پرش به محتوا

پیش‌نویس:صنعت ترجمه در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>محمد داوود محمددوست
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>شاهرودی
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>صنعت ترجمه در ایران</big>'''، وضعیت ترجمه حرفه‌ای در ایران.  
[[پرونده:صنعت ترجمه در ایران (1).jpg|بندانگشتی|تصویری از نشست «ترجمه در ایران» به مناسبت روز جهانی ترجمه با حضور ایوب دهقانکار، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ مهر ۱۳۹۹ش]]
'''{{درشت|صنعت ترجمه در ایران}}'''، وضعیت ترجمه حرفه‌ای در ایران.


ترجمه به زبان فارسی از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی در دوره ساسانی، ترجمه متون عربی به [[زبان فارسی]] در سده‌های نخست اسلامی و دوره صفویه و ترجمه از زبان‌های اروپایی در دوره متأخر، نقاط فراز ترجمه در ایران بوده است. ترجمه به شکل کنونی از زمانی اوج گرفت که صنعت چاپ رونق گرفت.  
ترجمه به زبان فارسی از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی در دوره [[ساسانیان|ساسانی]]، ترجمه متون عربی به [[زبان فارسی]] در سده‌های نخست اسلامی و دوره [[صفویه]] و ترجمه از زبان‌های اروپایی در دوره متأخر، نقاط فراز ترجمه در [[ایران]] بوده است. ترجمه به شکل کنونی از زمانی اوج گرفت که صنعت چاپ رونق گرفت.


==تاریخچه ترجمه در ایران==
== تاریخچه ترجمه در ایران ==
با تشکیل سلسله ساسانی در ایران (224-652م) و ظهور [[زبان فارسی]] میانه معروف به زبان پهلوی، تبادل فرهنگی زبان‌های مختلف به اوج خود رسید. آثار بسیاری از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی در مراکز علمی آن دوره مانند سلوکیه، تیسفون و جندی‌شاپور به پهلوی ترجمه شد.<ref>[https://eshraghtrans.com/.post/tarikhche-va-siereh-trajomeh-dar-iran «تاریخچه و سیر ترجمه در ایران با قدمت بیش از 1000 سال»، وب‌سایت شبکه مترجمین اشراق.]</ref>  
=== در زمان ساسانی ===
با تشکیل سلسله ساسانی در ایران (۲۲۴–۶۵۲م) و ظهور زبان فارسی میانه معروف به زبان پهلوی، تبادل فرهنگی زبان‌های مختلف به اوج خود رسید. آثار بسیاری از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی در مراکز علمی آن دوره مانند سلوکیه، تیسفون و [[جندیشاپور|جندی‌شاپور]] به پهلوی ترجمه شد.<ref>[https://eshraghtrans.com/.post/tarikhche-va-siereh-trajomeh-dar-iran «تاریخچه و سیر ترجمه در ایران با قدمت بیش از 1000 سال»، وب‌سایت شبکه مترجمین اشراق.]</ref>


پدیده ترجمه به شکل نوین در میان ایرانیان در اولین سده‌هاى اسلام با برگرداندن قرآن کریم به زبان فارسى درى در بین مردم رایج شد. در آن زمان هنوز ترجمه شکل نظام‌مندى نداشت، اما ضرورت ایجاب مى‌کرد توده مردم براى آشنایى و شناخت کتاب مقدسى که به آن ایمان آورده بودند، مفاهیمى را دریابند و آن را حس کنند. برخی پژوهشگران نخستین ترجمه فارسى قرآن را به قرن چهارم هجرى در عصر سامانیان ربط مى‌دهند.<ref>اسفراینى، تاج‌التراجم فى تفسیر القرآن للاعاجم‌، 1357ش، ج1، ص8. </ref>  
=== در آغاز زمان ورود اسلام به ایران ===
پدیده ترجمه به شکل نوین در میان ایرانیان در اولین سده‌های [[اسلام]] با برگرداندن [[قرآن]] کریم به زبان [[فارسی دری]] در بین مردم رایج شد. در آن زمان هنوز ترجمه شکل نظام‌مندی نداشت، اما ضرورت ایجاب می‌کرد توده مردم برای آشنایی و شناخت [[کتاب]] مقدسی که به آن ایمان آورده بودند، مفاهیمی را دریابند و آن را حس کنند. برخی پژوهشگران نخستین ترجمه فارسی قرآن را به قرن چهارم هجری در عصر سامانیان ربط می‌دهند.<ref>اسفراینی، تاج‌التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، 1357ش، ج1، ص8.</ref>


در دوره صفویه، تشیع به‌عنوان دین رسمى ایران شناخته شد و بسیارى از دانشمندان فارسى‌زبان عربی‌دان بر آن شدند که براى ترویج آثار شیعى، کتب مربوط به علوم قرآنى، حدیث، کلام و فقه را به فارسى برگردانند. عده‌اى دیگر از دانشمندان این دوره به ترجمه مهم‌ترین منابع تاریخ، جغرافیا، علوم فلسفى و پزشکى پرداختند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135419/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.]</ref>
=== دوره صفویه ===
در دوره صفویه، [[شیعه|تشیع]] به‌عنوان دین رسمی ایران شناخته شد و بسیاری از دانشمندان فارسی‌زبان عربی‌دان بر آن شدند که برای ترویج آثار شیعی، کتب مربوط به علوم قرآنی، حدیث، کلام و فقه را به فارسی برگردانند. عده‌ای دیگر از دانشمندان این دوره به ترجمه مهم‌ترین منابع تاریخ، جغرافیا، علوم فلسفی و پزشکی پرداختند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135419/نظریه-پردازان-ترجمه بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.]</ref>
با تاسیس دارالفنون در سال 1268ق و ورود اساتید خارجى به دارالفنون، ترجمه درایران شتابى بیشتر یافت. در گزارش رؤساى دارالفنون در 1282ق، توجه دارالفنون به امر آموزش و ترجمه زبان‌هاى خارجى نمایان است.<ref>صفایی، اسناد سیاسی، 1355ش، ص58.</ref>


==آغاز ساده‌نویسی در ترجمه==
=== تأسیس دارالفنون ===
ترجمه در عصر قاجار کمک بسیارى به ساده‌نویسى نثر فارسى کرد و در حقیقت، زبان نیز به سادگى و خلوص گرایید و از پیرایه‌هاى لفظى و هنرنمایى‌هاى شاعرانه که به نام فصاحت و بلاغت به‌کار مى‌رفت، به مقدار زیادى کاسته شد. ترجمه‌هاى رمان از زبان‌هاى فرانسه، انگلیسى، ترکى و عربى در این میان نقش بسزایى داشت.<ref>آریان‌پور، از صبا تا نیما، 1357ش، ج2، ص237.</ref>  
[[پرونده:صنعت ترجمه.jpg|جایگزین=نمایی از محوطه داخلی دارالفنون|بندانگشتی|نمایی از محوطه داخلی دارالفنون]]
با تأسیس دارالفنون در سال ۱۲۶۸ق و ورود اساتید خارجی به دارالفنون، ترجمه درایران شتابی بیشتر یافت. در گزارش رؤسای دارالفنون در ۱۲۸۲ق، توجه دارالفنون به امر آموزش و ترجمه زبان‌های خارجی نمایان است.<ref>صفایی، اسناد سیاسی، 1355ش، ص58.</ref>


==ترجمه تحت‌اللفظی و آزاد==
== آغاز ساده‌نویسی در ترجمه ==
اندیشمندان ترجمه در ابتدای امر، ترجمه تحت‌اللفظى را براى برگردان کتب مقدس پیشنهاد کردند و ترجمه آزاد را به نقد گذاشتند. به اعتقاد آنان، ترجمه آزاد برای متون عادی و زمینی خوب است و رضایت‌آمیز می‌تواند باشد اما در برگردان کتب مقدس موفق نیست و نمی‌تواند رمز پنهان در واژگان و عبارات را انتقال دهد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/07/2669 رابینسون، «تئورى ترجمه در غرب»، 1376ش.]</ref>  در حمایت از این گروه، عده‌اى از مترجمان، وفادارى به ظاهر متن مبدا را هدف ترجمه خواندند و ترجمه تحت‌اللفظى را ترجمه وفادار نامیدند. حامیان ترجمه تحت‌اللفظى، این شیوه ترجمه را بهترین راه بیان مقصود صاحب متن معرفى کردند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135419/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.]</ref>  اما در برابر این گروه، برخی حامی ترجمه آزاد هستند و معتقدند مترجم نمی‌تواند متن مبدا را جزء‌به‌جزء و بدون مخدوش نمودن فصاحت و زیبایى کلام به زبان مقصد برگرداند و ترجمه تحت‌اللفظى، شیوایى و زیبایى متن را از بین می‌برد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/07/2669 رابینسون، «تئورى ترجمه در غرب»، 1376ش.]</ref>
ترجمه در عصر [[قاجاریه|قاجار]] کمک بسیاری به ساده‌نویسی نثر فارسی کرد و در حقیقت، زبان نیز به سادگی و خلوص گرایید و از پیرایه‌های لفظی و هنرنمایی‌های شاعرانه که به نام فصاحت و بلاغت به‌کار می‌رفت، به مقدار زیادی کاسته شد. ترجمه‌های رمان از زبان‌های فرانسه، انگلیسی، ترکی و عربی در این میان نقش بسزایی داشت.<ref>آریان‌پور، از صبا تا نیما، 1357ش، ج2، ص237.</ref>
استمرار روابط میان افراد و فرهنگ‌ها، در محیطی که دائما در حال تغییر است، مستلزم مذاکرۀ «مستمر مرزبندی‌ها و برداشت‌ها از خود و دیگری است». به‌طورکلی، صاحب‌نظران معتقدند که جایگاه فرهنگ، جایگاهی «در میان و وسط» است و به تبع آن، هویت‌های فرهنگی نیز هویت‌های درمیان و التقاطی یا هیبریدی هستند. به اعتقاد برخی کارشناسان وقتی تمام نظام‌ها و نمودهای فرهنگی در فضای دوسویۀ‌ بیان (فضای سوم) سازوکار یابند، ادعاهای نژادی و تاریخی درخصوص خلوص یا اصالت ذاتی فرهنگ‌ها غیرقابل دفاع هستند و نمی‌توان برای هویت و صورت‌های فرهنگی تمایزی قائل شد، بلکه باید آنها را فرآیندی با پایان باز و پیوسته در حال بازتعریف و «شدن» دانست. در ترجمه هم به‌نوعی [[مهاجرت]] معنا به این فضای سوم شکل می‌گیرد. موضع مترجم نیز اساسا به‌نوعی بینابین و درمیان است. نکتۀ مهم دیگر این است که ترجمه همواره در فضای سوم صورت می‌گیرد.<ref> [https://motarjemjournal.ir/2020/09/4824 فرهمندفر، «ترجمه و فضای سوم»، فصل‌نامه مترجم، 2020م.]</ref>


==لزوم ترجمه در ایران==
== ترجمه تحت‌اللفظی و آزاد ==
برخی پژوهشگران در ضرورت نظام ترجمه‌ای فراگیر و جامع، به فقر یا ضعف منابع تاریخی و آنتولوژیکی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی موجود در هر [[جامعه]]، جهت ارزیابی علمی متون مختلف در حوزه‌های ادبی، علمی و تخصصی، اشاره کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  به همین ترتیب، وجود مترجم نیز ضروری است و اگر مترجم نباشد، جامعه در دایره جغرافیایی و زبانی محصور و محبوس خواهد بود و این حصار باعث می‌شود تا دنیا و حتی فراتر از مرز شناخته نشود. مترجمان، مردمان ملل گوناگون را با فرهنگ و ادبیات دیگر نقاط  و کشورها آشنا می‌کنند.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/296566/%D8%AF%D8%BA%D8%AF%D8%BA%D9%87-%D9%87%D8%A7-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%DA%A9%D9%BE%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D8%B4%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%AF «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
اندیشمندان ترجمه در ابتدای امر، ترجمه تحت‌اللفظی را برای برگردان کتب مقدس پیشنهاد کردند و ترجمه آزاد را به نقد گذاشتند. به اعتقاد آنان، ترجمه آزاد برای متون عادی و زمینی خوب است و رضایت‌آمیز می‌تواند باشد اما در برگردان کتب مقدس موفق نیست و نمی‌تواند رمز پنهان در واژگان و عبارات را انتقال دهد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/07/2669 رابینسون، «تئوری ترجمه در غرب»، 1376ش.]</ref>
ترجمه از برخی دیدگاه‌ها می‌تواند در حوزه علوم انسانی موثر باشد؛ برای مثال در این حوزه نیز مانند دیگر حوزه‌های علوم از جمله ریاضی و طبیعی می‌تواند دستاوردهای نوین تمدن بشری را از زبان‌های دیگر وارد یک حوزه کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>


==کاستی‌ها در حوزه ترجمه==
در حمایت از این گروه، عده‌ای از مترجمان، وفاداری به ظاهر متن مبدأ را هدف ترجمه خواندند و ترجمه تحت‌اللفظی را ترجمه وفادار نامیدند. حامیان ترجمه تحت‌اللفظی، این شیوه ترجمه را بهترین راه بیان مقصود صاحب متن معرفی کردند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135419/نظریه-پردازان-ترجمه بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.]</ref> اما در برابر این گروه، برخی حامی ترجمه آزاد هستند و معتقدند مترجم نمی‌تواند متن مبدأ را جزءبه‌جزء و بدون مخدوش نمودن فصاحت و زیبایی کلام به زبان مقصد برگرداند و ترجمه تحت‌اللفظی، شیوایی و [[زیبایی]] متن را از بین می‌برد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/07/2669 رابینسون، «تئوری ترجمه در غرب»، 1376ش.]</ref>
کارشناسان، بازار ترجمه و انتشار کتاب، به‌خصوص در زمینه علوم انسانی را رضایت‌آمیزنمی‌دانند. غالب مترجمان فعال، از نظر زمانی به‌روز نیستند. این چالش به‌ویژه در حوزه ادبی، فلسفی و نظری، آشکارتر است؛ تبادلات فرهنگی و ادبی در سطح بین‌الملل با تاخیر و ایستایی و گاهی با غفلت تاریخی همراه بوده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  


==چالش‌های مترجم==
استمرار روابط میان افراد و فرهنگ‌ها، در محیطی که دائما در حال تغییر است، مستلزم مذاکرهٔ «مستمر مرزبندی‌ها و برداشت‌ها از خود و دیگری است». به‌طورکلی، صاحب‌نظران معتقدند که جایگاه فرهنگ، جایگاهی «در میان و وسط» است و به تبع آن، هویت‌های فرهنگی نیز هویت‌های درمیان و التقاطی یا هیبریدی هستند.
یکی از مشکلات مترجم در سطح جهان، انتخاب کتابی است که ترجمه آن بتواند اجازه نشر دریافت کند. چالش مهم‌تر در ایران، سطح آگاهی مترجمان با زبان فارسی است. زبان فارسی در آثار ترجمه‌ شده، ضعف دارد و ‌فارسی‌دانی مشکلی اساسی است که البته ریشه در آموزش دارد.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/report/296566/%D8%AF%D8%BA%D8%AF%D8%BA%D9%87-%D9%87%D8%A7-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%DA%A9%D9%BE%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D8%B4%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%AF «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>  
 
==پانویس==
به اعتقاد برخی کارشناسان وقتی تمام نظام‌ها و نمودهای فرهنگی در فضای دوسویهٔ بیان (فضای سوم) سازوکار یابند، ادعاهای نژادی و تاریخی درخصوص خلوص یا اصالت ذاتی فرهنگ‌ها غیرقابل دفاع هستند و نمی‌توان برای هویت و صورت‌های فرهنگی تمایزی قائل شد، بلکه باید آنها را فرآیندی با پایان باز و پیوسته در حال بازتعریف و «شدن» دانست. در ترجمه هم به‌نوعی [[مهاجرت]] معنا به این فضای سوم شکل می‌گیرد. موضع مترجم نیز اساساً به‌نوعی بینابین و درمیان است. نکتهٔ مهم دیگر این است که ترجمه همواره در فضای سوم صورت می‌گیرد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/09/4824 فرهمندفر، «ترجمه و فضای سوم»، فصل‌نامه مترجم، 2020م.]</ref>
 
== لزوم ترجمه در ایران ==
برخی پژوهشگران در ضرورت نظام ترجمه‌ای فراگیر و جامع، به فقر یا ضعف منابع تاریخی و آنتولوژیکی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی موجود در هر [[جامعه]]، جهت ارزیابی علمی متون مختلف در حوزه‌های ادبی، علمی و تخصصی، اشاره کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/آسیب-شناسی-ترجمه-در-ایران جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> به همین ترتیب، وجود مترجم نیز ضروری است و اگر مترجم نباشد، جامعه در دایره جغرافیایی و زبانی محصور و محبوس خواهد بود و این حصار باعث می‌شود تا دنیا و حتی فراتر از مرز شناخته نشود. مترجمان، مردمان ملل گوناگون را با فرهنگ و ادبیات دیگر نقاط و کشورها آشنا می‌کنند.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/296566/دغدغه-ها-چالش-های-مترجمان-ایران-قانون-کپی-رایت-بازار-آشفته-ترجمه-ساماندهی-می-کند «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
 
ترجمه از برخی دیدگاه‌ها می‌تواند در حوزه علوم انسانی مؤثر باشد؛ برای مثال در این حوزه نیز مانند دیگر حوزه‌های علوم از جمله ریاضی و طبیعی می‌تواند دستاوردهای نوین تمدن بشری را از زبان‌های دیگر وارد یک حوزه کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/آسیب-شناسی-ترجمه-در-ایران جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
== کاستی‌ها در حوزه ترجمه ==
کارشناسان، [[بازار]] ترجمه و انتشار [[کتاب]]، به‌خصوص در زمینه علوم انسانی را رضایت‌آمیزنمی‌دانند. غالب مترجمان فعال، از نظر زمانی به‌روز نیستند. این چالش به‌ویژه در حوزه ادبی، فلسفی و نظری، آشکارتر است؛ تبادلات فرهنگی و ادبی در سطح بین‌الملل با تأخیر و ایستایی و گاهی با غفلت تاریخی همراه بوده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/آسیب-شناسی-ترجمه-در-ایران جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
== چالش‌های مترجم ==
یکی از مشکلات مترجم در سطح جهان، انتخاب کتابی است که ترجمه آن بتواند اجازه نشر دریافت کند. چالش مهم‌تر در ایران، سطح آگاهی مترجمان با [[زبان فارسی]] است. زبان فارسی در آثار ترجمه شده، ضعف دارد و فارسی‌دانی مشکلی اساسی است که البته ریشه در آموزش دارد.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/296566/دغدغه-ها-چالش-های-مترجمان-ایران-قانون-کپی-رایت-بازار-آشفته-ترجمه-ساماندهی-می-کند «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==
*آریان‌پور، یحیى، از صبا تا نیما، تهران، فرانکلین، 1357ش.
{{آغاز منابع}}
*اسفراینى، شهفور بن طاهر، تاج التراجم فى تفسیر القرآن للاعاجم، تهران، میراث مکتوب علمى و فرهنگى، 1375ش.
* آریان‌پور، یحیی، از صبا تا نیما، تهران، فرانکلین، ۱۳۵۷ش.
*بهرامی، محمد، «نظریه‌پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 42 و 43، 1384ش.
* اسفراینی، شهفور بن طاهر، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، تهران، میراث مکتوب علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
*«تاریخچه و سیر ترجمه در ایران با قدمت بیش از 1000 سال»، وب‌سایت شبکه مترجمین اشراق، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1401ش.
* بهرامی، محمد، «نظریه‌پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۴۲ و ۴۳، ۱۳۸۴ش.
*جهانی، فرشته، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1400ش.
* «تاریخچه و سیر ترجمه در ایران با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال»، وب‌سایت شبکه مترجمین اشراق، تاریخ بازدید: ۱۰ اسفند ۱۴۰۱ش.
*خرگوشى نیشابوری،‌ ابوسعد عبدالملک، شرف‌النبى،‌ ترجمه نجم‌الدین محمود راوندى‌، تهران، بابک، 1361ش.
* جهانی، فرشته، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۴۰۰ش.
*«دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1399ش.
* خرگوشی نیشابوری، ابوسعد عبدالملک، شرف‌النبی، ترجمه نجم‌الدین محمود راوندی، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش.
*رابینسون، داگلاس، «تئورى ترجمه در غرب»، ترجمه عبدالله کوثرى و على خزاعى‌فر، فصلنامه مترجم، شماره 25، زمستان 1376ش.
* «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مهر ۱۳۹۹ش.
*صفایى، ابراهیم، اسناد سیاسى، تهران، انجمن تاریخ، 1355ش.
* رابینسون، داگلاس، «تئوری ترجمه در غرب»، ترجمه عبدالله کوثری و علی خزاعی‌فر، فصلنامه مترجم، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۷۶ش.
*فرهمندفر، مسعود، «ترجمه و فضای سوم»، فصلنامه مترجم، شماره 71، 1399ش.
* صفایی، ابراهیم، اسناد سیاسی، تهران، انجمن تاریخ، ۱۳۵۵ش.
*کیهان‌فر، جمشید، ترجمه در عهد قاجار از آغاز تا دوره ناصرالدین شاه، تهران، دانش، بی‌تا.
* فرهمندفر، مسعود، «ترجمه و فضای سوم»، فصلنامه مترجم، شماره ۷۱، ۱۳۹۹ش.
* کیهان‌فر، جمشید، ترجمه در عهد قاجار از آغاز تا دوره ناصرالدین شاه، تهران، دانش، بی‌تا.
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title=صنعت ترجمه در ایران؛ از دوره ساسانی تا رونق صنعت چاپ - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=صنعت ترجمه در ایران، تاریخچه ترجمه در ایران، وضعیت ترجمه در ایران، نهضت ترجمه، ترجمه کتاب در ایران، دارالترجمه
|description=صنعت ترجمه در ایران، پیشینه‌ای کهن از دوره ساسانیان تا امروز دارد. با نقاط فراز تاریخ ترجمه در ایران و نقش صنعت چاپ در شکوفایی آن در این مقاله آشنا شوید - ویکی زندگی
}}
 
{{ایران-افقی}}
 
[[رده:اقتصاد ایران]]
[[رده:اقتصاد صنعت]]
[[رده:پیشه‌ها]]
[[رده:تاریخ ایران]]
[[رده:میراث فرهنگی ایران]]

نسخهٔ کنونی تا ۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۳۸

تصویری از نشست «ترجمه در ایران» به مناسبت روز جهانی ترجمه با حضور ایوب دهقانکار، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ مهر ۱۳۹۹ش

صنعت ترجمه در ایران، وضعیت ترجمه حرفه‌ای در ایران.

ترجمه به زبان فارسی از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی در دوره ساسانی، ترجمه متون عربی به زبان فارسی در سده‌های نخست اسلامی و دوره صفویه و ترجمه از زبان‌های اروپایی در دوره متأخر، نقاط فراز ترجمه در ایران بوده است. ترجمه به شکل کنونی از زمانی اوج گرفت که صنعت چاپ رونق گرفت.

تاریخچه ترجمه در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در زمان ساسانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با تشکیل سلسله ساسانی در ایران (۲۲۴–۶۵۲م) و ظهور زبان فارسی میانه معروف به زبان پهلوی، تبادل فرهنگی زبان‌های مختلف به اوج خود رسید. آثار بسیاری از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی در مراکز علمی آن دوره مانند سلوکیه، تیسفون و جندی‌شاپور به پهلوی ترجمه شد.[۱]

در آغاز زمان ورود اسلام به ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پدیده ترجمه به شکل نوین در میان ایرانیان در اولین سده‌های اسلام با برگرداندن قرآن کریم به زبان فارسی دری در بین مردم رایج شد. در آن زمان هنوز ترجمه شکل نظام‌مندی نداشت، اما ضرورت ایجاب می‌کرد توده مردم برای آشنایی و شناخت کتاب مقدسی که به آن ایمان آورده بودند، مفاهیمی را دریابند و آن را حس کنند. برخی پژوهشگران نخستین ترجمه فارسی قرآن را به قرن چهارم هجری در عصر سامانیان ربط می‌دهند.[۲]

دوره صفویه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دوره صفویه، تشیع به‌عنوان دین رسمی ایران شناخته شد و بسیاری از دانشمندان فارسی‌زبان عربی‌دان بر آن شدند که برای ترویج آثار شیعی، کتب مربوط به علوم قرآنی، حدیث، کلام و فقه را به فارسی برگردانند. عده‌ای دیگر از دانشمندان این دوره به ترجمه مهم‌ترین منابع تاریخ، جغرافیا، علوم فلسفی و پزشکی پرداختند.[۳]

تأسیس دارالفنون

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نمایی از محوطه داخلی دارالفنون
نمایی از محوطه داخلی دارالفنون

با تأسیس دارالفنون در سال ۱۲۶۸ق و ورود اساتید خارجی به دارالفنون، ترجمه درایران شتابی بیشتر یافت. در گزارش رؤسای دارالفنون در ۱۲۸۲ق، توجه دارالفنون به امر آموزش و ترجمه زبان‌های خارجی نمایان است.[۴]

آغاز ساده‌نویسی در ترجمه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترجمه در عصر قاجار کمک بسیاری به ساده‌نویسی نثر فارسی کرد و در حقیقت، زبان نیز به سادگی و خلوص گرایید و از پیرایه‌های لفظی و هنرنمایی‌های شاعرانه که به نام فصاحت و بلاغت به‌کار می‌رفت، به مقدار زیادی کاسته شد. ترجمه‌های رمان از زبان‌های فرانسه، انگلیسی، ترکی و عربی در این میان نقش بسزایی داشت.[۵]

ترجمه تحت‌اللفظی و آزاد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اندیشمندان ترجمه در ابتدای امر، ترجمه تحت‌اللفظی را برای برگردان کتب مقدس پیشنهاد کردند و ترجمه آزاد را به نقد گذاشتند. به اعتقاد آنان، ترجمه آزاد برای متون عادی و زمینی خوب است و رضایت‌آمیز می‌تواند باشد اما در برگردان کتب مقدس موفق نیست و نمی‌تواند رمز پنهان در واژگان و عبارات را انتقال دهد.[۶]

در حمایت از این گروه، عده‌ای از مترجمان، وفاداری به ظاهر متن مبدأ را هدف ترجمه خواندند و ترجمه تحت‌اللفظی را ترجمه وفادار نامیدند. حامیان ترجمه تحت‌اللفظی، این شیوه ترجمه را بهترین راه بیان مقصود صاحب متن معرفی کردند.[۷] اما در برابر این گروه، برخی حامی ترجمه آزاد هستند و معتقدند مترجم نمی‌تواند متن مبدأ را جزءبه‌جزء و بدون مخدوش نمودن فصاحت و زیبایی کلام به زبان مقصد برگرداند و ترجمه تحت‌اللفظی، شیوایی و زیبایی متن را از بین می‌برد.[۸]

استمرار روابط میان افراد و فرهنگ‌ها، در محیطی که دائما در حال تغییر است، مستلزم مذاکرهٔ «مستمر مرزبندی‌ها و برداشت‌ها از خود و دیگری است». به‌طورکلی، صاحب‌نظران معتقدند که جایگاه فرهنگ، جایگاهی «در میان و وسط» است و به تبع آن، هویت‌های فرهنگی نیز هویت‌های درمیان و التقاطی یا هیبریدی هستند.

به اعتقاد برخی کارشناسان وقتی تمام نظام‌ها و نمودهای فرهنگی در فضای دوسویهٔ بیان (فضای سوم) سازوکار یابند، ادعاهای نژادی و تاریخی درخصوص خلوص یا اصالت ذاتی فرهنگ‌ها غیرقابل دفاع هستند و نمی‌توان برای هویت و صورت‌های فرهنگی تمایزی قائل شد، بلکه باید آنها را فرآیندی با پایان باز و پیوسته در حال بازتعریف و «شدن» دانست. در ترجمه هم به‌نوعی مهاجرت معنا به این فضای سوم شکل می‌گیرد. موضع مترجم نیز اساساً به‌نوعی بینابین و درمیان است. نکتهٔ مهم دیگر این است که ترجمه همواره در فضای سوم صورت می‌گیرد.[۹]

لزوم ترجمه در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی پژوهشگران در ضرورت نظام ترجمه‌ای فراگیر و جامع، به فقر یا ضعف منابع تاریخی و آنتولوژیکی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی موجود در هر جامعه، جهت ارزیابی علمی متون مختلف در حوزه‌های ادبی، علمی و تخصصی، اشاره کرده‌اند.[۱۰] به همین ترتیب، وجود مترجم نیز ضروری است و اگر مترجم نباشد، جامعه در دایره جغرافیایی و زبانی محصور و محبوس خواهد بود و این حصار باعث می‌شود تا دنیا و حتی فراتر از مرز شناخته نشود. مترجمان، مردمان ملل گوناگون را با فرهنگ و ادبیات دیگر نقاط و کشورها آشنا می‌کنند.[۱۱]

ترجمه از برخی دیدگاه‌ها می‌تواند در حوزه علوم انسانی مؤثر باشد؛ برای مثال در این حوزه نیز مانند دیگر حوزه‌های علوم از جمله ریاضی و طبیعی می‌تواند دستاوردهای نوین تمدن بشری را از زبان‌های دیگر وارد یک حوزه کند.[۱۲]

کاستی‌ها در حوزه ترجمه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان، بازار ترجمه و انتشار کتاب، به‌خصوص در زمینه علوم انسانی را رضایت‌آمیزنمی‌دانند. غالب مترجمان فعال، از نظر زمانی به‌روز نیستند. این چالش به‌ویژه در حوزه ادبی، فلسفی و نظری، آشکارتر است؛ تبادلات فرهنگی و ادبی در سطح بین‌الملل با تأخیر و ایستایی و گاهی با غفلت تاریخی همراه بوده است.[۱۳]

چالش‌های مترجم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یکی از مشکلات مترجم در سطح جهان، انتخاب کتابی است که ترجمه آن بتواند اجازه نشر دریافت کند. چالش مهم‌تر در ایران، سطح آگاهی مترجمان با زبان فارسی است. زبان فارسی در آثار ترجمه شده، ضعف دارد و فارسی‌دانی مشکلی اساسی است که البته ریشه در آموزش دارد.[۱۴]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ «تاریخچه و سیر ترجمه در ایران با قدمت بیش از 1000 سال»، وب‌سایت شبکه مترجمین اشراق.
  2. ↑ اسفراینی، تاج‌التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، 1357ش، ج1، ص8.
  3. ↑ بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.
  4. ↑ صفایی، اسناد سیاسی، 1355ش، ص58.
  5. ↑ آریان‌پور، از صبا تا نیما، 1357ش، ج2، ص237.
  6. ↑ رابینسون، «تئوری ترجمه در غرب»، 1376ش.
  7. ↑ بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.
  8. ↑ رابینسون، «تئوری ترجمه در غرب»، 1376ش.
  9. ↑ فرهمندفر، «ترجمه و فضای سوم»، فصل‌نامه مترجم، 2020م.
  10. ↑ جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.
  11. ↑ «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.
  12. ↑ جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.
  13. ↑ جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.
  14. ↑ «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • آریان‌پور، یحیی، از صبا تا نیما، تهران، فرانکلین، ۱۳۵۷ش.
  • اسفراینی، شهفور بن طاهر، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، تهران، میراث مکتوب علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
  • بهرامی، محمد، «نظریه‌پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۴۲ و ۴۳، ۱۳۸۴ش.
  • «تاریخچه و سیر ترجمه در ایران با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال»، وب‌سایت شبکه مترجمین اشراق، تاریخ بازدید: ۱۰ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • جهانی، فرشته، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۴۰۰ش.
  • خرگوشی نیشابوری، ابوسعد عبدالملک، شرف‌النبی، ترجمه نجم‌الدین محمود راوندی، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش.
  • «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مهر ۱۳۹۹ش.
  • رابینسون، داگلاس، «تئوری ترجمه در غرب»، ترجمه عبدالله کوثری و علی خزاعی‌فر، فصلنامه مترجم، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۷۶ش.
  • صفایی، ابراهیم، اسناد سیاسی، تهران، انجمن تاریخ، ۱۳۵۵ش.
  • فرهمندفر، مسعود، «ترجمه و فضای سوم»، فصلنامه مترجم، شماره ۷۱، ۱۳۹۹ش.
  • کیهان‌فر، جمشید، ترجمه در عهد قاجار از آغاز تا دوره ناصرالدین شاه، تهران، دانش، بی‌تا.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:صنعت_ترجمه_در_ایران&oldid=59212»