور) و هدایت باشد. این بنا تنها یک آرامگاه برای یک پادشاه نیست، بلکه فضایی است که در آن، هنر و مهندسی در خدمت ایجاد یک تجربه معنوی و عروج روحانی برای انسان قرار گرفته‌اند. این همان جوهره سبک زندگی اسلامی است که در آن، هر پدیده مادی، بازتابی از یک حقیقت معنوی است. ۲. پیوند علم، ایمان و هنر؛ شاهکار مهندسی به‌عنوان عبادت مقاله به استحکام حیرت‌انگیز بنا و وزن ۱۶۰۰ تنی آن اشاره کرده است. از منظر سبک زندگی ایرانی-اسلامی، این دقت و استحکام فنی، صرفاً یک دستاورد مهندسی نیست، بلکه نوعی عبادت تلقی می‌شود. در این فرهنگ، «اَتقان صُنع» یا انجام کار به بهترین و محکم‌ترین شکل ممکن، یک فضیلت دینی و اخلاقی است. معماران و هنرمندانی چون سید علیشاه، دانش ریاضی و مهندسی خود را با ایمان و اخلاص درآمیخته و اثری خلق کرده‌اند که نه تنها زیبا و باشکوه است، بلکه در برابر قرن‌ها زلزله و فرسایش ایستادگی کرده است. این بنا به ما می‌آموزد که در سبک زندگی اسلامی، میان علم و ایمان تضادی وجود ندارد و تخصص و تعهد می‌توانند در کنار هم، به خلق شاهکارهایی ماندگار برای خدمت به فرهنگ و هویت جامعه منجر شوند. ۳. گنبد سلطانیه به‌عنوان محور حیات اجتماعی و هویت جمعی در مقاله به کاربری‌های مختلف بنا اشاره شده است. می‌توان این بخش را با تأکید بر نقش گنبد به عنوان قلب تپنده شهر سلطانیه در دوران خود گسترش داد. این بنا صرفاً یک مقبره سلطنتی منزوی نبوده، بلکه مرکزی برای اجتماعات دینی، مناسک عبادی و گردهمایی‌های اجتماعی بوده و زندگی مردم پیرامون آن جریان داشته است. ساخت چنین اثر عظیمی با همت ۳۰۰۰ کارگر، خود یک پروژه عظیم اجتماعی بوده که حس همبستگی و هویت مشترک را در میان مردم آن دوره تقویت کرده است. امروزه نیز گنبد سلطانیه فراتر از یک جاذبه توریستی، یک میراث هویتی است. بازدید از آن برای یک ایرانی، سفری به عمق تاریخ و فرهنگ خویش است و این حس تعلق و افتخار، بخشی جدایی‌ناپذیر از سبک زندگی ایرانی به شمار می‌رود. ۴. آموزش فروتنی و احترام در معماری سردابه نکته ظریف و مهمی که در مقاله به آن اشاره شده، طراحی ورودی سردابه به گونه‌ای است که افراد برای ورود باید سر خم کنند. این عنصر معماری، یک درس عملی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی است. این طراحی، بازدیدکننده را فارغ از مقام و جایگاه اجتماعی‌اش، به فروتنی در برابر مرگ و احترام به گذشتگان وامی‌دارد. این یک یادآوری هوشمندانه است که در اوج شکوه و قدرت (مانند سلطنت ایلخانان)، نهایت کار انسان، بازگشت به خاک و نیاز به تواضع است. این جزئیات نشان می‌دهد که معماری در این فرهنگ، تنها به ابعاد و اندازه‌ها محدود نمی‌شده، بلکه یک رسانه قدرتمند برای انتقال مفاهیم عمیق اخلاقی و تربیتی بوده است.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «ایجاد شکافی در نمای داخلی گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
  • «بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا، گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت گروه ساخارا و آژیانه، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • بلیلان اصل، لیدا و دیگران، «تاویل مفاهیم عددی و رموز هندسی نهفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه»، فصلنامه علمی نگره، شماره ۶۲، ۱۴۰۱ش.
  • بیگدلی، حامد و همکاران، «بررسی تاریخ شفاهی شهر سلطانیه بررسی آثار معماری شهر تاریخی سلطانیه بر اساس متون تاریخی و تاریخ شفاهی»، معماری‌شناسی، شماره ۵، بهمن ۱۳۹۷ش.
  • خراسانی، محمد، «گنبد سلطانیه: نگین فیروزه‌ای معماری ایرانی یا الهام‌بخش جهانی؟»، وب‌سایت بریک‌کالا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • رهروی پوده، ساناز، «بررسی تجلی امر قدسی در معماری آرامگاهی ایران، نمونه مطالعاتی: بارگاه ملکوتی امام رضا»، بنیان‌های حکمی فلسفی هنر ایرانی، سال اول، شماره اول، ۱۴۰۱ش.
  • «سفر به شاهکار معماری دوره ایلخانان، گنبد سلطانیه روایتگر اقتدار و عظمت معماری ایرانی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • شریفی، فاطمه، «گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۰ تیر ۱۳۹۹ش.
  • کریمی‌پناه، «گنبد سلطانیه زنجان، تاریخچه، تصویر»، وب‌سایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «گنبد جهانی سلطانیه به احترام زمین خاموش شد»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • «گنبد سلطانیه»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
  • «گنبد سلطانیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • «گنبد سلطانیه آئینه تمام نمای معماری ایرانی-اسلامی»، وب‌سایت فرهنگ امروز، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۱ش.
  • «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است؟»، وب‌سایت پینورست، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «گنبد سلطانیه در زنجان، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۳۹۸ش.
  • «گنبد سلطانیه؛ سرآمد گردشگری زنجان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • «گنبد سلطانیه، شاهکار معماری اسلامی و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • ملکی، محمد، سلطانیه در گذر تاریخ. زنجان، دانش زنجان، ۱۳۹۰ش.
  • «همه چیز دربارهٔ گنبد سلطانیه زنجان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:گنبد_سلطانیه&oldid=7114»